شیخ طوسی
| نام | محمد بن حسن بن علی بن حسن |
|---|---|
| کنیت | ابوجعفر |
| لقب | شیخ طوسی یا شیخ الطائفہ |
| جم تریخ | رمضان ۳۸۵ق. |
| شہر | خراسان |
| محل تحصیل | خراسان |
| وفات/شہادت | شب دوشنبہ ۲۲ محرم ۴۶۰ه.ق. |
| مدفن | نجف اشرف |
| اساتید | شیخ مفید، ابن غضائری، ابن حاشر بزاز، ابن ابی جنید، ابن الصلت، سید مرتضی |
| شاگرد | ابوالصلاح حلبی، شہرآشوب سروی مازندرانی، ابوالفتح کراجکی |
| تالیفات | رجال طوسی، استبصار، تہذیب الاحکام، الامالی، التبیان، الخلاف فی الاحکام، العدۃ فی اصول، الغیبۃ، اللسٹ، المبسوط فی فقہ الامامیہ، مصباح المتہجد |
شیخ طوسی ابوجعفر محمد بن حسن طوسی ،(المتوفی460 ہجری) معروف بہ شیخ طوسی، شیخالطائفہ و شیخ پنجويں صدی ہجری وچ دے معروف ایرانی شیعہ اثناعشری عالم دین سن ۔
وہ سلطان محمود غزنوی، حکومت آل بویہ، شیخ صدوق، حکیم فردوسی، شیخ مفید و سید شریف مرتضی دے ہم عصر سن ۔حوالےدی لوڑ؟
اہل تشیع دے بہت وڈے عالم دین نيں شیعہ کتب اربعہ وچوں دو کتاباں (الاستبصار تے تہذیب الاحکام) انھاں دی تالیف نيں۔حوالےدی لوڑ؟
محمد بن حسن بن علی بن حسن جو شیخ طوسی یا شیخ الطائفہ دے ناں توں معروف، مایہ ناز شیعہ فقہاء تے محدثین وچوں اک نيں۔ آپ کتاباں اربعہ وچوں دو کتاباں، التہذیب الاحکام تے الاستبصار دے مؤلف نيں۔23 سال دی عمر وچ خراسان توں عراق آئے تے شیخ مفید تے سید مرتضی جداں اساتید توں کسب فیض کيتا۔ اپنے زمانے دے عباسی خلیفہ نے بغداد وچ علم کلام دی تدریس دی ذمہ داری آپ دے سپرد کيتی۔ جدوں شاپور لائبریری اگ لگنے دی وجہ توں جل گئی تاں آپ ناچار نجف چلے گئے تے اوتھے حوزہ علمیہ نجف دی نیہہ رکھی۔ شیخ طوسی، سید مرتضی دی وفات دے بعد شیعیان جہان دے مرجعیت دے مقام اُتے فائز ہوئے۔
انہاں دے فقہی نظریات تے تحریراں جداں نہایہ، الخلاف تے مبسوط شیعہ فقہاء دی توجہ دا مرکز نيں۔التبیان آپ دی اہم ترین تفسیری کتاب اے۔ شیخ طوسی دوسرے اسلامی علوم جداں رجال، کلام تے اصول فقہ وغیرہ وچ وی صاحب نظر سن تے انہاں علوم وچ وی انہاں دیاں کتاباں کافی شہرت دی حامل نيں۔ انہاں نے شیعاں دے طریقہ اجتہاد وچ اک تحول ایجاد کيتا تے اس دے مباحث نوں وسعت دتی تے اہل سنت دے اجتہاد دے مقابلے وچ اسنوں وکھ تشخص تے استقلال عطا کيتا۔ انہاں دے نامور شاگرداں وچ ابوالصلاح حلبی دا ناں نمایاں اے۔
زندگی نامہ
سودھوشیخ طوسی رمضان سنہ ۳۸۵ ہجری قمری، شیخ صدوق دی وفات دے 4 سال بعد ایران دے شہر خراسان وچ متولد ہوئے۔[۱] آپ دی کنیت ابو جعفر اے تے کدی کدائيں آپ نوں شیخ کلینی تے شیخ صدوق دے مقابلے وچ چونکہ انہاں دی کنیت وی ابو جعفر نيں آپ نوں ابوجعفر ثالث کہیا جاندا اے۔
شیخ طوسی سنہ ۴۰۸ ہجری قمری نوں 23 سال دی عمر وچ عراق تشریف لے گئے تے 5 سال تک شیخ مفید دی شاگردی وچ رہے۔ آپ شیخ مفید دے علاوہ ۳ سال [[حسین بن عبداللہ غضائری]] و ہور ابن حاشر بزاز، ابن ابی جید تے ابن الصلت دے شاگرد وی رہے نيں۔ آپ نے سید مرتضی نوں وی درک کيتا اے۔ [۲]
عباسی خلیفہ القائم بامر اللہ نے بغداد وچ علم کلام دی تدریس آپ دے سپرد کيتی۔ آپ دی شاگردی وچ تقریبا 300 علماء شامل سن آپ ايسے منصب اُتے فائز رہے ایتھے تک کہ سلجوقی ترکیوں نے بغداد فتح کيتا تے سنہ ۴۴۷ وچ طغرل بغداد وچ آئے تے اس نے شاپور لائبریری نوں جلا ڈالیا۔
سنہ ۴۴۸ نوں اہل تشیع تے اہل سنت دے درمیان تصادم ہويا۔ ابن جوزی کہندے نيں انہاں حوادث دے دوران شیخ طوسی بغداد توں چلے گئے تے سنہ ۴۴۹ وچ آپ دا گھر مسمار کيتا گیا۔ اس دے بعد آپ نجف اشرف چلے گئے تے حوزہ علمیہ نجف دی نیہہ رکھی بھانويں کہیا جاندا اے کہ ایہ حوزہ انہاں توں پہلے وی موجود سی۔[۳]
شیخ طوسی نے اپنی عمر دے آخری ۱۲ سال نجف اشرف وچ ہی گزاراں نيں۔[۴]
آپ دا خاندان
سودھوشیخ طوسی دا حسن دے ناں توں اک پُتر سی اپنے والد گرامی دی رحلت دے بعد نجف وچ ہی زندگی بسر دی ایتھے تک کہ شیعہ مرجعیت تک پہنچے۔ شیخ دا اپنے بیٹے حسن توں اک پوتا بنام محمد سی جنکی کنیت ابوالحسن سی اپنے زمانے دے شیعہ مراجع وچوں سن تے سنہ ۵۴۰ ق نوں نجف اشرف وچ اس دنیا توں رحلت کر گئے۔[۵]
علمی کارنامے
سودھوعلمی مقام
سودھوشیخ طوسی شیعہ فقہاء وچ اک ممتاز مقام رکھدے سن ایتھے تک کہ انہاں نوں شیخ الطائفہ یعنی فقہاء دا استاد کہیا جاندا سی۔ انہاں نے علم فقہ تے اصول وچ مطلق اجتہاد دی نیہہ رکھی۔ علم فقہ وچ جدوں وی لفظ "شیخ" استعمال کيتا جاندا اے تاں اس توں مراد شیخ طوسی ہويا کردا اے۔ آپ کتب اربعہ وچوں دو مایہ ناز کتاب استبصار تے تہذیب الاحکام دے مؤلف نيں۔[۶]
شیخ طوسی دے بعد کسی وچ انہاں دے نظریات توں مخالفت کرنے دی جرأت نئيں سی ایتھے تک کہ ابن ادریس (متوفی ۵۹۷ ق.) نے انہاں دے نظریات اُتے تنقید شروع کيتی۔ آپ دی کتاب نہایہ شیعہ مدارس وچ پڑھائی جانے والی درسی کتاباں وچ شامل سی جدوں محقق حلی (متوفی ۶۷۶ق.) نے کتاب شرایع الاسلام لکھی تاں طالب علماں علوم دینی اس کتاب نوں شیخ طوسی دیاں کتاباں توں پہلے پڑھدے سن ۔ شیخ طوسی نے علم فقہ دے تمام ابواب وچ کتاباں تألیفکیتیاں نيں تے ہر شعبے وچ اندیاں کتاباں متأخرین دے لئی مرجع علمی ہويا کردی سی کیونجے انہاں توں پہلے موجود بہت سارے منابع کرخ وچ شاپور لائبریری دی اگ لگنے دے وقت جل کے راکھ ہو گئی سی۔ [۷]
آپ دے اساتید
سودھوشیخ طوسی دے اساتید بہت ودھ نيں۔ میرزا حسین نوری نے مستدرک وسائل الشیعہ وچ [۸]، ۳۷ نفر نوں انہاں دے اساتید دے عنوان توں ذکر کيتا اے لیکن شیخ طوسی اکثرا جنہاں اساتید توں روایات نقل کردے نيں انہاں دی تعداد 5 اے:[۹]
- شیخ ابوعبداللہ احمد بن عبدالواحد بن احمد بزاز، معروف بہ ابن حاشر و ابن عبدون متوفای ۴۲۳ہ.ق.
- شیخ احمد بن محمد بن موسی، معروف بہ ابن صلت اہوازی متوفای ۴۰۸ہ.ق.
- شیخ حسین بن عبیداللہ بن غضائری، متوفای ۴۱۱ ہ.ق.
- شیخ ابوالحسین علی بن احمد بن محمد بن ابی جید، متوفای پس از ۴۰۸ ہ.ق.
- ابوعبداللہ محمد بن محمد بن نعمان مشہور بہ شیخ مفید، متوفای ۴۱۳ہ.ق.
آپ دے شاگرد
سودھواہل تشیع تے اہل سنت دے 300 توں ودھ مجتہدین نے شیخ طوسی دی شاگردی اختیار کيتی نيں۔ جنہاں وچوں بعض دے ناں ایويں نيں:[۱۰]
- آدم بن یونس بن ابی مہاجر نسیفی
- ابوبکر احمد بن حسین بن احمد خزاعی نیشابوری
- ابوطالب اسحاق بن محمد بن حسن بن حسین بن محمد بن علی بن حسین بن بابویہ قمی.
- ابوابراہیم اسماعیل برادر اسحاق مذکور.
- ابوالخیر برکۃ بن محمد بن برکۃ اسدی
- ابوالصلاح تقی بن نجم الدین حلبی
- ابوابراہیم جعفر بن علی بن جعفر حسینی
- شمس الاسلام حسن بن حسین بن بابویہ قمی، معروف بہ حسکا
- ابومحمد حسن بن عبدالعزیز بن حسن جبہانی
- ابوعلی حسن بن شیخ الطائفۃ محمد بن حسن طوسی
- موفق الدین حسین بن فتح واعظ جرجانی
- محیی الدین ابوعبداللہ حسین بن مظفر بن علی بن حسین حمدانی
- ابوالصمصام و ابوالوضاح ذوالفقار بن محمد بن معبد حسینی مروزی
- زین بن علی بن حسین حسینی
- زین بن داعی حسینی
- سعد الدین بن براج
- ابوالحسن سلیمان بن حسن بن سلمان صہرشتی
- شہرآشوب سروی مازندرانی، جد شیخ محمد بن علی مؤلف معالم العلماء و المناقب
- صاعد بن ربیعۃ بن ابی غانم
- عبدالجبار بن عبداللہ بن علی المقرئ رازی معروف بہ مفید
- ابوعبداللہ عبدالرحمن بن احمد حسینی خزاعی نیشابوری معروف بہ مفید
- موفق الدین ابوالقاسم عبیداللہ بن حسن بن حسین بن بابویہ
- علی بن عبدالصمد تمیمی سبزواری
- غازی بن احمد بن ابی منصور سامانی
- کردتی بن عکبر بن کردتی فارسی
- جمال الدین محمد بن ابی القاسم طبری آملی
- ابوعبداللہ محمد بن احمد بن شہریار خازن غروی
- محمد بن حسن فتال نیشابوری، صاحب روضۃ الواعظین
- ابوالصلت محمد بن عبدالقادر بن محمد
- ابوالفتح محمد بن علی کراجکی
- ابوجعفر محمد بن علی بن حسن حلبی
- ابوعبداللہ محمد بن ہبۃ اللہ الطرابلسی
- سید مرتضی ابوالحسن مطہر بن ابی القاسم علی بن ابی الفضل محمد حسینی دیباجی
- منتہی بن ابی زید بن کیابکی حسینی جرجانی
- منصور بن حسین آبی
- ابوابراہیم ناصر بن رضا بن محمد بن عبداللہ علوی حسینی
علمی آثار
سودھوتفصیلی مضمون:شیخ طوسی دے آثار
شیخ طوسی وکھ وکھ علوم جداں فقہ، کلام ،تفسیر تے رجال وغیرہ وچ بے شمار علمی آثار دے مالک نيں۔ انہاں دے بعض علمی آثار محو ہو چکے نيں۔ آقا بزرگ تہرانی نے شیخ طوسی دے علمی آثار دی لسٹ نوں کتاب نہایہ دے مقدمے وچ ذکر کيتا اے۔[۱۱]
وفات
سودھو
شیخ طوسی نے اپنی عمر دے آخری ۱۲ سال نجف وچ زندگی گزاری تے سوموار دی رات ۲۲ محرم سنہ۴۶۰ہجری قمری نوں وفات پائے۔ انہاں دے شاگرد حسن بن مہدی سلیقی، حسن بن عبدالواحد عین زربیاور ابوالحسن لولوی نے انہاں نوں غسل دتا تے انہاں دے گھر وچ ہی انہاں نوں سپرد خاک کيتا گیا۔[۱۲]
آپ دی وصیت دے مطابق آپ دا گھر حالے وی دینی علوم دے لئی درسگاہ دے طور اُتے استعمال ہُندا اے تے ہن ایہ مسجد وچ تبدیل ہو گیا اے۔مسجد شیخ طوسی (جسنوں جامع الشیخ الطوسی وی کہیا جاندا اے ) آجکل نجف اشرف دی مشہور ترین مسیتاں وچ شمار ہُندی اے۔ ہن تک کئی بار توسیع و تعمیر کيتی گئی اے۔[۱۳]
حوالے
سودھو- ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعۃ، ص۱۶۱.
- ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعۃ، ص۱۶۱.
- ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعۃ، صص۱۶۲- ۱۶۱.
- ↑ دوانی، سیری در زندگی شیخ طوسی، در هزاره شیخ طوسی، ص۲۰.
- ↑ الامین، اعیان الشیعۃ، ج۹، ۱۶۰.
- ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعۃ، ص۱۶۲.
- ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعۃ، ص۱۶۲.
- ↑ ج ۳، ص۵۰۹
- ↑ شیخ طوسی، نہایہ، مقدمہ آقابزرگ، صص۳۲-۳۱.
- ↑ شیخ طوسی، نہایہ، مقدمہ آقابزرگ، صص۳۶-۳۹.
- ↑ شیخ طوسی، نہایہ، مقدمہ آقابزرگ، صص۱۷-۳۱.
- ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعۃ، ص۱۶۲.
- ↑ علوی، راہنمای مصور سفر زیارتی عراق، ص۱۵۰
مآخذ
سودھو- الامین، السیدمحسن، اعیان الشیعۃ، حققہ واخرجہ: حسن الامین، ج۹، بیروت: ۱۴۰۶ق-۱۹۸۶م.
- الطہرانی، آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعۃ، ج۲، قم، اسماعیلیان، بیتا.
- الطوسی، النہایۃ فی مجرد الفقہ و الفتاوی، بیروت، دار الاندلس، قم، قدس، بیتا.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقہ و فقہا، تہران، سمت، ۱۳۸۵ش.
- علوی، سیداحمد (گردآوری)، راہنمای مصور سفر زیارتی عراق، قم، معروف، ۱۳۸۹.