علی ابن حسین
| ||||
|---|---|---|---|---|
| (عربی وچ: علي بن الحسين) | ||||
 |
||||
| جم | 6 جنوری 659 | |||
| وفات | 21 اکتوبر 713 (54 سال) | |||
| وجہ وفات | زہر | |||
| مدفن | جنت البقیع | |||
| قاتل | ولید بن عبدالملک | |||
| شہریت |  اموی خلافت
| |||
| زوجہ | فاطمہ بنت حسن | |||
| اولاد | امام محمد باقر [۲]، زید بن علی ، حسین الاصغر ، عبد اللہ بن علی بن حسین | |||
| والد | حسین [۱] | |||
| والدہ | شہربانو | |||
| بہن/بھائی | ||||
| عملی زندگی | ||||
| استاذ | حسین | |||
| تلمیذ خاص | امام محمد باقر | |||
| پیشہ | امام ، شاعر [۳]، الٰہیات دان | |||
| پیشہ ورانہ زبان | عربی [۴] | |||
| کارہائے نمایاں | صحیفہ سجادیہ ، رسالہ حقوق ، دمشق وچ امام زین العابدین دا خطبہ | |||
| عسکری خدمات | ||||
| لڑائیاں تے جنگاں | کربلا دی لڑائی | |||
ترمیم  | ||||
علی بن حسین (پیدائش: 4 جنوری 659ء — وفات: 20 اکتوبر 713ء) جو زین العابدین (عابداں دی زینت) تے امام الساجدین (سجدہ کرنے والےآں دا امام) دے ناں توں مشہور نيں، اپنے والد حسین ابن علی، تایا حسن ابن علی تے دادا علی بن ابی طالب دے بعد اثنا عشری وچ چوتھے امام تے اسماعیلی شیعیت وچ تیسرے امام منے جاندے نيں۔ علی بن حسین سانحۂ کربلا وچ موجود سن، اس وقت انہاں دی عمر 23 یا 25 سال سی، لیکن بیماری دی وجہ توں لڑائی وچ شریک نہ ہوئے سکے۔ ایہ اس سانحے وچ بچ جانے والے واحد مرد سن ۔ انہاں نوں دمشق وچ یزید دے سامنے لے جایا گیا، کچد دن بعد انہاں نوں ہور خواتین دے نال واپس مدینہ جانے دتا گیا، جتھے انھاں نے چند اصحاب دے نال خاموشی توں زندگی بسر کيتی۔ انہاں دی زندگی تے بیانات مکمل طور اُتے طہارت تے مذہبی تعلیمات دے لئی وقف سن، جو زیادہ تر دعاواں تے التجاواں دی شکل وچ ہُندے۔ انہاں دی مشہور مناجات صحیفہ سجادیہ دے ناں توں معروف اے ۔[۹] اس حوالے سے پاکستان کے صوبہ پنجاب کے معروف ضلع ننکانہ صاحب کے تاریخی قصبہ منڈی واربرٹن میں امام زید شہید کی اولاد خاندان اہل بیت موجود ہیں، جن کے پاس امام زید کے پڑپوتے طالب الحق کے بیٹے علی شجری کے ہاتھ کا لکھا قلمی نسخہ شجرۃ جامع اہل بیت موجود ہے، جسے دیکھے لوگ دور دور سے تشریف لاتے ہیں، یہ خاندان بھارت کے ضلع بجنوری سے قیام پاکستان کے وقت منڈی واربرٹن رہائش پزیر ہوا، یہ خاندان خود کو بجنوری کہلاتا ہے، اور فرقہ زیدیہ سے منسلک ہے، اس وقت اس خاندان اہل بیت کے خانوادے شاہ فیصل بجنوری جو کہ معروف صحافی ہیں، حیات ہیں۔ علی بن حسین بن علی بن ابیطالب (38-95ھ) جو امام سجاد تے زین العابدین دے ناں توں مشہور نيں، اہلسنت دے چوتھے امام تے امام حسین دے فرزند نيں۔ آپ 35 سال امامت دے عہدے اُتے فائز رہے۔ امام سجادؑ واقعہ کربلا وچ حاضر سن لیکن بیماری دی وجہ نال جنگ وچ حصہ نئيں لیا۔ امام حسینؑ دی شہادت دے بعد عمر بن سعد دے سپاہیاں نے آپ نوں اسیران کربلا دے نال کوفہ تے شام لے گیا۔ کوفہ تے شام وچ آپ دے دتے گئے خطبات دے باعث لوک اہل بیت دے مقام و منزلت توں زیادہ آگاہ ہوئے۔
واقعہ حرہ، تحریک توابین تے قیام مختار آپ دے دور امامت وچ رو نما ہوئے۔ امام سجادؑ دی دعاؤاں تے مناجات نوں صحیفہ سجادیہ وچ جمع کيتا گیا اے۔ خدا تے خلق خدا دی نسبت انسان دی ذمہ داریاں توں متعلق کتاب، رسالۃ الحقوق وی آپ توں منسوب اے۔
شاہ فیصل بجنوری اہل بیت زیدیہ سادات منڈی واربرٹن ضلع ننکانہ صاحب پاکستان
شیعہ احادیث دے مطابق امام سجادؑ نوں ولید بن عبد الملک دے حکم توں مسموم کر کے شہید کيتا گیا۔ آپ امام حسن مجتبیؑ، امام محمد باقرؑ تے امام جعفر صادقؑ دے نال قبرستان بقیع وچ مدفون نيں۔اہلسنت وجماعت بریلوی مسلک دے مشہور عالم دین امام احمدرضا خان فاضل بریلوی رحمۃ اللہ علیہ نے اپنے منظوم دعائیہ شجرہ قادریہ برکاتیہ وچ حضرت سیدنا امام زین العابدین دا ذکر انہاں لفظاں وچ کیتا اے۔
سید سجاد کے صدقے میں ساجد رکھ مجھے
علم حق کے باقر علم ہدیٰ کے واسطے
بعض لوک ایہ تاثر دیندے نيں کہ شیعہ مذہب دے بارہ اماماں توں اہلسنت دا کوئی تعلق نئيں ایہ گل بالکل غلط اے حقیقت ایہ اے کہ مذکورہ بارہ اماماں دا تعلق اہلسنت توں سی تے اہلسنت مذکورہ اماماں دے عرس و ایام انتہائی عقیدت و محبت توں مناندے نيں۔ ہور انہاں بارہ اماماں دی تعلیمات اُتے عمل کرنے والےآں نوں ہی اہلسنت کہیا جاندا اے۔ اس حوالے سے پاکستان کے صوبہ پنجاب کے معروف ضلع ننکانہ صاحب کے تاریخی قصبہ منڈی واربرٹن میں امام زید شہید کی اولاد خاندان اہل بیت موجود ہیں، جن کے پاس امام زید کے پڑپوتے طالب الحق کے بیٹے علی شجری کے ہاتھ کا لکھا قلمی نسخہ شجرۃ جامع اہل بیت موجود ہے، جسے دیکھے لوگ دور دور سے تشریف لاتے ہیں، یہ خاندان بھارت کے ضلع بجنوری سے قیام پاکستان کے وقت منڈی واربرٹن رہائش پزیر ہوا، یہ خاندان خود کو بجنوری کہلاتا ہے، اور فرقہ زیدیہ سے منسلک ہے، اس وقت اس خاندان اہل بیت کے خانوادے شاہ فیصل بجنوری جو کہ معروف صحافی ہیں، حیات ہیں۔
| زین العابدین | |
|---|---|
| مکمل نام | علی ابن حسین |
| ترتیب | چہارم |
| جانشین | حضرت امام محمد باقر رضی الله تعالٰی عنہ |
| تاریخ ولادت | 15 جمادی الاول 38ہجری |
| لقب | زین العابدین، سجاد |
| کنیت | ابو محمد |
| والد | حضرت امام حسین رضی الله تعالٰی عنہ |
| والدہ | بی بی سہربانو |
| تاریخ وفات | 25 محرم، 95ہجری |
| وجۂ وفات | شہادت |
اہل بیت دےآئمہ باصفا وچوں اک شخصیت جو زین العابدین تے سید سجاد توں معروف نیں ۔
ناں تے نسب
سودھوزین العابدین دے لقب نال معروف دی نسبت خاندان نبوت دی طرف اے، ایہ علی بن ابی طالب دے صاحبزادے سیدنا حسین دے پتر نیں ، علی بن حسین انہاں دا ناں اے ا، قرشی تے ہاشمی نیں ، ابوالحسن انہاں دی کنیت اے، ابو الحسن ، ابو محمد تے ابو عبدالله وی کہیا جاندا اے۔[۱۰] سیدنا امام حسین اپنے والدِ ماجد حضرت علی کرم اللہ وجہہ الکریم نال اظہارِ عقیدت لئی اپنے بچےآں دے نام علی رکھدے سن ۔اسی مناسبت نال زین العابدین دا نام وی علی اے تے کنیت ابومحمد ،ابوالحسن ، ابوالقاسم تے ابوبکر اے،جدونکہ کثرتِ عبادت دے پاروں آپ دا لقب سجاد ،زین العابدین، سیدالعابدین تے امین اے ۔[۱۱]
ولادت با سعادت
سودھوعلی ابن حسین دی ولادت علامہ ذہبی نے [۱۲]چ یعقوب بن سفیان فسوی توں نقل کیتا اے کہ علی بن حسین 33 ہجری چ پیدا ہوئے، لیکن [۱۳] چ علامہ موصوف نے ایہ لکھیا اے کہ (شاید) انہاں دی پیدائش38 ہجری چ ہوئی اے، علامہ ابوالحجاج جمال الدین یوسف مزّی نے وی [۱۴] یعقوب بن سفیان توں سن ولادت33 ہجری نقل کیتا اے تے ایہی راجح اے۔
والدہ دا نام
سودھوعلی بن حسین دی والدہ دا نام سلامہ یا سلافہ اے، جو اس وقت دے شاہ فارس یزدجرد دی دھی سن ۔ عمر فاروق دے زمانہٴ خلافت چ ایران فتح ہویا تو ایہ لونڈی بنالی گئی سی[۱۵]۔ ابن سعد نے اس دا نام ” غزالہ“ نقل کیتا اے [۱۶]، بعض حضرات کہندے نیں کہ انہان دی والدہ خلیفہ یزید بن ولید بن عبدالملک دی پھوپھی سی۔[۱۷] آپ دی والدہ دا نام شہر بانو سی جو ایران دے بادشاہ یزدگرد سوم دی بیٹی سی جو نوشیروان عادل دا پوتا سی۔
علی اصغر دا نام
سودھوانہاں نوں علی اصغر کہیا جاندا اے، انہاں دے دوسرے بھائی جو انہاں نال عمر چ وڈے سن ، انہاں نوں علی اکبر کہیا جاندا سی ، جو معرکہٴ کربلا چ اپنے والد حضرت امام حسین رضی الله عنہ دے نال یزید لعین دی فوج دے ہتھوں شہید ہو گئے سن ۔[۱۸]علی اصغر یعنی علی بن حسین المعروف زین العابدین رحمة الله علیہ وی اپنے والد گرامی حضرت حسین رضی الله عنہ دے نال معرکہٴ کربلا چ شریک سن،
نسب، لقب، کنیت
سودھوعلی بن حسین بن علی بن ابی طالب، معروف بہ امام سجاد تے امام زین العابدین، شیعیان آل رسول(ص) دے چوتھے امام تے سید الشہداء امام حسین علیہ السلام دے فرزند نيں۔
اختلافی مسائل وچوں اک آپ دی والدہ شہربانو دا ناں تے نسب اے۔ آپ دی والدہ دے لئی متعدد ناں نقل ہوئے نيں تے شہر بانو، شہر بانویہ، شاہ زنان تے جہان شاہ انہاں ہی ناواں وچ شامل نيں۔
بعض محققاں یزدگر دی بیٹی شہر بانو نوں امام سجاد دی والدہ تسلیم نئيں کردے نيں تے دلائل و قرائن دی بنا اُتے ایسی روایات نوں رد کردے ہوئے کہندے نيں کہ حضرت امام سجاد علیہ السلام دی والدہ انہاں اوصاف دی مالک نئيں سن۔[۱۹]
امام سجاد(ع) اپنے زمانے وچ علي الخیر، علي الاصغر تے علي العابدکے ناں توں مشہور سن ۔ [۲۰]
کنیت و لقب
سودھوامام علی بن الحسین(ع) دی کنیات "ابو الحسن"، "ابو الحسین"، "ابو محمّد" تے "ابو عبد اللہ" نيں۔ [۲۱]
آپ دے القاب وچ زین العابدین، سید الساجدین، سجاد، ہاشمی، علوی، مدنی، قرشی تے علی اکبر شامل نيں۔[۲۲]
زین العابدین : ابن عباس دی رسول خدا توں منقول روایت دے مطابق قیامت دے دن منادی ندا دے گا: زین العابدین کتھے اے .....تو گویا وچ صفوف دے درمیان علی بن الحسین دے چلدا ہويا دیکھ رہیا ہاں ۔[۲۳] ہور روایت دے مطابق اک شب آپ محراب عبادت وچ عبادت الہی وچ مصروف سن کہ شیطان اک سپ دی شکل وچ ظاہر ہوئے کے آپکو عبادت الہی توں منحرف کرنے دی کوشش کيتی لیکن آپ دی خدا دی جانب توجہ وچ کوئی فرق نئيں پيا تاں غیب توں منادی نے تن مرتبہ ندا دی: انت زین العابدین......۔[۲۴]
"ذوالثَّفنات" آپ دے ہور القاب وچوں اے جو امام سجاد(ع) نوں دتا گیا اے (کیونجے عبادت تے نماز و سجود دی کثرت دی وجہ توں آپ دے اعضائے سجدہ (مسیتاں) اُتے اونٹھ دے گھٹناں دی طرح گھٹے پے گئے سن )۔[۲۵]
انگشتریاں دے نقش
سودھوامام سجاد علیہ السلام دی انگشتریاں دے لئی تن نقش منقول نيں:
آپ(ع) امام حسین(ع) دی اوہ انگشتری پہن لیا کردے سن جس اُتے "إِنَ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِه" (یعنی خداوند متعال اپنا امر و فرمان انجام تک پہنچیا دیندا اے ) دا نقش سی۔[۲۶] آپ(ع) دی دوسری انگشتریاں دے نقش "وَما تَوْفِیقِی إِلَّا بِاللَّه"،[۲۷] اور"خَزِی وَشَقِی قَاتِلُ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی"۔[۲۸]۔[۲۹]
ولادت تے شہادت
سودھو
"وَ أَمّا حَقّ وَلَدِكَ فَتَعْلَمُ أَنّهُ مِنْكَ وَمُضَافٌ إِلَيْكَ فِي عَاجِلِ الدّنْيَا بِخَيْرِهِ وَشَرّهِ وَأَنّكَ مَسْئُولٌ عَمّا وُلّيتَهُ مِنْ حُسْنِ الْأَدَبِ وَالدّلَالَةِ عَلَى رَبّهِ وَالْمَعُونَةِ لَهُ عَلَى طَاعَتِهِ فِيكَ وَفِي نَفْسِهِ فَمُثَابٌ عَلَى ذَلِكَ وَمُعَاقَبٌ"۔
(ترجمہ: تے تسيں اُتے تواڈی اولاد کہ حق ایہ اے کہ تسيں جان لو کہ اوہ تسيں توں اے تے اس دنیا دی نیکی تے بدی وچ ميں تسيں توں پیوستہ اے۔ تے تسيں ـ خدا دے حکم دے مطابق، اس اُتے اپنی ولایت دے پیش نظر، اس دی عمدہ پرورش کرنے، نیک آداب سکھانے تے خدائے عزوجل دی طرف راہنمائی کرنے تے خدا دی فرمانبرداری وچ اس دی مدد کرنے وچ اپنے حوالے توں وی تے اس دے حوالے توں وی، جوابدہ ہو؛ تے اس ذمہ داری دے عوض جزا تے سزا پاؤگے۔
ولادت
سودھومشہور قول دے مطابق امام سجاد(ع) سنہ 38 ہجری[۳۰] وچ پیدا ہوئے ہور33ہجری قمری 36 ہجری قمری [۳۱] اور37 ہجری قمری [۳۲] وی منقول نيں ۔
ولادت دا مہینہ جمادی الثانی [۳۳] وچ جمعہ[۳۴] یا جمعرات [۳۵] دا دن تے تریخ 15 [۳۶] ذکر کيتی جاندی اے جدوں کہ 9 شعبان[۳۷] تے 5 شعبان[۳۸] وی نقل ہوئی اے۔
ائمہ طاہرین وچوں حضرت علی ع دے نال 2 سال،[۳۹] ، حضرت امام حسن دے نال 10 سال ،[۴۰] یا 12سال[۴۱]، حضرت امام حسین ع دے نال 10 سال[۴۲] اور 11سال [۴۳] دے نال رہنے دی مدت منقول اے ۔اپنے والد دی شہادت دے بعد34 [۴۴] یا35 سال[۴۵] زندہ رہے ۔ِآپ دا مقام ولادت اتفاقی طور اُتے مدینہ مذکور اے ۔
ناں ونسب
سودھوزین العابدین دے لقب توں معروف دی نسبت خاندان نبوت دی طرف اے، ایہ علی بن ابی طالب دے صاحبزادے سیدنا حسین دے بیٹے نيں، علی بن حسین انہاں دا ناں اے، قرشی تے ہاشمی نيں، ابوالحسن انہاں دی کنیت اے، ابو الحسن، ابو محمد تے ابو عبد اللہ وی کہیا جاندا اے۔[۴۶] سیدنا امام حسین پنے والدِ ماجدعلی توں اظہارِ عقیدت دے لئی اپنے بچےآں دے ناں علی رکھدے سن ۔ ايسے مناسبت توں زین العابدین دا ناں وی علی اے تے کنیت ابومحمد ،ابوالحسن، ابوالقاسم تے ابوبکر اے ،جدوں کہ کثرتِ عبادت دے سبب آپ دا لقب سجاد ،زین العابدین، سیدالعابدین تے امین اے ۔[۴۷]
ولادت با سعادت
سودھوعلی ابن حسین دی ولادت علامہ ذہبی نے [۴۸] وچ یعقوب بن سفیان فسوی توں نقل کيتا اے کہ علی بن حسین 33 ہجری وچ پیدا ہوئے، لیکن [۴۹] وچ علامہ موصوف نے ایہ لکھیا اے کہ (شاید) انہاں دی پیدائش38 ہجری وچ ہوئی اے، علامہ ابوالحجاج جمال الدین یوسف مزّی نے وی [۵۰] یعقوب بن سفیان توں سن ولادت33 ہجری نقل کيتا اے تے ایہی راجح اے۔
والدہ دا ناں
سودھوعلی بن حسین دی والدہ دا ناں سلامہ یا سلافہ اے، جو اس وقت دے شاہ فارس یزدجرد دی بیٹی سن، سیدنا عمر فاروق دے زمانہٴ خلافت وچ ایران فتح ہويا تاں ایہ لونڈی بنالی گئی سی۔،[۵۱] ابن سعد نے اس دا ناں ” غزالہ“ نقل کيتا اے [۵۲] بعض حضرات کہندے نيں کہ انہاں دی والدہ خلیفہ یزید بن ولید بن عبد الملک دی پھوپی سی۔[۵۳] آپ دی والدہ دا ناں شہر بانو سی جو ایران دے بادشاہ یزدگرد سوم دی بیٹی سن جو نوشیروان عادل دا پوتا سی۔
علی اوسط دا ناں
سودھوان نوں علی اوسط کہیا جاندا اے، انہاں دے دوسرے بھائی جوان توں عمر وچ وڈے سن، انہاں نوں علی اکبر کہیا جاندا سی، جو معرکہٴ کربلا وچ اپنے والد حضرت امام حسین رضی اللہ عنہ دے نال اہل کوفہ دے ہتھوں شہید ہوئے گئے سن ۔[۵۴]علی اوسط یعنی علی بن حسین المعروف زین العابدین رحمة اللہ علیہ وی اپنے والد گرامی حضرت حسین رضی اللہ عنہ دے نال معرکہٴ کربلا وچ شریک سن ۔[۵۵]
کربلا چ بچ جان دی وجہ
سودھواس وقت انہاں دی عمر 23 یا 25 برس سی، اس موقع اُتے ایہ بیمار تے صاحب فراش سن، جدوں حضرت حسین رضی الله عنہ شہید کر دئیے گئے تاں شمر نے کہیا کہ اسنوں وی قتل کر دو ، شمر دے ساتھیاں وچوں کسی نے کہیا : سبحان الله! کیہ تسيں ایداں دے جوان نوں قتل کرنا چاہندے ہوئے جو مریض اے تے اس نے ساڈے خلاف قتال وچ شرکت وی نئيں کيتی؟ اِنّے وچ عمروبن سعد بن ابی وقاص آیا او ر کہیا کہ انہاں عورتاں تے اس مریض یعنی علی اصغر توں کوئی تعرض نہ کرے ، اس دے بعد انہاں کواوتھے توں دمشق لیایا گیا اورعزت دے نال انہاں نوں مع اہل مدینہ منورہ واپس روانہ کر دتا گیا۔ [۵۶]
زین العابدین اورحضرات خلفائے راشدین
سودھوابو حازم کہندے نيں کہ علی بن حسین توں کسی نے پُچھیا کہ حضرت ابوبکر وعمر دا حضور صلی اللہ علیہ وسلم دے نزدیک کیہ مرتبہ سی؟ انھاں نے حضور صلی الله علیہ وسلم دے روضہٴ مبارک دی طرف اشارہ کرکے فرمایا: جو تقرب انہاں نوں اج اس روضہ وچ حاصل اے ایسا ہی حضور صلی الله علیہ وسلم دی زندگی وچ وی سی۔[۵۷] محمد بن علی بن حسین نے اپنے والد توں نقل کيتا اے کہ انہاں دے پاس عراق توں کچھ لوک آئے او رانھاں نے ابو بکر وعمر دا تذکرہ سبّ وشتم دے نال کيتا تے حضرت عثمان دی شان وچ گستاخی کرنے لگے، (والعیاذ باللہ)حضرت علی بن حسین نے انہاں عراقیاں توں کہیا: کیہ تسيں انہاں مہاجرین اولین وچوں ہوئے جنہاں دے بارے وچ الله تعالیٰ نے ایہ ارشاد فرمایا:﴿لِلْفُقَرَاء الْمُہَاجِرِیْنَ الَّذِیْنَ أُخْرِجُوا مِن دِیْارِہِمْ وَأَمْوَالِہِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّنَ اللَّہِ وَرِضْوَاناً وَیَنصُرُونَ اللَّہَ وَرَسُولَہُ أُوْلَئِکَ ہُمُ الصَّادِقُون﴾َ ․ (الحشر:8) اہل عراق نے کہیا: اسيں انہاں لوکاں وچوں نئيں جنہاں دے بارے وچ الله تعالیٰ نے ایہ ارشاد فرمایا اے۔ حضرت علی بن حسین نے فیر کہیا: کیہ تسيں لوک انہاں لوکاں وچوں ہوئے جنہاں دے بارے وچ الله تعالیٰ نے ایہ ارشاد فرمایا:﴿وَالَّذِیْنَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالإِیْمَانَ مِن قَبْلِہِمْ یُحِبُّونَ مَنْ ہَاجَرَ إِلَیْْہِمْ وَلَا یَجِدُونَ فِیْ صُدُورِہِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنفُسِہِمْ وَلَوْ کَانَ بِہِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِہِ فَأُوْلٰئِکَ ہُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾ ․(الحشر:9) اہل عراق نے کہیا، اسيں انہاں لوکاں وچوں وی نئيں جنہاں دے بارے وچ الله نے ایہ ارشاد فرمایا اے ۔ اس دے بعد حضرت زین العابدین نے ارشاد فرمایا کہ تسيں لوکاں نے خود اقرار کيتا کہ تسيں آیات وچ مذکور دونے فریقاں وچوں نئيں تے وچ اس گل کيتی گواہی دیتاہاں کہ تسيں انہاں لوکاں وچوں وی نئيں جنہاں دے بارے وچ الله نے ایہ ارشاد فرمایا:﴿وَالَّذِیْنَ جَاؤُوا مِن بَعْدِہِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلإِخْوَانِنَا الَّذِیْنَ سَبَقُونَا بِالْإِیْمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِیْ قُلُوبِنَا غِلّاً لِّلَّذِیْنَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَؤُوفٌ رَّحِیْمٌ﴾․(الحشر:10) ، پھرفرمایا:تم لوک میرے کولوں اٹھیا جاوٴ، اللہ تواڈا گھر نیڑے نہ کرے،تم اپنے آپ نوں اسلام دے لبادے وچ چھپاندے ہوئے جدوں کہ تسيں اہل اسلام وچوں نئيں ہوئے۔[۵۸] جعفر بن محمد نے اپنے والد توں نقل کيتا اے اوہ کہندے نيں کہ میرے والدکے پاس اک آدمی آیا او رکہنے لگیا مینوں ابوبکر وعمر دے بارے وچ بتاواں۔ انھاں نے فرمایا: صدیق دے بارے وچ پوچھ رہے ہو؟ اس آدمی نے کہیا آپ انہیں”صدیق“ کہہ رہے نيں ؟ انھاں نے فرمایا: تیری ماں تینوں گم کردے! میرے توں بہتر یعنی رسول الله صلی الله علیہ وسلم او رمہاجرین وانصار نے انہاں نوں ”صدیق“ کہیا اے، پس جو انہاں نوں صدیق نہ کہے، الله اس دی گل نوں سچا نہ کرے ، جاؤ! ابوبکر وعمر نال محبت کرو تے انھاں عزیز رکھو، اس دی تمام ذمہ داری میری گردن اُتے اے۔[۵۹]یحییٰ بن سعید کہندے نيں علی بن حسین المعروف زین العابدین رحمة الله علیہ نے فرمایا: الله دی قسم! حضرت عثمان نوں ناحق شہید کيتا گیا اے۔ [۶۰]
تحصیل علم تے علمی مقام
سودھوزین العابدین نے کبار صحابہٴ کرام وتابعین عظام توں کسب فیض کيتا، آپ نے امہات المومنین وچوں حضرت عائشہ ، حضرت ام سلمہ، حضرت صفیہ ، اپنے والد حضرت حسین ، اپنے چچا حضرت حسن، حضرت ابوہریرہ، حضرت ابن عباس تے ابو رافع ، مسور بن مخرمہ، زینب بنت ابی سلمہ، سعید بن مسیب، سعید بن مرجانہ ، مروان بن حکم، ذکوان، عمروبن عثمان بن عفان تے عبیدالله بن ابی رافع وغیرہ توں حدیث شریف دا علم حاصل کيتا او راپنے جدا مجد حضرت علی توں وی مرسل روایت کردے نيں۔[۶۱] ابن عساکرماں اے کہ نافع بن جبیر نے علی بن حسین توں کہیا: آپ ساڈے علاوہ دوسرے لوکاں دے پاس ( تحصیل علم دی خاطر ) بیٹھدے نيں؟ علی بن حسین نے جواباً فرمایا: وچ انہاں لوکاں دی مجلس وچ بیٹھدا ہاں جنہاں توں مینوں دینی فائدہ پہنچے ۔[۶۲] ابن سعد نے اپنی سند دے نال ہشام بن عروہ توں نقل کيتا اے کہ علی بن حسین حضرت عمر رضی الله عنہ دے غلام اسلم دی مجلس وچ ( تحصیل علم دے لئی ) بیٹھیا کردے سن، انہاں توں کہاگیا کہ آپ قریش نوں چھڈ بنی عدی دے اک غلام دے پاس بیٹھدے نيں ؟ تاں انھاں نے فرمایا: آدمی کوجتھے فائدہ پہنچے اوتھے بیٹھدا اے۔[۶۳] ابو نعیم نے حلیہ وچ عبدالرحمن بن ازدک توں نقل کيتا اے کہ علی بن حسین مسجد وچ آندے، لوکاں دے درمیان توں ہُندے ہوئے زید بن اسلم دے حلقے وچ تشریف لے جاندے، نافع بن جبیر نے انہاں توں کہیا: الله آپ دی مغفرت کرے! آپ لوکاں دے سردار نيں، لوکاں دی گردناں نوں پھلانگ کر اس غلام دے حلقے وچ بیٹھدے نيں؟ علی بن حسین نے فرمایا: علم نوں طلب کيتا جاندا اے او راس دے لئی آیا جاندا اے او راسنوں حاصل کيتا جاندا اے جتھے اوہ ہوئے۔[۶۴] ابن سعد نے اپنی سند دے نال یزید بن حازم توں نقل کيتا اے، اوہ کہندے نيں کہ ميں نے علی بن حسین او رسلیمان بن یاسر نوں منبر تے روضہ شریف دے درمیان چاشت دے وقت تک علمی مذاکرہ کردے ہوئے دیکھیا، جدوں اٹھنے دا ارادہ ہُندا تاں عبدالله بن ابی سلمہ قرآن پاک دی کوئی سورت تلاوت کردے ، اس دے بعد ایہ حضرات دعا منگدے سن ۔[۶۵] علی بن حسین توں بہت سارے تابعین عظام نے فیض حاصل کيتا اے ، آپ توں حدیث شریف دی روایت کرنے والےآں وچ انہاں دے چار بیٹے ابو جعفر محمد، عمر بن علی بن حسین ، زید بن علی بن حسین ، عبدالله بن علی بن حسین ، انہاں دے علاوہ ابن شہاب زہری ، عمر وبن دینار، حکم بن عیینہ، زید بن اسلم ، یحییٰ بن سعید، ہشام بن عروہ، ابوحازم، محمدبن فرات تمیمی، عاصم بن عبیدالله بن عامر بن عمر بن خطاب تے یحییٰ بن سعید انصاری رحمہم الله وغیرہ شامل نيں۔[۶۶] آپ سفید رنگ دا عمامہ پہنا کردے سن او راس دا شملہ پشت یعنی کمر دی جانب لٹکا دیندے سن ۔[۶۷]
زہد و تقوی
سودھوعلی بن حسین وڈے عابد وزاہد تے شب بیدار سن، اوہ بنی ہاشم دے فقہاء وعابدین وچوں سن اس زمانے وچ انہاں نوں مدینہ منورہ وچ ” سید العابدین“ یعنی عابداں دا سردار کہیا جاندا سی، انہاں دی ايسے عبادت گزاری دی کثرت دی وجہ توں انہاں نوں ” زین العابدین“ عبادت گزاراں دی زینت وی کہیا جاندا سی۔[۶۸] امام مالک نے فرمایا کہ مینوں ایہ گل پہنچی اے کہ علی بن حسین دا موت تک روزانہ اک ہزار رکعت نفل پڑھنے دا معمول سی اوران نوں کثرت عبادت دی وجہ توں ”زین العابدین“ کہیا جاندا سی۔[۶۹]امام زہری علی بن حسین دا تذکرہ کردے ہوئے روندے سن تے انھاں زین العابدین دے ناں توں یاد کردے سن ۔ [۷۰]ابو نعیم نے ” حلیہ “ماں انہاں دے بارے وچ فرمایا کہ اوہ عبادت گزاراں دی زینت، قانتین دی علامت، عبادت دا حق ادا کرنے والے او رانتہائی سخی ومشفق سن ۔[۷۱] ابن عیینہ نے زہری توں نقل کيتا اے کہ وچ اکثرعلی بن حسین دی صحبت وچ بیٹھیا کردا سی، ميں نے انہاں توں ودھ کے کسی نوں فقیہ نئيں پایا؛ لیکن اوہ بوہت گھٹ گو سن ۔ امام مالک نے فرمایا کہ اہل بیت وچ انہاں جداں کوئی نئيں؛ حالانکہ اوہ اک باندی دے بیٹے سن ۔[۷۲] زین العابدین جدوں نماز دے لئی وضو کردے سن توان دا رنگ پیلا پے جاندا تے وضو واقامت دے درمیان انہاں دے بدن اُتے اک کپکپی دی کیفیت طاری ہُندی سی ، کسی نے اس دے بارے وچ پُچھیا تاں فرمایا: توانوں معلوم اے کہ وچ کس دے سامنے کھڑا ہونے جارہاہاں تے کس توں مناجات کرنے لگیا ہاں( یعنی الله تعالیٰ سے)۔[۷۳] کسی نےسعید بن مسیب توں کہیا کہ آپ نے فلاں توں ودھ کے کسی نوں پرہیز گار پایا؟ انھاں نے فرمایا کیہ تسيں نے علی بن حسین نوں دیکھیا اے ؟ تاں سائل کہیا کہ نئيں، تاں فرمایا کہ ميں نے انہاں توں ودھ کے کسی نوں وی پرہیز گار نئيں پایا۔ [۷۴]طاؤس کہندے نيں ميں نے علی بن حسین نوں سجدے دی حالت وچ ایہ دعا منگدے ہوئے سنیا، اوہ فرمارہے سن :”عَبِیْدُکَ بِفِنَائِکَ، وَمِسْکِیْنُکَ بِفِنَائِکَ، سَائِلُکَ بِفِنَائِکَ، فَقِیْرُکَ بِفِنَائِکَ“طاوس کہندے نيں کہ ميں نے جدوں وی کسی مشکل وچ انہاں لفظاں دے نال دعاکی تاں الله تعالیٰ نے میری مشکل نوں آسان فرما دتا۔[۷۵] ابو نوح انصاری کہندے نيں کہ علی بن حسین کسی گھر وچ نماز پڑھ رہے سن تے اوہ سجدے دی حالت وچ سن کہ اوتھے اگ لگ گئی ، تاں لوکاں نے کہنا شروع کيتا: اے رسول الله دے فرزند، اگ اگ۔ انھاں نے اس وقت تک سجدے توں سر نئيں اٹھایا جدوں تک اگ بجھ نہ پائی، انہاں توں کسی نے کہیا کہ کس چیز نے آپ نوں اگ توں بے خبر رکھیا سی؟ انھاں نے فرمایا: مینوں آخرت دی فکر نے اس اگ توں بے خبر کر دتا سی۔[۷۶] جعفر صادق کہندے نيں کہ میرے والد اک رات اک دن وچ ہزار رکعت نماز پڑھیا کردے سن ، انہاں دی موت دا وقت نیڑے آیا تاں رونے لگے، ميں نے کہیا آپ کیوں رو رہے نيں؟ حالانکہ ميں نے آپ دی طرح کسی نوں الله دا طالب نئيں دیکھیا تے ایہ وچ اس لئی نئيں کہہ رہیا ہاں کہ آپ میرے والد نيں، انھاں نے کہیا اے میرے بیٹے! میرے رونے دی وجہ ایہ اے کہ قیامت دے دن ملک مقرب ہوئے یا نبی مرسل، ہر اک الله دی مشیت وارادے دے تحت ہوئے گا جس نوں چاہن عذاب دین گے تے جس کوچاہن معاف فرمادین گے۔[۷۷] آپ دا زہد و تقویٰ مشہور سی۔ وضو دے وقت آپ دا رنگ زرد ہوئے جاندا سی۔ پُچھیا گیا تاں فرمایا کہ میرا تصورِ کامل اپنے خالق و معبود دی طرف ہُندا اے تے اس دے جلالت و رعب توں میری ایہ حالت ہوئے جاندی اے۔[۷۸] نماز دی حالت ایہ سی کہ پیر کھڑے رہنے توں سوج جاندے تے پیشانی اُتے گٹھے پئے ہوئے سن تے رات جاگنے دی وجہ توں رنگ زرد رہندا سی۔[۷۹] علامہ ابن طلحہ شافعی دے مطابق نماز دے وقت آپ دا جسم لرزہ براندام ہُندا سی۔[۸۰]۔
انفاق فی سبیل الله
سودھوزین العابدین بدنی عبادات دے نال نال مالی عبادات دا وی غیر معمولی اہتمام کيتا کردے سن، اوہ انتہائی درجے دے سخی تے خیر دے کماں وچ خرچ کرنے والے سن ، حجاج بن ارطاة نے جعفر صادق توں نقل کيتا اے ، اوہ فرماندے نيں کہ میرے والد نے دو مرتبہ اپنا سارا مال الله دی راہ وچ صدقہ کر دتا سی۔[۸۱] ابو حمزہ ثمالی کہندے نيں کہ علی بن حسین رات دے اندھیرے وچ پشت اُتے روٹی لادے مساکین نوں تلاش کردے سن تے فرمایا کردے سن کہ رات دے اندھیرے وچ چھپاکرصدقہ کرنا الله دے غصے نوں ٹھنڈا کردا اے، [۸۲] شیبہ بن نعامہ کہندے نيں کہ علی بن حسین نوں لوک انہاں دی زندگی وچ بخیل تصور کردے سن، لیکن جدوں انہاں دا انتقال ہويا تاں پتہ چلا کہ اوہ مدینہ منورہ دے سو گھراناں دی کفالت کردے سن ۔ [۸۳] محمد بن اسحاق کہندے نيں کہ مدینہ منورہ وچ کچھ لوک ایداں دے سن کہ انہاں نوں معلوم نئيں سی کہ انہاں دے معاش دا انتظام کون کردا اے ؟ لیکن جدوں علی بن حسین دا انتقال ہويا تاں اوہ اس ذریعہٴ معاش توں محروم ہوئے گئے، جو رات نوں انہاں دے لئی سبب بندا سی، [۸۴]جریر بن عبدالحمید نے عمروبن ثابت توں نقل کيتا اے کہ جدوں علی بن حسین دا انتقال ہويا تاں لوکاں نے انہاں دی کمر اُتے کچھ نشان پائے اس دے بارے وچ پُچھیا گیا تاں دسیا گیا کہ ایہ اس بجھ دی وجہ توں اے جو رات دے اندھیرے وچ یتیماں دے لئی لے جایا کردے سن ۔ [۸۵]علی بن حسین فرمایا کردے سن کہ جدوں ميں کسی مسلمان بھائی نوں دیکھدا ہاں تاں وچ اس دے لئی الله توں جنت دا سوال کردا ہاں تاں دنیا وچ اس دے نال بخل دا معاملہ کِداں کراں؟!جب کل دا دن ہوئے گا تاں میرے توں کہیا جائے گا:جے جنت تیرے ہتھ وچ ہُندی تاں تواس دے نال اس توں زیادہ بخل دا معاملہ کردا۔[۸۶]
دلائل امامت
سودھوعاشورا سنہ 61ہجری نوں امام حسین علیہ السلام دی شہادت دے نال ہی امام سجاد(ع) دی امامت دا آغاز ہُندا اے تے آپ دا دوران امامت سنہ 94 یا 95 ہجری وچ آپ دی شہادت تک جاری رہندا اے۔
کتب حدیث وچ شیعہ محدثین دی منقولہ نصوص دے مطابق امام سجاد(ع) اپنے والد امام حسین علیہ السلام دے جانشین نيں۔[۸۷] استوں علاوہ رسول اللہ(ص) توں متعدد احادیث منقول نيں جنہاں وچ 12 آئمۂ شیعہ دے اسماء گرامی ذکر ہوئے نيں تے ایہ احادیث امام علی بن الحسین زین العابدین علیہ السلام سمیت تمام ائمہ(ع) دی امامت و خلافت و ولایت دی تائید کردی نيں۔[۸۸]
ہور شیعہ نصوص دے مطابق رسول اللہ(ص) دی تلوار تے زرہ وغیرہ نوں ائمہ دے پاس ہونا چاہیے تے ایہ اشیاء ساڈے شیعہ ائمہ دے پاس سن حتی کہ اہل سنت دے کتاباں وچ اس امر اُتے صراحت کيتی گئی اے رسول خدا(ص) دی ایہ اشیا امام سجاد(ع) دے پاس سن۔ [۸۹]
استوں علاوہ امام سجاد(ع) ملت تشیع نے امام دے طور اُتے قبول کيتا تے آپ دی امامت آپ دی امامت دے آغاز توں اج تک مقبول عام اے جو خود اس حقیقی جانشینی دا بیِّن ثبوت اے۔
معاصر سلاطین
سودھو- یزید بن معاویہ (61- 64ہجری)
- عبد اللہ بن زبیر (61-73ہجری)
- معاویہ بن یزید (چند ماه از سال 64ہجری).
- مروان بن حَکَم (نه ماه از سال 65ہجری).
- عبد الملک بن مروان (65- 86ہجری).
- ولید بن عبد الملک (86- 96ہجری).[۹۰]
علم تے حدیث وچ آپ دا رتبہ
سودھوعلم تے حدیث دے حوالے توں آپ دا رتبہ اس قدر بلند اے کہ حتی اہل سنت دی چھ اہم کتاباں صحاح ستہ "صحیح بخاری، صحیح مسلم، جامع الصحیح، ترمذی، سنن ابی داؤد، سنن نسائی سنن ابن ماجہ ہور مسند ابن حنبل سمیت اہل سنت دی مسانید" وچ آپ توں احادیث نقل کيتی گئی نيں۔ بخاری نے اپنی کتاب وچ تہجد، نماز جمعہ، حج تے بعض ہور ابواب وچ ، [۹۱] تے مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری نے اپنی کتاب دے ابواب الصوم، الحج، الفرائض، الفتن، الادب تے ہور تاریخی مسائل دے ضمن وچ امام سجاد(ع) توں احادیث نقل کيتیاں نيں۔[۹۲]
ذہبی رقمطراز اے: امام سجاد(ع) نے پیغمبر(ص) امام علی بن ابی طالب توں مرسل روایات نقل کيتیاں نيں جدوں آپ نے (چچا) حسن بن علی(ع) (والد) حسین بن علی(ع)، عبد اللہ بن عباس، صفیہ|صفیّہ، عائشہ تے ابو رافع توں وی حدیث نقل کيتی اے تے دوسری طرف توں امام محمد باقر(ع)، زید بن علی، ابو حمزہ ثمالی، یحیی بن سعید، ابن شہاب زہری، زید بن اسلم تے ابو الزناد نے آپ توں حدیثاں نقل کيتیاں نيں۔[۹۳]
فضائل و مناقب
سودھوعبادت
سودھومالک بن انس توں مروی اے کہ علی بن الحسین دن رات وچ اک ہزار رکعت نماز بجا لاندے سن حتی کہ دنیا توں رخصت ہوئے چنانچہ آپ نوں زین العابدین کہیا جاندا اے۔[۹۴]
ابن عبد ربّہ لکھدا اے: علی بن الحسین جدوں نماز دے لئی تیاری کردے تاں اک لرزہ آپ دے وجود اُتے طاری ہوجاندا سی۔ آپ توں سبب پُچھیا گیا تاں فرمایا: "وائے ہوئے تسيں پر! کیہ تسيں جاندے ہوئے کہ وچ ہن کس ذات دے سامنے جاکے کھڑا ہونے والا ہاں! کس دے نال راز و نیاز کرنے جارہیا ہاں!؟"۔[۹۵]
مالک بن انس توں مروی اے: علی بن الحسین نے احرام بنھیا تے لبیّكَ اللهمّ لبَيكَ پڑھ لیا تاں آپ اُتے غشی طاری ہوئی تے گھوڑے دی زین توں فرش زمین اُتے آ گرے۔[۹۶]
غربا و مساکین دی سرپرستی
سودھوابو حمزہ ثمالی توں مروی اے کہ علی بن الحسین(ع) راتاں نوں کھانے پینے دی چیزاں نوں اپنے کندھے اُتے رکھ دے اندھیرے وچ خفیہ طور اُتے غربا تے مساکین نوں پہنچیا دیندے سن تے فرمایا کردے سن : "جو صدقہ اندھیرے وچ دتا جائے اوہ غضب پروردگار دی اگ نوں بجھا دیندا اے "۔[۹۷]
محمد بن اسحاق کہندا اے: کچھ لوک مدینہ دے نواح وچ زندگی بسر کردے سن تے انہاں نوں معلوم نہ سی کہ انہاں دے اخراجات کتھے توں پورے کیتے جاندے نيں، علی ابن الحسین(ع) دی وفات دے نال ہی انہيں راتاں نوں ملنے والی غذائی امداد دا سلسلہ منقطع ہويا۔ [۹۸]
راتاں نوں روٹی دے تھیلے اپنی پشت اُتے رکھ دیندے سن تے محتاجاں دے گھراں دا رخ کردے سن تے کہندے سن : رازداری وچ صدقہ غضب پروردگار دی اگ نوں بجھا دیندا اے ، انہاں تھیلاں نوں لادنے دی وجہ توں آپ دی پیٹھ اُتے نشان پے گئے سن تے جدوں آپ دا وصال ہويا تاں آپ نوں غسل دیندے ہوئے اوہ نشانات آپ دے بدن اُتے ویکھو گئے۔[۹۹] ابن سعد روایت کردا اے: جدوں کوئی محتاج آپ دے پاس حاضر ہُندا تاں آپ فرماندے: "صدقہ سائل تک پہنچنے توں پہلے اللہ تک پہنچ جاندا اے "۔ [۱۰۰]
اک سال آپ(ع) نے حج دا ارادہ کيتا تاں آپ دی بہن سکینہ بنت الحسین(ع) نے اک ہزار درہم دا سفر خرچ تیار کيتا تے جدوں آپ حرہ دے مقام اُتے پہنچے تاں اوہ سفر خرچ آپ دی خدمت وچ پیش کيتا گیا تے امام(ع) نے اوہ محتاجاں دے درمیان ونڈ دتا۔ [۱۰۱]
آپ دا اک چچا زاد بھائی ضرورتمند سی تے آپ راتاں نوں شناخت کرائے بغیر آپ نوں چند دینار پہنچیا دیندے سن تے اوہ شخص کہندا سی: "علی ابن الحسین" قرابت دا حق ادا نئيں کردے خدا انہاں نوں اپنے اس عمل دا بدلہ دے۔ امام(ع) اس دی گلاں سن کر صبر و بردباری توں کم لیندے سن تے اس دی ضرورت پوری کردے وقت اپنی شناخت نئيں کراندے سن ۔ جدوں امام(ع) دا انتقال ہويا تاں اوہ احسان اس مرد توں منقطع ہويا تے اوہ سمجھ گیا کہ اوہ نیک انسان امام علی بن الحسین(ع) ہی سن ؛ چنانچہ آپ دے مزار اُتے حاضر ہويا تے زار و قطار رویا۔[۱۰۲]
ابونعیم رقمطراز اے: امام سجاد(ع) نے دو بار اپنا پورا مال محتاجاں دے درمیان ونڈ دتا تے فرمایا: خداوند متعال مؤمن گنہگار شخص نوں دوست رکھدا اے جو توبہ کرے۔[۱۰۳] ابو نعیم ہی لکھدے نيں: بعض لوک آپ نوں بخیل سمجھدے سن لیکن جدوں دنیا توں رحلت کرگئے تاں سمجھ گئے کہ اک سو خانداناں دی کفالت کردے رہے سن ۔[۱۰۴] جدوں کوئی سائل آپ دے پاس آندا تاں آپ فرماندے سن : آفرین اے اس شخص اُتے جو میرا سفر خرچ آخرت وچ منتقل کررہیا اے "۔ [۱۰۵]
غلاماں دے نال آپ دا طرز سلوک
سودھوامام سجاد(ع) دے تمام تر اقدامات دینی پہلوآں دے نال سیاسی پہلؤاں دے حامل وی ہُندے سن تے انہاں ہی اہم اقدامات وچوں اک غلاماں دی طرف خاص توجہ توں عبارت سی۔ غلاماں دا طبقہ اوہ طبقہ سی جو خاص طور اُتے خلیفہ دوم عمر بن خطاب دے بعد تے بطور خاص بنی امیہ دے دور وچ شدید ترین سماجی دباؤ دا سامنا کررہیا سی تے اسلامی معاشرے دا محروم ترین طبقہ سمجھیا جاندا سی۔
امام سجاد(ع) نے امیر المؤمنین علی علیہ السلام دی طرح اپنے [خالص] اسلامی طرز عمل دے ذریعے عراق دے بعض موالی نوں اپنی طرف متوجہ تے اپنا گرویدہ بنا لیا تے معاشرے دے اس طبقے دی سماجی حیثیت نوں بہتر بنانے دی کوشش کيتی۔
سید الاہل نے لکھیا اے: امام سجاد(ع) ـ جنہاں نوں غلاماں دی کوئی ضرورت نہ سی ـ غلاماں دی خریداری دا اہتمام کردے تے اس خریداری دا مقصد انہيں آزادی دلیانا ہُندا سی۔ غلاماں دا طبقہ امام(ع) دا ایہ رویہ دیکھ کے، اپنے آپ نوں امام(ع) دے سامنے پیش کردے سن تاکہ آپ انہاں نوں خرید لاں۔ امام(ع) ہر موقع مناسبت اُتے غلام آزاد کرٹیندے سن تے صورت حال ایہ سی کہ مدینہ وچ آزاد شدہ غلاماں تے کنیزےآں دا اک لشکر دکھادی دیندا سی تے اوہ سب امام سجاد(ع) دے موالی سن ۔[۱۰۶]
شادی اور اولاد
سودھوآپ دی شادی 57ھ وچ آپ دے چچا حضرت امام حسن بن علی بن ابو طالب دی بیٹی حضرت فاطمہ توں ہوئی۔ آپ دے گیارہ لڑکے تے چار لڑکیاں پیدا ہوئیاں۔ جنہاں وچوں حضرت امام محمد باقر تے حضرت زید شہید مشہور نيں۔
اولاد
سودھو"وَاَمّا حَقُّ الزَّوجَةِ فَاَنْ تَعْلَمَ اَنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَها لَكَ سَكَنا وَاُنْسا فَتَعْلَمَ اَنَّ ذلِكَ نِعْمَةٌ مِنَ اللّهِ عَلَيْكَ فَـتُـكْرِمَها وَ تَرْفُقَ بِها وَاِنْ كانَ حَقُّكَ اَوجَبَ فَاِنَّ لَها عَلَيْكَ اَنْ تَرْحَمَها"۔
(ترجمہ: زوجہ دا حق ایہ اے کہ تسيں جان لو کہ خداوند عز و جل نے اسنوں تواڈے لئے سکون تے انسیت دا سبب قرار دتا اے پس جان لو کہ ایہ نعمت تسيں اُتے اللہ دی جانب توں اے پس اس دا اکرام کرو تے اس دے نال رواداری توں پیش آؤ، گو کہ تواڈا حق اس اُتے واجب تر اے مگر ایہ اس کہ حق اے کہ تسيں اس دے نال مہربان رہو)"۔
تاریخی منابع وچ منقول اے کہ امام سجاد(ع) دی پندرہ اولادتیاں نيں جنہاں وچوں گیارہ( 11) بیٹے تے چار (4) بیٹیاں نيں۔ [۱۰۷] شیخ مفید دے مطابق امام سجاد(ع) دے فرزنداں دے ناں کچھ ایويں نيں:[۱۰۸]
- امام محمد باقر(ع)، جنہاں دی والدہ ام عبد اللہ بنت امام حسن مجتبی(ع) نيں۔
- عبداللہ
- حسن
- حسین اکبر، انہاں تِناں دی والدہ ام ولد سن۔
- زید
- عمر، انہاں دونے دی والدہ اک ام ولد سن۔
- سید حسین اصغر
- عبدالرحمن
- سلیمان، انہاں تِناں دی والدہ اک ام ولد سن۔
- علی، جو امام سجاد(ع) دے سب توں چھوٹے فرزند سن ۔
- خدیجہ انہاں دی والدہ اک ام ولد سن۔
- محمد الاصغر انہاں دی والدہ اک ام ولد سن۔
- فاطمہ
- علّیہ
- ام کلثوم، انہاں تِناں دی والدہ اک ام ولد سن۔
جلالت شان
سودھوزین العابدین اپنے زمانے دے بہت ہی جلیل القدراور عالی مرتبت بزرگاں وچوں سن ، لوک انہاں دی بہت زیادہ عزت وتکریم کيتا کردے سن، مشہور واقعہ اے، کہ ہشام بن عبدالملک اپنے زمانہ خلافت توں پہلے اک دفعہ حج دے لئی گئے ، بیت الله شریف دے طواف دے دوران حجر اسود دا استیلام کرنے دا ارادہ کيتا، لیکن اژدھام دی وجہ توں نئيں کر پائے۔ اِنّے وچ حضرت علی بن حسین تشریف لائے، اک چادر او رتہہ بندباندھے ہوئے، انتہائی خوب صورت چہرے والے، بہترین خوش بو والے، انہاں دی اکھاں دے درمیان (پیشانی پر) سجدے دا نشان سی، طواف شروع کيتا او رجب حجر اسود دے نیڑے پہنچے تاں لوک انہاں دی ہیبت تے جلالت شان دی وجہ توں پِچھے ہٹے تے آپ نے اطمینان دے نال استیلام کيتا، ہشام نوں ایہ گل اچھی نئيں لگی ، اہل شام وچوں کسی نے کہیا ایہ کون اے کہ جس دی ہیبت تے جلال نے لوکاں نوں پِچھے ہٹنے اُتے مجبور کيتا؟ ہشام نے ایہ سوچ کر کہ کدرے اہل شام انہاں دی طرف مائل نہ ہوئے جاواں ، کہیا ميں نئيں جاندا کہ ایہ کون نيں؟ مشہور شاعر فرزدق نیڑے ہی کھڑا سی، اس نے کہیا ميں انھاں جاندا ہاں ۔ اس اُتے اس شامی نے کہیا اے ابو فراس! ایہ کون نيں؟ اس وقت فرزدق نےزین العابدین دی تعریف وچ بہت سارے اشعار کہے، انہاں وچوں چند ایہ نيں۔ هَذَا الَّذِي تَعْرِفُ البَطْحَاءُ وَطْأَتَهُ … وَالبَيْتُ يَعْرِفُهُ وَالحِلُّ وَالحَرَمُ هَذَا ابْنُ فَاطِمَةٍ إِنْ كُنْتَ جَاهِلَهُ … بِجَدِّهِ أَنْبِيَاءُ اللهِ قَدْ خُتِمُوا ترجمہ: ایہ اوہ شخص اے جس دے چلنے نوں بطحاء، بیت الله، حل تے حرم وی جاندے نيں، ایہ حضرت فاطمہ دے فرزند نيں، اگرچہ تسيں تجاہل توں کم لے رہے ہو، انھاں دے دادا ( محمد صلی الله علیہ وسلم) دے ذریعہ انبیا دا سلسلہ ختم کيتا گیا اے۔ ہشام بن عبدالملک نوں غصہ آیا اس نے فرزدق نوں قید کرنے دا حکم دتا، انہاں نوں مکہ ومدینہ دے درمیان ” عسفان“ نامی جگہ وچ مقید کر دتا گیا، حضرت علی بن حسین نوں پتہ چلا تاں انھاں نے فرزدق دے پاس 12 ہزار دینار بھیجے او رکہیا ابو فراس! جے ساڈے پاس اس توں زیادہ ہُندے تاں اسيں اوہ وی بھجوادیندے، فرزدق نے ایہ کہہ کے واپس کر دتا کہ اے رسول الله صلی اللہ علیہ وسلم دے فرزند !ميں نے جو کہیا الله او راس دے رسول صلی اللہ علیہ وسلم دی خاطر کہیا اے او رماں اس اُتے کچھ کمنیا نئيں چاہندا، حضرت زین العابدین نے ایہ کہہ کے واپس بھجوا دتا کہ تواڈے اُتے جو میرا حق اے، اس دا واسطہ اے کہ تسيں انھاں قبول کرلو، بے شک الله تیرے دل دے حال او رنیت نوں جاندے نيں۔ تاں انھاں نے قبول کر ليا۔[۱۰۹]
اقوال وخطبات
سودھوزین العابدین دے چندبیش بہا اقوال:
- جسم جے بیمار نہ ہوتو اوہ مست ومگن ہوئے جاندا اے تے کوئی خیر نئيں ایداں دے جسم وچ جو مست ومگن ہوئے۔[۱۱۰]
- دوستاں دا نہ ہونا پردیسی ( اجنبیت) اے۔[۱۱۱]
- جو الله دے دتے ہوئے اُتے قناعت اختیار کر لے اوہ لوکاں وچ سب توں غنی آدمی ہوئے گا۔[۱۱۲]
- جو گلاں معروف نئيں اوہ علم وچوں نئيں ، علم تاں اوہ اے جو معروف ہوئے اوراہل علم دا اس اُتے اتفاق ہوئے۔[۱۱۳]
- لوکاں وچ سب توں زیادہ خطرے وچ اوہ شخص اے جو دنیا نوں اپنے لئی خطرے والی نہ سمجھے۔[۱۱۴]
- کوئی کسی دی ایسی اچھائی بیان نہ کرے جو اسنوں معلوم نہ ہوئے ، نیڑے اے کہ اوہ اس دی اوہ برائی بیان کر بیٹھے جو اس دے علم وچ نئيں [۱۱۵]
- جن دو شخصاں دا ملاپ الله دی اطاعت دے علاوہ ہويا ہوئے تاں نیڑے اے کہ انہاں دی جدائی وی ايسے اُتے ہوئے۔[۱۱۶]
- اے بیٹے !مصائب اُتے صبر کرو تے حقوق توں تعرض نہ کرو اوراپنے بھائی نوں اس معاملے دے لئی پسند نہ کرو جس دا نقصان تواڈے لئی زیادہ ہوئے اس بھائی نوں ہونے والے فائدے تاں۔[۱۱۷]
- الله تعالیٰ توبہ کرنے والے گناہ گار مومن نال محبت فرماندے نيں۔[۱۱۸]
آپ دے بعض خطبات بہت مشہور نيں۔ واقعہ کربلا دے بعد کوفہ وچ آپ نے پہلے خدا دی حمد و ثنا تے حضرت محمد مصطفیٰ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے ذکر و درود دے بعد کہیا کہ 'اے لوگو جو مینوں پہچاندا اے اوہ تاں پہچاندا اے جو نئيں پہچاندا اوہ پہچان لے کہ میں علی ابن الحسین ابن علی ابن ابی طالب آں ۔ میں اس دا فرزند آں جس دی بے حرمتی کيتی گئی جس دا سامان لٹ لیا گیا۔جس دے اہل و عیال قید کر دتے گئے۔ میں اس دا فرزند ہاں جسنوں ساحلِ فرات اُتے ذبح کر دتا گیا تے بغیر کفن و دفن دے چھڈ دتا گیا۔ تے شہادتِ حسین ساڈے فخر دے لئی کافی اے ۔ ۔ ۔' ۔
دمشق وچ یزید دے دربار وچ آپ نے جو مشہور خطبہ دتا اس دا اک حصہ ایويں اے:
۔ ۔ ۔ میں پسرِ زمزم و صفا آں، میں فرزندِ فاطمہ الزہرا آں ، میں اس دا فرزند ہاں جسنوں پسِ گردن ذبح کيتا گیا۔ ۔ ۔ ۔ میں اس دا فرزند آں جس دا سر نوکِ نیزہ اُتے بلند کيتا گیا۔ ۔ ۔ ۔ساڈے دوست روزِ قیامت سیر و سیراب ہون گے تے ساڈے دشمن روزِ قیامت بد بختی وچ ہون گے۔ ۔ ۔[۱۱۹][۱۲۰][۱۲۱][۱۲۲]
ایہ خطبہ سن کر لوکاں نے رونا تے شور مچانا شروع کيتا تاں یزید گھبرا گیا کہ کوئی فتنہ نہ کھڑا ہوئے جائے چنانچہ اس نے مؤذن نوں کہیا کہ اذان دے کہ امام خاموش ہوئے جاواں۔ اذان شروع ہوئی تاں حضرت علی ابن الحسین خاموش ہوئے گئے۔ جدوں مؤذن نے حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی رسالت دی گواہی دتی تاں حضرت علی ابن الحسین رو پئے تے کہیا کہ اے یزید تاں بتا کہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تیرے نانا سن یا میرے؟ یزید نے کہیا کہ آپ دے تاں حضرت علی ابن الحسین نے فرمایا کہ 'فیر کیوں تاں نے انہاں دے اہل بیت نوں شہید کيتا'۔ ایہ سن کر یزید ایہ کہندا ہويا چلا گیا کہ مینوں نماز توں کوئی واسطہ ننيں۔[۱۲۳] اسی طرح آپ دا اک ہور خطبہ وی مشہور اے جو آپ نے مدینہ واپس آنے دے بعد دتا۔
امام سجاد تے واقعۂ کربلا
سودھوکربلا
سودھوامام سجاد(ع) واقعۂ کربلا وچ اپنے والد امام حسین(ع) تے اولاد و اصحاب دی شہادت دے دن، شدید بیماری وچ مبتلا سن تے بیماری دی شدت اس قدر سی کہ جدوں وی یزیدی سپاہی آپ نوں قتل کرنے دا ارادہ کردے، انہاں ہی وچوں بعض کہہ دیندے سن کہ "اس نوجوان دے لئی ایہی بیماری کافی اے جس وچ اوہ مبتلا اے "۔[۱۲۴]
اسیری دے ایام
سودھوعاشورا سنہ 61 دے بعد، جدوں لشکر یزید نے اہل بیت نوں اسیر کرکے کوفہ منتقل کيتا، تاں انہاں وچوں حضرت زینب سلام اللہ علیہا دے علاوہ امام سجاد(ع) نے وی اپنے خطبےآں دے ذریعے حقائق واضح کیتے تے حالات دی تشریح دی تے اپنا تعارف [۱۲۵] کراندے ہوئے یزید دے کارندےآں دے جرائم نوں آشکار کر دتا تے اہل کوفہ اُتے ملامت کيتی۔[۱۲۶]
امام سجاد(ع) نے کوفیاں توں خطاب کرنے دے بعد ابن زیاد دی مجلس وچ وی موقع پا کر چند مختصر جملےآں دے ذریعے اس مجلس دے حاضرین نوں متاثر کيتا۔ اس مجلس وچ ابن زیاد نے امام سجاد(ع) دے قتل دا حکم جاری کيتا[۱۲۷] لیکن حضرت زینب سلام اللہ علیہا نے درمیان وچ آ کے ابن زياد دے خواب سچا نہيں ہونے دتا۔
اس دے بعد جدوں یزیدی لشکر اہل بیت(ع) نوں "خارجی اسیراں" دے عنوان توں شام لے گیا تاں وی امام سجاد علیہ السلام نے اپنے خطبےآں دے ذریعے امویاں دا حقیقی چہرہ بے نقاب کرنے دی کامیاب کوشش کيتی۔
جب اسیران آل رسول(ص) نوں پہلی بار مجلس یزید وچ لے جایا گیا تاں امام سجاد(ع) دے ہتھ بندھے ہوئے سن ۔ امام(ع) نے یزید توں مخاطب ہوکے فرمایا: تینوں خدا دی قسم دلاندا ہون، تاں کيتا سمجھدا اے جے رسول اللہ(ص) سانوں اس حال وچ دیکھو!؟[۱۲۸] یزید نے حکم دتا کہ اسیراں دے ہتھ پیر توں رسیاں کھول دتی جاواں۔[۱۲۹]
اسیری دے بعد
سودھوامام سجاد(ع) واقعۂ کربلا دے بعد 34 سال زندہ رہے تے اس دوران آپ نے شہدائے کربلا دی یاد تازہ رکھنے دی ہر کوشش کيتی۔
پانی پیندے وقت والد نوں یاد کردے سن، امام حسین علیہ السلام دے مصائب اُتے گریہ کردے تے آنساں بہاندے سن ۔ اک روایت دے ضمن وچ امام جعفر صادق علیہ السلام توں منقول کہ امام سجاد(ع) نے (تقریبا) چالیس سال تک اپنے والد دے لئی گرایہ کیہ جدوں کہ دناں نوں روزہ رکھدے تے راتاں نوں نماز و عبادت وچ مصروف رہندے سن، افطار دے وقت جدوں آپ دا خادم کھانا تے پانی لیا کے عرض کردا کہ آئیاں تے کھانا کھاواں تاں آپ(ع) فرمایا کردے: "فرزند رسول اللہ بھوکے مارے گئے! فرزند رسول اللہ(ص) پیاسنوں مارے گئے!" تے ایہی گل مسلسل دہراندے رہندے تے گریہ کردے سن حتی کہ آپ دے اشک آپ دے آب و غذا وچ گھل مل جاندے سن ؛ آپ مسلسل ايسے حالت وچ سن حتی کہ دنیا توں رخصت ہوئے۔[۱۳۰]
معاصر تحریکاں
سودھوامام سجاد علیہ السلام دے زمانے وچ تے کربلا دے واقعے دے بعد مختلف تحریکاں اٹھاں جنہاں وچوں اہم ترین کچھ ایويں نيں:
واقعۂ حَرَہ
سودھوکربلا دا واقعہ رونما ہونے دے کچھ ہی عرصے بعد مدینہ دے عوام نے اموی حکومت تے یزید بن معاویہ دے خلاف قیام کرکے حرہ دی تحریک دا آغاز کيتا۔ اس تحریک دی قیادت جنگ احد وچ جام شہادت نوش کرنے والے حنظلہ غسیل الملائکہ دے بیٹے عبد اللہ بن حنظلہ کر رہے سن تے اس قیام دا نصب العین اموی سلطنت تے یزید بن معاویہ تے اس دی غیر دینی تے غیر اسلامی روش دی مخالفت تے اس دے خلاف جدوجہد، سی۔ امام سجاد(ع) تے دوسرے ہاشمیاں دی رائے اس قیام توں سازگار نہ سی چنانچہ امام(ع) اپنے خاندان دے ہمراہ مدینہ توں باہر نکل گئے۔ امام زین العابدین(ع) دی نظر وچ ایہ قیام نہ صرف اک شیعہ قیام نہ سی بلکہ درحقیقت آل زبیر دی پالیسیاں توں مطابقت رکھدا سی تے آل زبیر دی قیادت اس وقت عبد اللہ بن زبیر کررہیا سی تے عبد اللہ بن زبیر اوہ شخص سی جس نے جنگ جمل دے اسباب فراہم کیتے سن ۔ ایہ قیام یزید دے بھجوائے گئے کمانڈر مسلم بن عقبہ نے کچل ڈالیا جس نے اپنے مظالم دی بنا اُتے مسرف دا لقب کما لیا۔ [۱۳۱]
توابین دا قیام
سودھوتوابین دی تحریک واقعۂ کربلا دے بعد اٹھنے والی تحریکاں وچوں اک تحریک سی جس دی قیادت سلیمان بن صرد خزاعی سمیت شیعیان کوفہ دے چند سرکردہ بزرگ کر رہے سن ۔ توابین دی تحریک دا نصب العین ایہ سی کہ بنو امیہ اُتے فتح پانے دی صورت وچ مسلماناں دی امامت و قیادت نوں اہل بیت(ع) دے سپرد کرن گے تے فاطمہ سلام اللہ علیہا دی نسل توں اس وقت علی بن الحسین(ع) دے سوا کوئی وی نہ سی جس نوں امامت مسلمین سونپی جاسکے۔ اُتے امام علی بن الحسین(ع) تے توابین دے درمیان کوئی باقاعدہ سیاسی ربط و تعلق نہ سی۔ [۱۳۲]
مختار دا قیام
سودھومختار بن ابی عبید ثقفی دا قیام، یزید تے امویاں دی حکمرانی دے خلاف واقعۂ عاشورا دے بعد تیسری وڈی تحریک دا ناں اے (جو واقعۂ حرہ تے قیام توابین دے بعد شروع ہوئی۔ اس تحریک دے امام سجاد(ع) دے نال تعلق دے بارے وچ بعض ابہامات پائے جاندے نيں۔ ایہ تعلق نہ صرف سیاسی تفکرات دے لحاظ توں بلکہ محمد بن حنفیہ دی پیروی دے حوالے توں، اعتقادی لحاظ توں وی مبہم تے اس دے بارے وچ کوئی یقینی موقف اپنانا مشکل اے۔ روایت اے کہ جدوں "مختار" نے کوفہ دے بعض شیعیان اہل بیت(ع) دی حمایت حاصل کرنے دے بعد امام سجاد علیہ السلام دے نال رابطہ کيتا مگر امام(ع) نے خیر مقدم نئيں کيتا۔[۱۳۳]
اصحاب
سودھواک روایت دے ضمن وچ منقول اے کہ امام سجاد(ع) نوں صرف چند افراد دی معیت حاصل تھی: سعید بن جبیر، سعید بن مسیب، محمد بن جبیر بن مطعم، یحیی بن ام طویل، ابو خالد کابلی.[۱۳۴]
شیخ طوسی، نے امام سجاد(ع) دے اصحاب دی مجموعی تعداد 173 بیان کيتی اے۔ [۱۳۵]
امام سجاد(ع) شیعیان اہل بیت(ع) دی قلت دا شکوہ کردے سن تے فرماندے سن مکہ تے مدینہ وچ ساڈے حقیقی پیروکاراں دی تعداد 20 افراد توں وی کم اے۔ [۱۳۶]
تقیہ
سودھواموی – علوی تعلق دی کیفیت دے پس منظر دے پیش نظر امام سجاد(ع) نوں اموی حکمراناں دی شدید بدگمانی دا سامنا سی تے امام(ع) دا کوئی معمولی سا کم وی خطرناک نتائج اُتے ختم ہوسکدا سی تے فطری سی گل سی کہ اس قیمت اُتے کسی قسم دے اقدامات کرنا مناسب نہ سی۔ اہم ترین دینی تے سیاسی اصول جس دے سائے وچ امام سجاد(ع) زندگی بسر کر رہے سن اوہ سی: "تقیّہ"۔
امام سجاد(ع) نہایت دشوار حالات وچ زندگی بسر کر رہے سن تے آپ دے پاس تقیہ دے سوا کوئی چارہ کار نہ سی۔ اصولی طور اُتے ایہی تقیہ ہی اے جس نے اُس زمانے وچ شیعیان آل رسول(ص) نوں تحفظ دتا۔
روایت اے کہ اک شخص نے امام سجاد(ع) دی خدمت وچ حاضر ہوکے پُچھیا: زندگی کس طرح گزر رہی اے ؟ امام(ع) نے جواب دتا:
"زندگی اس طرح توں گزار رہے نيں کہ اپنی قوم دے درمیان اوداں ہی نيں جداں کہ بنی اسرائیل آل فرعون دے درمیان سن، ساڈے لڑکےآں نوں ذبح کر ڈالدے نيں ساڈی عورتاں نوں زندہ رکھ لیندے نيں؛ لوک ساڈے بزرگ تے ساڈے سید و سردار اُتے سبّ تے دشنام طرازی کرکے ساڈے دشمناں دی قربت حاصل کردے نيں؛ جے قریش دوسرے عرباں دے سامنے فخر کردے نيں کہ رسول اللہ قریش وچوں سن تے جے عرب فخر عجم اُتے تفاخر کردے نيں کہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ عرب سن تے جے قریش اس حوالے توں اپنے لئی فوقیت تے برتری دے قائل نيں تاں اسيں اہل بیت نوں قریش اُتے برتر ہونا چاہیے تے سانوں انہاں دے سامنے اس فضیلت اُتے فخر کرنا چاہیے کیونجے محمد(ص) اسيں اہل بیت وچوں نيں۔ مگر انھاں نے ہماریا حق اسيں توں کھو لیا تے ساڈے لئی کسی وی حق دے قائل نہيں نيں۔ جے تسيں نہيں جاندے کہ زندگی کس طرح گزر رہی اے تاں جان لو کہ زندگی اس طرح گزر رہی اے جداں کہ ميں نے کہیا"۔ راوی کہندا اے کہ امام(ع) اس طرح توں گل کر رہے سن کہ صرف نیڑے بیٹھے ہوئے افراد سن سکن۔[۱۳۷]
آثار تے کاوشاں
سودھوحدیث امام سجاد(ع) دی التجا بدرگاہ پروردگار: "اللهم اجعلني أهابهما هيبة السلطان العسوف، وأبرهما بر الام الرؤف، واجعل طاعتي لوالدي وبري بهما أقر لعيني من رقدة الوسنان، وأثلج لصدري من شربة الظمأن حتى أوثر على هواي هواهما، وأقدم على رضاي رضاهما، وأستكثر برهما بي وإن قل، وأستقل بري بهما وإن كثر"۔
بار پروردگارا! مینوں ایويں قرار دے کہ والدین توں اس طرح ڈراں جس طرح کہ کسی جابر بادشاہ توں ڈریا جاندا اے تے اس طرح انہاں دے حال اُتے شفیق ومہربان رہاں (جس طرح شفیق ماں ) اپنی اولاد اُتے شفقت کردی اے اوران دی فرما نبرداری اوران توں حسن سلوک دے نال پیش آنے نوں میری اکھاں دے لئی، چشم خواب آلود وچ نیند دے خمار توں زیادہ، کیف افزا تے میرے قلب و روح دے لئی، پیاسنوں شخص دے لئی ٹھنڈے پانی توں زیادہ، دل انگیز قرار دے؛ حتی کہ وچ انہاں دی خواہش نوں اپنی خواہشات اُتے فوقیت داں تے انہاں دی خوشنودی نوں اپنی خوشی اُتے مقدم رکھاں تے جو احسان اوہ مجھ اُتے کرن اسنوں زیادہ سمجھاں خواہ اوہ کم ہی کیوں نہ ہوئے تے انہاں دے نال اپنی نیکی نوں کم سمجھاں خواہ اوہ زیادہ ہی کیوں نہ ہوئے۔ [۱۳۸]
صحیفہ سجادیہ تے رسالۃ الحقوق امام سجاد(ع) دی کاوشاں وچوں نيں۔ [۱۳۹]
صحیفہ سجادیہ، امام سجاد(ع) دی دعاواں اُتے مشتمل کتاب اے جو صحیفہ کاملہ، اخت القرآن، انجیل اہل بیت تے زبور آل محمد دے ناں توں مشہور اے۔
رسالۃ الحقوق وی امام سجاد علیہ السلام توں منسوب رسالہ اے جو روایت مشہورہ دے مطابق 50 حقاں اُتے مشتمل اے تے زندگی وچ انہاں نوں ملحوظ رکھنا ہر انسان اُتے لازم اے۔ پڑوسیاں دا حق، دوست دا حق، قرآن دا حق، والدین دا حق تے اولاد دا حق، انہاں حقاں وچ شامل نيں۔[۱۴۰]
وصال
سودھوخانوادئہ نبوت دے اس چشم وچراغ نے ساری زندگی سنتِ نبوی اورحضرات صحابہ کرام دے نقش قدم اُتے چل کے بالآخر داعی اجل نوں لبیک کہیا، انہاں دے سنہ وفات دے بارے وچ اختلاف اے ،،99,95, 94,93,92 اور100 ہجری دے مختلف اقوال منقول نيں، مگر صحیح قول دے مطابق زین العابدین بروز منگل14 ربیع الاول94 ہجری وچ دار فانی توں داربقاکی طرف کوچ کر گئے، جنت البقیع وچ جنازہ پڑھیا گیا تے اوتھے اُتے مدفون ہوئے۔[۱۴۱]
شہادت
سودھوآپ دی شہادت اموی حاکم ولید بن عبد الملک دے زہر دینے توں ہوئی۔[۱۴۲]۔ آپ دی شہادت دا سال 95 ہجری قمری [۱۴۳] بعض نے 94 ہجری قمری[۱۴۴] 92ہجری قمری[۱۴۵] 93ہجری قمری[۱۴۶] اور شہادت دی مشہور تریخ18[۱۴۷] محرم[۱۴۸] بروز ہفتہ [۱۴۹] لکھی گئی اے بعض نے 14ربیع الاول[۱۵۰] بدھ[۱۵۱] وی ذکر کيتی اے۔
شہادت دے وقت عمر مبارک مشہور57 سال اے [۱۵۲]اور 59 سال[۱۵۳] چار مہینے تے کچھ دن [۱۵۴] وی مذکور اے۔
آپ نے امام علی علیہ السلام، امام حسن مجتبی علیہ السلام تے امام حسین علیہ السلام دی حیات تے ادوار امامت دا ادراک کيتا اے تے معاویہ دی طرف توں عراق تے دوسرے علاقےآں دے شیعیان آل رسول(ص) نوں تنگ کرنے تے انہاں اُتے دباؤ ودھانے دی سازشاں دا مشاہدہ کردے رہے نيں۔
اہل سنت دی تاریخی روایات دے راوی محمد بن عمر الواقدی، نے امام جعفر صادق علیہ السلام توں روایت کيتی اے: "علی بن الحسین (زین العابدین(ع) نے 58 سال دی عمر وچ وفات پائی" تے اس دے بعد رقمطراز اے: "اس لحاظ توں امام سجاد(ع) 23 یا 24 سال دی عمر وچ کربلا دے مقام اُتے اپنے والد امام حسین(ع) دی خدمت وچ حاضر سن ۔[۱۵۵]
ہور زہری نے وی کہیا اے کہ علی بن الحسین(ع) 23 سال دے سن دے نال کربلا وچ اپنے والد دے ہمراہ سن ۔[۱۵۶]
امام سجاد(ع) سنہ 94 (یا 95) ہجری وچ اس زہر دے ذریعے جام شہادت نوش کرگئے جو ولید بن عبدالملک دے حکم اُتے انہيں کھلایا گیا سی۔[۱۵۷] آپ(ع) نوں جنت البقیع وچ چچا امام حسن مجتبی(ع) دے پہلو وچ دفن کر دتے گئے۔[۱۵۸]
جس طرح آپ دی جائے پیدائش مدینہ دے متعلق کسی نے اختلاف نئيں کيتا ايسے طرح مقام دفن مدینہ ہونے دے متعلق کسی نے اختلاف نئيں کيتا اے ۔
ہور ویکھو
سودھو- پاکستان وچ شیعیت
- علی بن ابی طالب
- حسن ابن علی
- حسین ابن علی
- محرم دی عزاداری
- کربلائے معلی
- واقعہ کربلا
- لسٹ شہدائے کربلا
- قیام حسینی دا خط الوقت
- واقعہ کربلا دے اعداد و شمار
حوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ عنوان : Али Зайн аль-Абидин — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ عنوان : Мухаммад Бакир — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ عنوان : الدِيوان
- ↑ فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12282535z — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License
- ↑ (2001) The Complite Edition of the Treatise on Rights. Qum: Ansariyan Publications, 16.
- ↑ Imam Ali ubnal Husain 2009, pp. 7–10
- ↑ Sharif al-Qarashi 2000, p. 450
- ↑ (دسمبر 1, 2013) A Brief Biography of Ali Bin Hussein (as). CreateSpace Independent Publishing Platform. ISBN 1-4943-2869-0.
- ↑ [۵][۶][۷][۸]
- ↑ (تہذیب الکمال في أسماء الرجال:جلد20صفحہ382،الناشر: مؤسسہ الرسالہ بيروت،سیر اعلام النبلاء :جلد4 صفحہ386الناشر: مؤسسہ الرسالہ بيروت،حلیۃ الاولیا:133/3،تذکرة الحفاظ:74/1،تہذیب التہذیب:304/7،الثقات:159/5،الجرح والتعدیل:229/6،التاریخ الکبیر:266/6،تاریخ الاسلام:180/3،الکاشف:37/2)
- ↑ شرحِ شجرہ قادِریہ رضویہ عطّاریہ ناشر مکتبۃ المد ینہ باب المدینہ کراچی صفحہ52
- ↑ تاریخ اسلام،181/3
- ↑ سیر اَعلام النبلاء،386/4
- ↑ تہذیب الکمال ،402/20
- ↑ سیر اَعلام النبلاء:386/4،تہذیب الکمال:383/20
- ↑ طبقات،211/5
- ↑ سیراعلام النبلاء:399/4
- ↑ تاریخ الاسلام:181/3،الطبقات الکبری:211/5
- ↑ ر ک :شہیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، صص10-26.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج 5، ص 222؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 15، ص 273.
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء، ج4،ص386؛ کسروی، موسوعہ رجال الکتب التسعۃ، ج 3، ص 64؛ ابوحاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج 6، ص 178؛ دولابی، الکنی و الاسماء، ج 1، ص 147؛ سیوطی، طبقات الحفّاظ، ص 37؛ ذہبی المقتنی فی سرد الکنی، ج 1، ص 199؛ مزّی، رہتل الکمال، ج 13، ص 236.
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 386؛ ذہبی، العِبَر، ج 1، ص 83؛ مزّی، رہتل الکمال، ج 13، ص 236؛ ابن تغری، النجوم الزاہرة، ج 1، ص 229؛ ابن خَلَّکان، وفیات الاعیان، ج 3، ص 266؛ ابن حجر عسقلانی، رہتل الرہتل، ج 7، ص 231؛ کسروی، موسوعۃ رجال الکتب التسعۃ، ج 3، ص 64.
- ↑ شیخ صدوق،علل الشرائع ،1/230
- ↑ اربلی ،کشف الغمہ،2/276
- ↑ ابن خَلَّکان، وفیات الاعیان، ج 3، ص 274؛ قلقشندی، صبح الاعشی، ج 1، ص 516؛ مسعودی، مروج الذهب، ج 3، ص 160؛ ثعالبی، ثمارالقلوب، ص 226؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج10، ص 79.
- ↑ کلینی، الکافی ج6 ص474۔
- ↑ نئيں مینوں توفیق مگر اللہ دی طرف سے: مجلسی، بحار الانوار، ج46 ص14۔
- ↑ رسوا تے بدبخت ہويا قاتل حسین بن علی کا: کلینی، اوہی ماخذ ج6 ص474۔
- ↑ صدوق، الأمالی، ص 131۔
- ↑ اربلی ،کشف الغمہ2/285۔فتال نیشاپوری،روضۃ الواعظین،201۔محمد طبری،دلائل الامامہ 191۔کلینی،الکافی1/466۔شیخ مفید،الارشاد2/137 شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔
- ↑ فتال نیشاپوری،روضۃ الواعظین،201۔شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔
- ↑ شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔
- ↑ شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔ابن شہر آشوب،مناقب علی ابن ابی طالب،3/310 و311
- ↑ شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔ابن شہر آشوب،مناقب علی ابن ابی طالب،3/310
- ↑ شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔ابن شہر آشوب،مناقب علی ابن ابی طالب،3/310
- ↑ شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔ابن شہر آشوب،مناقب علی ابن ابی طالب،3/310
- ↑ شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔فتال نیشاپوری، روضۃ الواعظین،201۔
- ↑ اربلی ،کشف الغمہ2/285۔
- ↑ اربلی ،کشف الغمہ2/285۔فتال نیشاپوری،روضۃ الواعظین،201۔محمد طبری،دلائل الامامہ 191۔شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔
- ↑ محمد طبری،دلائل الامامہ 191۔شیخ مفید ،الارشاد2/137۔شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔
- ↑ فتال نیشاپوری،روضۃ الواعظین،201۔
- ↑ محمد طبری،دلائل الامامہ 191۔شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔
- ↑ شیخ مفید ،الارشاد2/137
- ↑ شیخ مفید ،الارشاد2/137
- ↑ محمد طبری،دلائل الامامہ 191۔شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔
- ↑ (رہتل الکمال في أسماء الرجال:جلد20صفحہ382،الناشر: مؤسسہ الرسالہ بيروت،سیر اعلام النبلا :جلد4 صفحہ386الناشر: مؤسسہ الرسالہ بيروت،حلیۃ الاولیا:133/3،تذکرة الحفاظ:74/1،رہتل الرہتل:304/7،الثقات:159/5،الجرح والتعدیل:229/6،التریخ الکبیر:266/6،تریخ الاسلام:180/3،الکاشف:37/2)
- ↑ شرحِ شجرہ قادِریہ رضویہ عطّاریہ ناشر مکتبۃ المد ینہ باب المدینہ کراچی صفحہ52
- ↑ اسلام دی تریخ،181/3
- ↑ سیر اَعلام النبلا،386/4
- ↑ رہتل الکمال ،402/20
- ↑ سیر اَعلام النبلا:386/4،رہتل الکمال:383/20
- ↑ طبقات،211/5
- ↑ سیراعلام النبلا:399/4
- ↑ تریخ الاسلام:181/3،الطبقات الکبری:211/5
- ↑ «معرکۂ کربلا وچ شرکت». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۷-۱۰-۲۷. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۸.
- ↑ الطبقات:212,211/5،تریخ الاسلام:181/3،سیر اعلام النبلاء:387,386/4
- ↑ رہتل الکمال:393/20،سیر اعلام النبلاء:395/4
- ↑ حلیۃ الاولیاء:137,136/3،رہتل الکمال:395,394/20،سیر اعلام النبلاء:395/4
- ↑ رہتل الکمال: 394,393/20،سیر اعلام النبلاء:395/4
- ↑ الطبقات: 216/5،سیر اعلام النبلاء:397/4
- ↑ رہتل الکمال:383/20،سیر اعلام النبلاء:387/4ِِِِِِِِِِِ،رہتل الرہتل:304/7،المراسیل:139
- ↑ تریخ ابن عساکر ،17/12ب
- ↑ طبقات،216/5
- ↑ حلیۃ الاولیاء،138,137/3
- ↑ طبقات،217,216/5
- ↑ رہتل الکمال: 384,383/20، سیر اَعلام النبلاء:387/4،رہتل الرہتل:304/7
- ↑ الطبقات:218/5
- ↑ الثقات:160,159/5
- ↑ رہتل الکمال:390/20،سیر اعلام النبلاء:392/4،رہتل الرہتل:306/7
- ↑ حلیۃ الاولیاء:135/3
- ↑ حلیۃ الاولیاء:133/3
- ↑ رہتل الکمال: 386/20، سیر اَعلام النبلاء:389/4
- ↑ الطبقات:216/5،رہتل الکمال:390/20،سیر اَعلام النبلاء:392/4
- ↑ حلیۃ الاولیاء:141/3،رہتل الکمال: 389/20
- ↑ رہتل الکمال:391/20،سیر اَعلام النبلاء:393/4
- ↑ تریخ ابن عساکر:19/12 ب، رہتل الکمال: 390,389/20، سیر اعلام النبلاء:392,391/4
- ↑ تریخ ابن عساکر: 20/12، سیراَعلام النبلاء:392/4،رہتل الکمال:391/20
- ↑ مطالب السؤل از علامہ محمد ابن طلحہ شافعی صفحہ 262
- ↑ اعلام الوریٰ صفحہ 153
- ↑ مطالب السؤل از علامہ محمد ابن طلحہ شافعی
- ↑ حلیۃ الاولیاء:140/3، الطبقات: 219/5، رہتل الرہتل:306/7
- ↑ حلیۃ الاولیاء:136,135/3،رہتل الکمال:396/20،سیر اعلام النبلاء: 393/4
- ↑ الطبقات:222/5،حلیۃالاولیاء:136/3،رہتل الکمال:392/20
- ↑ تریخ ابن عساکر:21/12أ،حلیہ الاولیاء: 136/3، رہتل الکمال :392/20،سیر اعلام النبلاء:393/4
- ↑ تریخ ابن عساکر:21/12،حلیۃ الاولیاء:136/3، سیر اعلام النبلاء:393/4،رہتل الکمال:392/20
- ↑ تریخ ابن عساکر: 12/21ب، رہتل الکمال:393/20،سیر اعلام النبلاء:394/4
- ↑ کافی، ج1، صص 188-189.
- ↑ مفید، الاختصاص، ص211؛ منتخب الاثر باب هشتم ص97؛ طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج2، ص182-181؛ عاملی، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج2، ص 285۔ جابر بن عبد اللہ کہندے نيں کہ سورہ نساء دی آیت 59 (اطیعوا اللہ واطیعوا الرسول و اولی الامر منکم) نازل ہوئی تاں رسول اللہ(ص) نے 12 ائمہ دے ناں تفصیل توں دسے جو اس آیت دے مطابق واجب الاطاعہ تے اولو الامر نيں؛ بحارالأنوار ج 23 ص290؛ اثبات الهداة ج 3، ص 123؛ المناقب ابن شہر آشوب، ج1، ص 283۔ سورہ علی(ع) توں روایت اے کہ ام سلمہ دے گھر وچ سورہ احزاب دی آیت 33 (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا) نازل ہوئی تاں پیغمبر نے بارہ اماماں دے ناں تفصیل توں دسے کہ اوہ اس آیت دا مصداق نيں؛ بحارالأنوار ج36 ص337، کفایہ الأثر ص 157۔ ابن عباس توں مروی اے کہ نعثل نامی یہودی نے رسول اللہ(ص) دے جانشیناں دے ناں پُچھے تاں آپ(ص) نے بارہ اماماں دے ناں تفصیل توں دتاں۔ سلیمان قندوزی حنفی، مترجم سید مرتضی توسلیان، ینابیع المودة، ج 2، ص 387 – 392، باب 76۔
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ج 1، صص 486، 488؛ امین الاسلام فضل بن فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری باعلام الہدی، ص207
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، مؤسسہ الاعلمی للمطبوعات، ص 254; مجلسی، بحار الانوار، المکتبۃ الاسلامیۃ، ج 46، ص 12۔
- ↑ بخاری، رجال صحیح بخاری، ج 2، ص 527.
- ↑ ابن منجویه، رجال صحیح مسلم، ج2،ص53.
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 386؛ مزی، رہتل الکمال، ج 13، ص 237.
- ↑ ذهبی، العِبَر، ج 1، ص 83.
- ↑ ابن عبد ربه، عقدالفرید، ج 3، ص 169؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 392.
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 392.
- ↑ ذہبی، سیراعلام النبلاء، ج 4، ص 393.
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 393.
- ↑ ابو نعیم اصفہانی، حلیة الاولیاء ج 3 ص 136؛ کشف الغمه ج 2 ص 77؛ مناقب ج 4 ص 154؛ صفة الصفوة ج 2 ص 154؛ خصال ص 616؛ علل الشرایع ص 231؛ بحار ص 90؛ بحوالہ شہیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، صص 147-148.
- ↑ طبقات ج 5 ص 160؛ به نقل شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص 148.
- ↑ کشف الغمه ج 2 ص 78؛ صفة الصفوة ج 2 ص 54؛ به نقل شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص 148.
- ↑ کشف الغمه ج 2 ص .107، ابو نعیم اصفہانی، حلیة الاولیاء ج 3 ص 140؛ بحوالہ شہیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص 148.
- ↑ حلیة الاولیاء ج3 ص 136، طبری حصہ 3 ص 2482، طبقات ابن سعد ج5 ص162؛ بحوالہ شہیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص 148۔
- ↑ صفة الصفوة ج 2 ص 54؛ حلیة الاولیاء ج 3 ص 136؛ طبقات ج 5 ص 164؛ بحوالہ شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص 148.
- ↑ کشف الغمه ج 2 ص 77؛ مناقب ج 4 ص 154؛ حلیة الاولیاء ج 3 ص 136؛ بحار ص 137؛ به نقل شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص 148.
- ↑ سید الاهل، زین العابدین، صص 7، 47.
- ↑ مفید، الارشاد، ص380؛ ابن شہر آشوب، مناقب، ج4، ص189؛ ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص333-332.
- ↑ المفید، الارشاد، بیروت: مؤسسة آل البیت(ع) لتحقیق التراث، 1414/1993، ص 155.
- ↑ سیر اَعلام النبلاء: 399/4، رہتل الکمال:402/20
- ↑ حلیۃ الاولیاء:134/3،سیر اعلام النبلاء:396/4
- ↑ حلیۃ الاولیاء:134/3
- ↑ حلیۃ الاولیاء:135/3
- ↑ رہتل الکمال:398/20،سیر اعلام النبلاء:391/4
- ↑ رہتل الکمال:398/20،سیر اعلام النبلاء:391/4
- ↑ رہتل الکمال:398/20
- ↑ رہتل الکمال:398/20
- ↑ رہتل الکمال:399/20،حلیۃالاولیاء:138/3
- ↑ حلیۃ الاولیاء :140/3، الطبقات: 219/5،رہتل الکمال:391/20
- ↑ مقتل ابی مخنف صفحہ 135 ۔ 136
- ↑ بحار الانوار جلد 10
- ↑ ریاض القدس جلد 2 صفحہ 328
- ↑ روضۃ الاحباب
- ↑ مقتل ابی مخنف صفحہ 135 ۔ 136
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ج 2، ص 113 و طبرسی، اعلام الوری،ج 1، ص 469.
- ↑ مازندرانی، ابن شہر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ج 3، ص 261 ؛ طبرسی، الاحتجاج، مشهد، ج 2، ص 305 و شیخ عباس قمی، منتهی الامال،ج 1، ص 733.
- ↑ سید بن طاووس، اللہوف ، ص 220-222؛ طبرسی، الاحتجاج، ج 2، ص 306؛ قمی، منتہی الامال، ج 1، ص 733.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار ، ج 45، ص 117؛ سید بن طاووس، اللہوف، ص 228.
- ↑ سید بن طاووس، اللہوف ، ص 248 و ابن سعد، الطبقات الکبری، ج 10، ص 448 و حلی، مثیر الاحزان، ص 78 و ابومخنف، مقتل الحسین، ص 240.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج 10، ص 448.
- ↑ سید بن طاووس، اللہوف ، ص 290 و مجلسی، بحار الانوار، ج 45، ص 149 و شیخ عباس قمی، نفس المہموم ، ج 1، ص 794.
- ↑ دیکھو: رمخشری، ربیع الابرار، ج1، ص353؛ طبری، تریخ الطبری، ج5، ص245؛ دینوری، الامامه و السیاسه، ج1، ص208۔ حرہ دے واقعے وچ یزیدی لشکر کے حملے وچ مسلم بن عقبہ نے 700 عمائدین سمیت اہل مدینہ دے دس ہزار افراد نوں قتل کيتا۔ [خلیفة بن خیاط، تریخ خلیفة بن خیاط، قسم1، ص291] ابن قتیبہ لکھدا اے کہ یزید دے کمانڈر مسلم بن عقبہ نے صحابہ وچوں ستر افراد نوں قتل کرکے انہاں دے سر تن توں جدا کر دتے [دینوری، ابو محمد ابن قتیبة الامامة والسیاسة، ج 1، ص 213- 212٫] مسلم بن عقبہ نے اہل مدینہ دے جان و مال نوں غارت کرنے دے بعد یزید دے براہ راست حکم اُتے تن دن دی عرصے تک مدنی عوام دی ناموس نوں اپنی سپاہ دے لئی مباح کر دتا تے اک ہزار کنواری لڑکیوں دی بکارت زائل ہوئی تے حرہ دے بعد ہزاراں عورتاں نے بنا شوہر دے زنا دے بچےآں نوں جنم دتا جنہاں نوں اولاد الحرہ دا ناں دتا گیا۔ اک قول دے مطابق 10 ہزار کنواری لڑکیوں نوں زيادتی دا نشانہ بنایا گیا تے اس دے بعد اہلیان مدینہ نے آزاد مسلماناں دے طور اُتے نہيں بلکہ "عبد یزید" (یزید دے بندےآں) دے طور اُتے یزید دی بیعت کيتی تے جس نے بیعت توں انکار کيتا مسرف نے اس توں سپرد شمشیر کيتا۔ سوائے علی بن عبد اللہ بن عباس دے جس نوں مسرف دی فوج وچ موجود اپنے رشتہ داراں نے بچا لیا۔ [مسعودی، ابو الحسن على، مروج الذهب، ج1، ص 328٫] تحریک حرہ دے فعال کارکناں نے مسرف دی چڑھائی توں پہلے اک ہزار امویاں یا امویاں دے بہی خواہاں نوں مدینہ توں کڈ باہر کيتا تاں بعض اموی خانداناں نے امام سجاد(ع) دے گھر وچ پناہ لی تے جدوں مسرف دے فوجیاں نے شہر وچ پرت مار دا آغاز کيتا تاں امام(ع) دا گھر مدنی مظلومین دے لئی پرامن ٹھکانے وچ تبدیل ہويا سی تے حتی کہ مسرف دی واپسی تک سو دے نیڑے خواتین تے بچے آپ دے گھر وچ ميں سن تے انہاں دی ضروریات پوری ہُندی رہیاں {طبرى، أبو جعفر محمد بن جریر، تریخ طبرى ج 2، ص 482٫]۔
- ↑ ویکھو: جعفری، تشیع در مسیر تریخ، ص286.
- ↑ طوسی، رجال الکشی، ص126؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص 126.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص 115؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص 123
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص 115.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 104، و نک: مجلسی، بحارالانوار، ج 46، ص 143؛ الغارات، ص 573.
- ↑ سید ابن طاووس، اللہوف، ص193؛ تریخ سیاسی اسلام، رسول جعفریان، ج 3، ص 252
- ↑ صحیفہ سجادیہ، دعای 24، ص 152.
- ↑ ویکھو: شہیدی، علی بن الحسین، ص191-169.
- ↑ شهیدی، علی بن الحسین، ص170-169.
- ↑ رہتل الکمال: 404,403/20،سیر اعلام النبلا:400/4،الثقات:160/5،رہتل الرہتل:307/7، تریخ الاسلام:184/3،الطبقات:221/5،الکاشف:37/2
- ↑ علی بن یوسف حلی ،العدد القویہ316۔محمد بن جریر طبری،دلائل الامامہ،ص192۔ابن شہر آشوب، مناقب علی بن ابی طالب 3/311۔
- ↑ ابن شہر آشوب، مناقب علی بن ابی طالب 3/311۔کلینی،الکافی1/466۔محمد طبری،دلائل الامامہ 191۔کلینی،الکافی1/466۔شیخ مفید ،الارشاد2/137۔شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔ذہبی، سیر اعلام النبلاء4/400۔أحمد بن محمد كلاباذي،الہدايہ والإرشاد في معرفۃ أہل الثقہ والسداد2/527۔اربلی،کشف الغمہ، 2/294۔
- ↑ اربلی،کشف الغمہ، 2/294۔قاضی نعمان،شرح الاخبار3/275۔علی بن یوسف حلی ،العدد القویہ316۔ذہبی، سیر اعلام النبلاء:4/399و400۔ابن خشاب بغدادی،تریخ موالید الائمہ،23۔أحمد بن محمد كلاباذي،الہدايہ والإرشاد في معرفۃ أہل الثقہ والسداد2/527۔
- ↑ محمد بن حبان بُستي، مشاهير علما الأمصار وأعلام فقهاء الأقطار104۔ ذہبی، سیر اعلام النبلاء4/400۔أحمد بن محمد كلاباذي،الہدايہ والإرشاد في معرفۃ أہل الثقہ والسداد2/527۔
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء4/400
- ↑ محمد طبری،دلائل الامامہ 191۔شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔علی بن یوسف حلی ،العدد القویہ316۔اربلی،کشف الغمہ، 2/294۔ابن شہر آشوب، مناقب علی بن ابی طالب 3/311۔
- ↑ علی بن یوسف حلی ،العدد القویہ316۔شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔اربلی،کشف الغمہ، 2/294۔ابن شہر آشوب، مناقب علی بن ابی طالب 3/311۔
- ↑ شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔ابن شہر آشوب، مناقب علی بن ابی طالب 3/311۔
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء4/400
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء4/400
- ↑ ابن شہر آشوب، مناقب علی بن ابی طالب 3/311۔محمد طبری،دلائل الامامہ 191۔کلینی،الکافی1/466۔شیخ مفید ،الارشاد2/137۔شیخ طبرسی،اعلام الوری 1/480۔علی بن یوسف حلی ،العدد القویہ316۔
- ↑ ابن شہر آشوب، مناقب علی بن ابی طالب 3/311۔علی بن یوسف حلی ،العدد القویہ316۔
- ↑ علی بن یوسف حلی ،العدد القویہ316۔
- ↑ ابنسعد، طبقات الکبری، ج 5، ص 222؛ ابن منظور، مختصر تریخ دمشق، ج 17، ص 256؛ اربلی، کشف الغمہ، ج 2، ص 191.
- ↑ ابن منظور، مختصر تریخ دمشق، ج 17، ص231.
- ↑ شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ص 143، مسعودی نے لکھیا اے کہ امام(ع) سنہ 95 ہجری وچ رحلت کرگئے نيں؛ ویکھو: مسعودی، مروج الذہب، ج 3، ص 160
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 386 و 391؛ مزی، رہتل الکمال، ج 13، ص 238؛ سیوطی، الطبقات الحفّاظ، ص 37؛ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج 3، ص 269؛ مسعودی، مروج الذہب، ج 3، ص 169؛ ابن کثیر، البدایۃ والنّہایۃ، ج9، ص119.
مآخذ
سودھو- امام سجاد، صحیفہ سجادیہ۔
- نہج البلاغہ، اردو ترجمہ مفتی جعفر حسین۔
- قرآن مع اردو ترجمہ سید علی نقی نقوی (نقن)۔
سانچہ:صحیفہ سجادیہ سانچہ:امام سجاد(ع)