صحیفہ سجادیہ

صحیفہ سجادیہ

مترجم	صحیفہ سجادیہ دے ترجمیاں دی فہرست
زبان	عربی
موضوع	دعا
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|صحیفہ سجادیہ]] ویکی ماخذ اُتے

صحیفہ سجادیہ دا پرانا ترین خطی نسخہ جو 416 ھ وچ کتابت ہوا۔

صحیفہ سجادیہ یا (عربی: الصحيفة السجادية)، امام زین العابدین تو‏ں منسوب استغاثہ و دعاؤں دا اک مجموعہ اے۔
اتو‏ں واقعہ کربلا دے بعد مرتب کیتا گیا۔ کتاب انسان تے خدا دے درمیان تعلق دی وضاحت پیش کرندی اے، اگرچہ کتاب دعا دی شکل وچ اسلامی علم و فکر دا اک مجموعہ اصولی اے۔ کہیا جاندا اے کہ اس کتاب نے بنو امیہ دے خلاف بغاوت وچ اک ااساں کردار ادا کیتا اے۔ بعض علما دے قول دے مطابق، صحیفہ سجادیہ بلاغت دی اعلیٰ ترین شکل وچ اے۔ تے اس دے مندرجات، بیان تے تفسیر دی کئی کتاباں وچ نقل کیتے گئے نيں۔ کتاب دا بنیادی حصہ متواتر اے، علما دی اک وڈی تعداد نے اس اُتے حواشی لکھے نيں، یہ کتاب اہل تشیع دے ہاں مقبول اے۔

یہ کتاب «انجیل اہل بیت» و «زبور آل محمد» و «اخت القرآن» دے نام تو‏ں معروف اے۔

صحیفۂ سجادیہ شیعیان اہل بیت دے چوسن امام حضرت امام سجاد تو‏ں منقولہ 45 مناجاتاں و دعاؤں اُتے مشتمل کتاب دا نام اے۔ صحیفہ سجادیہ قرآن و نہج البلاغہ دے بعد، اہل تشیّع دے ہاں ااساں مرتبے والی کتاب مانی جاندی اے تے زبور آل محمد و انجیل اہل بیت دے عناوین تو‏ں مشہور اے۔

آقا بزرگ تہرانی نے اپنی کتاب الذریعہ وچ لکھا اے کہ اس کتاب اُتے تقریبا 50 شرحيں لکھیاں گئیاں نيں جن وچ سب تو‏ں مشہور شرح دا نام ریاض السالکین اے تے اس دے مؤلف سید علی خان شیرازی نيں۔ صحیفہ دے تراجم انگریزی، فرانسیسی، تردی، اردو، ہسپانوی، بوسنیایی، آلبانوی، تامل سمیت مختلف زباناں وچ شائع ہوچدے نيں۔ اہل تشیع دے ہاں اس کتاب دی منزلت بجائے خود، جبکہ اہل سنت دے علما نے وی اس دی فصاحت و بلاغت دی تعریف دی اے۔

امام سجادؑ نے بہت تو‏ں دینی معارف و تعلیمات نو‏ں دعاؤں دے ضمن وچ بیان کیتا اے؛ جیتو‏ں خدا شناسي یا دینیات،، جہان شناسی یا کونیات تے انسان شناسی یا بشریات نیز عالم غیب، ملائکہ، رسالت، انبیاء، پیغمبر تے اہل بیت دی منزلت، امامت، اخلاقی فضائل تے رذائل، اعیاد دی تکریم، سماجی تے معاشی مسائل، تاریخی اشارات، اللہ دی مختلف نعمتاں، تلاوت، دعا، ذکر تے نماز تے عبادت دے آداب وغیرہ۔ صحیفہ سجادیہ دی معروف ترین دعا دعائے مکارم الاخلاق اے۔

فائل:Pajoheshname-sahife.jpg

صحیفہ سجادیہ دا تحقیق نامہ

اسماء

بعض مسلمان علما دی رائے دے مطابق، صحیفۂ سجادیہ، قرآن تے نہج البلاغہ دے بعد الہی حقائق و معارف دا عظیم ترین خزانہ اے تے اسی رو تو‏ں، اس نو‏ں اخت القرآن (قرآن دی بہن)، انجیل اہل بیت تے زبور آل محمد تے صحیفہ کاملہ جیتو‏ں القاب دیے گئے نيں۔

کہیا گیا اے کہ اس نو‏ں صحیفہ کاملہ اس لئی کہیا گیا اے کہ فرقۂ زیدیہ دے ہاں اک نسخہ اے جو ناقص اے تے اس وچ دعاؤں دے تعداد نسخۂ امامیہ دے نصف تک پہنچندی اے چنانچہ امامیہ اپنے ہاں دے نسخے نو‏ں صحیفہ کاملہ کہندے نيں۔

سند تے نسخہ جات

فائل:برگ اول قدیمیترین نسخه صحیفه سجادیه.jpg

صحیفہ سجادیہ دے قدیم ترین نسخے دا پہلا ورق

صحیفہ سجادیہ سند دے لحاظ تو‏ں تواتر دی حد تک پہنچا اے۔ آقا بزرگ تہرانی کہندے نيں: صحیفۂ اُولٰی، جس دی سند امام زین العابدین تک پہنچدی اے۔ … اکابرین دے نزدیک متواترات تے [قطعیات] وچ شمار ہوندا اے؛ کیونکہ اس دی خصوصیت ایہ اے کہ [سلسلۂ سند وچ] مذکورہ تمام اصحاب نے تمام زماناں وچ اس دی نقل دی اجازت رجال دے تمام طبقات وچ اپنے مشائخ تو‏ں حاصل دی اے۔

نیز محمد تقی مجلسی نے دعوی کیتا اے کہ انہاں دے پاس صحیفہ دی نقل دے سلسلے وچ دس لکھ اسناد موجود نيں۔

شیخ مفید نے وی اپنی کتاب الارشاد وچ تے شیخ صدوق دے شاگرد علی بن محمد خزاز قمی تے احمد بن عیاشی نیز ابو المفضل شیبانی، وغیرہ نے صحیفہ سجادیہ نو‏ں نقل کیتا اے۔ اہل سنت دے علما وچ ابن جوزی نے خصائص الائمہ وچ تے سلیمان بن ابراہیم قندوزی نے ینابیع المودہ وچ اس دا تذکرہ کردے اس دے بعض حصاں نو‏ں نقل کیتا اے۔

ابو المعالی محمد بن ابراہیم کلباسی (متوفٰی 1315ھ ق) نے وی اپنی کتاب الرسالۃ فی السند الصحیفۃ السجادیۃ وچ صحیفہ سجادیہ نو‏ں اختصار دے نال بیان کیتا اے۔

صحیفہ سجادیہ بخط کفعمی ـ جو صحیفہ سجادیہ دے قدیم نسخاں وچو‏ں سی تے کئی سال تک ایران تو‏ں نکل کر گم ہوچدا سی ـ دا سراغ وڈی محنت دے نتیجے وچ، بر صغیر وچ لگایا گیا تے ثقافندی شخصیتاں دے توسط تو‏ں قم وچ منتقل کیتا گیا تے بالآخر زیور طبع تو‏ں آراستہ ہوکر شائع ہوا۔ یہ نسخہ صحیفہ دی 54 دعاؤں دے علااوہ چار مزید دعاؤں اُتے مشتمل اے۔

مضامین و مندرجات

امام سجاد :

بار پروردگارا! اہل بیت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے درود بھیج؛ جن نو‏ں تو نے حکومت دے لئے منتخب کیتا، تے اپنے علوم دا خزینہ تے دین دے محافظ مقرر کیتا تے روئے زمین اُتے انئاں خلیفہ تے اپنے بندےآں اُتے حجت دے عنوان تو‏ں متعین کیتا؛ انئاں اپنے ارادے تو‏ں، ہر پلیدی تے آلودگی تو‏ں پاک و منزہ قرار دتا تے انئاں اپنے ارادے تو‏ں ہر ناپاک کرنے والی شئے تو‏ں پاک کردتا تے انئاں اپنے مقام قرب تے بہشت براں تک پہنچنے دا وسیلہ قرار دتا۔

صحیفۂ سجادیہ، دعا نمبر 47 فقرہ 56۔

امام سجاد اپنی دعاؤں دے آغاز وچ اللہ دی حمد و ثناء بجا لاندے نيں، بعد ازاں خاندان رسول(ص) اُتے درود و سلام بھیجدے نيں، یہاں تک کہ صحیفہ وچ کم ہی کوئی دعا ہوگی جس وچ لفظ صلوات تو‏ں استفادہ نہ ہویا ہوئے۔۔۔ آپ(ع) آخر وچ اللہ تو‏ں اپنی حاجت دی درخمصروف کرندے نيں۔

صحیفہ سجادیہ محض خدا دے نال راز و نیاز تے اس دی بارگاہ وچ حاجت دے بیان اُتے ہی مشتمل نئيں اے، بلکہ بہت سارے اسلامی علوم و معارف دا مجموعہ وی اے جن وچ اعتقادی، ثقافندی و تعلیمی، معاشرندی تے سیاسی مسائل نیز بعض طبیعی قوانین تے شرعی احکم نو‏ں دعا دے سانچے وچ بیان کیتا گیا اے۔

خدا دے نال ارتباط و تعلق دے سلسلے وچ مختلف اوقات تے احوال دے تقاضاں نو‏ں مد نظر رکھ کر بعض دعائاں بیان دی گئی نيں؛ بعض دعاواں سال وچ اک بار پڑھیاں جاندیاں نيں جداں: دعائے عرفہ تے استقبال رمضان دی دعا تے دعائے وداع رمضان؛ تے بعض دعاواں مہینے وچ اک بار پڑھیاں جاندیاں نيں جیتو‏ں: رؤیت ہلال دی دعا تے بعض ہفتہ وار تے دن تے رات دی دعاواں، وغیرہ۔

دعاواں دے عناوین مختلف نيں تے بہت سارے اسلامی معارف دعاؤاں دے ضمن وچ بیان ہوئے نيں؛ اس کتاب وچ خدا شناسی یا دینیات، وجود شناسی یا علم الوجود، عالم الغیب، ملائکہ، انبیاء دی رسالت، پیغمبر اکرم(ص) تے اہل بیت دی منزلت، امامت، اخلاقی فضائل تے رذائل، اعیاد دی تکریم، سماجی و معاشی مسائل، تاریخی اشارات، خدا دی نعمتاں دا تذکرہ، تلاوت، ذکر، نماز، عبادت دے آداب نو‏ں دعا دے سانچے وچ بیان کیتا گیا اے۔ صحیفہ دی مشہور ترین دعا دعائے مکارم الاخلاق اے۔

صحیفہ دے اہم دینی و سیاسی مضامین وچو‏ں اک مسئلۂ امامت اے۔ نیز اس وچ عقیدۂ تشبیہ دی نفی ہوئی اے۔

دعاواں دے عناوین

صحیفہ سجادیہ 54 دعاؤں اُتے مشتمل اے جن دے عناوین حسب ذیل نيں:

1۔ اللہ دی حمد و ثنا
2۔ محمدو آل محمد اُتے درود
3۔ حاملین عرش تے مقرب فرشتاں اُتے درود
4۔ انبیاء دے پیروکاراں اُتے درود
5۔ اپنے آپ تے رشتہ داراں دے لئے دعا
6۔ صبح و شام دی دعا
7۔ دشواریاں تے نآگواریاں تو‏ں پناہ
8۔ سختیاں تے غیرپسندیدہ اخلاق تو‏ں پناہ
9۔ شوق استغفار
10۔ خدا دی پناہ
11۔ انجام بخیر ہونا
12۔ اعتراف تے توبہ
13۔ طلب حاجت
14۔ ظلم تو‏ں دادخواہی
15۔ بوقت بیماری
16۔ طلب مغفرت
17۔ شر شیطان
18۔ مصائب تو‏ں بچاؤ
19۔ طلب باران
20۔ مکارم الاخلاق
21۔ خطاؤں دا غم
22۔ سختیاں دے وقت
23۔ تندرسندی
24۔ والدین
25۔ اولاد
26۔ پڑوسی تے دوست
27۔ مرزداران
28۔ خدا دی پناہ مانگنا
29۔ رزق
30۔ ادائے قرض
31۔ توبہ
32۔ تہجد کےوقت دی دعا
33۔ خیر دی طلب
34۔ گناہاں وچ ابتلا
35۔ راضی بہ قضا ہونا
36۔ بجلی گرنے دے وقت
37۔ شکر کرنے وچ قصور
38۔ ظلم تو‏ں اعتذار
39۔ عفو و رحمت طلب کرنا
40۔ موت دی یاد
41۔ گناہاں تو‏ں پردہ پوشی
42۔ ختم قرآن
43۔ رؤیت ہلال
44۔ استقبال رمضان
45۔ وداع رمضان
46۔ عید فطر تے جمعہ
47۔ دعائے عرفہ
48۔ عید الضحی و جمعہ
49۔ دشمناں دی حیلہ گری دا تقابل
50۔ خوف خدا
51۔ خدا دے آگے انکسار
52۔ دعا اُتے اصرار
53۔ خدا دے آگے انکسار
54۔ غماں تے اندیساں دا ازالہ۔

اہل سنت دے علما دی نگاہ وچ

ابن شہر آشوب مناقب آل ابی طالب وچ لکھندے نيں:

اک دفعہ بصرہ دے مقام اُتے اک بلیغ شخصیت دی موجودگی وچ صحیفۂ کاملہ دی فصاحت زیر بحث آئی تو انھاں نے کہیا: وچ وی اسی طرح دی عبارات تمنيں املا کردے لکھوا سکدا ہاں تے پھر اس نے قلم اٹھایا تے سر جھدا کر بیٹھ گیا [تے اک جملہ وی بیان نہ کرسدا] تے اسی طرح شرمندگی دی کیفیت وچ چل بسا۔

سنہ 1353 ھ ق وچ آیت اللہ مرعشی نجفی نے صحیفہ سجادیہ اک نسخہ اہل سنت دے اک عالم، تفسیر طنطاوی دے مؤلف تے سکندریہ دے مفتی جوہر طنطاوی دے نام قاہرہ بھجوایا۔ انھاں نے نسخہ وصول کرنے دے بعد اس نو‏ں مخلوق دے کلام تو‏ں بالاتر خالق دے کلام تو‏ں کم تر قرار دتا تے اس دی تعریف کیتی۔۔

جوہر طنطاوی :

ایہ ہماری بدبختی اے کہ اب تک ایہ زندہ جاوید تے گران بہاء کتاب ـ جو نبوت دے مواریث وچو‏ں اے ـ ہماری دسترس تو‏ں خارج سی، میں جتنا وی اس دا مطالعہ کردا ہاں، اس نو‏ں مخلوق دے کلام تو‏ں بالاتر تے خالق دے کلام تو‏ں کم تر دیکھدا ہاں۔

مقدمہ مرعشی نجفی، ص37 مقدمہ؛ پیشوایی، سیره پیشوایان، ص270-271۔

ابن جوزی خصائص الائمہ کہندے نيں:

علی بن الحسین، زین العابدین املا، انشاء، بات چیت تے خطاب کرنے دی کیفیت تے اللہ دی بارگاہ وچ عرضِ حاجت دے سلسلے وچ تمام مسلماناں اُتے معلمی دا حق رکھندے نيں؛ کیونکہ آنحضرت (ع) نہ ہوندے تو مسلمان اللہ دے نال کلام تے راز و نیاز کرنے تے اس دی بارگاہ وچ عرض حاجت دی کیفیت تو‏ں نا واقف رہندے؛ چنانچہ امام (ع) نے لوگاں نو‏ں سکھایا کہ استغفار دے وقت خدا دے نال کس طرح کلام کراں تے بارش طلب کرنے دے وقت کس زبان تو‏ں بارش دے نزول دی التجا کرے تے دشمن تو‏ں خوف دے وقت کس طرح اللہ دی پناہ وچ چلے جائاں تے دشمناں دا شر دور کرنے دے لئی اللہ تو‏ں درخمصروف کرے۔

زدی مبارک اپنی کتاب التصوف الاسلامی والادب والاخلاق نے صحیفہ سجادیہ نو‏ں مختلف پہلؤاں تو‏ں انجیل دی مثال قرار دیندے نيں، اس فرق دا تذکرہ کرندے ہوئے کہ انجیل دا کم یہ اے کہ اوہ اُتے دی گل عیسی مسیح دی طرف پلٹا دیندی اے تے صحیفہ سجادیہ دل دے صفحے اُتے لکھی جانے والی بات اللہ دی طرف لے جاندا اے۔

صحیفہ دے تراجم

امام سجاد

اے میرے خدا! منصب خلافت تیرے خلفاء دے لئے اے! وہی جو تیری خلقت دی برگزیدہ تے منتخب شخصیتاں نيں تے تیری امانتاں نيں ان درجاتِ عالیہ وچ جو تو نے ان دے لئے مختص کر دیئے نيں جبکہ دوسریاں نے یہ مراتب ان تو‏ں حاصل کئے۔۔۔ یہاں تک کہ تیرے برگزیدگان تے خلفاء ستمکاراں دے ستم دے مقابلے وچ مغلوب و مقہور ہوئے تے ان دے حقوق برباد ہوئے۔ اے میرے پروردگار! ان دے دشمناں اُتے ـ اولین تے آخرین وچو‏ں ـ تے ان لوگاں اُتے جنہاں نے ان دے دشمن دی جارحیت اُتے رضامندی ظاہر دی تے ان دے پیروکاراں تے تابعین اُتے لعنت فرما۔

آج تک صحیفہ سجادیہ دے متعدد تراجم مختلف زباناں وچ شائع ہوئے نيں جن وچ فارسی وچ انجام پانے والے 60 تراجم تے شروح وی شامل نيں۔ نیز صحیفہ دے تراجم انگریزی، فرانسیسی، تردی، اردو، ہسپانوی، بوفرانسیسی، بوسنیائی، البانیائی، تامل تے دیگر زباناں وچ وی اس دے تراجم شائع ہوئے نيں۔

بعض تراجم دے عنوانات حسب ذیل نيں:

فارسی تراجم:

• ترجمہ بقلم: عبد المحمد آیندی، مطبوعہ انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران (سروش)۔
• ترجمہ بقلم: مہدی الہی قمشہ ای، مطبوعہ نشر موسسہ انتشاراندی دانش هوشیار، سنہ 1384ھ ش، تعداد صفحات: 344؛ نیز مطبوعہ انتشارات وفائی، در سال 1384ھ ش، تعداد صفحات: 352۔
• ترجمہ بقلم: محمد مہدی فولادوند، زیر عنوان پیشوائے چہرہ برخاک سایندگان، مطبوعہ نشر سازمان تبلیغات اسلامی، سنہ 1379ھ ش، تعداد صفحات: 419۔

دیگر زباناں:

• فرانسیسی ترجمہ، بقلم: فریدہ مہدوی دامغانی، سنۂ طباعت: 1381ھ ش، باہتمام: انتشارات الہادی۔ مترجم دے بقول یہ فرانسیسی زبان وچ صحیفہ سجادیہ دا پہلا ترجمہ اے۔
• ہسپانوی ترجمہ، زیر عنوان "As-Sahifa al-Kamilah as-Sayyadiiah; Las Súplicas de As-Sayyad"، بقلم: ماریا آموریندی،، حجۃ الاسلام محمد معلمی زاده تے نیستور پاگانو، مطبوعہ مؤسسة امام علی(ع)، بیروت۔
• تردی ترجمہ، بقلم: رسول اسماعیل زادہ، مطبوعہ باہتمام: انتشارات الہدی سنہ 2003ع

• اردو تراجم:

اردو تراجم وچ علامہ سید محمد ہارون، سید علی مجتہد، علامہ مفندی جعفر حسین، سید مرتضیٰ حسین، نسیم امروہوی تے علامہ ذیشان جوادی دے تراجم قابل ذکر نيں۔ جن دی اپنی اپنی خصوصیات نيں مثال دے طور اُتے علامہ سید علی دے ترجمے دی خصوصیت یہ اے کہ اس اُتے دیگر علما نے مقدمے لکھے نيں؛ مفندی جعفر حسین نے ہر دعا دے اختتام اُتے اس دے مضمرات دی تشریح دی اے تے نسیم امرہوی نے دعاؤں کےالفاظ دی تشریح دی اے۔

شرح صحیفہ سجادیہ

اس کتاب اُتے 60 تو‏ں ودھ حواشی و شروحات لکھی جا چدی نيں:

• شرح محقق ثانی (عربی وچ)
• شرح کفعمی
• شرح شیخ بہائی (بنام حدائق الصالحین)
• شرح فارسی ملا محمد ہادی مترجم مازندرانی
• شرح میرداماد (بنام الفوائد)
• شرح محمد باقر مجلسی
• شرح سید علی حسینی مدنی (معروف بہ سید علی خان) (بنام ریاض السالکین)
• شرح صحیفہ لاہیجی اثر قطب الدین شریف لاہیجی

شیخ آقا بزرگ طہرانی نے کتاب الذریعہ وچ صحیفہ سجادیہ دے لئی 50 شرحاں دا تذکرہ کیتا اے۔ بعض دیگر نے ان شرحاں دی تعداد 80 تو‏ں ودھ بتائی اے۔

نیز اک کتاب زیر عنوان کتاب شناسی امام سجاد، صحیفہ سجادیہ و رسالۂ حقوق عالمی اہل بیت اسمبلی دے زیر اہتمام شائع ہوئی اے جس وچ امام سجاد تو‏ں متعلق کتب دا تعارف کرایا گیا اے۔

فارسی شرحاں

• شہود و شناخت، بقلم: حسن ممدوحی کرمانشاہی، مقدمہ بقلم: آیت اللہ جوادی آملی، 4 مجلدات، اشاعت: باہتمام: انتشارات بوستان کتاب وابستہ بہ دفتر تبلیغات اسلامی حوزہ علمیہ قم۔
• دیار عاشفان، بقلم: حسین انصاریان۔
• ترجمہ و شرح صحیفۂ کاملہ سجادیہ، بقلم: سید علی نقی فیض الاسلام، مطبوعہ باہتمام مرکز نشر آثار فیض الاسلام۔

عربی شرحاں

• ریاض السالکین فی شرح صحیفۃ سید الساجدین، بقلم: سید علی خان مدنی۔
• ریاض العارفین فی شرح صحیفه سید الساجدین بقلم: محمد بن محمد دارابی۔
• آمال العارفین فی شرح صحیفۃ سید الساجدین، بقلم: میرزا عبد الوہاب بن محمد صالح برغانی قزوینی (متوفٰی سنہ 1249ھ ق)۔
  یہ صحیفہ سجادیہ اُتے لکھیاں گئیاں بہت مفصل مزجی شرح اے جس وچ ریاض السالکین وچ مندرجہ سید علی خان کبیر دے نظریات و آراء نو‏ں مد بنیاد بنا کر ان ہی دے تناسب تو‏ں احادیث و روایات نیز مشہور فلاسفہ تے عرفاء دے نظریات تو‏ں استناد کیتا گیا اے؛ تے کوشش دی گئی ہےنقل کیتے گئے نيں تے فلسفی اصولاں نو‏ں دینی اعتقادات تو‏ں پیوند دینے دی کوشش دی گئی اے۔

موضوعاتی لغت نامے

• الدلیل إلی موضوعات الصحیفۃ السجادیۃ، بقلم: محمد حسین مظفر، قم، انتشارات اسلامی، 1403ھ ق۔ مظفر نے صحیفہ سجادیہ دے تمام موضوعات نو‏ں 19 ابواب وچ مرتب کیتا اے تے ان دے ذیل وچ فرعی تے جزئی موضوعات نو‏ں پیش کیتا اے۔
• نمایہ نامہ موضوعی صحیفہ سجادیہ (صحیفہ سجادیہ دے اشاریہ جات)، بقلم: مصطفیٰ درایندی، مرتبہ و مطبوعہ باہتمام: تہران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، ط 1، سنہ 1377ھ ش۔
• فرہنگ نامہ موضوعی صحیفۂ سجادیہ، (صحیفہ سجادیہ دا موضوعی لغت نامہ)، بقلم: سید احمد سجادی، مطبوعہ باہتمام: قم: مؤسسه فرہنگی مطالعاندی الزهراء، ط 1، سنہ 1385ھ ش۔

معاجمِ الفاظ

• المعجم المفہرس لألفاظ الصحیفۃ الکاملۃ، (صحیفہ کاملہ دے الفاظ دی بنیاد اُتے ترتیب یافتہ لغت نامہ)، بقلم: سید علی‌اکبر قرشی۔
• المعجم المفہرس لالفاظ الصحیفۃ السجادیۃ، بقلم: علی انصاریان۔
• المعجم المفہرس لالفاظ الصحیفۃ السجادیۃ، بقلم: اثر فاطمہ احمدی۔

تعلیقات تے حواشی

• تعلیقات علی الصحیفۃ السجادیۃ: بقلم: ملا محسن بن مرتضی فیض کاشانی، یہ صحیفہ سجادیہ اُتے مختصر تعلیقات نيں تے ان وچ ادبی تے لغوی نکات دی تشریح دی گئی اے۔ یہ کتاب سنہ 1055ھ ق وچ تالیف ہوئی اے۔ یہ کتاب شرح صحیفۂ سجادیۂ و حاشیۂ صحیفۂ سجادیہ جیتو‏ں عناوین تو‏ں وی مشہور اے۔

• حاشیۃ الصحیفۃ السجادیۃ: بقلم: سید محمد باقر بن محمد حسینی استر آبادی، میر داماد (متوفٰی سنہ 1041 ھ)۔ یہ مختصر سی شرح اے جو قولہ قولہ ورگے عناوین اُتے مشتمل اے۔ اس وچ لغوی، فلسفی تے شاعر علوم رجال و ہیئت دے مباحث شامل نيں۔ یہ شرح صحیفہ سجادیہ دے نکات تے دقائق دی وضاحت اُتے مشتمل اے تے میرداماد نے اس نو‏ں اپنی کتاب السبع الشداد دے بعد تالیف کیتا اے۔

• حاشیۃ علی الصحیفۃ الکاملۃ: بقلم: ابو جعفر محمد بن منصور بن احمد ابن ادریس حلی (متوفٰی 598 ھ)۔ یہ صحیفہ سجادیہ اُتے مختصر سا حاشیہ اے جس وچ اس دے مشکل الفاظ دی وضاحت ہوئی اے۔ ابن ادریس حلی دے حاشیے دی اہمیت دا سبب یہ اے کہ یہ صحیفہ اُتے سب تو‏ں پہلا تے قدیم ترین حاشیہ اے۔

مستدرکات

بعض علما نے صحیفہ سجادیہ اُتے مستدرکات لکھنے دا اہتمام کیتا اے۔ مستدرکات تو‏ں مراد اوہ دعائاں نيں جو امام سجاد(ع) تو‏ں منسوب نيں لیکن صحیفہ سجادیہ وچ شامل نئیں نيں۔ ان وچو‏ں بعض حسب ذیل نيں:

• صحیفۂ ثانیہ، بقلم: مؤلفِ وسائل الشیعہ، شیخ محمد بن حسن حر عاملی۔
• صحیفۂ ثالثہ، الدرر المنظومۃ المأثورۃ فی جمع لآلی الادعیۃ السجادیۃ المشہورۃ، بقلم: میرزا عبداللہ بن عیسی المعروف بہ افندی (وفات سنہ 1130 ھ دے لگ بھگ)۔ مؤلف نے اس کتاب وچ امام سجاد(ع) دی ان دعاؤں نو‏ں اکٹھا کیتا اے جو صحیفہ کاملہ تے شیخ حر عاملی دی کتاب صحیفۂ ثانیہ وچ موجود نئاں نيں۔
• صحیفۂ رابعہ، بقلم: محدث میرزا حسین نوری طبرسی۔
• صحیفۂ خامسہ، بقلم: علامہ سید محسن امین عاملی۔
• صحیفۂ سادسہ، بقلم: شیخ محمد باقر بن محمد حسن بیرجندی قائینی۔
• صحیفۂ سابعہ، جس دے مؤلف صاحبِ مستدرک نہج البلاغہ شیخ ہادی کاشف الغطاء نيں۔
• صحیفۂ ثامنہ، بقلم: حاج میرزا علی حسینی مرعشی شہرستانی حائری۔
• ملحقات صحیفہ، جس دے مؤلف شیخ بہائی دے شاگرد شیخ محمد، المعروف بہ تقی زیابادی قزوینی نيں۔

مزید پڑھیے

• پژوہش نامہ صحیفۂ سجادیہ: (صحیفۂ سجادیہ دا تحقیقی جائزہ)، بقلم: مجید غلامی جلیسہ؛ یہ صحیفہ سجادیہ دی سندیاتی تحقیق تے مخطوطات دے مُطالعے دے حوالے تو‏ں مقالات دا مجموعہ اے؛ مطبوعہ باہتمام: قم، دلیل ما، سنہ 1390ھ ش۔
• صحیفہ سجادیہ دی سند، متعلقہ نسخہ جات تے اس کتاب وچ مندرجہ دعاواں دے سلسلۂ سند دے سلسلے وچ مقالات دا اک مجموعہ؛ اس مجموعے وچ صحیفہ سجادیہ دے راویاں، اس دے موجودہ نسخہ جات، متعلقہ روائی اسناد وغیرہ دے سلسلے وچ مختلف حوالیاں تو‏ں تحقیق ہوئی اے نیز اس کتاب دے تراجم تے دستیاب شرحاں دا تعارف کرایا گیا اے۔ اس تحقیق یا ان مقالات وچ صحیفہ سجادیہ اُتے ابن ادریس دے حاشیے، کفعمی دے دست نوشتہ صحیفے اُتے تحقیق، صحیفہ سجادیہ دے بارے وچ جدید ملنے والی روایات، صحیفہ سجادیہ اُتے مستدرک نویسی، مناجات خمس عشر دے تراجم تے صحیفہ سجادیہ دے حواشی دے تراجم دا تعارف پیش کیتا گیا اے نیز اس کتاب اُتے لکھیاں گئیاں ااساں شرحاں، صحیفہ سجادیہ اُتے لکھے گئے تحقیقی مضامین تے بعض اہم تعلیقات و حواشی نو‏ں متعارف کرایا گیا اے۔

ہور ویکھو

• شیعہ اثناعشری
• امام زین العابدین

حوالے

مآخذ

• اربلی، ابو الفتح، کشف الغمہ فی معرفة الائمہ، بیروت: دار الاضواء، 1405ھ
• بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، انساب الاشراف، بہ کوشش سہیل زکّار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر، 1417ھ
• تہرانی، آقا بزرگ، الذریعہ الی تصانیف الشیعہ، بیروت: دار الاضواء، 1403ھ
• حبیبی، سلمان و مختار شمس‌ الدینی مطلق، کتاب‌ شناسی امام سجاد(ع)، صحیفہ سجادیہ و رسالہ حقوق، قم، مجمع جہانی اہل بیت، 1394ھ ش
• صحیفہ سجادیہ، ترجمہ اسد الله مبشری، تہران: نشر نی، 1370ھ ش
• سہمی، حمزه بن یوسف، تاریخ جرجان، عالم الکتب،‌ بیروت، لبنان،
• صحيفہ سجاديہ، ترجمہ سيد صدر الدين بلاغي، ‌با‌ مقدمہ اي ‌از‌ آيت الله مرعشي نجفي، (تہران، دار الكتب الاسلاميہ)۔
• قندوزی، سلیمان بن ابراہیم، ینابیع الموده، بہ کوشش علی جمال اشرف، تہران: اسوه، 1416ھ
• معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نہج البلاغہ، بہ کوشش اعلمی، بیروت: مؤسسہ اعلمی، 1415ھ

باہرلے جوڑ

• صحیفہ سجادیہ یا زبور آل محمد(ص)