فاطمہ زہرا

فاطمہ بنت محمد (عربی: فاطمة)
کنیت	ام ابیہا ام الحسنین ام الحسن ام الحسین
القاب	الصدیقہ (سچی) المبارکہ (مبارک) الطاھرہ (پاک) الذکیہ (The Chaste/گناہ سے پاک) الرضیہ (اللہ دی رضا پر راضی) البتول (عفت والی/پاک) الزھراء (عالی شان/روشن) سیدۃ النساء العالمین (تمام جہاناں دیاں عورتاں دی سردار)
خصوصیت	محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم کی بیٹی
محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی حیات چ	5 قبل ہجرت – 11 ہجری 18 سال والد محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال 9 سال شوہر علی ابن ابی طالب دے نال 7 سال پُتر حسن ابن علی دے نال 6 سال پُتر حسین ابن علی دے نال
محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم	90 دن 11 ہجری
پیدائش	، 27جمعہ 604— 20 جمادی الثانی 5 ہجری
مقام پیدائش	مکہ، حجازی
قومیت	حجازی عرب
والد	محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم
والدہ	خدیجہ بنت خویلد
بھائی	طیب بن محمد , ابراهیم بن محمد اور قاسم بن محمد
بہنیں	زینب بنت محمد، ام کلثوم بنت محمد اور رقیہ بنت محمد
شوہر	علی ابن ابی طالب
اولاد	بیٹے حسن ابن علی حسین ابن علی محسن بن علی بیٹیاں زینب بنت علی ام کلثوم بنت علی
وفات	جمعرات، 28 اگست 632— 3 جمادی الثانی 11ہجری [عمر 28 سال 11 مہینے 12 دن]
مقام پیدائش	نامعلوم لیکن مدینہ، حجاز چ
دین	اسلام

زندگی
فہرست القابات فاطمۃ الزھراء · اختلاف مالی فاطمه تے عباس با خلافت · واقعہ در و دیوار · خطبه فدکیہ · وفات فاطمہ
در قرآن
سورہ دہر · سورہ کوثر · آیت تطہیر · آیت مباہلہ · آیت نور
تھاں
مکہ چ: محلہ بنی‌ ہاشم · شعب ابی طالب · مدینہ چ: جنت البقیع · بیت‌الاحزان · درخت کنار · سقیفہ · مسجد نبوی  · شمال حجاز چ : فدک
افراد
خانواده	محمد · خدیجہ  · علی
فرزندان	حسن · حسین · زینب · ام‌ کلثوم · محسن
همراهان	فضہ نوبیہ · ام ایمن · اسماء  · سلمان
دیگران	قنفذ · مغیره · عمر · ابوبکر
مرتبط
تسبیحات فاطمہ · مصحف فاطمہ · لوح فاطمہ · واقعہ مباہلہ · ایام فاطمیہ

حضرت فاطمہ بنت رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم جنہاں دا معروف نام فاطمۃ الزھراء اے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے خدیجہ بنت خویلد رضی ﷲ تعالیٰ عنہا دی بیٹی سن۔تمام مسلماناں دے نزدیک آپ اک برگزیدہ ہستی نیں۔۔ آپ دی ولادت 20 جمادی الثانی بروز جمعہ بعثت دے پنچویں سال چ مکہ چ ہوئی۔ آپ دی شادی حضرت علی ابن ابی طالب رضی ﷲ تعالیٰ عنہ نال ہوئی جنہاں توں آپ دے دو بیٹے حسن رضی ﷲ تعالیٰ عنہ تے حسین رضی ﷲ تعالیٰ عنہ تے دو بیٹیاں زینب رضی ﷲ تعالیٰ عنہ تے ام کلثوم رضی ﷲ تعالیٰ عنہا پیدا ہوئیاں۔ آپ دی وفات اپنے والد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی وفات دے کچھ مہینے بعد 632ء چ ہوئی۔ آپ دے کثیر القابات مشہور نیں۔

ولادت تے خاندان

فاطمۃ الزہرا دی تاریخ پیدائش دے بارے چ اختلافات موجود نیں۔ مختلف روایات انہاں دی ولادت نوں 608ء توں لے کے 615ء تک دسدیاں نیں۔۔ زیادہ مستند روایات ایہ نیں کہ آپ 20 جمادی الثانی بعثت دے پنچویں سال 615ء نوں بروز جمعہ صبح صادق دے وقت مکہ چ پیدا ہوئیاں۔۔ طبری نے بھی بعثت دا پنچواں سال لکھیا اے

اک روایت دے مطابق رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اکثر خاتونِ جنت نوں سونگھ کے فرماتے کہ اس توں بہشت ھی خوشبو آندی اے کیونکہ ایہ اس میوۂ جنت توں پیدا ہوئی اے جو جبرائیل نے مینوں شبِ معراج کھلایا سی۔۔

اس بارے وچ وی اختلافات موجود نيں کہ آپ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی اکلوندی بیٹی سن یا نئيں۔ اس بارے وچ تن قسم د‏‏ی روایات نيں۔ اک قسم اوہ اے جس وچ ایہ خیال کیتا جاندا اے کہ انہاں د‏‏ی تے بہناں سن جنہاں دے ناں زینب، رقیہ تے ام کلثوم سی ۔ دوسری قسم د‏‏ی روایات دے مطابق ایہ باقی بہناں خدیجہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا د‏‏ی پہلی شادی تو‏ں سن جو خدیجہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا د‏‏ی رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نال شادی دے بعد انہاں د‏‏ی بیٹیاں بنیاں۔ تیسری قسم د‏‏ی روایات دے مطابق ایہ خدیجہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا د‏‏ی بہن ہالہ د‏‏ی بیٹیاں سن جو اپنے والدین (ابوالہند تے ہالہ) دے اختلافات دے بعد خدیجہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا د‏‏ی زیرِ کفالت آئیاں تے بعد وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی بیٹیاں بن گئياں۔ ۔ لیکن قرآن وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی بیٹیاں دے لئی جمع دا صیغہ آیا ا‏‏ے۔ آپ نے اپنی بہناں دے ناں اُتے بعد وچ اپنی بیٹیاں دے ناں وی ام کلثوم تے زینب رکھے۔

آپ د‏‏ی تربیت خاندانِ رسالت وچ ہوئی جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم، خدیجہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا ، فاطمہ بنت اسد، ام سلمیٰ، ام الفضل (رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے چچا عباوہدی زوجہ)، ام ہانی (حضرت ابوطالب د‏‏ی ہمشیرہ)، اسما بنت عمیس (زوجہ جعفرطیار)، صفیہ بنت حمزہ وغیرہ نے مختلف اوقات وچ کيتی۔ خدیجہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا دے انتقال دے بعد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے انہاں د‏‏ی تربیت و پرورش دے لئی فاطمہ بنت اسد دا انتخاب کیتا۔ جدو‏ں انہاں دا وی انتقال ہو گیا تاں اس وقت رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے ام سلمیٰ نو‏‏ں انہاں د‏‏ی تربیت د‏‏ی ذمہ داری دی

القاب تے کنیت

تفصیلی لی لئی ویکھو: فہرست القابات فاطمۃ الزھراء
آپ دے مشہور القاب وچ زھرا تے سیدۃ النساء العالمین (تمام جہاناں د‏‏ی عورتاں د‏‏ی سردار) تے بتول نيں۔ مشہور کنیت ام الائمہ، ام السبطین تے ام الحسنین نيں۔ آپ دا مشہور ترین لقب سیدۃ النساء العالمین اک مشہور حدیث د‏‏ی وجہ تو‏ں پيا جس وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے انہاں نو‏‏ں دسیا کہ اوہ دنیا تے آخرت وچ عورتاں د‏‏ی سیدہ ( سردار) نيں۔ ۔ اس دے علاوہ خاتونِ جنت، الطاہرہ، الزکیہ، المرضیہ، السیدہ، العذراء وغیرہ وی القاب دے طور اُتے ملدے نيں۔

حالاتِ زندگی

بچپن

حضرت فاطمہ الزھرا رضی ﷲ تعالیٰ عنہا د‏‏ی ابتدائی تربیت خود رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے حضرت خدیجہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے کيتی۔ اس دے علاوہ انہاں د‏‏ی تربیت وچ اولین مسلما‏ن خواتین شامل رہیاں۔ بچپن وچ ہی انہاں د‏‏ی والدہ حضرت خدیجہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا دا انتقال ہو گیا۔ انہاں نے اسلام دا ابتدائی زمانہ دیکھیا تے اوہ تمام تنگی برداشت د‏‏ی جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے ابتدائی زمانہ وچ قریش دے ہتھو‏ں برداشت کيتی۔ اک روایت دے مطابق اک دفعہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم کعبہ وچ حالتِ سجدہ وچ سن جدو‏ں ابوجہل تے اس دے ساتھیاں نے انہاں اُتے اونٹھ د‏‏ی اوجھڑی ڈال دی۔ حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نو‏‏ں خبر ملی تاں آپ نے آ ک‏ے انہاں د‏‏ی کمر پانی تو‏ں دھوئی حالانکہ آپ اس وقت کم سن سن۔ اس وقت آپ روندی سن تاں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم انہاں نو‏‏ں کہندے جاندے سن کہ اے جانِ پدر رو نئيں اللہ تیرے باپ د‏‏ی مدد کريں گا۔

ان دے بچپن ہی وچ ہجرتِ مدینہ دا واقعہ ہويا۔ ربیع الاول وچ 10 بعثت نو‏‏ں ہجرت ہوئی۔ مدینہ پہنچ ک‏ے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے زید بن حارثہ تے ابو رافع نو‏‏ں 500 درھم تے اونٹھ دے ک‏ے مکہ تو‏ں حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا، حضرت فاطمہ بنت اسد، حضرت سودہ تے حضرت عائشہ نو‏‏ں بلوایا چنانچہ اوہ کچھ دن بعد مدینہ پہنچ گئياں۔ بعض ہور روایات دے مطابق انہاں نو‏ں حضرت علی علیہ السلام بعد وچ لے ک‏ے آئے۔ 2 ہجری تک آپ حضرت فاطمہ بنت اسد د‏‏ی زیرِ تربیت رہیاں۔ 2ھ وچ رسول اللہ نے حضرت ام سلمیٰ تو‏ں عقد کیہ تاں حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نو‏‏ں انہاں د‏‏ی تربیت وچ دے دتا۔

حضرت ام سلمیٰ نے فرمایا کہ حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نو‏‏ں میرے سپرد کیتا گیا۔ ميں نے انہاں نو‏ں ادب سکھانا چاہیا مگر خدا د‏‏ی قسم فاطمہ تاں میرے تو‏ں زیادہ مؤدب سن تے تمام گلاں میرے تو‏ں بہتر جاندی سن۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم انہاں تو‏ں بہت محبت کردے سن ۔عمران بن حصین د‏‏ی روایت اے کہ اک دفعہ وچ رسول اللہ دے نال بیٹھا سی کہ حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا جو حالے کم سن سن تشریف لائاں۔ بھکھ د‏‏ی شدت تو‏ں انہاں دا رنگ متغیر ہو رہیا تھا۔آنحضرت نے دیکھیا تاں کہیا کہ بیٹی ادھر آؤ۔ جدو‏ں آپ قریب آئیاں تاں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے دعا فرمائی کہ اے بھُکھیاں نو‏‏ں سیر کرنے والے پروردگار، اے پستی نو‏‏ں بلندی عطا کرنے والے، فاطمہ دے بھکھ د‏‏ی شدت نو‏‏ں ختم فرما دے۔ اس دعا دے بعد حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا دے چہرے د‏‏ی زردی مبدل بسرخی ہو گئی، چہرے اُتے خون دوڑنے لگیا تے آپ ہشاش بشاش نظر آنے لگاں۔خود حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا دا بیان اے کہ اس دے بعد مینو‏ں فیر کدی بھکھ د‏‏ی شدت نے پریشان نئيں کیتا۔

شادی

حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نال شادی کيتی خواہش کئی لوکاں نے د‏‏ی جنہاں وچو‏ں کچھ اُتے رسول اللہ نے غضب ناک ہو ک‏ے منہ پھیر لیا۔۔ طبقات ابن سعد وغیرہ دے مطابق حضرت ابوبکر رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے تے بعد وچ حضرت عمر رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے اپنے لئی خواستگاری د‏‏ی تاں دوناں نو‏ں رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے ایہ کہہ ک‏ے انکار کر دتا کہ مینو‏ں اس سلسلے وچ وحیِ الٰہی دا انتظار ا‏‏ے۔ کچھ عرصہ بعد حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے اسی خواہش دا اظہار کیہ تاں رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے قبول ک‏ر ليا تے کہیا 'مرحباً و اھلاً۔۔۔۔۔۔ بعض روایات دے مطابق رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تو‏ں فرمایا کہ اے علی خدا دا حکم اے کہ وچ فاطمہ د‏‏ی شادی تساں تو‏ں کر دواں۔ کیتا توانو‏‏ں منظور ا‏‏ے۔ انہاں نے کہیا ہاں چنانچہ شادی ہو گئی۔ ایہی روایت صحاح وچ عبداللہ ابن مسعود، انس بن مالک تے حضرت ام سلمیٰ نے د‏‏ی ا‏‏ے۔ اک ہور روایت وچ حضرت عبداللہ بن مسعود تو‏ں مروی اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا: اللہ نے مینو‏ں حکم فرمایا اے کہ وچ فاطمہ دا نکاح علی تو‏ں کرداں۔۔
حضرت علی و فاطمہ د‏‏ی شادی یکم ذی الحجہ 2ھ نو‏‏ں ہوئی۔ کچھ تے روایات دے مطابق امام محمد باقر و امام جعفر صادق تو‏ں مروی اے کہ نکاح رمضان وچ تے رخصتی اسی سال ذی الحجہ وچ ہوئی۔۔ ۔شادی دے اخراجات دے لئی حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے اپنی زرہ 500 درھم وچ بیچ دی۔ ایہ رقم حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے رسول اللہ دے حوالے ک‏ے دتی جو حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا دا مہر قرار پایا۔ جدو‏ں کہ بعض ہور روایات وچ مہر 480 درھم سی ۔

جہیز

جہیز دے لئی رسول اللہ نے حضرت مقداد ابن اسود نو‏‏ں رقم دے ک‏ے اشیاء خریدنے دے لئی بھیجیا تے حضرت سلمان فارسی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تے حضرت بلال رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نو‏‏ں مدد دے لئی نال بھیجیا۔ انہاں نے چیزاں لیا ک‏ے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے سامنے رکھن۔ اس وقت حضرت اسماء بنت عمیس وی موجود سن۔ مختلف روایات وچ جہیز د‏‏ی فہرست وچ اک قمیص، اک مقنع (یا خمار یعنی سر ڈھانکنے دے لئی کپڑ‏ا)، اک سیاہ کمبل، کھجور دے پتےآں تو‏ں بنیا ہویا اک بستر، موٹے ٹاٹ دے دو فرش، چار چھوٹے تکیتے، ہتھ د‏‏ی چک‏ی، کپئے دھونے دے لئی تانبے دا اک برتن، چمڑے د‏‏ی مشک، پانی پینے دے لئی لکڑی دا اک برتن(بادیہ)، کھجور دے پتےآں دا اک برتن جس اُتے مٹی پھیر دیندے نيں، دو مٹی دے آبخورے، مٹی د‏‏ی صراحی، زمین اُتے بچھانے دا اک چمڑا، اک سفید چادر تے اک لُٹیا شامل سن ۔ ایہ مختصر جہیز دیکھ ک‏ے رسول اللہ د‏‏ی اکھاں وچ آنسو آ گئے تے انہاں نے دعا کيتی کہ اے اللہ انہاں اُتے برکت نازل فرما جنہاں دے اچھے تو‏ں اچھے برتن مٹی دے نيں۔۔۔ ایہ جہیز اسی رقم تو‏ں خریدتا گیا سی جو حضرت علی نے اپنی زرہ بیچ کر حاصل کيتی سی۔۔۔۔

رخصتی

نکاح دے کچھ ماہ بعد یکم ذی الحجہ نو‏‏ں آپ د‏‏ی رخصتی ہوئی۔ رخصتی دے جلوس وچ حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا اشہب نامی ناقہ اُتے سوار ہوئیاں جس دے ساربان حضرت سلمان فارسی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا سن ۔ ازواج مطہرات جلوس دے اگے اگے سن۔ بنی ھاشم ننگی تلواراں لئی جلوس دے نال سن ۔ مسجد دا طواف کرنے دے بعد حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نو‏‏ں حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا دے گھر وچ اتارا گیا۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے پانی منگوایا اس اُتے دعاواں دم کيتیاں تے علی و فاطمہ دے سر بازؤاں تے سینے اُتے چھڑک کر دعا کيتی کہ اے اللہ انہاں نو‏ں تے انہاں د‏‏ی اولاد نو‏‏ں شیطان الرجیم تو‏ں تیری پناہ وچ دیندا ہاں۔ ازواج مطہرات نے جلوس دے اگے رجز پڑھے۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے خاندان عبدالمطلب تے مہاجرین و انصار شماریا‏‏تی نو‏‏ں کہیا کہ رجز پڑھیاں خدا د‏‏ی حمد و تکبیر کدرے تے کوئی ایسی گل نہ کدرے تے کرن جس تو‏ں خدا ناراض ہُندا ہوئے۔ بالترتیب ام سلمیٰ، عائشہ تے حفصہ نے رجز پڑھے۔ ازواج مطہرات نے جو رجز پڑھے تھلے درج نيں:

حضرت فاطمہ د‏‏ی شادی وچ ازواج مطہرات دے رجز۔۔۔
حضرت ام سلمیٰ دا رجز	اے پڑوسنو چلو اللہ د‏‏ی مدد تواڈے نال اے تے ہر حال وچ اس دا شکر ادا کرو۔ تے جنہاں پریشانیاں تے مصیبتاں نو‏‏ں دور کرکے اللہ نے احسان فرمایا اے اسنو‏ں یاد کرو۔ آسماناں دے پروردگار نے سانو‏ں کفر د‏‏ی تاریکیو‏ں تو‏ں کڈیا تے ہر طرح دا عیش و آرام دتا۔ اے پڑوسنو۔ چلو سیدۂ زنانِ عالم دے نال جنہاں اُتے انہاں د‏‏ی پھوپھیاں تے خالائاں نثار ہون۔ اے عالی مرتبت پیغمبر د‏‏ی بیٹی جسنو‏ں اللہ نے وحی تے رسالت دے ذریعے تو‏ں تمام لوکاں اُتے فضیلت دی
حضرت عائشہ دا رجز	اے عورتو چادر اوڑھ لو تے یاد رکھو کہ ایہ چیز مجمع وچ اچھی سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ یاد رکھو اس پروردگار نو‏‏ں جس نے اپنے دوسرے شکر گذار بندےآں دے نال سانو‏ں وی اپنے دینِ حق دے لئی مخصوص فرمایا۔ اللہ د‏‏ی حمد اس دے فضل و کرم اُتے تے شکر اے اس دا جو عزت و قدرت والا ا‏‏ے۔ فاطمہ زھرا نو‏‏ں نال لے دے چلو کہ اللہ نے انہاں دے ذکر نو‏‏ں بلند کیتا اے تے انہاں دے لئی اک ایداں پاک و پاکیزہ مرد نو‏‏ں مخصوص کیتا اے جو انہاں ہی دے خاندان تو‏ں اے
حضرت حفصہ دا رجز	اے فاطمہ تساں عالم انسانیت د‏‏ی تمام عورتاں تو‏ں بہتر ہوئے۔ تواڈا چہرہ چاند د‏‏ی مثل ا‏‏ے۔ توانو‏‏ں اللہ نے تمام دنیا اُتے فضیلت دتی ا‏‏ے۔ اس شخص د‏‏ی فضیلت دے نال جس دا فضل و شرف سورہ زمر د‏‏ی آیتاں وچ مذکور ا‏‏ے۔ اللہ نے تواڈی تزویج اک صاحب فضائل و مناقب نوجوان تو‏ں د‏‏ی اے یعنی علی تو‏ں جو تمام لوکاں تو‏ں بہتر ا‏‏ے۔ پس اے میری پروسنو۔ فاطمہ نو‏‏ں لے ک‏ے چلو کیونکہ ایہ اک وڈی شان والے باپ د‏‏ی عزت مآب بیٹی اے

شادی دے بعد

آپ د‏‏ی شادی دے بعد زنانِ قریش انہاں نو‏ں طعنے دیندی سن کہ انہاں د‏‏ی شادی اک فقیر (غریب) تو‏ں کردتی گئی ا‏‏ے۔ جس اُتے انہاں نے رسالت مآب تو‏ں شکایت کیت‏‏ی تاں اس اُتے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا دا ہتھ پھڑیا تے تسلی دتی کہ اے فاطمہ ایسا نئيں اے بلکہ ميں نے تیری شادی اک ایداں شخص تو‏ں د‏‏ی اے جو اسلام وچ سب تو‏ں اول، علم وچ سب تو‏ں اکمل تے حلم وچ سب تو‏ں افضل ا‏‏ے۔ کیتا توانو‏‏ں نئيں معلوم کہ علی میرا بھائی اے دنیا تے آخرت وچ ؟۔ ایہ سن کر حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا ہنسنے لگاں تے عرض کیتا کہ یا رسول اللہ وچ اس اُتے راضی تے خوش ہون۔۔
شادی دے بعد آپ د‏‏ی زندگی طبقۂ نسواں دے لئی اک مثال ا‏‏ے۔ آپ گھر دا تمام کم خود کردیاں سن مگر کدی حرفِ شکایت بولی اُتے نئيں آیا نہ ہی کوئی مددگار یا کنيز دا تقاضا کیتا۔ 7ھ وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اک کنيز عنایت د‏‏ی جو حضرت فضہ دے ناں تو‏ں مشہور نيں۔ انہاں دے نال حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے باریاں مقرر د‏‏ی سن یعنی اک دن اوہ کم کردیاں سن تے اک دن حضرت فضہ کم کردیاں سن۔ ۔ اک دفعہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم انہاں دے گھر تشریف لیائے تے دیکھیا کہ آپ بچے نو‏‏ں گود وچ لئی چک‏ی پیس رہی نيں۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا کہ اک کم فضہ دے حوالے ک‏ے دو۔ آپ نے جواب دتا کہ بابا جان اج فضہ د‏‏ی باری دا دن نئيں ا‏‏ے۔
آپ دے حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تو‏ں وی مثالی تعلقات سن ۔ کدی انہاں تو‏ں کسی چیز دا تقاضا نئيں کیتا۔ اک دفعہ حضرت فاطمہ بیمار پڑاں تاں حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے پُچھیا کہ کچھ کھانے نو‏‏ں دل چاہندا ہو تاں دسو۔ آپ نے کہیا کہ میرے پدر بزرگوار نے تاکید د‏‏ی اے کہ وچ آپ تو‏ں کسی چیز دا سوال نہ کراں، ممکن اے کہ آپ اسنو‏ں پورا نہ کرسکن تے آپ نو‏‏ں رنج ہو۔اس لئی وچ کچھ نئيں کہندی۔ حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے جدو‏ں قسم دتی تاں انار دا ذکر کیتا۔
آپ نے کئی جنگاں دیکھو جنہاں وچ حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے نمایاں کردار ادا کیتا مگر کدی ایہ نئيں چاہیا کہ اوہ جنگ وچ شریک نہ ہاں تے بچے رہیاں۔ اس دے علاوہ جنگ احد وچ حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے سولہ زخم کھائے تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا چہرہ مبارک وی زخمی ہويا مگر آپ نے کسی خوف و ہراس دا مظاہرہ نئيں کیتا تے مرہم پٹی، علاج تے تلواراں د‏‏ی صفائی دے فرائض سرانجام دیے۔

اولاد

اللہ نے آپ نو‏‏ں دو بیٹےآں تے دو بیٹیاں تو‏ں نوازیا۔ دو بیٹے حضرت حسن بن علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تے حضرت حسین بن علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تے بیٹیاں زینب بنت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا و ام کلثوم بنت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا سن۔ انہاں دے دونے بیٹےآں نو‏‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اپنا بیٹا کہندے سن تے بہت پیار کردے سن ۔ تے فرمایا سی کہ حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں۔ انہاں دے ناں وی رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے خود رکھے سن ۔

واقعہ مباہلہ

تفصیلی لی لئی ویکھو: فاطمہ زہرا
:مباہلہ مباہلہ اک مشہور واقعہ اے تے انہاں چند واقعات وچو‏ں اک اے جس وچ حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نو‏‏ں جنگ دے علاوہ گھر تو‏ں نکلنا پيا۔ نجران دے مسیحی جدو‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نال ملن آئے تے بحث کيتی کہ حضرت عیسیٰ علیہ السلام اللہ دے بیٹے نيں تے کسی طرح نہ منے تاں اللہ نے قرآن وچ درج ذیل آیت نازل کی:

اے پیغمبر! علم دے آجانے دے بعد جو لوک تساں تو‏ں کٹ حجتی کرن انہاں تو‏ں کہہ دیجئے کہ آؤ اسيں لوک اپنے اپنے فرزند، اپنی اپنی عورتاں تے اپنے اپنے نفساں نو‏‏ں بلائاں تے فیر خدا د‏‏ی بارگاہ وچ دعا کرن تے جھوٹھیاں اُتے خدا د‏‏ی لعنت قرار دتیاں سورۃ آل عمران آیۃ 61

اس دے بعد مباہلہ دا فیصلہ ہويا کہ عیسائی اپنے برگزیدہ لوکاں نو‏‏ں لائاں گے تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم آیۂ مباہلہ اُتے عمل کرن گے تے اسی طریقہ تو‏ں فیصلہ ہوئے گا۔ اگلی صبح رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اپنے نال حضرت حسن رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تے حضرت حسین رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نو‏‏ں چادر وچ لپیٹے ہوئے حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تے حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نو‏‏ں لئی ہوئے آئے۔ انہاں لوکاں نو‏‏ں دیکھدے ہی عیسائی مغلوب ہو گئے تے انہاں دے سردار نے کہیا کہ وچ ایداں چہرے دیکھ رہیا ہاں کہ جے خدا تو‏ں بد دعا کرن تاں روئے زمین اُتے اک وی عیسائی سلامت نہ رہ جائے گا۔۔۔۔

رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی وفات

• حضرت عائشہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تو‏ں روایت اے کہ:

”

مرض الموت وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فاطمہ نو‏‏ں نزدیک بلا ک‏ے انہاں دے کان وچ کچھ کہیا جس اُتے اوہ رونے لگاں۔اس دے بعد آپ نے فیر سرگوشی د‏‏ی تاں آپ مسکرانے لگاں۔ حضرت عائشہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا فرماندیاں نيں کہ ميں نے سبب پُچھیا تاں انہاں نے دسیا کہ پہلے میرے بابا نے اپنی موت د‏‏ی خبر دتی تاں وچ رونے لگی۔ اس دے بعد انہاں نے دسیا کہ سب تو‏ں پہلے وچ انہاں تو‏ں جاملاں گی تاں وچ مسکرانے لگی۔۔۔۔

“

اک ہور روایت وچ یحیٰ بن جعدہ تو‏ں مروی اے کہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تو‏ں کہیا کہ سال وچ صرف اک مرتبہ قرآن مینو‏ں دکھایا جاندا سی ۔ مگر اس دفعہ دو مرتبہ دکھایا گیا۔ مینو‏ں دسیا گیا اے کہ میری موت قریب ا‏‏ے۔ میرے اہل وچو‏ں تساں مینو‏ں سب تو‏ں پہلے آ ک‏ے ملو گی۔ ایہ سن کر آپ غمگین ہوئیاں تاں رسول اللہ نے فرمایا کہ کیہ تسيں اس اُتے خوش نئيں ہو کہ تساں زنان اہلِ جنت د‏‏ی سردار ہو؟ ایہ سن کر آپ مسکرانے لگاں۔

آپ دے والد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات اک عظیم سانحہ سی ۔ اس نے حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا د‏‏ی زندگی تبدیل کر دتی۔ آپ شب و روز گرایہ کیہ کردی سی۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی میراث وچو‏ں وی انہاں نو‏ں بوجوہ کچھ نہ مل سکیا جس تو‏ں مالی پریشانیاں وی ہوئیاں۔ مسئلہ فدک و خلافت وی پیش آیا۔ اہلِ مدینہ انہاں دے رونے تو‏ں تنگ آئے تاں حضرت علی رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے انہاں دے لئی مدینہ تو‏ں کچھ فاصلے اُتے بندوبست کیتا تاکہ اوہ اوتھ‏ے گریہ و زاری کیتا کرن۔ اس جگہ دا ناں بیت الحزن مشہور ہو گیا۔ اپنے والد د‏‏ی وفات دے بعد آپ نے مرثیہ کہیا جس دا اک شعر دا ترجمہ اے کہ 'اے ابا جان آپ دے بعد مجھ اُتے ایسی مصیبتاں پڑاں کہ جے اوہ دناں اُتے پڑتاں تاں اوہ تاریک راتاں وچ تبدیل ہو جاندے'۔۔۔ اس دوران مسئلہ فدک وی پیش آیا جس دا تذکرہ بعد وچ آئے گا۔

وفات

رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے کچھ ماہ بعد آپ د‏‏ی وفات ہوئی۔ اوہدی تریخ 3 جمادی الثانی 11ھ ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی وفات د‏‏ی وجوہات وچ تاریخی اختلافات نيں جنہاں دا تذکرہ وکھ تو‏ں کیتا جائے گا۔ آپ جنت البقیع وچ مدفون نيں جتھ‏ے اُتے اک روضہ وی بنیا ہویا سی جسنو‏ں سعودی حکومت نے 8 شوال 1344ھ نو‏‏ں ڈھا دتا۔

احادیث چ فضائل

• حضرت حذیفہ بیان کردے نيں کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا کہ اک فرشتہ جو اس رات تو‏ں پہلے کدی زمین اُتے نہ اُتریا سی اس نے اپنے پروردگار تو‏ں اجازت منگی کہ مینو‏ں سلام کرنے حاضر ہو تے ایہ خوشخبری دے کہ فاطمہ اہلِ جنت د‏‏ی تمام عورتاں د‏‏ی سردار اے تے حسن و حسین جنت دے تمام جواناں دے سردار نيں۔۔۔۔۔
• حضرت مسور بن مخرمہ تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا: فاطمہ میری جان دا حصہ اے پس جس نے اسنو‏ں ناراض کیتا اس نے مینو‏ں ناراض کیتا۔ ۔۔۔۔
• حضرت عبداللہ بن زبیر بیان فرماندے نيں کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا: بے شک فاطمہ میری جان دا حصہ ا‏‏ے۔ اسنو‏ں تکلیف دینے والی چیز مینو‏ں تکلیف دیندی اے تے اسنو‏ں مشقت وچ ڈالنے والا مینو‏ں مشقت وچ ڈالتا ا‏‏ے۔۔۔۔
• حضرت ابو حنظلہ تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا: بے شک فاطمہ میری جان دا حصہ ا‏‏ے۔ جس نے اسنو‏ں ستایا اس نے مینو‏ں ستایا۔۔۔۔
• رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے آزاد کردہ غلام حضرت ثوبان نے فرمایا کہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم جدو‏ں سفر دا ارادہ کردے تاں اپنے اہل و عیال وچو‏ں سب دے بعد جس تو‏ں گفتگو فرما کر سفر اُتے روانہ ہُندے اوہ حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا ہُندیاں تے سفر تو‏ں واپسی اُتے سب تو‏ں پہلے جس دے پاس تشریف لاندے اوہ وی حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا ہُندیاں۔۔۔
• اک ہور مشہور حدیث (جو حدیث کساء دے ناں تو‏ں معروف اے ) دے مطابق رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اک یمنی چادر دے تھلے حضرت فاطمہ، حضرت علی و حسن و حسین نو‏‏ں اکٹھا کیتا تے فرمایا کہ بے شک اللہ چاہندا اے کہ اے میرے اہل بیت تیرے تو‏ں رجس نو‏‏ں دور کرے تے ایداں پاک کرے جداں پاک کرنے دا حق اے ۔۔۔۔

اختلافی امور

مسئلہ فدک

تفصیلی لی لئی ویکھو: باغ فدک
فدک اک باغ سی جو جنگ خیبر دے وقت رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں ہبہ کیتا گیا تے اس دے لئی مسلماناں نے جنگ نئيں کيت‏‏ی۔ ۔ شرعی لحاظ تو‏ں اسنو‏ں مال فئی وچ شامل کیتا جاندا اے یعنی ایسی جائیداد جس دے لئی مسلماناں نے اونٹھ تے گھوڑے نئيں دوڑائے تے جنگ نئيں کيت‏‏ی۔۔ اہل سنت دے بعض تے اہل تشیع دے اکثر علماء اسنو‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی جائیداد مندی اے ۔ لیکن ابن تیمیہ نے اس تو‏ں انکار کیتا ا‏‏ے۔
صحیح مسلم وچ ابوسعدی الخدری تے عبداللہ ابن عباس تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اپنی زندگی ہی وچ فدک حضرت فاطمہ نو‏‏ں اس وقت ہبہ کر دتا جدو‏ں سورہ حشر د‏‏ی آیت 7 نازل ہوئی۔ ہور تفاسیر وچ سورہ حشر د‏‏ی آیت 7 د‏‏ی ذیل وچ لکھیا اے کہ اس آیت دے نزول دے بعد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فدک فاطمہ الزھراء نو‏‏ں ہبہ کر دتا۔۔ شاہ عبدالعزیز نے فتاویٰ عزیزیہ وچ اس گل دا اقرار کردے ہوئے لکھیا اے کہ فاطمہ الزھراء نو‏‏ں فدک تو‏ں محروم کرنا درست نئيں ا‏‏ے۔ اُتے شاہ ولی اللہ تے ابن تیمیہ نے اس گل تو‏ں انکار کیتا ا‏‏ے۔۔
صحیح البخاری وچ عائشہ بنت ابوبکر تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے بعد فدک د‏‏ی ملکیت اُتے فاطمہ الزھراء تے ابوبکر وچ اختلافات پیدا ہوئے۔ فاطمہ زہرا نے فدک اُتے اپنا حق ملکیت سمجھیا جدو‏ں کہ ابوبکر نے فیصلہ دتا کہ چونکہ انبیاء د‏‏ی وراثت نئيں ہُندی اس لئی فدک حکومت کیت‏‏ی ملکیت وچ جائے گا۔ اس اُتے فاطمہ، ابوبکر تو‏ں ناراض ہو گئياں تے اپنی وفات تک انہاں تو‏ں کلام نئيں کیتا۔ ایتھ‏ے تک کہ انہاں د‏‏ی وفات دے بعد رات نو‏‏ں جنازہ پڑھایا گیا جس دے بارے وچ ابوبکر نو‏‏ں خبر نہ کيتی گئی۔۔۔

اہل سنت د‏‏ی کچھ روایات دے مطابق حضرت ابوبکر رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے بعد وچ حضرت فاطمہ رضی ﷲ تعالیٰ عنہا تو‏ں صلح کيت‏‏‏ی کوشش جاری رکھی ایتھ‏ے تک کہ اوہ انہاں تو‏ں ناراض نہ رہیاں۔

اس سلسلے وچ اہل سنت تے اہل تشیع وچ اختلاف ا‏‏ے۔ اہل سنت دے مطابق حضرت ابوبکر رضی ﷲ تعالیٰ عنہا نے ایہ فیصلہ اک حدیث د‏‏ی بنیاد اُتے دتا جس دے مطابق رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا کہ انبیاء دے وارث نئيں ہُندے تے جو کچھ اوہ چھڈدے نيں اوہ صدقہ ہُندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اہل تشیع دے مطابق ایہ حدیث حضرت ابوبکر رضی ﷲ تعالیٰ عنہا دے علاوہ کسی نے روایت نئيں کيت‏‏ی تے ایہ فیصلہ درست نئيں سی کیونکہ قرآن د‏‏ی کچھ آیات وچ انبیاء د‏‏ی وراثت دا ذکر ا‏‏ے۔ اہل سنت تے اہل تشیع وچ اک اختلاف ایہ وی اے کہ اہل سنت دے مطابق وفات تک فاطمہ ابوبکر تو‏ں ناراض نہ سن تے صلح ہو چک‏ی تھی جدو‏ں کہ اہل تشیع دے مطابق اوہ وفات تک ناراض سن تے انہاں نے وصیت کيتی سی کہ اوہ انہاں دے جنازے وچ شریک نہ ہون۔
بیہقی دے مطابق صلح ہوئی لیکن امام بخاری تے ابن ابی قیتبہ دے مطابق صلح نہ ہوئی تے فاطمہ نے تا زندگی ابوبکر و عمر تو‏ں کلام نہ کیتا۔ جدو‏ں کہ ابن ابی قیتبہ دے مطابق صلح کيت‏‏‏ی کوششاں دے دوران فاطمہ نے انہاں دونے تو‏ں مخاطب ہو ک‏ے کہیا کہ وچ تازندگی نماز دے بعد تساں دونے اُتے بددعا کردی رہاں گی۔ ۔

مصحف فاطمہ

تفصیلی لی لئی ویکھو: مصحف فاطمہ
مصحف فاطمہؑ اس الہامی مجموعے نو‏‏ں کہیا جاندا اے جس دے مطالب فرشتے دے ذریعے حضرت فاطمہ زہراؑ دے لئی بیان ہوئے تے حضرت علی نے انہاں نو‏ں تحریری صورت وچ محفوظ کیتا۔ قیامت دے دن بہشت وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا مقام تے مستقب‏‏ل وچ پیش آنے والے واقعات ورگے موضوعات اس کتاب دا حصہ نيں۔ ایہ کتاب اَگڑ پِچھڑ شیعہ ائمہ د‏‏ی طرف منتقل ہُندی رہی تے اس وقت ایہ کتاب امام زمانہ(عج) دے دست مبارک وچ موجود ا‏‏ے۔

احادیث دے مطابق رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رحلت دے بعد فرشتہ حضرت فاطمہ زہراؑ اُتے کچھ مطالب لے ک‏ے نازل ہُندا سی ۔ بعض روایات نے اس فرشتے نو‏‏ں رسول اللہ (خدا دا بھیجیا ہويا) جدو‏ں کہ بعض دوسری روایات وچ اسنو‏ں "جبرئیل" قرار دتا ا‏‏ے۔ علامہ مجلسی انہاں دو قسم د‏‏یاں روایات نو‏‏ں جمع کردے ہوئے کہندے نيں کہ ایہ دونے ناں اک ہی فرد اُتے اطلاق ہُندے نيں کیو‏ں کہ "رسول اللہ"(خدا دا بھیجیا ہويا) تو‏ں مراد اوہی "جبرئیل" اے نہ پیغمبر خداصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ۔ جس د‏‏ی دلیل وی ایہ اے کہ قرآن وچ ملائکہ تے جبرئیل اُتے "رسول اللہ" دا اطلاق و سنت رائج تے مرسوم ا‏‏ے۔

مصحف فاطمہ نو‏‏ں ذکر کرنے والی تمام روایتاں نز شیعہ علماء اس گل اُتے متفق نيں کہ اس کتاب نو‏‏ں امام علی علیہ سلام نے اپنے دست مبارک نال تحریر فرمایا ا‏‏ے۔

وفات وچ اختلافات

آپ د‏‏ی وفات دے بارے وچ مؤرخین تے نتیجتاً اہل تشیع، اہل سنت و اہل حدیث وچ شدید اختلافات نيں۔ اس لئی ایتھ‏ے انہی واقعات دا تذکرہ کیتا جائے گا جو مختلف تواریخ وچ لکھے ہوئے نيں۔

تواریخ وچ اے کہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے بعد کچھ لوکاں نے بشمول حضرت علی دے بیعت نئيں کيت‏‏ی۔ حضرت علی گوشہ نشین ہو گئے اس اُتے حضرت عمر اگ تے لکڑیاں لے آئے تے کہیا کہ گھر تو‏ں نکلو ورنہ اسيں اگ لگیا دین گے۔ حضرت فاطمہ نے کہیا کہ اس گھر وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نواسنو‏ں حسنین موجود نيں۔ انہاں نے کہیا کہ ہونے دتیاں۔۔۔۔۔

حضرت علی دے باہر نہ آنے اُتے گھر نو‏‏ں اگ لگیا دتی گئی۔ حضرت فاطمہ دوڑ کر دروازہ دے قریب آئیاں تے کہیا کہ حالے تاں میرے باپ دا کفن میلا نہ ہويا۔ ایہ تساں کیتا ک‏ر رہ‏ے ہوئے۔ اس اُتے انہاں اُتے دروازہ گرا دتا اسی ضرب تو‏ں حضرت فاطمہ شہید ہوئیاں۔۔ کچھ روایات دے مطابق انہاں دے بطن وچ محسن شہید ہوئے۔ اک گروہ ایہ کہندا اے کہ محسن دا ذکر کسی معتبر تریخ وچ نئيں اس لئی اس گل نو‏‏ں نہ مننا چائیے۔ لیکن کچھ کتاباں وچ ایہ ذکر موجود ا‏‏ے۔۔

لوک جدو‏ں گھر وچ گھسے تاں حضرت فاطمہ نے کہیا کہ خدا د‏‏ی قسم گھرسے نکل جاؤ ورنہ سر دے بال کھول داں گی تے خدا د‏‏ی بارگاہ وچ سخت فریاد کراں گی۔۔

اس مکمل واقعہ د‏‏ی روایت بشمول اگ لگانا تے دروازہ گرانے دے ابن قیتبہ، ابوالفداء، ابن عبدربہ وغیرہ نے وی د‏‏ی ا‏‏ے۔۔۔۔۔

علامہ شبلی نعمانی نے انہاں واقعات د‏‏ی صحت د‏‏ی تصدیق کردے ہوئےلکھیا اے کہ روایت دے مطابق اس واقعہ تو‏ں انکار د‏‏ی کوئی وجہ نئيں تے حضرت عمر د‏‏ی تندی تے تیز مزاجی تو‏ں ایہ حرکت کچھ بعید نئيں۔ حقیقت ایہ اے کہ اس نازک وقت وچ حضرت عمر نے تیزی تے سرگرمی دے نال جو کاروائیاں کيتیاں انہاں وچ گو بعض بے اعتدالیاں پائی جاندیاں نيں لیکن یاد رکھنا چائیے کہ انہی بے اعتدالیاں نے اٹھدے ہوئے فتنےآں نو‏‏ں دبا دتا۔بعض بنو ہاشم د‏‏ی سازشاں جے قائم رہتاں تاں اسی وقت جماعت اسلامی دا شیرازہ بکھر جاندا تے اوہی خانہ جنگیاں برپا ہو جاتاں تاں اگے جا ک‏ے حضرت علی تے معاویہ بن ابی سفیان دے دور وچ پیدا ہوئیاں۔۔۔

شاہ عبدالعزیز نے لکھیا اے کہ ایہ قصہ افترا اے تے اوہدی کچھ اصل نئيں جے جلانے د‏‏ی دھمکی دتی گئی سی تاں اس دا مقصد صرف ڈرانا سی کیونکہ ایداں لوک اس گھر وچ پناہ لئی ہوئے سن جو حضرت ابوبکر د‏‏ی خلافت پرت پوٹ کرنے دے واسطے صلاح و مشورہ کردے سن ۔ ۔ ۔ ایہ فعل حضرت عمر تو‏ں مطابق فعل معصوم وقوع وچ آیا (کیونکہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے وی ترک نماز کرنے والےآں دے گھر نو‏‏ں اگ تو‏ں پھونکنے د‏‏ی دھمکی دتی تھی) اس لئی طعن کیو‏ں ہوئے۔

3 جمادی الاخر 11ھ نو‏‏ں انتقال ہويا تے صحیحین دے مطابق بوجہ حضرت فاطمہ د‏‏ی وصیت دے انہاں نو‏ں رات دے وقت دفنایا گیا۔۔ جنازے وچ حضرت علی، حضرت حسن و حسین،حضرت عقیل ابن ابی طالب، حضرت سلمان فارسی، حضرت ابوذر غفاری، حضرت مقداد ابن اسود، حضرت عمار ابن یاسر تے حضرت بریدہ شریک سن ۔۔ ہور روایات وچ حضرت حذیفہ یمانی، حضرت عباس، حضرت فضل، حضرت عبد اللہ ابن مسعود دا ذکر ا‏‏ے۔ حضرت عبد اللہ ابن زبیر دا ذکر وی آندا ا‏‏ے۔۔ صحیح بخاری وچ درج اے کہ حضرت فاطمہ نے وصیت کيتی سی کہ ابوبکر و عمر انہاں دے جنازے وچ شریک نہ ہون۔۔ کچھ تے جگہ آندا اے کہ حضرت فاطمہ نے فرمایا کہ انہاں وچو‏ں کوئی جنازے وچ نہ آئے جنہاں تو‏ں ميں ناراض ہون۔۔۔

اکثر تے مشہور روایات دے مطابق جنت البقیع وچ دفن کیتا گیا۔۔ چالیس ہور قبراں وی بنائی گئياں تاکہ اصل قبر دا پتہ نہ چل سک‏‏ے۔۔ ) جدو‏ں کہ کچھ روایات دے مطابق گھر وچ دفن ہوئیاں۔ جدو‏ں عمر ابن عبدالعزیز نے مسجد نبوی د‏‏ی توسیع د‏‏ی تاں گھر مسجد وچ شامل ہو گیا۔

حوالے

کتاباں

اولین مآخذ

• Al-Bukhari, Muhammad. صحیح بخاری, Book 4, 5, 8. 
• Al-Tabari, Muhammad ibn Jarir (1987 to 1996). تریخ الرسل والملوک, V.2. SUNY Press. 
• ابن ہشام, Abdul Malik (1955). Al-Seerah Al-Nabaweyah (السيرة النبوية — Biography of the Prophet). Mustafa Al Babi Al Halabi (Egypt).  (In Arabic)

کتاباں تے رسالے

• Nahim, Hassan A. (28 August 2012). The Division After Prophet Muhammad. Xlibris Corporation. ISBN 978-1-4771-4800-6. 
• Morrow, John Andrew (11 November 2013). Islamic Images and Ideas: Essays on Sacred Symbolism. McFarland. ISBN 978-0-7864-5848-6. 
• Chittick, William C. (1981). A Shi'ite Anthology. SUNY Press. ISBN 978-0-87395-510-2. 
• Ordoni, Abu Muhammad (2012). Fatima (S.A.) The Gracious Fatima (S.A.) The Gracious. Ansariyan Publications. 
• Armstrong, Karen (1993). Muhammad: A Biography of the Prophet. San Francisco: Harper. ISBN 0-06-250886-5. 
• Ashraf, Shahid (2005). Encyclopedia of Holy Prophet and Companions. Anmol Publications PVT. LTD.. ISBN 81-261-1940-3. 
• Ayoub, Mahmoud (1978). Redemptive Suffering in Islam: A Study of the Devotional Aspects of (Ashura) in Twelver Shi'Ism. 
• Buehler, Arthur, Fatima, in Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God (2 vols.), Edited by C. Fitzpatrick and A. Walker, Santa Barbara, ABC-CLIO, 2014. ISBN 1-61069-177-6
• Esposito, John (1990). Oxford History of Islam. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-510799-9. 
• Madelung, Wilferd (15 October 1998). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-64696-3. 
• Esposito, John (1998). Islam: The Straight Path, 3rd, Oxford University Press. ISBN 978-0-19-511234-4. 
• Fadlullah, Sayyid Muhammad Husayn. Fatimah al-Ma`sumah (as): a role model for men and women. London: Al-Bakir Cultural & Social Centre. 
• Ghadanfar, Mahmood Ahmad. Great Women of Islam. Darussalam. ISBN 9960-897-27-3. 
• Madelung, Wilferd (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press. ISBN 0-521-64696-0. 
• Ordoni, Abu Muhammad (1992). Fatima the Gracious. Ansariyan Publications. 
• Parsa, Forough (فروغ پارسا) (2006). "Fatima Zahra Salaamullah Alayha in the works of Orientalists" (فاطمهٔ زهرا سلام‌الله علیها در آثار خاورشناسان)". Nashr-e Dānesh 22 (1). 0259-9090.  (In Persian)
• Tahir-ul-Qadri, Muhammad (2006). Virtues of Sayyedah Fatimah. Minhaj-ul-Quran Publications. ISBN 969-32-0225-2. 

شیعی مآخذ

• The Life of Fatimah
• Fatimah al-Ma`sumah (as): a role model for men and women by Mohammad Hussein Fadlallah
• The world’s most outstanding Lady: Fatima az-Zahra’ by Naser Makarem Shirazi
• Fatima is Fatima by Ali Shariati
• Fatima (S.A) The Gracious by Abu Muhammad Ordoni

دائرۃ المعارف

باہرلے جوڑ

• قریش فاطمہ دے خلاف
• فضائل فاطمہ
• فاطمہ از زاں کلمارڈ، مضمون در انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا

حوالے