مشہد دی تریخ
مشہد دی تریخ | |
---|---|
انتظامی تقسیم | |
ترمیم |
شہر مشہد دی تریخ صفوی دور توں مرحلہ وار شروع ہُندی اے تے اس دے علاقے دی تریخ طوس تے نیشابور دے صوبےآں تے خاص طور اُتے امام رضا علیہ السلام دے مزار توں متعلق اے ۔
دریائے کاشفرود دا طاس، جس وچ مشہد شہر واقع اے،[۱] اپنے موزاں قدرتی حالات دی وجہ توں، پہلے از اسلام توں ہی خراسان وچ رہنے دے لئی اہم ترین حصےآں وچوں اک سمجھیا جاندا رہیا اے۔ ایہ علاقہ اصل وچ آریائی قبیلے توں آباد سی۔ موجودہ شہر مشہد دے نیڑے طوس ناں دا اک شہر سی۔[۲] برچ دریائے کاشفر دا کیچمنٹ ایریا تے بیڈ اے تے ايسے دریا دی بدولت توس دے میدانی علاقے وچ بہت ساریاں بستیاں بنی ہوئیاں نيں۔ تے غالباً انہاں بستیاں دی مدد توں جو اہم واقعات و حوادث دی اصل سی، دریا دی دریافت ایرانی داستان دی تریخ وچ اک افسانوی واقعہ اے تے فردوسی دے شاہنامے وچ اس دا ذکر کئی بار آیا اے۔ [۳] فارسی افسانےآں وچ توس شہر دی مرکزی عمارت جمشید توں منسوب اے تے اس دی تعمیر نو دا سہرا توس ، پہلوان تے سپاہ سالار کیانی توں منسوب اے۔[۴][۵] اس شہر دی اسلام توں پہلے دی تریخ دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات نيں، سوائے چند افسانےآں کے۔ لیکن دستیاب دستاویزات دے مطابق ایہ خیال کيتا جا سکدا اے کہ ایہ شہر ساسانی حکومت دے اختتام اُتے گورگان تے نیشابور توں مرو تے بلخ دے راستے وچ سرحدی محافظاں وچوں اک سی تے گریٹر خراسان دے مشہور صوبےآں وچوں اک سی۔ [۶].[۵] ساسانی دور دے اختتام پر، طوس دا علاقہ ابرشہر (نیشابور) دے کماں وچوں اک سی۔ [۷]
عثمان دے دور خلافت وچ طوس نوں عرباں نے مکمل طور اُتے فتح کر ليا سی۔[۸] اسلامی دور وچ ، ایہ خطہ صوبہ طوس دا حصہ سی تاباران شہر دے مرکز تک، جس وچ سن آباد تے نوغان دی بستیاں وی شامل سی، جو موجودہ مشہد دا حصہ نيں۔ [۹][۱۰] منگول حملے دے بعد تباہ شدہ شہر طوس دے لوک مشہد دی طرف ہجرت کر گئے تے شہر وچ وسعت پیدا ہوئی[۱۱]۔ [۱۰] مشہد نوں نادر شاہ افشار دے دور وچ ایران دا راجگڑھ منتخب کيتا گیا سی۔ [۱۲]
اسلامی خلافت دا دور
سودھومورخین دے مطابق، جدوں یزدگرد سوم عرب مسلم فوجاں توں بھجیا تاں اس نے خراسان دا رخ کيتا۔ احنف بن قیس دی قیادت وچ مسلماناں دی فوج نے جو خراسان نوں فتح کرنے دا انچارج سی، اس دا تعاقب کيتا۔ یزدگرد، جس نے انہاں نوں اپنے بعد پایا، اس علاقے وچ اپنے سرحدی محافظ برچ توں پناہ لینے دے لئی توس گیا، لیکن کینارگن نے اک طرف ایہ بہانہ بنایا کہ برچ بادشاہی دے عظیم جلوس نوں جگہ نئيں دے سکدا، تے دوسری طرف۔ ہتھ وچ پناہ لی، بادشاہ دی طرف توں مسلم فوج دے حملے دا امکان ودھ جاندا اے۔ مرو دا حکمران وی پہلے تاں یزدگرد نوں سلام کرنے دے لئی دوڑ لگیا لیکن آخر کار اوہ فرار ہو گیا تے آخری ساسانی بادشاہ نوں ۳۱ ہجری وچ مرو وچ اک ملر دے ہتھوں قتل کر دتا گیا۔ کینارنگ توس نے مسلم کور توں خطرہ محسوس کردے ہوئے عبداللہ بن عامر نوں اک خط وچ پناہ دی درخواست کيتی تے وعدہ کيتا کہ جے اس دی پیشکش قبول کيتی گئی تاں اوہ نیشابور دی فتح وچ مسلماناں دی مدد کرن گے۔ چنانچہ اس نے ایسا ہی کيتا تے امارت نیشابور پہنچ گیا۔ اس چال توں کنارنگیاں نے خراسان دی فتح دے باوجود طوس دے علاقے وچ اپنا اثر و رسوخ برقرار رکھیا تے اموی دور دے خاتمے تے ۱۲۹ ہجری وچ ابو مسلم دی فوج دے تسلط تک اوتھے رہے تے اوتھے توں چلے گئے۔ [۱۳]
اموی دور وچ برچ دی تریخ دے بارے وچ بوہت گھٹ معلوم اے۔ سانوں صرف ابن مسعود صحابی دے ساتھیاں وچوں خجہ ربیع بن خثیم دی ہجرت، رہائش تے وفات دا ذکر کرنا چاہیے، جو ۳۵ ہجری دے نیڑے خراسان توں روانہ ہوئے تے نوغان وچ سکونت اختیار کيتی تے ۱۳۶۱ وچ وفات پائی تے اوتھے دفن ہوئے۔ [۱۴]
عباسی دور وچ ، بھانويں خراسان دے گورنر مرکزی حکومت دے ذریعے منتخب کيتے جاندے سن، لیکن انہاں گورنراں دی نااہلی تے اس علاقے دے ارد گرد ہونے والی تحریکاں نے بعض اوقات لوکاں نوں اس قدر پریشان کر دتا کہ اوہ انہاں دی برطرفی دا مطالبہ کرنے لگے۔ مثال دے طور اُتے دوسری صدی دے آخری سالاں وچ جدوں علی ابن عیسیٰ خراسان دے گورنر سن، خراسان وچ فتنہ و فساد اس حد تک ودھ گیا کہ ہارون الرشید بغاوت نوں دبانے دے لئی ۱۸۹ وچ مشرقی صوبےآں دی طرف روانہ ہويا۔ لیکن علی ابن عیسی موقع پرست تے بوہت سارے تحفےآں دے نال رے وچ اس دے پاس آیا تے ہارون نے اسنوں خراسان دی حکومت وچ رکھیا۔ لیکن اک سال بعد، فساد پھوٹ پيا تے ہارون نے اسنوں نوکری توں کڈ دتا۔ ہارون عباسی دے دور وچ حامد بن قحطبہ طائی خراسان دا گورنر سی جس دا سن آباد توں ۱٫۵ کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع باغ وچ اک محل سی۔ ۱۹۲ وچ ، ہارون مکمل حفاظت دے لئی خراسان روانہ ہويا تے حامد بن قحطبہ دے باغ وچ رہائش اختیار کيتی۔ اک سال بعد سنہ ۱۹۳ ہجری دے موسم بہار وچ ہارون جو شورش نوں دبانے دے لئی سمرقند جا رہیا سی، نوغان وچ بیمار ہويا تے اوتھے انتقال کر گیا، اس دی وصیت دے مطابق اسنوں محل دے عظیم ہال وچ دفن کيتا گیا۔ باغ واقع تھا. مامون دے جانشین ہارون نے علی ابن موسی الرضا نوں اپنی خلافت دے کئی سال بعد عراق وچ اس دے خلاف بغاوت کردے ہوئے شیعاں نوں مطمئن کرنے دے لئی اپنا جانشین نامزد کيتا۔ علی ابن موسیٰ الرضا اک سال مرو وچ رہنے دے بعد بغداد روانہ ہوئے، جدوں اوہ نوغان پنڈ پہنچے تاں امیر سن آباد دے گھر وچ داخل ہوئے تے اوتھے زہر دے کے ۲۰۲ یا ۲۰۳ ہجری وچ آپ نوں قتل کر دتا گیا۔ تن دن بعد ہجری دا انتقال ہويا تے انہاں دی لاش سن آباد پنڈ توں ۱٫۵ کلومیٹر دور حامد ابن قحطبہ دے باغ وچ دفن کيتی گئی۔ [۱۵][۱۶]
ایرانی حکومتاں دا دور صفوی دور تک
سودھونیشابور تیسری صدی وچ مغربی خراسان وچ ترقی دا مرکز بن گیا، تے اس وقت قدیم شہر طوس پروان چڑھ چکيا سی تے تبران ، جو بعد وچ اس خطے دا سب توں وڈا شہر بن گیا، حالے زندہ ہويا سی۔ شاید ايسے وجہ توں توس دی صورت حال دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات نيں - جنہاں وچوں نوغان اس وقت مرکز سی، تے اِنّا کچھ اے کہ توس دی سرزمین نیشابور دے علاقےآں وچوں اک سی۔
طوس دے دل وچ شہر سن جنہاں وچ نوغان اور تبران سب توں زیادہ آباد سن تے کہیا جاندا اے کہ انہاں دونے شہراں وچ اک ہزار پنڈ تے بستیاں شامل سی۔ پوری تریخ وچ ، نوغان نے کدی کدی زیادہ وقار حاصل کيتا اے، تے بعض اوقات تبران نے ترقی دی اے۔ اس جگہ نوں ہن طوس شہر دے ناں توں جانیا جاندا اے، تے فردوسی دا مقبرہ پرانے طوس، طبران دا صرف اک حصہ اے، جتھے اک ادھے تباہ شدہ قلعے تے قلعے دی باقیات نيں، جسنوں مامون محل دے ناں توں جانیا جاندا اے، تے اک وڈا ڈھانچہ اے۔ ہارونیہ دے مقبرے دے ناں توں جانیا جاندا اے، دیکھیا جا سکدا اے . ایہ جگہ اس وقت مشہد دے شمال مغرب وچ تقریباً ویہہ کلومیٹر دے فاصلے اُتے اے۔ طوس دا اک ہور وڈا تے مشہور شہر نوغان اے جو ہن مشہد دے قلب وچ واقع اے۔ نوغان دے آس پاس دی بستیاں وچوں اک سن آباد نامی پنڈ اے، جس وچ خوشگوار آب و ہوا، زرخیز کھیت، بھرپور آبی ذخائر تے سرسبز باغات نيں۔ [۱۷]
طبران دا سنجیدہ تے شاندار ظہور تے برچ دے علاقے وچ اس دی مرکزیت چوتھی صدی وچ واقع ہوئی۔ طبران، جو اس رہتل وچ تیسری صدی دے بعد، پنجويں صدی ہجری وچ ظاہر ہويا ہوئے گا۔ ھ وچ طوس ضلع تے اس دے مشہور ترین شہراں دا مرکز بنیا۔ نوغان نے ابھردے ہوئے شہر تبران نوں جانے دی کئی وجوہات نيں تے پانی دا مسئلہ اہم اے۔ [۱۸]
پرانے برچ دی تباہی دے نال، نوغان شاید عظمت تے خوشحالی دا شکار نئيں ہو سکدا سی، تے تبران دی پوزیشن پانی دی فراہمی تے خوشحالی دے لئی زیادہ موزاں سی۔ طبران دا تذکرہ سب توں پہلے یعقوبی نے طوس (تیسری صدی ہجری) دے شہراں وچ کیہ۔ چوتھی صدی ہجری دے آغاز وچ وررود ( ماوا النہر ) وچ سامانیاں دے عروج تے ایرانی تحریک دے آغاز دے نال طوس وچ نوزائیدہ طبران توجہ دا مرکز بن گیا۔
چوتھی تے پنجويں صدی ہجری دی کچھ جغرافیائی تحریراں وچ نیشابور دے علاقےآں وچ ایما دے نال توس تے جے دا ذکر ملدا اے۔ ایسا لگدا اے کہ طبران دی خوشحالی توں مسئلہ نوں اک منحصر شہر سمجھیا جا سکدا سی تے ایسا لگدا اے کہ بعض نے اسنوں اک آزاد صوبہ وی سمجھیا جس دے جواب وچ مقدّسی نے کہیا کہ طوس ہن تک کدی آزاد نئيں ہويا سی۔ [۱۹] اس دے علاوہ پنجويں صدی ہجری وچ طبران شہر دے لئی برچ دا لفظ استعمال ہويا؛ اس توں پہلے، توس اک ایسا علاقہ سی جس وچ دوسرے شہر جداں کہ نوغان، ردکان تے تروفباز شامل سن ۔ چوتھی صدی ہجری دے آغاز وچ ، ایرانی سبھیاچار دے پروان چڑھنے دا دور، جو نصر بن احمد سامانی (۳۰۰ ہجری) دے اقتدار وچ آنے دے نال ہی شروع ہويا۔ ہ) پھلی پھولی سی، تے طوس دی سرزمین وچ - جو کہ مقدس فرمان دے مطابق اک وڈا تے قدیم خزانہ سی [۲۰] -۔ بھانويں اس عمل نوں اک مختصر موقع ملیا تے جلد ہی سنیاں دی ایران مخالف تحریک تے عدالت دے ترک غلاماں نے ترکی نوں ایران اُتے فتح دلائی، لیکن اس نے اس مختصر موقع توں بھرپور فائدہ اٹھایا تے چند صدیاں دے بعد تک تبران نے ایران اُتے قبضہ کر ليا۔ پچھلی خوشحالی دی مدد۔
چوتھی توں ستويں صدیاں وچ ، خاص طور اُتے چوتھی صدی وچ ، تبران طوس دا زمانہ خوشحال سی۔ دشت طوس نے اپنے وافر پانی دی وجہ توں طبران دے لوکاں دی زراعت دے لئی اک مناسب بنیاد فراہم دی تے اس دے علاوہ تجارت و تجارت نوں فروغ ملا۔ موزے، پتلون تے پتھر دے برتن کٹنا اس علاقے دے لوکاں دا خاص ہنر سی۔ اس دے علاوہ برچ وچ تانبے، سیسہ تے فیروزی دی کاناں سی۔ تبران شہر وچ اک مضبوط قلعہ، اک مسجد تے مختلف بازار تے صنعتی ورکشاپس نيں۔ [۲۰][۲۱] سلجوقی دور وچ ، توس نے اندرونی تے اندرونی خوشحالی توں لطف اندوز ہُندے ہوئے، سلطاناں دی بے رحمی دا سامنا کيتا۔ لیکن ممتاز سائنس دان تے شخصیتاں اس توں ابھراں، دوسرے علاقےآں وچ پھلے پھولے، خاص طور اُتے انہاں شہراں وچ جو سب توں زیادہ اسپاٹ لائٹ وچ سن ۔ خواجہ نظام الملک (۴۰۸ توں ۴۸۵ ہجری) ق)، محمد غزالی (۴۵۰ توں ۵۰۵ ہجری)۔ ھ)، احمد غزالی (۴۵۴ توں ۵۲۰ ھ۔ ہجری، اسدی طوسی (متوفی ۴۶۵ھ)۔ ھ) تے شیخ طوسی (۳۸۵ توں ۴۶۰ ھ)۔ ق) انہاں وچوں نيں۔ انہاں دناں الب ارسلان تے سلجوق بادشاہ دے مشہور وزیر خجح نظام الملک نے اپنی ۳۰ سالہ وزارت دے دوران طوس اُتے توجہ دتی تے ایتھے تک کہ طبران وچ اک مسجد وی بنوائی۔ [۲۲] چھیويں صدی ہجری دے شروع وچ ایسا لگدا اے کہ طبران کچھ عرصے توں قحط تے آفت دا شکار سی، ایہ معاملہ محمد غزالی دے سلطان سنجر دے ناں خط توں آندا اے [۲۳] ؛ لیکن تبران وقت دے نال نال اک اہم شہر رہیا اے۔ سنجری دربار دے مشہور شاعر انوری نے طبران دے منصوریہ اسکول وچ تعلیم حاصل کيتی تے اپنے باغ تے اسکول دی تعریف کيتی۔
ایلخانی سلطنت دے دور وچ برچ پروان چڑھا، تے یقیناً حویلیاں اِنّی مضبوط نئيں سی جِنّی کہ منگول حملے توں پہلے دی عمارتاں سی۔ اس دی وجہ تعمیر وچ تیزی تے اس دور دی تریخ دے بوہت سارے اتار چڑھاؤ نيں۔ شہر دا بیشتر حصہ باغات تے باغیچاں اُتے مشتمل سی۔
صفوی توں لے کے عصر حاضر تک
سودھومیران شاہ دے حملے دے نتیجے وچ ۱۲٬۰۰۰ افراد ہلاک ہوئے، توس دے قلعے دی تباہی تے توس دی باڑ تے شہر دی تمام عمارتاں نوں تباہ کر دتا گیا۔ جداں کہ اس دے بعد شاہ رخ تے شیباک خان ازبک دی کوششاں دے باوجود ۹۱۵ ہجری وچ ۔ شہر نوں دوبارہ تعمیر کرنے دے لئی ہ [۲۴] وچ خوشحالی نظر نئيں آئی تے آہستہ آہستہ چھوٹے پنڈ نے اس ساری شہرت تے خوشحالی دی جگہ لے لئی۔ اس وقت توں طبران دی زندگی دا دور ختم ہويا تے تریخ نے اک ایداں دے شہر دی طرف توجہ مبذول کرائی جو صدیاں توں نوغان کہلاندا سی تے اس وقت توں مشہد، طبران دے اگے تے اس شہر دی جگہ لے لئی۔ تیموریاں دے مطابق مشہد تک تے خاص طور اُتے بعد وچ صفوی دور وچ ایران وچ شیعہ مذہب دے باضابطہ قیام تے مشہد اُتے صفویاں دی خصوصی توجہ دے نال، چیری دے چشمے دے پانی دی دو مراحل (تیموری تے صفوی دور) وچ مشہد دی طرف منتقلی ، زندگی دی امید فیر تباراں ایہ مکمل طور اُتے ختم ہوگئی۔ شواہد دے مطابق صفوی دور وچ طبران طوس شہر دے طور اُتے موجود نئيں سی لیکن ایسا لگدا اے کہ اس دا قدیم شہر اک قید خانے دے طور اُتے استعمال ہُندا سی تے اس وچ زندگی رواں دواں سی۔ اس عمارت دے مٹی دے برتن ۱۱واں صدی ہجری تک دیکھے جاسکدے نيں جو کہ فرشتہ دی حرکت تے توجہ دی طرف اشارہ کردے نيں لیکن پچھلے ادوار دی طرح نئيں۔
صفوی دور توں متعلق سیاسی تے تاریخی عوامل دا اثر مشہد دی ترقی وچ سب توں اہم عوامل وچوں اک اے۔ مشہد شہر وچ علی ابن موسی الرضا دے مزار دے مقام توں متعلق مذہبی عوامل نے اس شہر دی ترقی تے ترقی وچ اہم کردار ادا کيتا اے۔ پر، صفوی دور وچ اس عنصر نوں تقویت ملی تے سیاسی تے تاریخی عوامل دے نال ماحولیاتی تے مذہبی عوامل دے درمیان مثبت تعامل پیدا ہويا، تاکہ اس تریخ دے بعد، مشہد شہر نوں اک خاص بلندی تے ترقی حاصل ہو جائے تے ایہ سب توں وڈے شہر بن گیا۔ سب توں زیادہ بااثر شہر ایران بن گئے۔ [۲۵]
نادر دے زمانے وچ خراسان وچ افغانستان تے ٹرانسکسیانا دے کچھ حصے شامل سن، جو نادر دی فوجی توسیع دی وجہ توں ہندوستان تے ترکستان دی سرحد تک پھیل گئے۔ نادر نے راجگڑھ نوں اصفہان توں، جو صفوی حامیاں دا اک نشان اے، خراسان منتقل کر دتا۔ خراسان دی جغرافیائی سیاسی پوزیشن نوں استعمال کردے ہوئے اوہ اپنے سیاسی مقاصد حاصل کرنے وچ کامیاب رہیا۔ مشہد انہاں دی حکومت دا سیاسی مرکز بن گیا تے بحران دے وقت قلعہ قلات قدرتی باڑ بن گیا۔ اس دی فوج نے مختلف نسلی گروہون، خاص طور اُتے خراسان دے خانہ بدوشاں دی جنگی قوت اُتے انحصار کيتا۔
نادر تے اس دے جانشیناں دے بعد شاہ رخ نے ۵۰ سال تک خراسان قبیلے دے حکمراناں تے کمانڈراں دے زیر اثر تے مغربی خراسان دے اک چھوٹے توں حصے وچ احمد خان درانی دی حمایت توں مرکز مشہد اُتے حکومت کیتی تے آخر کار قاجار دے دور وچ اس دی حکومت رہی۔ سلطنت فتح علی شاہ قاجار دے دور وچ ۱۲۱۸ھ وچ ۔ ہجری نوں ختم کر دتا گیا تے مذکورہ علاقے نوں قاجار دے مشرقی علاقے وچ شامل کر ليا گیا۔ قاجار دے دور وچ خراسان دی تقسیم، جو انیہويں صدی دے آغاز وچ ایشیا وچ روسی تے برطانوی استعماری عزائم توں ہم آہنگ سی، اس دور وچ خراسان وچ ہونے والی سیاسی پیش رفت دا سب توں واضح نتیجہ اے۔ [۲۶]
خراسان دے حکمران آصف الدولہ دی حکومت دے خلاف مشہد دے عوام دا احتجاج، تمباکو دی رعایت دی منتقلی دے خلاف احتجاج، ہور آئینی انقلاب دے دوران عوامی بغاوت، اس دے اہم ترین واقعات وچوں نيں۔ مشہد وچ قاجار دا دور۔[۲۷] ریگی معاہدہ ختم ہونے دی خبر دے بعد مشہد ملک دے پہلے شہراں وچ شامل سی جتھے دے لوکاں نے معاہدہ ختم ہونے دے خلاف احتجاج کيتا۔ ۱۳ اکتوبر ۱۲۷۰ ہجری دی سہ پہر دی پہلی ساعتاں وچ ۔ مشہد دے عوام نے تمباکو دے معاہدے اُتے دستخط تے شہر وچ ریگی ملازمین دی آمد دے خلاف احتجاج کيتا۔ اس احتجاج اُتے اس وقت خراسان دے حاکم دربار دے مالک "فتح علی خان" دے ایجنٹاں دا ردعمل مظاہرین اُتے طاقت دا استعمال تے جبر سی۔ مارچ کرنے والےآں دی پٹائی دے نال ہی مشہد وچ لوکاں دی وڈی تعداد اس رویے دے خلاف گوہرشاد مسجد وچ جمع ہو گئی۔ ناصر الدین شاہ نوں مشہد وچ معاہدے اُتے عمل درآمد وچ چھ ماہ دی تاخیر کرنے اُتے مجبور کيتا گیا جس دے بعد مشہد وچ معاہدے اُتے عمل درآمد لازمی نئيں رہیا۔ [۲۸][۲۹][۳۰]
مشہد دی عصری سیاسی تریخ دا سب توں اہم واقعہ رضا شاہ دے دور وچ گوہرشاد مسجد اے۔ ۱۲ جولائی ۱۹۶۱ نوں رضا شاہ دی پالیسیاں دے خلاف مشہد دے عوام دی بغاوت نوں گوہرشاد مسجد دے صحن وچ دبا دتا گیا۔ ایہ بغاوت اس وقت ہوئی جدوں رضا شاہ نے مذہبی روایات تے اسلامی قانون نوں ختم کرنے تے انہاں دی جگہ مغربی سبھیاچار نوں متعارف کرانے دی کوشش کيتی۔ اس پالیسی دے بعد رضا شاہ نے حکم دتا سی کہ مسلم سوانیاں توں حجاب ہٹا دتا جائے، مرد مغربی ٹوپیاں پہناں، تے علما اپنا مذہبی لباس اتار دتیاں اس پالیسی دے ردعمل وچ پادریاں تے مسلمان عوام نے جگہ جگہ احتجاج کيتا۔ ۱۱ جولائی ۱۹۶۱ بروز جمعہ دی صبح مشہد وچ تعینات سپاہیاں نے لوکاں نوں منتشر کرنے دے لئی کارروائی کيتی تے انہاں اُتے گولی چلا دی، جس توں بوہت سارے لوک ہلاک تے زخمی ہو گئے، لیکن لوکاں نے مزاحمت دی تے فوجی انہاں نوں ملنے والے حکم دے مطابق واپس لوٹ گئے۔ ۱۲ جولائی نوں حکومت دے اقدامات دے خلاف احتجاج کرنے دے لئی گوہرشاد مسجد وچ اک وڈا ہجوم جمع ہويا۔ دوپہر دے قریب، فوجی تے قانون نافذ کرنے والے اہلکاراں نے لوکاں اُتے چاراں طرف توں حملہ کيتا تے انہاں نوں مسجد دے اندر قتل کر دتا۔ اس واقعے وچ متعدد افراد ہلاک، زخمی تے گرفتار ہوئے۔ مسجد وچ قتل عام اِنّا وڈا سی کہ عینی شاہدین دے مطابق کئی ٹرکاں نے لاش نوں جائے وقوعہ توں ہٹا دتا۔ [۳۱]
ہور دیکھو
سودھوفوٹ نوٹ
سودھو- ↑ "{{{title}}}". مشهد. موسسه فرهنگی جام طهور. https://web.archive.org/web/20140128054544/http://www.tahoorkotob.com/page.php?pid=7781.
- ↑ "{{{title}}}". تریخ مشهد. Imam Reza (A.S.) Network. https://web.archive.org/web/20110721210552/http://www.imamreza.net/per/imamreza.php?id=92.
- ↑ فردوسی، شاهنامه، ج ۷، ص ۲۸۲، بیت ۳۲۴؛ ص ۲۸۴، بیت ۳۶۵؛ ج ۹، ص ۳۴۶، بیت ۴۲۲.
- ↑ "{{{title}}}". تریخ مشهد. Imam Reza (A.S.) Network. https://web.archive.org/web/20110721210552/http://www.imamreza.net/per/imamreza.php?id=92.
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےتریخ مشهد
لئی۔ - ↑ "{{{title}}}". تریخ مشهد. Imam Reza (A.S.) Network. https://web.archive.org/web/20110721210552/http://www.imamreza.net/per/imamreza.php?id=92.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان؛ بخش مربوط به ایران، ص ۱۰۶.
- ↑ "{{{title}}}". وجه تسمیه و پیشینه تاریخی مشهد. وبگاه اداره کل استان خراسان رضوی. https://web.archive.org/web/20111225204323/http://www2.sso.ir/web/edarekolkhr/aboutprovince/p4.
- ↑ "{{{title}}}". وجه تسمیه و پیشینه تاریخی مشهد. وبگاه اداره کل استان خراسان رضوی. https://web.archive.org/web/20111225204323/http://www2.sso.ir/web/edarekolkhr/aboutprovince/p4.
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےوجه تسمیه و پیشینه تاریخی مشهد
لئی۔ - ↑ "{{{title}}}". وجه تسمیه و پیشینه تاریخی مشهد. وبگاه اداره کل استان خراسان رضوی. https://web.archive.org/web/20111225204323/http://www2.sso.ir/web/edarekolkhr/aboutprovince/p4.
- ↑ "{{{title}}}". پایتخت افشاریان. http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=پایتخت+افشاریان&SSOReturnPage=Check&Rand=0.
- ↑ "{{{title}}}". تریخ مشهد. Imam Reza (A.S.) Network. https://web.archive.org/web/20110721210552/http://www.imamreza.net/per/imamreza.php?id=92.
- ↑ "{{{title}}}". تریخ مشهد. Imam Reza (A.S.) Network. https://web.archive.org/web/20110721210552/http://www.imamreza.net/per/imamreza.php?id=92.
- ↑ "{{{title}}}". تریخ مشهد. وبگاه شبکه رضا. https://web.archive.org/web/20150527001536/http://www.imamreza.net/per/imamreza.php?id=92.
- ↑ "{{{title}}}". تاریخچه شهر مشهد. وبگاه آفتاب. http://www.aftab.ir/elibrary/item.php?id=1122.سانچہ:پیوند مرده
- ↑ "{{{title}}}". تریخ مشهد. Imam Reza (A.S.) Network. https://web.archive.org/web/20110721210552/http://www.imamreza.net/per/imamreza.php?id=92.
- ↑ مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج ۲، ص ۴۶۸ هم به کمآبی نوقان اشارهای صریح دارد.
- ↑ مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج ۲، ص ۴۳۰ و ۴۳۷
- ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج ۲، ص ۴۶۷
- ↑ ذکریای قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ص ۱۸۸
- ↑ حافظ ابرو، جغرافیای تاریخی خراسان در تریخ حافظ ابرو، ص ۵۵
- ↑ محمد غزالی، مکاتیب فارسی غزالی، ص ۱۲ و ۱۶
- ↑ خواند میر، تریخ حبیب السیر، ج ۳، ص ۴۳۳ و ۴۳۲
- ↑ سیدهاشم حسینی، بررسی عوامل اعتلا و توسعهٔ شهر مقدس مشهد طی دورهٔ صفوی، مجلهٔ فرهنگ، پاییز ۱۳۸۷، شماره ۶۷
- ↑ محمود رمضانی مشهدی، تحولات سیاسی خراسان در دورهٔ افشاریه (۱۲۱۸–۱۱۴۸ ه. ق)
- ↑ "{{{title}}}". پیشگامی مردم مشهد در انقلاب مشروطه. روزنامه خراسان. https://web.archive.org/web/20150402114225/http://www.khorasannews.com/News.aspx?type=1. Retrieved on ۱۱ ژوئن ۲۰۱۵.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےkhorasannews.com
لئی۔ - ↑ "{{{title}}}". قیام مردم مشهد در مسجد گوهرشاد. مرکز اسناد انقلاب اسلامی. https://web.archive.org/web/20150511155810/http://www.irdc.ir/fa/calendar/582/default.aspx. Retrieved on ۱۱ ژوئن ۲۰۱۵.
- ↑ "{{{title}}}". پیشگامی مردم مشهد در انقلاب مشروطه. روزنامه خراسان. https://web.archive.org/web/20150402114225/http://www.khorasannews.com/News.aspx?type=1. Retrieved on ۱۱ ژوئن ۲۰۱۵.
- ↑ "{{{title}}}". قیام مردم مشهد در مسجد گوهرشاد. مرکز اسناد انقلاب اسلامی. https://web.archive.org/web/20150511155810/http://www.irdc.ir/fa/calendar/582/default.aspx. Retrieved on ۱۱ ژوئن ۲۰۱۵.
حوالے
سودھو- فردوسی، ابوالقاسم ( فردوسی، ابوالقاسم ( فردوسی، ابوالقاسم (شاہنامہ ماسکو: انسٹی ٹیوٹ آف ایشین نیشنز، اورینٹل لٹریچر برانچ، دانش پبلشنگ۔ پیرامیٹر | تریخ بازیابی= داخل کرنے دی ضرورت | پیوند= ہاں ( مدد )
- فتوح البلدان۔ سروش
- مکاتیب فارسی غزالی۔ امیر کبیر
- تریخ حبیب السیر۔ بیجا
- جغرافیای تاریخی خراسان در تریخ حافظ ابرو۔ اطلاعات
- آثار البلاد و اخبار العباد۔ علمی
- لوا غلطی:expandTemplate: invalid title "<strong class="error"><span class="scribunto-error mw-scribunto-error-5cd8374c">Lua error in ماڈیول:Citation/lang at line 5: attempt to index global 'p' (a nil value).</span></strong>".
- تحولات سیاسی خراسان در دورهٔ افشاریه (۱۲۱۸–۱۱۴۸ ه. ق)۔ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی