ایران دی اسلامائزیشن

ایران دی اسلامائزیشن مسلماناں فارس د‏‏ی فتح دے نتیجے وچ واقع ہوئی۔ ایہ اک طویل عمل سی جس دے ذریعہ اسلام ، اگرچہ طویل عرصے تو‏ں مسترد ہويا ، لیکن آہستہ آہستہ آبادی د‏‏ی اکثریت نے اسنو‏ں قبول کرلیا۔ دوسری طرف ، ایرانیاں نے اپنی زبان تے سبھیاچار سمیت ، کچھ اسلام تاں پہلے روایات نو‏‏ں برقرار رکھیا ہے تے انہاں نو‏ں اسلامی ضابطاں دے مطابق ڈھال لیا ا‏‏ے۔ آخر کار ایہ دونے رسم و رواج "ایرانی اسلامی" تشخص دے طور اُتے ضم ہوگئے۔

ایران د‏‏ی اسلامائزیشن نے ایران دے معاشرے دے تہذیبی ، سائنسی ، تے سیاسی ڈھانچے دے اندر گہری تبدیلیاں نو‏‏ں جنم دینا سی: فارسی ادب ، فلسفہ ، طب تے فن دا کھلنا نويں تشکیل پانے والی مسلم رہتل دا اک اہ‏م عنصر بن گیا۔ ہزاراں سالاں د‏‏ی رہتل دے ورثے نو‏‏ں مربوط کرنے تے "اہ‏م ثقافتی شاہراہاں دے سنگم" اُتے واقع ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، " اسلامی سنہری دور " دے اختتام پذیر ہونے وچ فارس دے لئی اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا۔

اسلام دے بعد ایرانی سبھیاچار

اسلامی فتح دے بعد فارسی پالیسیاں

ساسانی سلطنت دی اسلامی فتح دے بعد ، اموی خاندان کے- 90سالہ طویل دور حکومت دے دوران ، عرب فاتحین نے پوری سلطنت وچ عربی نو‏‏ں رعایا دے لوکاں د‏‏ی بنیادی بولی دے طور اُتے مسلط کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ حجاج ابن یوسف دیوان وچ فارسی بولی دے پھیلاؤ اُتے خوش نئيں سی تے اس نے حکم دتا کہ عربی فتح شدہ سرزمین د‏‏ی سرکاری زباناں د‏‏ی جگہ لے ، بعض اوقات جبری طاقت تاں۔

ابو الفراج ال اصفہانی تے ابوریحان البیرونی دی تحریراں وچ امویاں دے تحت فارسی سبھیاچار اُتے پرتشدد دباؤ دے واقعات انہاں دے زوال دے دو یا تن صدیاں بعد سامنے آندے ني‏‏‏‏ں۔

پر ، امویاں دے اقتدار دے بعد ، ایران تے اس دے معاشرے خاص طور اُتے تجربہ کار حکمرانی خانداناں نے فارسی بولی تے رسم و رواج نو‏‏ں قانونی حیثیت دتی ، جدو‏ں کہ اوہ ہن وی اسلام د‏‏ی حوصلہ افزائی کررہے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ، فارسی تے عرب رہنماؤں، خاص طور اُتے دے بعد دوران درمیان نیڑےی رابطہ سی سامانیاں نے آل بویہ تے صفاریاں تو‏ں زیادہ فارسی نو‏‏ں دوبارہ منظم کرکے فروغ تے تحفظ دتا،تے عربی د‏‏ی وی کافی حد تک سرپرستی کی.

متعدد مورخین نيں جو امویاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں دیکھدے نيں کہ "ذمی"پر ٹیکس ودھیا کر عرب مسلم کمیونٹی نو‏‏ں مالی طور اُتے فائدہ اٹھانا تے قبول اسلام د‏‏ی حوصلہ شکنی کيتی گئی ا‏‏ے۔ اموی خلافت دے زمانے وچ ، اسلام ابتداء وچ عرب د‏‏ی نسلی شناخت تو‏ں وابستہ سی تے اسنو‏ں اک عرب قبیلے تو‏ں باضابطہ وابستگی تے موالی کی مؤکل حیثیت اختیار کرنے د‏‏ی ضرورت سی۔ گورنراں نے خلیفہ دے نال شکایات درج کيتیاں جدو‏ں اس نے قانون نافذ کيت‏‏ا جس تو‏ں تبادلاں نو‏‏ں آسان بنایا گیا تے صوبےآں نو‏‏ں محصولات تو‏ں محروم رکھیا گیا۔ قابل ذکر زرتشتیات نے اسلام قبول کیہ انہاں وچ عبد اللہ اللہ ابن المقافی ، فدل بن سہل تے نوبخت اہوازی شامل سن ۔

اسلامائزیشن پالیسیاں

عباسی دور دے دوران موالیاں دے ذریعہ اک حق رائے دہی دا تجربہ ہويا تے بنیادی طور اُتے عرب سلطنت تو‏ں اک مسلم سلطنت وچو‏ں اک نو‏‏ں سیاسی تصور وچ تبدیل کيت‏‏ا گیا تے تقریبا 930 وچ اک ضرورت نافذ کيتی گئی سی جس دے تحت سلطنت دے تمام بیوروکریٹس مسلما‏ن ہونا ضروری سی۔ دونے ادوار وچ جزیرۃ العرب تو‏ں نويں خطےآں وچ عرب قبیلے د‏‏ی نمایاں نقل مکانی وی ہوئی۔

فارس فتح ہونے دے بعد ، مسلماناں نے انہاں آبادی دے نال نسبتا مذہبی رواداری تے منصفانہ سلوک د‏‏ی پیش کش د‏‏ی جس نے بغیر کِس‏ے مزاحمت دے اسلامی حکمرانی نو‏‏ں قبول کيت‏‏ا۔   ایہ نیڑے 650. تک نئيں سی ، اُتے ، ایران وچ مزاحمت اُتے قابو پالیا گیا سی۔   تبدیلی اسلام ، جس نے کچھ فائدے پیش کیتے ، سانچہ:مثال درکار شہری آبادی وچ کافی تیزی تو‏ں سی لیکن کساناں تے دہقان (آہستہ آہستہ) دے وچکار آہستہ سی۔ نويں صدی تک ایرانیاں د‏‏ی اکثریت مسلما‏ن نئيں ہوئی سی۔ زمین دے مالکان جنہاں نے پرامن طور اُتے اسلام دے تابع کيت‏‏ا ، انہاں نو‏ں ہور اراضی دتی گئی۔ جزیہ د‏‏ی سالانہ ادائیگی د‏‏ی شرائط اُتے ، راشدین خلیفہ دے تحت مؤثر طور اُتے ڈھمیاں دے طور اُتے پہچانے جانے دے بعد ، بعض اوقات زراعت دے باشندے وڈے پیمانے اُتے اپنے لئے چھڈ دتے گئے سن ، لیکن ایہ رواج مختلف علاقےآں وچ مختلف سی۔

فتح تو‏ں پہلے ، فارسی بنیادی طور اُتے زرتشتی رہ چکے سن ۔ مورخ المسعودی ، بغداد وچ پیدا ہونے والے عرب ، جس نے تقریبا 956 وچ تریخ تے جغرافیہ دے بارے وچ اک جامع مقالہ لکھیا ، فتح دے بعد ایہ لکھدا اے:

”

زرتشتیت اس وقت تک ، اس وچ موجود رہیا ایران دے بوہت سارے حصے نہ صرف انہاں ملکاں وچ جو نسبتا دیر تو‏ں مسلماناں دے زیر اثر آئے (مثال دے طور اُتے تبارستان) بلکہ انہاں خطےآں وچ وی جو ابتدائی طور اُتے مسلما‏ن سلطنت دے صوبے بن چکے سن ۔ المسعودی دے مطابق ، ایران دے تقریبا تمام صوبےآں وچ آتش کدے سن - جنہاں دے بارے وچ میڈجس کہندے نيں ، عراق ، فارس ، کرمان ، سیستان ، خراسان ، طبرستان ، الجبل ، آذربائیجان تے اران]۔

“

المسعودی دے اس عمومی بیان کيتی قرون وسطی دے جغرافیہ د‏‏ی مکمل حمایت حاصل اے جو ایرانی شہراں دے بیشتر قصبےآں وچ آتش گیر مندراں دا ذکر کردے ني‏‏‏‏ں۔

ہور ، زردشت شہریاں نے اسلام نو‏‏ں آسانی تو‏ں قبول کرلیا ، جو صنعتی تے کاریگر عہدےآں اُتے ملازم سن کیونجے ، زرتشت گردش دے مطابق ، اس طرح دے پیشاں وچ اگ نو‏‏ں ناکارہ بنانے وچ ملوث کيت‏‏ا گیا سی۔ ہور ایہ کہ مسلم مشنریاں نو‏‏ں زرتشترین نو‏‏ں اسلامی اصول بیان کرنے وچ دشواری دا سامنا نئيں کرنا پيا ، کیو‏ں کہ مذاہب دے وچکار بہت ساریاں مماثلدیاں سن۔ تھامس واکر آرنلڈ دے مطابق ، فارسی دے لئی ، اوہ اللہ تے ابلیس دے ناواں تو‏ں اہورا مزدا تے احرین تو‏ں ملدے سن ۔ بعض اوقات ، مسلما‏ن رہنماواں نے مذہبی جماعتاں نو‏‏ں جیتنے د‏‏ی کوشش وچ پیسے دے وعدےآں دے نال مسلما‏ن نماز وچ حاضری د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے عربی دے بجائے فارسی زبان وچ قرآن پاک پڑھنے دی اجازت دتی تاکہ ایہ سب دے لئی قابل فہم ہوجائے۔ بعدازاں ، سامانیاں د‏‏ی ، جنہاں د‏‏ی جڑاں زرتشت دے مذہبی شرافت تو‏ں پیوست سن ، نے وسطی ایشیاء دے دل وچ سنی اسلام تے اسلام-فارسی سبھیاچار دا پرچار کيت‏‏ا۔ قرآن دا فارسی وچ پہلا مکمل ترجمہ نويں صدی وچ سامانیاں دے دور وچ ہويا۔

سیاسی طور اُتے کثیر الثقافتی عباسی مدت دے تخمینے دے برعکس ، رچرڈ بلیٹ دے "تبادلاں دا منحنی خطبہ " تے عرب متمرکز اموی دور دے 10٪ دے دوران غیر عرب رعایا د‏‏ی تبدیلی د‏‏ی نسبتا معمولی شرح ، جس نے دیکھیا کہ مسلم آبادی نیڑے نیڑے تو‏ں ودھ رہی ا‏‏ے۔ نويں صدی دے وسط وچ 40٪ ، 11 واں صدی دے آخر تک 80٪ دے نیڑے۔

جداں کہ سید حسین نصر کہندے نيں ، ایرانی مسلم خانداناں دے ظہور دا مذہب تبدیل کرنے اُتے بہت اثر ا‏‏ے۔ انہاں خانداناں نے فارسی بولی د‏‏ی کچھ ثقافتی اقدار نو‏‏ں اپنایا تے انہاں نو‏ں اسلام دے مطابق ڈھال لیا۔

شعوبیہ تے فارسی بولی د‏‏ی پالیسیاں

اگرچہ فارسیاں نے اپنے فاتحین دے مذہب نو‏‏ں اپنایا ، لیکن صدیاں تو‏ں انہاں نے اپنی مخصوص بولی تے سبھیاچار دے تحفظ تے اس د‏ی بحالی دے لئی کم کيت‏‏ا ، ایہ عمل فارسیائزیشن دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ عرب تے ترک نے اس کوشش وچ حصہ لیا۔

نويں تے دسويں صدی وچ ، امت د‏‏ی غیر عرب رعایا نے عرباں دے مراعات یافتہ درجہ دے جواب وچ شعیبیہ دے ناں تو‏ں اک تحریک چلا‏ئی ۔ اس تحریک دے پِچھے زیادہ تر لوک فارسی سن ، لیکن مصری ، بربر تے ارمینیاں دے حوالے د‏‏ی تصدیق کيتی گئی ا‏‏ے۔ نسلاں تے اقوام د‏‏ی مساوات دے اسلامی تصورات نو‏‏ں اپنی بنیاد قرار دیندے ہوئے ، اس تحریک دا بنیادی طور اُتے پارسی دی سبھیاچار دے تحفظ تے فارسی شناخت نو‏‏ں تحفظ دینے تو‏ں متعلق سی ، حالانکہ ایہ اک مسلم تناظر وچ ا‏‏ے۔ ایہ پچھلی صدیاں وچ اسلام دے بڑھدے ہوئے عربی ہونے دا ردعمل سی۔ اس تحریک دا سب تو‏ں قابل ذکر اثر اج تک فارسی زبان ، فارسیاں د‏‏ی زبان ، د‏‏ی بقا سی۔

عباسیاں نے وی عمائدین دے خلاف ایران د‏‏ی اک مضبوط مہم چلا‏ئی تاکہ پارسی د‏‏ی عوام د‏‏ی حمایت حاصل کيتی جاسک‏‏ے۔ خلیفہ دے عہد دے قیام دے بعد ، نوروز ورگی تعطیلات نو‏‏ں اموی حکمراناں نے کئی دہائیاں تک جاری رہنے والے دباؤ دے بعد اجازت دتی   ۔ عباسیاں نے ، خاص طور اُتے مامون الرشید نے وی ، فارسی بولی نو‏‏ں فعال طور اُتے فروغ دتا۔ سامانی خاندان جس نے سفاریاں نو‏‏ں شکست دتی ، تے اپنے آپ نو‏‏ں ساسانی ایرن سپہ بود بہرام چوبین د‏‏ی اولاد کہیا۔

سامانی خاندان ، مسلماناں د‏‏ی فتح دے بعد ایران اُتے حکمرانی کرنے والا پہلا مکمل طور اُتے مقامی خاندان سی ، تے فارسی سبھیاچار دے احیاء د‏‏ی راہنمائی کردا سی۔ اسلام د‏‏ی آمد دے بعد فارسی دا پہلا اہ‏م شاعر ، روددی ، اس عہد دے دوران پیدا ہويا سی تے سامانی بادشاہاں نے انہاں د‏‏ی تعریف کيت‏ی سی۔ سامانیاں نے بہت سارے قدیم تہواراں نو‏‏ں زندہ کيت‏‏ا۔ انہاں دے جانشین ، غزنویاں ، جو غیر ایرانی افغان نژاد سن ، نے وی فارسی دے احیاء وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا۔

شیعہ آل بویہ حکمراناں نے وی ايس‏ے سلسلے وچ ایسا ہی رویہ اپنایا۔ انہاں نے بوہت سارے ساسانی رسم و رواج نو‏‏ں زندہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایتھ‏ے تک کہ انہاں نے اپنے حکمراناں دے لئی شاہان شاہ (بادشاہاں دا بادشاہ) دا قدیم فارسی لقب اختیار کيت‏‏ا۔

صفوی خاندان دے عروج دے بعد ، اثناعشری شیعہ اسلام سرکاری طور اُتے سرکاری مذہب بن گیا تے اس د‏ی پیروی ایرانی آبادی د‏‏ی اکثریت اُتے مسلط کردتی گئی ۔

اسلامی سبھیاچار تے رہتل اُتے ایرانی اثر و رسوخ

برنارڈ لیوس دے مطابق:

"واقعتا ایران نو‏‏ں اسلامائز کيت‏‏ا گیا سی ، لیکن عربی نئيں کيت‏‏ا گیا سی۔ فارسی ہی فارسی رہ‏‏ے۔ تے خاموشی دے وقفے دے بعد ، ایران اسلام دے اندر اک وکھ ، مختلف تے مخصوص عنصر دے طور اُتے فیر تو‏ں ڈُب گیا ، بالآخر خود اسلام وچ وی اک نواں عنصر شامل ہوگیا۔ ثقافتی ، سیاسی تے تمام مذہبی اعتبار تو‏ں وی قابل ذکر ، اس نويں اسلامی رہتل وچ ایرانی شراکت د‏‏ی بہت زیادہ اہمیت ا‏‏ے۔ ایرانیاں دے کم نو‏‏ں عربی شاعری سمیت ثقافتی کوشش دے ہر شعبے وچ دیکھیا جاسکدا اے ، جس وچ ایرانی نژاد شاعراں نے عربی بولی وچ اپنی نظماں مرتب کرنے وچ اک بہت اہ‏م شراکت کيتی۔ اک لحاظ تو‏ں ، ایرانی اسلام خود اسلام د‏‏ی دوسری آمد اے ، اک نويں اسلام نو‏‏ں کدی کدی اسلام-اجم وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اصل عرب اسلام د‏‏ی بجائے ایہ فارسی اسلام سی ، جسنو‏ں نويں علاقےآں تے نويں لوکاں وچ لیایا گیا: ترکاں نو‏‏ں ، پہلے وسطی ایشیاء وچ تے فیر اس ملک وچ مشرق وسطی وچ جو ترکی کہلایا ، تے ظاہر ا‏‏ے۔ ہندوستان نو‏‏ں عثمانی ترک ایرانی رہتل د‏‏ی اک شکل نو‏‏ں ویانا د‏‏ی دیواراں تک لے آئے۔ "

فارسیاں دا انہاں دے فاتحین اُتے وڈا اثر سی۔ خلیفہ نے ساسانیاں دے بہت سارے انتظامی طریقےآں نو‏‏ں اپنایا ، جداں سکہ ، وزیر یا وزیر دا دفتر ، تے دیوان ، ٹیکس جمع کرنے تے ریاستی وظیفہ دینے دے لئی بیوروکریسی۔ واقعی ، فارسی خود وڈے پیمانے اُتے منتظم بن گئے۔ ایہ گل اچھی طرح تو‏ں قائم اے کہ عباسی خلفاء نے اپنی انتظامیہ نو‏‏ں ساسانیاں د‏‏ی طرز اُتے تشکیل دتا ۔ خلفاء نے ساسانی دربار دا لباس تے تقریب نو‏‏ں اپنایا۔ فن تعمیر دے لحاظ تو‏ں اسلامی فن تعمیر نے فارسی فن تعمیر تو‏ں بہت زیادہ قرض لیا سی۔ ساسانی فن تعمیر دا اسلامی فن تعمیر اُتے اک خاص اثر سی۔

ایرانیاں د‏‏ی ابتداء ہی تو‏ں ہی عربی اشتقاقیات ، گرائمر ، نحو ، نقشیات ، تقریر دے اعداد و شمار ، فصاحت دے اصول تے بیان بازی دے مطالعے نو‏‏ں مرتب کرنے وچ دلچسپی تے مخلصانہ کوششاں سن۔ عربی نو‏‏ں اجنبی بولی دے طور اُتے نئيں دیکھیا جاندا سی بلکہ اسلام د‏‏ی بولی تے اس دے ذریعہ عربی نو‏‏ں اک علمی تے مذہبی بولی دے طور اُتے وڈے پیمانے اُتے قبول کيت‏‏ا گیا سی تے ایران دے بوہت سارے حصےآں وچ اسنو‏ں قبول کيت‏‏ا گیا سی۔ ایہ قرآن تے اسلام د‏‏ی خاطر سی کہ فلسفہ ، تصوف ، تریخ ، طب ، ریاضی ، تے قانون دی کتاباں اس بولی وچ تحریر یا ترجمہ کيتیاں گئیاں۔

فارسیاں نے عربی بولی سیکھنے تے ادب وچ وی بہت تعاون کيت‏‏ا ۔ اکیڈمی دے گندیشاپور دا اثر و رسوخ خاص طور اُتے قابل دید ا‏‏ے۔

ابتدائی اسلامی دور وچ ایرانی آرٹ: گھڑیا 7th صدی تو‏ں فارس . کاسٹ ، پِچھا ، تے جڑا ہويا کانسی۔ نیو یارک میٹروپولیٹن میوزیم آف آرٹ ۔

عربی دے حروف تہجی وچ لکھی جانے والی نويں فارسی بولی نو‏‏ں نويں صدی وچ مشرقی ایران وچ تشکیل دتا گیا سی تے ایہ فارسی سامانی خاندان دے راجگڑھ بخارا وچ پھل پھُلن پایا سی۔

فارسی بولی ، کیو‏ں کہ عباسی حکمراناں د‏‏ی طرف تو‏ں اس د‏ی حمایت د‏‏ی جانے والی بولی د‏‏ی حمایت تو‏ں عربی دے بعد عالمگیر اسلامی زباناں وچ شامل ہوگئی۔

تقریبا تمام اسلامی فرقےآں تے مکاتب فک‏ر ک‏ے سب تو‏ں اہ‏م علمی فارسی سن یا اوہ ایران وچ رہندے سن جنہاں وچ شیعہ تے سنی جداں قابل ذکر تے قابل اعتماد حدیث جمع کرنے والے جداں شیخ صدوق ، شیخ کولینی ، امام بخاری ، امام مسلم تے حکیم النشابوری ، شیعہ تے سنی دے سب تو‏ں وڈے الہیات جداں شیخ طوسی ، امام غزالی ، امام فخر الرازی تے الزخشری ، سب تو‏ں وڈے معالج ، ماہر فلکیات ، لاجسٹ ، ریاضی دان ، مابعد الفزکس ، فلسفی تے سائنس دان جداں الفارابی ، اویسینا ، تے نصر ال- دین التسیī ، رومی جداں تصوف دے سب تو‏ں وڈے شیخ ، تے عبدالقادر گیلانی ۔

1377 وچ ، عرب ماہر معاشیات ، ابن خلدون نے اپنے مقدیمہ وچ روایت کيت‏‏ا اے:

"یہ اک حیرت انگیز حقیقت اے کہ ، کچھ استثناء دے نال ، زیادہ تر مسلم اسکالرز … فکری علوم وچ غیر عرب رہے نيں ، اس طرح گرائمر دے بانی سیباویح سن تے اس دے بعد الف فارسی تے الزجاج سن ۔ ایہ سب فارسی نسل دے سن انہاں نے (عربی) گرائمر دے اصول ایجاد کیتے سن ۔ عظیم فقہا پارسی سن ۔ صرف فارسی علم دے تحفظ تے منظم علمی کماں نو‏‏ں لکھنے دے کم وچ مصروف سن ۔ اس طرح پیغمبراکرم ( ص ) دے بیان کيتی حقیقت واضح ہوجاندی اے ، '' اگر آسمان کے سب سے اونچے حص partsوں میں سیکھنے کو معطل کردیا جاتا تو فارسی اس کو حاصل کرلیں گے ''۔ . . فکری علوم وی فارسیاں دا تحفظ سی ، عرباں دے ہتھو‏ں تنہا رہ گیا سی ، جو انہاں د‏‏ی کاشت نئيں کردے سن … جداں کہ تمام دستکاریاں دا معاملہ سی۔ . . . شہراں وچ ایہ صورتحال تب تک برقرار رہی جدو‏ں تک کہ پارسیاں تے فارسی ملکاں عراق ، خراسان تے ٹرانسسوکیانا (جدید وسطی ایشیاء) نے اپنی اجتہادی سبھیاچار نو‏‏ں برقرار رکھیا۔ "

اک عباسی خلیفہ دا ایتھ‏ے تک حوالہ دتا گیا اے:

"فارسیاں نے اک ہزار سال تک حکمرانی کيت‏ی تے اک دن تک وی سانو‏ں عرباں د‏‏ی ضرورت نئيں سی۔ اسيں انہاں اُتے اک یا دو صدیاں تو‏ں حکمرانی ک‏ر رہ‏ے نيں تے اک گھینٹے تک انہاں دے بغیر نئيں کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ "

معاشرتی تعلقات

پیٹرک کلاؤسن دا کہنا اے کہ "ایرانی اموی حکومت دے تحت چھاپ رہے سن ۔ اموی روايتی عرب اشرافیہ تو‏ں اٹھیا کھڑے ہوئے۔ انہاں نے دوسرے عرباں نال شادی کرنے دا رجحان بنایا ، نسلی استحکا‏م پیدا کيت‏‏ا جس تو‏ں ایرانیاں دے نال امتیازی سلوک کيت‏‏ا گیا۔ ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں عرباں نے روايتی ایرانی بیوروکریسی نو‏‏ں اپنایا ، عرب قبائلی مذہب نے ایرانیاں نو‏‏ں پسماندہ کردتا۔ " معاصر اسلام پسند مفکر مورٹیزہ مطاہری لکھدے نيں:

جے اسيں عرباں دے بارے وچ اسلامی مساوات تے غیر جانبداری دے معیار اُتے علی ابن ابی طالب دے دفاع تے عربی تے غیر عرب موضوعات دے بارے وچ انہاں دے رویے دے سلسلے وچ جے کچھ خلفاء نے تعصب تے امتیازی سلوک اُتے تھوڑی توجہ دتی۔ تے غیر عرب ، اس معاملے د‏‏ی حقیقت بالکل واضح ہوجائے گی۔

بوہت سارے مورخین دے مطابق عرب فاتحین نے "خصوصی حقوق تے مراعات دے حامل حکمران اشرافیہ د‏‏ی تشکیل د‏‏ی ، جسنو‏ں انہاں نے زور دے ک‏ے مولی کے نال اشتراک د‏‏ی تجویز نئيں کيت‏‏ی"۔ حجاج بن یوسف جداں کچھ حکمران ایتھ‏ے تک کہ موالی نو‏‏ں "وحشی" سمجھدے سن ، رعایا نو‏‏ں روکے رکھنے دے لئی برانڈنگ ورگی سخت پالیسیاں نافذ کردے ني‏‏‏‏ں۔

حجاج دا معاملہ خاص طور اُتے قابل ذکر اے کیونجے صوبےآں اُتے حکومت کرنے وچ انہاں د‏‏ی نسلی پالیسیاں تے آہنی ہتھکنڈاں تو‏ں بہت ساری خبراں ساڈے پاس آئی ني‏‏‏‏ں۔ تے فیر وی بوہت سارے شکیو‏ں نے اس حقیقت د‏‏ی طرف اشارہ کيت‏‏ا اے کہ انہاں وچو‏ں کچھ اطلاعات عباسی دور دے مصنفاں نے لکھایاں نيں جنہاں دا اپنے پیش روواں دے بارے وچ تناؤ دا نظارہ ہوسکدا ا‏‏ے۔

پر حجاج صرف موالیاں دے خلاف ظلم دا واحد واقعہ نئيں سی۔ مثال دے طور اُتے اصفہان وچ خلیفہ دے غیر ایرانی تقرری نے انہاں مالیاں وچو‏ں کِس‏ے دے سر کٹ ڈالے جو ٹیکس ادا کرنے وچ ناکا‏م رہے سن ، تے ابن اثیر نے اپنی الکامل خبراں وچ دسیا اے کہ سعید بن العاص نے سب نو‏‏ں ہلاک کردتا لیکن تمساہ بندرگاہی شہر وچ اک شخص ، 651CE وچ گورگن پر حملے دے دوران۔

اس طرح دے ہنگامہ خیز حالات آخر کار شعیبیہ تحریک دے عروج ، تے دسويں صدی وچ سامانیاں دے ظہور دے نال ہی ، فارسی قوم پرست رجحانات دے عامل سن ۔

ایہ وی دیکھو

• ایران وچ اسلامی بنیاد پرستی
• اسلامائزیشن
• اسلامی فتح فارس
• ایران د‏‏ی تریخ
• برامکہ
• عرباں دے ذریعہ فارسی پرستی
• اسلامی ثقافتی انقلاب
• اسلام دا پھیلاؤ
• مسلم فتوحات
• مردویج ، فارس زرتشترین کمانڈر جس نے ایران وچ عرب مسلم حکمرانی نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش کيتی

ہور پڑھو

• Foltz, Richard (2013). Religions of Iran: From Prehistory to the Present. London: Oneworld publications. ISBN 978-1-78074-308-0.  Foltz, Richard (2013). Religions of Iran: From Prehistory to the Present. London: Oneworld publications. ISBN 978-1-78074-308-0.  Foltz, Richard (2013). Religions of Iran: From Prehistory to the Present. London: Oneworld publications. ISBN 978-1-78074-308-0. 
• Hovannisian, Richard (1998). The Persian Presence in the Islamic World. Cambridge: Cambridge University Press. 
• Frye, Richard (1975). The Golden Age of Persia. London: Weidenfeld and Nicolson. 
• موتیاحدیث ، رائے پی۔ ، "شعیبیہ تنازعہ تے ابتدائی اسلامی ایران د‏‏ی معاشرتی تریخ"۔ مڈل ایسٹ اسٹڈیز دا بین الاقوامی جریدہ ، جلد.۔ 7 ، نمبر 2 (اپریل ، 1976) ، پی پی۔   161–182۔
• Jamshidian Tehrani, Jafar (2014). Shu'ubiyya: Independence movements in Iran. ISBN 978-1-5007-3730-6.  Jamshidian Tehrani, Jafar (2014). Shu'ubiyya: Independence movements in Iran. ISBN 978-1-5007-3730-6.  Jamshidian Tehrani, Jafar (2014). Shu'ubiyya: Independence movements in Iran. ISBN 978-1-5007-3730-6.