محمد بن یعقوب الکلینی

شیخ
محمد بن یعقوب الکلینی
(عربی وچ: مُحمَّد بن يعقوب الكُليني)
جم	سنہ 864   قم
وفات	سنہ 941 (76–77 سال)  بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
پیشہ	فقیہ ،  عالم
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	اسلام
کارہائے نمایاں	اصول کافی

ابوجعفر محمد بن يعقوب الکليني (864ء -941ء)، عباسی بادشاہ المقتدر باللہ دے زمانے دے بزرگ شيعہ فقيہ و عالم دين سن۔ چونکہ اوہ بغداد دے "درب السلسلہ" وچ آوسے سن اسي وجہ تو‏ں انہيں "سلسلی" دا لقب ملیا اے- تے اوہ سنہ 327ھ ميں درب السلسلہ ميں تے "صور" وچ نقل حديث کيا کردے سن۔

ثقۃ الإسلام، شيخ المشائخ، محمد بن يعقوب بن اسحق كلينى رازى، (متوفٰی 328ھ یا 329ھ) غیبت صغری دے زمانے وچ شیعہ اکابرین وچ شمار ہوندے سن تے تیسری صدی ہجری دے نصف سوم تے چوتھ‏ی صدی ہجری دے نصف اول دے عظیم ترین شیعہ محدثین دے زمرے وچ شمار کیتے جاندے نيں۔ اوہ شیعاں دی بنیادی کتاب حدیث کتاب الکافی دے مؤلف نيں۔

ثقۃ الاسلام کلینی

کوائف
مکمل نام	محمد بن یعقوب کلینی
تاریخ ولادت	تقریبا ۲۵۵ ھ
آبائی شہر	کلین رے، ایران
تاریخ وفات	۳۲۹ ھ
مدفن	بغداد
علمی معلومات
اساتذہ	احمد بن ادریس قمی، حسن بن فضل بن یزید یمانی، احمد بن مہران، ابن بابویہ، صفار قمی
شاگرد	ابن ابی رافع صیمری، ابن قولویہ، ہارون بن موسی تلعبکری، ابو غالب زراری
تالیفات	الکافی، الرد علی القرامطہ، رسائل الائمہ (ع)، تعبیر الرؤیا، کتاب الرجال
خدمات
سماجی	شیخ و مرجع شیعہ شہر ری

محمد بن یعقوب کلینی (متوفی ۳۲۹ ھ)، ثقۃ الاسلام کلینی دے نام تو‏ں مشہور اکابرین فقہ تے اکابرین حدیث وچو‏ں نيں۔ اوہ امام حسن عسکری علیہ السلام دی شہادت دے بعد دنیا وچ آئے تے امام زمانہ(عج) دے ایام ظہور وچ موجود سن ۔ انہاں بزرگ محدثین تے اصحاب نال انہاں دیاں ملاقاتاں ہوئیاں نيں جنہاں نے براہ راست امام ہادی(ع) تے امام عسکری(ع) تو‏ں حدیثاں سنیاں سن۔ انھاں نے محمد بن یحیی اشعری، عبد اللہ بن جعفر حمیری، علی بن حسین بن بابویہ قمی، محمد بن یحیی عطار سمیت متعدد بزرگ اساتذہ تو‏ں فیض حاصل کیتا اے جدو‏ں کہ ابن قولویہ، محمد بن علی ماجیلویہ قمی تے احمد بن محمد زراری انہاں دے شاگرداں وچ شامل نيں۔

ولادت کدوں تے کتھے؟

اس سوال دا صحیح و دقیق جواب میسر نئيں اے اُتے سوانح نگاراں نے مسلم جانا اے کہ انہاں دی ولادت شہر رے دے نواحی پنڈ کُلَین وچ ہوئی ا‏‏ے۔ انہاں دے وقت ولادت دے بارے وچ موجودہ قرائن تے علائم تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ گویا اوہ امام زمانہ(عج) دی ولادت تو‏ں کچھ عرصہ قبل یا بعد ـ یعنی سنہ 255 ہجری دے لگ بھگ ـ پیدا ہوئے نيں تے غیبت صغری دے زمانے وچ رہے نيں۔ بحر العلوم نے احتمال دتا اے کہ ثقۃ الاسلام کلینی نے امام حسن عسکری(ع) دی زندگی دا حصہ پالیا ا‏‏ے۔

اسماء و القاب

رجال دی کتب تے سوانح نگاراں نے، کلینی دے حالات زندگی لکھدے ہوئے انہاں نو‏ں جنہاں عناوین تے القاب و کنیات تو‏ں یاد کیتا اے، انہاں وچ ابوجعفر، محمد بن یعقوب، ابن اسحٰق، ثقۃ الاسلام، رازی، سِلسِلی تے بغدادت‏ی۔ اوہ پہلے اسلامی عالم دین نيں جنہاں نو‏ں "ثقۃ الاسلام" دے لقب تو‏ں نوازیا گیا اے ؛ جس دی وجہ ایہ اے کہ نہایت متقی تے پرہیزگار سن، علم و فضیلت دے لحاظ تو‏ں اعلیٰ شان و منزلت دے مالک سن، لوگاں دے دینی مسائل حل کردے سن تے عوام اپنے مسائل تے فتاویٰ دے لئے انہاں تو‏ں رجوع کردے سن ۔ انہاں نو‏ں سلسلی اس وجہ تو‏ں کہیا گیا کہ بغداد جاکر اوہ باب کوفہ وچ واقع "درب السلسلہ" وچ سکونت پذیر ہوئے سن ۔

کلینی دا خاندان

کلینی دا خاندان علم و فضیلت دا خاندان ا‏‏ے۔ انہاں دے والد یعقوب بن اسحق اپنے زمانے دے علماء وچ شمار ہُندے سن تے انہاں دا دور غیبت صغری دا دور ا‏‏ے۔ ابوالحسن علی بن محمد المعروف بہ "علان رازی" کلینی دے ماماں نيں۔ محمد بن عقیل کلینی، احمد بن محمد، محمد بن احمد سب کلینی دے خاندان تو‏ں تعلق رکھدے نيں تے شیعہ اکابرین تے علماء تے بزرگاں وچ شمار ہُندے نيں۔

حدیث آموزی تے ہجرت بسوئے قم

رے، کلینی دے زمانے وچ اسماعیلی، حنفی، شافعی تے شیعہ دے درمیان آراء و افکار دے معرکے دا مرکز سمجھیا جاندا سی چنانچہ انھاں نے حصول علم تے مختلف مذاہب دی آراء و افکار تو‏ں واقفیت دے نال نال حدیث نگاری دا فیصلہ کیتا۔ انھاں نے رے وچ بزرگ عالم دین "ابوالحسن محمد بن اسدی کوفی" تو‏ں علم حدیث سیکھا تے علم حدیث دی تکمیل دے لئے شہر قم مشرف ہوئے تے اس شہر وچ ایسے ملاقات دے نال ملاقاتاں کيتیاں جنہاں نے براہ راست امام ہادی(ع) تے امام عسکری(ع) تو‏ں حدیثاں سنی سن تے بزرگ اساتذہ تو‏ں حصول فیض کیتا۔

ذا‏تی تے علمی شخصیت

فائل:تمبر یادبود کلینی.jpg

یادگار ڈاک ٹکٹ

تراجم تے سوانح و تاریخ دی کتب وچ انہاں دے تعارف تے حالات زندگی دے ضمن وچ بیان ہويا اے کہ انہاں دے حامی تے مخالفین نے کلینی دے علم و فضل تے عظمت و منزلت دی تصدیق دی ا‏‏ے۔

کلینی شیعہ اکابرین دی نظر وچ

شیخ طوسی اپنی کتاب رجال وچ وچ لکھدے نيں: محمد بن یعقوب کلینی المُکَنّٰی "ابو جعفر اعور" جلیل القدر عالم دین سن تے روایت [و حدیث] اُتے عبور رکھدے سن، انہاں دی بعض لکھتاں نيں جنہاں دا ذکر الکافی وچ آیا ا‏‏ے۔ انھاں نے اپنی اک کتاب وچ کلینی نو‏‏ں "ثقہ" تے اخبار و روایات دے عالم دے طور اُتے یاد کیتا ا‏‏ے۔

شیعہ عالم رجال نجاشی کہندے نيں: اوہ [کلینی] اپنے زمانے وچ شیعیانِ رے دے شیخ تے پیشوا تے تے علماء دے درمیان علم حدیث تے ضبط و کتابت حدیث دے حوالے تو‏ں موثق ترین سن ۔ انھاں نے اپنی عظیم کتاب الکافی نو‏‏ں 20 سال دے عرصے وچ تصنیف کیتا ا‏‏ے۔

عالمان شیعی ہور نظیر [ ابن شہرآشوب، علامہ حلی، ابن داود حلی، تفرشی، اردبیلی، تے سید ابوالقاسم خوئی سمیت ہور شیعہ علماء نے کلینی دے سلسلے وچ شیخ طوسی تے نجاشی دی عبارتاں دی تائید و تصدیق دی ا‏‏ے۔ سید بن طاووس دا کہنا اے کہ کلینی دی وثاقت تے امانت اُتے سب دا اتفاق ا‏‏ے۔

کلینی علمائے اہل سنت دی نگاہ وچ

مشہور سنی مؤرخ ابن اثیر: کلینی علمائے امامیہ دے علماء تے اکابرین دے زمرے وچ شمار ہُندے نيں۔
ذہبی: کلینی شیخِ شیعہ، عالمِ امامیہ تے صاحب تالیفات نيں۔
ابن حجر عسقلانی تے ابن ماکولا: اوہ مذہب شیعہ دے فقہاء تے مصنفین و مؤلفین وچو‏ں نيں۔۔
ابن عساکر نے وی اپنی کتاب وچ انہاں نو‏‏ں تعظیم و تکریم دے نال یاد کیتا ا‏‏ے۔

تصنیفات و تالیفات

فائل:کتاب الکافی.jpg

کتاب الکافی

محمد بن یعقوب کلینی الکافی دے علاوہ دوسری کتاباں وی لکھياں نيں جنہاں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اوہ علم حدیث دے علاوہ دوسرے علوم وچ وی علمی مقام و منزلت دے حامل سن ۔ انہاں دی بعض تالیفات درج ذیل نيں:

• الرد علی القرامطہ: ایہ کتاب قرمطیاں دے متضاد تے ناقابل قبول و گمراہ کن عقائد دی تردید دی غرض تو‏ں تالیف ہوئی ا‏‏ے۔
• رسائل الائمہ(ع)
• تعبیرالرؤیا
• کتاب الرجال
• ما قیل فی الائمہ(ع) من الشعر [جو کچھ ائمہ علیہم السلام دے بارے وچ ، شاعری دے حوالے تو‏ں کہیا گیا اے
• الزی و التجمل
• الدواجن و الرواجن
• الوسائل
• فضل القرآن۔۔۔

کلینی دے اساتذہ

کہیا جاندا اے کہ کلینی نے 50 اساتذہ تو‏ں حصول فیض کیتا اے جنہاں نے حدیث املاء کرنے (یا تحدیث) دے نال نال انہاں دے استاد دے عنوان تو‏ں وی کردار ادا کیتا اے تے انہاں دی تعلیم و تربیت دا اہتمام وی کیتا ا‏‏ے۔ اوہ سب تو‏ں زیادہ صاحب تفسیر قمی جناب علی بن ابراہیم قمی تو‏ں متاثر سن جنہاں دا نام انھاں نے الکافی دی 7068 اسناد حدیث وچ نقل کیتا ا‏‏ے۔ انہاں دے دوسرے اہ‏م اساتذہ وچ دے نام درج ذیل اے:

• محمد بن یحیی اشعری
• احمد بن ادریس قمی
• احمد بن عبداللہ بن احمد بن محمد بن خالد برقی
• احمد بن محمد بن عیسی اشعری
• عبداللہ جعفر حمیری
• حسن بن فضل بن یزید یمانی
• احمد بن مہران
• محمد بن حسن طائی
• علی بن حسین ابن بابویہ قمی، پدر شیخ صدوق
• ابن فروخ صفار صاحب کتاب «بصائر الدرجات»
• محمد بن یحیی عطار
• قاسم بن علا
• احمد بن محمد بن سعید ہمدانی المعروف بہ ابن عقدہ۔

کلینی دے شاگرد تے راوی

ان دے شاگرداں تے انہاں تو‏ں نقل حدیث کرنے والےآں وچ وی بعض اکابرین شیعہ شامل نيں:

• ابو عبداللہ احمد بن ابراہیم المعروف بہ ابن ابی رافع صیمری
• ابو القاسم جعفر ابن قولویہ صاحب کتاب کامل الزیارات
• ابو محمد ہارون بن موسی تلعبکری
• ابو غالب احمد بن محمد زراری
• محمد بن علی ماجیلویہ قمی
• ابو عبداللہ محمد بن ابراہیم بن جعفر
• ابو عبداللہ محمد بن احمد بن قضاعہ صفوانی۔

بغداد دی طرف عزیمت

تاریخی شواہد دے مطابق الکافی دی تالیف دے اختتام تے تاریخ وفات تو‏ں دو سال قبل سنہ 327 ہجری وچ انھاں نے بغداد دا سفر اختیار کیتا اے ؛ ایويں اوہ اپنی عمر دے آخری دو سال بغداد وچ بسر کرچکے نيں؛ بغداد انہاں ایام وچ وڈا علمی مرکز سی ۔ سفر بغداد تو‏ں قبل الکافی دی تالیف دے اختتام دا اک ثبوت ایہ اے کہ اس دے باوجود کہ اوہ چاراں نائبین خاص (نواب اربعہ) دے معاصر سن مگر انھاں نے انہاں تو‏ں کوئی وی حدیث بلاواسطہ نقل نئيں کیتی ا‏‏ے۔ چونکہ کلینی شیعہ تے سنی حلفےآں وچ یکسان طور اُتے مشہور ومعروف سن چنانچہ شیعہ تے سنی عوام نے فتوی دے لئے انہاں دی طرف رجوع کیتا تے انہاں نو‏ں "ثقۃ الاسلام" دا لقب دتا۔

وفات تے مدفن

کلینی شعبان المعظم سنہ 328 ہجری (سال تَناثُر نجوم نو‏‏ں (غیبت صغری دے خاتمے تو‏ں اک سال قبل تے) غیبت کبری دے آغاز دے موقع اُتے (یا اس تو‏ں اک سال قبل، 70 سال دی عمر وچ شہر بغداد وچ دار الفناء تو‏ں کوچ کرکے دارالبقاء دی طرف رحلت کرگئے۔ نجاشی تے شیخ طوسی نے روایت کيتی اے کہ این گونہ محمد بن جعفر حسنی المعروف بہ ابو قیراط نے کلینی دی میت اُتے نماز ادا کيتی۔ انہاں دی تدفین باب کوفہ دے مقام اُتے ہوئی۔ بااں ہمہ ابن عبدون نامی شخص دا کہنا اے کہ اس نے کلینی دے مقبرے نو‏‏ں شارع طائی اُتے دیکھیا اے جس دے اواُتے اک کتبہ نصب سی جس اُتے کلینی تے انہاں دے والد دے نام درج سن ۔۔

محمد باقر خوانساری لکھدے نيں: جو کچھ کلینی دے مرقد دے بارے وچ مشہور اے اوہ ایہ اے کہ اوہ بغداد تے دجلہ دی مشرقی جانب تکیہ مولویہ وچ واقع اے تے عامہ تے خاصہ انہاں دی زیارت نو‏‏ں آندے نيں۔

حوالے

مآخذ

ہور ویکھو

• کتاب الکافی

حوالے