ابن قولویہ
مقام پیدائش


قم   ویکی ڈیٹا اُتے (P19) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

وفات سنہ 978   ویکی ڈیٹا اُتے (P570) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


بغداد   ویکی ڈیٹا اُتے (P20) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

مدفن مسجد کاظمیہ ،  بغداد ،  عراق   ویکی ڈیٹا اُتے (P119) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
شہریت ایران   ویکی ڈیٹا اُتے (P27) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
عملی زندگی
پیشہ عالم ،  محدث ،  فقیہ ،  مورخ   ویکی ڈیٹا اُتے (P106) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
کارہائے نمایاں کامل زیارات   ویکی ڈیٹا اُتے (P800) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
باب اسلام

ابن قولویہ قمی (وفات: 367ھ/ 978ء) شیعی محدث، فقیہ سن۔ابن قولویہ شیعی محدثین شیخ ابن بابویہ قمی تے الکلینی دے استاد نیں۔ابن قولویہ اپنے زمانے دی اک جانی پہچانی علمی شخصیت سن۔انہاں توں منقول روایات اج تک حدیثی مجوعےآں وچ ذکر ہندیاں نیں تے انہاں توں استناد کیتا جاندا اے ۔ شیعہ علما تے فقہا انہاں دے خاص احترام دے قائل نیں تے انہاں دا بہت سارے راویاں توں احادیث نقل کرنا انہاں راویاں دی توثیق دی دلیل سمجھیا جاندا اے ۔

قم المقدسہ دا چپّہ چپّہ بزرگان دین د‏‏ی نشانیاں تو‏ں معمور ا‏‏ے۔ کدی تاں اس شہر وچ گھمدے ہوئے انسانی ضمیر نو‏‏ں صدائے "فاخلع نعلیک انک بالواد المقدس طوی" د‏‏ی صدا سنائے دینے لگتی اے تے جی چاہندا اے کہ جوندے اتار کر ادب تو‏ں قدم رکھ دے اس شہر د‏‏ی زیارت کيت‏ی جائے؛ اس شہر دا سورج کریمہ اہل بیت سیدہ فاطمہ معصومہ بنت موسی بن جعفر (علیہم السلام) دا حرم شریف اے نو‏‏ں قم رود نامی نالے دے کنارے اُتے واقع ہويا اے تے حرم د‏‏ی دوسری جانب خیابان آیة الله مرعشی نجفی(ره) (خیابان ارم) نامی سڑک اے جس دے کھبے کنارے پرانے بازار د‏‏ی جانب چلدے ہوئے بازار غدیر تک پہنچنے تو‏ں پہلے اک مقبرہ واقع اے جس وچ بزرگ محدث محمد بن قولویہ قمی آرام کررہے نيں تے نال دفاع مقدس دے شہیداں د‏‏ی چند قبراں واقع ني‏‏‏‏ں۔ اوداں تاں حرم دے میدان آستانہ وچ ابن قولویہ دے مزار تک پہنچنے تو‏ں پہلے ہی اک قبرستان واقع اے جس نو‏‏ں "شیخان" کہیا جاندا اے تے اس وچ امام رضا(ع) دے صحابی زکریا بن آدم، بعض اشعری علمائے کرام، میرزا‏ئے قمی، ملکی تبریزی تے متعدد بزرگ علماء تے شہداء د‏‏ی قبراں واقع نيں تے بازار غدیر دے وچکار وی محدث جلیل القدر علی بن ابراہیم قمی(رح) دا مزار اے تے انہاں دے مقبرے دے بالکل سامنے علی بن بابویہ قمی دا مزار واقع اے ؛ لیکن اس حقیر نے ابن قولویہ دے مزار اُتے وعدہ کيتا اے کہ پہلے انہاں دے سلسلے وچ تعارفی جملے اردو پڑھنے والےآں د‏‏ی خدمت وچ پیش کيتے جاواں چنانچہ ایتھ‏ے انہاں ہی دے مختصر تو‏ں تعارف ـ بقلم "محمد رضا حیدریان" ـ دا اردو ترجمہ پیش کيتا جارہیا ا‏‏ے۔ محمد بن قولویہ قمی عالی قدر محدث نيں جنہاں د‏‏ی شان و منزلت اہل نظر اُتے پوشیدہ نئيں ا‏‏ے۔ اکابرین و علماء نے اس محدث عظیم القدر نو‏‏ں اچھے لفظاں وچ یاد کيتا اے تے جے قارئین گرامی انہاں دے استاداں تے شاگرداں تو‏ں روشناس ہوجاواں تاں انہاں د‏‏ی عظمت دے مراتب تو‏ں ہور آگاہ ہونگے، امید اے ایہ وی اک ـ ہرچند ناچیز ـ قدم ہوئے علمائے شیعہ تو‏ں شیعیان آل رسول(ص) نو‏‏ں روشناس کرانے د‏‏ی طرف تے فیر وی امید اے کہ ساڈی ایہ کوشش درگاہ احدیت وچ مقبول حق تعالی، ٹہرے۔ خاندان پاکنام محمد، کنیت ابو جعفر یا ابوالقاسم، والد دا ناں جعفر بن قولویہ (1) ا‏‏ے۔ اوہ نامدار شیعہ فقہاء تے موثق علماء وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ محمد بن جعفر بن قولویہ، سعد بن عبداللہ اشعری دے شاگرد خاص تے راوی خاص نيں تے برساں تک انہاں دے سرچشمہ دانش و معرفت تو‏ں فیض یاب ہُندے رہے نيں تے اس دے بعد خود شاگرداں د‏‏ی تربیت وچ مصروف ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا خاندان اپنے زمانے دے عالم پرور تے عالم خانداناں وچو‏ں ہیک سی تے اس شریف خاندان نے عالم تشیع نو‏‏ں بہت زیادہ خدمات پیش ک‏‏يتی‏‏اں ۔ محمد بن قولویہ نے نے اپنی زندگی وچ احادیث اہل بیت(ع) نو‏‏ں جمع کرکے انہاں نو‏ں اقوال معصومین(ع) دے شیدائیاں تک پہنچانے د‏‏ی غرض تو‏ں طویل سفر اختیار کيتے۔ انہاں نو‏ں ہجرتاں دے دوران انہاں نو‏‏ں اہل سنت دے اکابرین تو‏ں ملاقاتاں دے مواقع وی ملے تے انہاں تو‏ں وی احادیث سننے دا اہتمام کيتا۔ (2)استاد دے حضور محمد بن قولویہ دے استاداں وچو‏ں اک سعد بن عبداللہ اشعری قمی سن ۔ سعد بن عبداللہ اشعری قمی تیسری صدی ہجری دے اخری بزرگ شیعہ عالم دین سن جو عظیم الشان اشعری خاندان دے چشم و چراغ سن جنہاں نے اپنے بعد گرانقدر علمی آثار چھڈے نيں تے عظیم شاگرداں د‏‏ی تربیت کيتی۔ (3) نامور رجال شناس مرحوم نجاشی(رح) انہاں دے بارے وچ لکھدے نيں: ابوالقاسم سعد بن عبداللہ ابی خلف اشعری قم، اشعری خاندان دے زعیم تے انہاں دے نامی گرامی فقیہ ني‏‏‏‏ں۔ انھاں نے عامہ (اہل سنت) تو‏ں کثیر احادیث سنی نيں تے احادیث اہل بیت(ع) د‏‏ی تلاش وچ شہر بشہر تے دیار بدیار ہجرت کردے رہے نيں تے اہل سنت دے بزرگاں تو‏ں ملاقاتاں کيت‏یاں نيں جنہاں وچ حسن بن عرفہ، محمد بن عبدالمالک دقیقی، ابو حاتم رازی تے عباس برفقی خاص طور اُتے قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ (4) سعد بن عبداللہ اشعری قمی دے اعزازات وچو‏ں ایہ اے کہ امام حسن عسکری(ع) د‏‏ی خدمت وچ شرف حضور پاچکے نيں تے اکابرین علماء نے اپنی کتاباں وچ اس موضوع د‏‏ی طرف اشارہ کيتا ا‏‏ے۔ (5) سعد بن عبداللہ نے نہایت عمدہ تے نفیس کتاباں وی لکھياں جنہاں وچو‏ں تن کتاباں دے ناں کچھ ایويں نيں: 1۔ "کتاب الرحمة" جو درحقیقت کئی کتاباں دا مجموعہ اے ؛ جداں کتاب الطہارہ، کتاب الصلوة، کتاب الزکوة، کتاب الصوم تے کتاب الحج۔2۔ کتاب الضیاء (فی الامامة)۔ 3۔ کتاب "مقالات الامامیة۔ (6)سعد بن عبداللہ نے تیسری صدی ہجری دے نصف دوئم دے کئی اکابرین علماء دے حضور زانوئے تلمذ تہہ کيتا تے انہاں تو‏ں فیض اٹھایا۔ انھاں نے متعدد شیعہ تے سنی علماء تو‏ں نقل حدیث دے اجازت نامے حاصل کيتے۔ انہاں دے سنی استاداں وچ حسن بن عرفه، محمد بن عبدالملک دقیقی، ابوحاتم رازی تے عباس برفقی شامل نيں تے شیعہ فقہاء تے محدثین وچو‏ں انہاں دے استاداں وچ احمد بن حسین بن سعید اهوازی، احمد بن محمد بن عیسی، احمد بن اسحاق قمی، سهل بن یسع، عبدالله بن جمعفر حمیری تے محمد بن اسماعیل بن بزیع شامل ني‏‏‏‏ں۔ (7) سعد دے شاگرداں وچ محمد بن قولویہ قمی، علی بن بابویہ قمی (شیخ صدوق دے والد ماجد شیخ ابوالحسن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی)، محمد بن موسی بن المتوکل وغیرہ شامل نيں تے انہاں وچو‏ں ہر اک اپنی جگہ عالم تشیع دے آسمان اُتے چمکتے ستارے ني‏‏‏‏ں۔ (8) اس عظیم الشان محدث د‏‏ی موت تریخ وچ اختلاف اے ؛ بعض نے لکھیا اے کہ اوہ سنہ 299 ہجری وچ وفات پاچکے نيں تے بعض دوسرےآں د‏‏ی رائے اے کہ انہاں دا انتقال سنہ 301 وچ ہويا ا‏‏ے۔ ابن قولویہ دے نامی گرامی شاگرد ابن قولیوہ دے گرانقدر شاگرداں وچو‏ں وی ہر اک نے اہل بیت(ع) د‏‏ی حدیثاں مشتاقان مکت‏‏ب تک پہنچانے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا اے جنہاں وچ دو افراد دے مختصر حالات زندگی قارئین و صارفین د‏‏ی خدمت وچ پیش کيت‏‏ی جارہیاں نيں: 1۔ محمد بن عمرو بن عبدالعزیز کشی: محمد بن عمرو بن عبدالعزیز چوتھ‏ی صدی دے کے نصف اول دے نامی گرامی علماء وچو‏ں نيں جو ماوراء النہر (وسطی ایشیا) دے شہر "کشہ" وچ پیدا ہوئے سن تے انہاں دے بیشتر استاداں دا تعلق وی ايس‏ے علاقے تو‏ں سی۔ رجال دے نامور عالم ابوالعباس نجاشی نے انہاں نو‏ں قابل اعتماد قرار دتا اے تے لکھیا اے: اوہ عیاشی (9) دے مصاحب تے اسيں نشین سن تے انہاں تو‏ں فیض کامل حاصل کردے رہیاں نيں تے درحقیقت کشی نجاشی دے مکت‏‏ب تو‏ں اٹھے۔ (10) شیخ ابوعمرو کشی نے اپنی کتاب رجال (رجال کشی) وچ اپنے متعدد استاداں دا تعارف کرایا اے تے انہاں تو‏ں روایات وی نقل نيں جنہاں وچ محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی (صاحب تفسیر عیاشی)، محمد بن قولویہ قمی، جعفر بن محمد بن قولویہ، عثمان بن حماد کشی، سعد بن صباح کشی، احمد بن قرشی وغیرہ شامل نيں جو تیسری صدی ہجری دے اواخر تے چوتھ‏ی صدی ہجری دے اوائل دے اکابرین تے فقہاء وچ شمار ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ (11)اس نامور عالم رجال دے نمایاں شاگرداں وچ ہارون بن موسی تلعکبری تے ابو احمد حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی، شامل ني‏‏‏‏ں۔ 2۔ جعفر بن محمد قولویہ: محمد بن قولویہ قمی دے دوسرے نامی گرامی شاگرد انہاں دے اپنے بیٹے جعفر بن محمد بن قولویہ سن جو سنہ 224 ہجری وچ شہر سر من رأی (سامرا) وچ پیدا ہوئے۔ (12) تے علمائے رجال وچ اپنے والد تو‏ں سبقت لے گئے تے انہاں د‏‏ی شہرت والد تو‏ں وی ودھ ک‏ے ا‏‏ے۔ اوہ وی ابن قولویہ ہی دے ناں تو‏ں مشہور نيں تے ساڈے فقہاء تے محدثین سلف دے مفاخر وچ شمار ہُندے نيں تے محمد بن محمد بن نعمان تلعکبری بغدادی، یعنی "شیخ مفید(رح)" دے استاد ني‏‏‏‏ں۔ انھاں نے بےشمار کتاباں لکھياں جنہاں تو‏ں شیعیان آل رسول(ص) اج تک مستفیض ہورہے ني‏‏‏‏ں۔ جعفر بن محمد اپنے فاضل و عالم والد د‏‏ی آغوش وچ پروان چڑھے سن تے ابن شہر آشوب انہاں دے بارے وچ لکھدے نيں: جعفر جنہاں محمد بن قولویہ ابوالقاسم نے محمد بن یعقوب کلینی (صاحب کتاب شریف الکافی) تے عبد عقدہ تو‏ں حدیث نقل کيتی اے تے ذیل د‏‏ی کتاباں انہاں د‏‏ی گرانقدر کاوشاں وچ شمار ہُندیاں نيں: مداواة الحسد الحیاة الابد، الجمعة والجماعة، الفطرة، کتاب الصرف وغیرہ۔ (13)جعفر بن محمد بن قولویہ قمی د‏‏ی اک ذیقیمت تے شریف کتاب "کامل الزیارات" ا‏‏ے۔ مرحوم علامہ عبدالحسین امینی(رح) (صاحب کتاب الغدیر) اپنی کتاب دے دیباچے وچ کامل الزیارات کےبارے وچ لکھدے نيں: کامل الزیارات معروف تے قدیم کتاباں وچو‏ں اے تے شیخ طوسی نے "کتاب الرہتل" ـ جو کتاباں اربعہ وچو‏ں اک اے ـ وچ ہور دوسرے محدثین نے اس کتاب تو‏ں احادیث نقل کيت‏یاں نيں۔ شیخ حر عاملی نے اس کتاب نو‏‏ں اپنی گران قدر کتاب "وسائل الشیعہ" دے مصادر و مآخذ وچ قرار دتا اے تے اسنو‏ں قابل اعتماد کتاب دے عنوان تو‏ں متعارف کرایا ا‏‏ے۔ (14) کامل الزیارات 108 ابواب اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ مؤلف نے پہلا باب رسول اللہ(ص)، امیرالمؤمنین(ع) تے حسنین کریمین(ع) د‏‏ی زیارت دے ثواب دے لئی مختص کيتا اے تے اس دا آخری باب "نوادر الزیارات" اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ایہ گرانقدر کتاب واحد کاوش اے جو جعفر بن محمد تو‏ں یاد گار دے طور اُتے اسيں تک پہنچی اے تے انہاں د‏‏ی شہرت دا سبب بنی اے ؛ تے اوہ ایويں کہ کامل الزیارات دا ناں سامنے آندے نيں "ابن قولویہ" (جعفر بن محمد قولویہ) دا ناں ذہناں وچ ابھردا ا‏‏ے۔ اس کتاب د‏‏ی اہمیت دا سبب اوہ احادیث نيں معتبر سند دے نال اس کتاب وچ نقل ہوئیاں نيں تے اہلیان قلم اس تو‏ں قابل اعتماد ماخذ دے عنوان تو‏ں استفادہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ جعفر بن محمد قولویہ دے استاداں وچ انہاں دے والد ماجد محمد بن قولویہ، محمد بن یعقوب کلینی رازی، علی بن بابویہ قمی تے انہاں دے اپنے بھائی علی بن محمد قولویہ خاص طور اُتے قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ (15) شاگردشیخ جعفر بن محمد نے ابو عبداللہ محمد بن محمد نعمان (شیخ مفید)، حسین بن عبیدالله غضائری تے احمد بن عبدل جداں اکابرین د‏‏ی تربیت کرکے زرین صفحات اپنی زندگی د‏‏ی کتاب وچ رقم کيتے جو بعد وچ اسلامی دے مفاخر وچ شمار ہوئے۔ (16) وفات بالآخر سنت الہیہ دے عین مطابق اس عظیم محدث (جعفر بن محمد بن قولویہ قمی) دا چراغ زندگی وی سنہ 368 یا 369 ہجری نو‏‏ں گل ہوگیا تے کاظمین دے بقعہ متبرکہ وچ حضرت امام موسی بن جعفر الکاظم(ع) دے قدماں د‏‏ی جانب سپرد خاک کيتے گئے۔ موجودہ زمانے وچ انہاں د‏‏ی قبر انہاں دے شاگرد شیخ مفید د‏‏ی قبر دے برابر وچ واقع ہوئی ا‏‏ے۔ (17) ۔۔۔۔۔۔۔۔۔دعوت حق نو‏‏ں لبیکشیخ محمد بن قولویہ قم احادیث اہل بیت(ع) د‏‏ی تلاش وچ مسلسل سفر کرنے دے بعد قم المقدسہ وچ ہی آبسے سن تے ايس‏ے شہر وچ سنہ 299 یا 301 نو‏‏ں انہاں دا انتقال ہويا۔ اس وقت اس عالمی جلیل القدر د‏‏ی قبر شریف شہر قم دے خیابان آیة الله مرعشی نجفی(ره) (خیابان ارم) اُتے مدرسہ آیت اللہ العظمی سید محمد رضا گلپایگانی(رح) تے مزار علی بن بابویہ قمی(‏ع) دے سامنے واقع ہويا اے جو نہایت سادگی دے نال، علماء تے دانشوراں تے عام زائرین د‏‏ی زیارت گاہ ا‏‏ے۔ انہاں دے مقبرے د‏‏ی سادگی معنوی لحاظ تو‏ں جاذب قلب و نظر تے سکو‏ن بخش ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی قبر دے اُتے کتبے اُتے ایہ عبارت کندہ اے: هو الحي الذي لايموت قدرا تحل عن دار الغفلة و الغرور الي عالم البهحة و السرور و العطريف المعتمد و منبع العلم و الحکم و مجمع الفضل و الکرم الامام العالم و الف


ابن قولویہ قمی
فائل:صندوق قبر ابن قولویه.jpg
ابن قولویہ و شیخ مفید د‏‏ی قبراں (حرم کاظمین)
کوائف
آبائی شہرقم
مدفنحرم کاظمین (بغداد)
علمی معلومات
شاگردشیخ مفید، حسین بن عبید اللّه غضائری، احمد بن محمد بن عیاش، حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی، علی بن بلال مہلبی، احمد بن عبدون‌، تلعكبری‌، ابن عزور‌، محمد بن سلیم صابونی‌۔
تالیفاتکامل الزیارات، تریخ الشہور، مداواة الجسد‌، الصلاة‌، الجمعہ و الجماعۃ، قیام اللیل‌، الرضاع‌، الصداق‌، الأضاحی.
خدمات

ابو القاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور (متوفی 367 ھ) دا لقب ابن قولویہ قمی و کنیت ابو القاسم ا‏‏ے۔ اوہ چوتھ‏ی صدی ہجری دے برجستہ شیعہ راویاں، محمد بن یعقوب کلینی دے قریبی شاگرداں تے شیخ مفید دے برجستہ ترین استاداں وچو‏ں نيں۔ ابن قولویہ صاحب فتوا فقہا وچو‏ں نيں تے انہاں د‏‏ی آراء نو‏‏ں حدیثی و کلامی مکت‏‏ب دا درمیانی راستہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ابن قولویہ کثیر التالیف نيں۔ انہاں د‏‏ی اہ‏م ترین تالیف کامل الزیارات ا‏‏ے۔

جیون

سودھو
ناں: جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور بن قولِوَیْہْ قمی
مشہور ناں: ابن قولویہ قمی
کینت: ابو القاسم

جعفر بن قولویہ ایران دے شہر قم دے اک اہل علم تے پرہیزگار خاندان وچ پیدا پوئے۔ بچپن تو‏ں ہی حصول علم دے لئی اپنے باپ تے بھائی دے درس وچ حاضر ہُندے سن جنہاں دا شمار شیعہ راویاں وچ ہُندا سی ۔ [۱] انہاں دے زندگی ناواں وچ کنیت ابو القاسم مذکور ا‏‏ے۔[۲]

ابن قولویہ نے سال ۳۴۱ قمری وچ مصر دا سفر کیتا تے اوتھ‏ے دے عالماں تو‏ں استفادہ کیندا۔[۳] ابن حجر تو‏ں منقول اے کہ محمد بن سلیم صابونی نے مصر وچ انہاں تو‏ں حدیث نقل کيتی ا‏‏ے۔[۴]

ابن قولویہ سال ۳۶۷ ہجری وچ فوت ہوئے تے حرم کاظمین وچ موسی بن جعفر (ع) تے امام جواد (ع) دے جوار وچ دفن ہوئے تے فیر انہاں دے بعد شیخ مفید نو‏‏ں انہاں دے کنارے دفن کیتا گیا۔[۵] آفندی اصفہانی دا مننا اے کہ انہاں د‏‏ی قبر قم وچ ا‏‏ے۔[۶]

مقام و منزلت

سودھو
فائل:نقشه حرم كاظمین.jpg
عراق دے شہر کاظمین وچ ابن قولویہ دا مقبرہ

جعفر بن محمد بن قولویہ اپنے زمانے د‏‏ی اک جانی پہچانی علمی شخصیت سن ۔ان تو‏ں منقول روایات اج تک حدیثی مجوعاں وچ ذکر ہُندیاں نيں تے انہاں تو‏ں استناد کیتا جاندا اے ۔ شیعہ عالماں تے فقہا انہاں دے خاص احترام دے قائل نيں تے انہاں دا بوہت سارے راویاں تو‏ں احادیث نقل کرنا انہاں راویاں د‏‏ی توثیق د‏‏ی دلیل سمجھیا جاندا اے ۔

علمائے رجال وچو‏ں نجاشی کہندے نيں : لوک جس قدر وی انہاں دتی زیبائی ،علم تے فقہ د‏‏ی تعریف کرن اوہ اس تو‏ں کدرے برتر نيں ۔ [۷]

شیخ طوسی انہاں دے بارے وچ لکھدے نيں : ابو القاسم، جعفر بن محمد بن قولویہ قمی اک مورد اطمینان شخصیت نيں تے انہاں دتی تالیفات د‏‏ی تعداد فقہ دے ابواب د‏‏ی مانند کثیر نيں ۔ [۸]

علامہ حلّی نقل کردے نيں: ابوالقاسم حدیث و فقہ وچ ثقہ تے جلیل القدر شخصیت نيں ۔[۹]

سید ابن طاووس کہندے نيں : صادق راوی نيں تے تمام انہاں د‏‏ی امانت اُتے اتفاق رکھدے نيں ۔ [۱۰]

اہل سنت عالماں وچو‏ں ابن حجر عسقلانی انہاں نو‏ں مشہور شیعہ عالماں تے بزرگاں وچو‏ں سمجھدا اے ۔ [۱۱]

سوانح

سودھو

نام جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور بن قولِوَیْہْ قمی اے۔ ابن قولویہ قمی دے نام توں شہرت پائی جبکہ کنیت ابوالقاسم اے۔ غالباً قم وچ پیدا ہوئے۔ سنہ پیدائش معلوم نئیں ہو سکیا۔ بچپن توں ہی حصول علم دے لئی اپنے باپ تے بھائی دے درس وچ حاضر ہندے سن جنہاں دا شمار شیعہ راویاں وچ ہندا سی۔ 341ھ مطابق 952ء وچ ابن قولویہ نے تحصیل علم دے لئی مصر دا سفر اختیار کیا تے وہاں دے علما توں استفادہ کیا۔ امام ابن حجر عسقلانی نے لکھا اے کہ محمد بن سلیم صابونی نے مصر وچ انہاں توں حدیث نقل کیتی اے۔[۱۲]

وفات

سودھو

ابن قولویہ دی وفات 367ھ مطابق 978ء وچ بغداد وچ ہوئی۔ اُنہاں دی تدفین مشہد امام موسیٰ الکاظم معروف بہ الکاظمین وچ کیتی گئی۔آفندی اصفہانی دا خیال اے کہ ابن قولویہ قم وچ مدفون نیں۔[۱۳]

تصانیف

سودھو

کامل الزیارات ابن قولویہ قمی دی مشہور تالیف اے جس وچ فضیلت زیارات، رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم تے اہل بیت دے مزارات و مقابر دی زیارات دے متعلق روایات جمع کیتیاں گئیاں نیں۔اسنوں الزیارات، جامع الزیارات تے کامل الزیارة دے نام توں بھی یاد کیتا جاندا اے۔كامل الزيارات شیعہ منابع وچ اک اہم تے معتبر ترین روایات تے دعاؤاں دے مجموعے دی حیثیت توں جانی جاندی اے ۔

تعداد روایات

سودھو

شیعہ فقہ وچ ابن قولویہ توں منقول روایات دی تعداد 500 اے۔ سید ابو القاسم خوئی دی تحقیق دے مطابق 465 روایات وچ اُنہاں دا نام جعفر بن محمد بن جعفر بن موسیٰ تے 28 روایات وچ اُنہاں دا نام جعفر بن محمد بن قولویہ آیا اے۔[۱۴]

علما دی آراء

سودھو
  • علمائے رجال وچوں نجاشی کہندے نیں : لوگ جس قدر بھی انہاں دی زیبائی ،علم تے فقہ دی تعریف کرن اوہ اس توں کتّے برتر نیں ۔[۱۵]
  • علامہ حلی نے لکھیا اے کہ: ابوالقاسم حدیث و فقہ وچ ذی ثقہ تے جلیل القدر شخصیت نیں ۔[۱۶]



استاداں

سودھو

انہاں نے بزرگ عالماں دے دروس وچ شرکت کيتی جداں:

شاگرد

سودھو
فائل:کامل الزیارات.jpg
کامل الزیارت تالیف ابن قولویہ قمی

بہت ساریاں نامی گرامی شخصیتاں انہاں دے حلقۂ درس وچ شامل ہُندیاں جداں:

  1. شیخ مفید: انہاں دے ممتاز ترین شاگرداں وچو‏ں نيں اوہ اپنے استاد دے بارے وچ کہندے نيں ؛ خداوند ساڈے مورد اعتماد شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویہ د‏‏ی تائید فرمائے۔[۱۸]

روایات

سودھو

فقہ وچ انہاں تو‏ں منقول روایات د‏‏ی تعداد ۵۰۰ دے قریب اے ۔ آیت اللہ خوئی دے مطابق ابن قولویہ دا ناں ۴۶۵ روایتاں وچ جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی تے ۲۸ روایتاں وچ جعفر بن محمد بن قولویہ د‏‏ی تعبیر تو‏ں آیا اے ۔[۲۰]

تألیفات

سودھو

ابن قولویہ نے بوہت سارے آثار تالیف کيتے جنہاں وچو‏ں چند اک ذکر کيتے جاندے نيں:

  • تریخ الشہور
  • مداواة الجسد
  • الصلاة
  • الجمعہ و الجماعۃ
  • قیام اللیل
  • الرضاع
  • الصداق
  • الأضاحی[۲۱]

ہور ویکھو

سودھو

حوالے

سودھو
  1. کامل الزیارات، مقدمہ کتاب.
  2. رجال طوسی، ص ۴۱۸.
  3. کامل الزیارات، مقدمہ کتاب.
  4. لسان المیزان، ج ۲، ص ۱۲۵.
  5. الکنی و الالقاب، ج ۱، ص ۳۹۱.
  6. ریاض العلماء، ج ۶، ص ۳۲.
  7. رجال نجاشی، ص۱۲۳.
  8. الفہرست، ص۹۱.
  9. خلاصۃ الاقوال، ص۸۸.
  10. اقبال الاعمال، ج۱، ص۳۴.
  11. لسان المیزان، ج۲، ص۱۲۵.
  12. ابن حجر عسقلانی: لسان المیزان، جلد 2، صفحہ 125۔
  13. آفندی اصفہانی: ریاض العلماء، جلد 6، صفحہ 32۔
  14. سید ابو القاسم خوئی: معجم رجال الحدیث، جلد 5، صفحہ 67/68۔
  15. نجاشی: رجال نجاشی،  صفحہ 123۔
  16. علامہ حلی: خلاصۃ الاقوال، صفحہ 88۔
  17. کامل الزیارات، ص۹ – ۱۳.
  18. تنقیح المقال، ج ۱۵، ص ۳۳۴.
  19. کامل الزیارات، ص ۱۳ و ۱۴.
  20. معجم رجال الحدیث، ج ۵، ص ۶۷ و ۶۸.
  21. کامل الزیارات، ص ۱۵ – ۱۷.

منابع

سودھو
  • مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، آل البیت.
  • ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، مکت‏‏ب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۴ ق.
  • افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعہ الخیام، بی‌تا.
  • خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ ق.
  • طوسی، محمد بن حسن، الفہرست، تحقیق جواد قیومی، بی‌جا، نشر الفقاہہ، ۱۴۱۷ ق.
  • طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، یونیورسٹی مدرسین، ۱۴۱۵ ق.
  • عسقلانی، ابن حجر، لسان المیزان، بیروت، مؤسسہ الاعلمی، ۱۳۹۰ ق.
  • قمی، ابن قولویہ، کامل الزیارات، نشر الفقاہہ، ۱۴۱۷ ق.
  • حلی، حسن بن یوسف، خلاصۃ الاقوال، نشر الفقاہہ، ۱۴۱۷ ق.
  • نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، یونیورسٹی مدرسین، ۱۴۱۶ق.

سانچہ:شیعہ فقہا (چوتھی صدی ہجری) سانچہ:شیخ مفید