ابن قولویہ
ابن قولویہ | |
---|---|
مقام پیدائش | |
وفات | سنہ 978 |
مدفن | مسجد کاظمیہ ، بغداد ، عراق |
شہریت | ایران |
عملی زندگی | |
پیشہ | عالم ، محدث ، فقیہ ، مورخ |
کارہائے نمایاں | کامل زیارات |
باب اسلام | |
ترمیم |
ابن قولویہ قمی (وفات: 367ھ/ 978ء) شیعی محدث، فقیہ سن۔ابن قولویہ شیعی محدثین شیخ ابن بابویہ قمی تے الکلینی دے استاد نیں۔ابن قولویہ اپنے زمانے دی اک جانی پہچانی علمی شخصیت سن۔انہاں توں منقول روایات اج تک حدیثی مجوعےآں وچ ذکر ہندیاں نیں تے انہاں توں استناد کیتا جاندا اے ۔ شیعہ علما تے فقہا انہاں دے خاص احترام دے قائل نیں تے انہاں دا بہت سارے راویاں توں احادیث نقل کرنا انہاں راویاں دی توثیق دی دلیل سمجھیا جاندا اے ۔
قم المقدسہ دا چپّہ چپّہ بزرگان دین دی نشانیاں توں معمور اے۔ کدی تاں اس شہر وچ گھمدے ہوئے انسانی ضمیر نوں صدائے "فاخلع نعلیک انک بالواد المقدس طوی" دی صدا سنائے دینے لگتی اے تے جی چاہندا اے کہ جوندے اتار کر ادب توں قدم رکھ دے اس شہر دی زیارت کيتی جائے؛ اس شہر دا سورج کریمہ اہل بیت سیدہ فاطمہ معصومہ بنت موسی بن جعفر (علیہم السلام) دا حرم شریف اے نوں قم رود نامی نالے دے کنارے اُتے واقع ہويا اے تے حرم دی دوسری جانب خیابان آیة الله مرعشی نجفی(ره) (خیابان ارم) نامی سڑک اے جس دے کھبے کنارے پرانے بازار دی جانب چلدے ہوئے بازار غدیر تک پہنچنے توں پہلے اک مقبرہ واقع اے جس وچ بزرگ محدث محمد بن قولویہ قمی آرام کررہے نيں تے نال دفاع مقدس دے شہیداں دی چند قبراں واقع نيں۔ اوداں تاں حرم دے میدان آستانہ وچ ابن قولویہ دے مزار تک پہنچنے توں پہلے ہی اک قبرستان واقع اے جس نوں "شیخان" کہیا جاندا اے تے اس وچ امام رضا(ع) دے صحابی زکریا بن آدم، بعض اشعری علمائے کرام، میرزائے قمی، ملکی تبریزی تے متعدد بزرگ علماء تے شہداء دی قبراں واقع نيں تے بازار غدیر دے وچکار وی محدث جلیل القدر علی بن ابراہیم قمی(رح) دا مزار اے تے انہاں دے مقبرے دے بالکل سامنے علی بن بابویہ قمی دا مزار واقع اے ؛ لیکن اس حقیر نے ابن قولویہ دے مزار اُتے وعدہ کيتا اے کہ پہلے انہاں دے سلسلے وچ تعارفی جملے اردو پڑھنے والےآں دی خدمت وچ پیش کيتے جاواں چنانچہ ایتھے انہاں ہی دے مختصر توں تعارف ـ بقلم "محمد رضا حیدریان" ـ دا اردو ترجمہ پیش کيتا جارہیا اے۔ محمد بن قولویہ قمی عالی قدر محدث نيں جنہاں دی شان و منزلت اہل نظر اُتے پوشیدہ نئيں اے۔ اکابرین و علماء نے اس محدث عظیم القدر نوں اچھے لفظاں وچ یاد کيتا اے تے جے قارئین گرامی انہاں دے استاداں تے شاگرداں توں روشناس ہوجاواں تاں انہاں دی عظمت دے مراتب توں ہور آگاہ ہونگے، امید اے ایہ وی اک ـ ہرچند ناچیز ـ قدم ہوئے علمائے شیعہ توں شیعیان آل رسول(ص) نوں روشناس کرانے دی طرف تے فیر وی امید اے کہ ساڈی ایہ کوشش درگاہ احدیت وچ مقبول حق تعالی، ٹہرے۔ خاندان پاکنام محمد، کنیت ابو جعفر یا ابوالقاسم، والد دا ناں جعفر بن قولویہ (1) اے۔ اوہ نامدار شیعہ فقہاء تے موثق علماء وچوں نيں۔ محمد بن جعفر بن قولویہ، سعد بن عبداللہ اشعری دے شاگرد خاص تے راوی خاص نيں تے برساں تک انہاں دے سرچشمہ دانش و معرفت توں فیض یاب ہُندے رہے نيں تے اس دے بعد خود شاگرداں دی تربیت وچ مصروف ہوئے نيں۔ انہاں دا خاندان اپنے زمانے دے عالم پرور تے عالم خانداناں وچوں ہیک سی تے اس شریف خاندان نے عالم تشیع نوں بہت زیادہ خدمات پیش کيتیاں ۔ محمد بن قولویہ نے نے اپنی زندگی وچ احادیث اہل بیت(ع) نوں جمع کرکے انہاں نوں اقوال معصومین(ع) دے شیدائیاں تک پہنچانے دی غرض توں طویل سفر اختیار کيتے۔ انہاں نوں ہجرتاں دے دوران انہاں نوں اہل سنت دے اکابرین توں ملاقاتاں دے مواقع وی ملے تے انہاں توں وی احادیث سننے دا اہتمام کيتا۔ (2)استاد دے حضور محمد بن قولویہ دے استاداں وچوں اک سعد بن عبداللہ اشعری قمی سن ۔ سعد بن عبداللہ اشعری قمی تیسری صدی ہجری دے اخری بزرگ شیعہ عالم دین سن جو عظیم الشان اشعری خاندان دے چشم و چراغ سن جنہاں نے اپنے بعد گرانقدر علمی آثار چھڈے نيں تے عظیم شاگرداں دی تربیت کيتی۔ (3) نامور رجال شناس مرحوم نجاشی(رح) انہاں دے بارے وچ لکھدے نيں: ابوالقاسم سعد بن عبداللہ ابی خلف اشعری قم، اشعری خاندان دے زعیم تے انہاں دے نامی گرامی فقیہ نيں۔ انھاں نے عامہ (اہل سنت) توں کثیر احادیث سنی نيں تے احادیث اہل بیت(ع) دی تلاش وچ شہر بشہر تے دیار بدیار ہجرت کردے رہے نيں تے اہل سنت دے بزرگاں توں ملاقاتاں کيتیاں نيں جنہاں وچ حسن بن عرفہ، محمد بن عبدالمالک دقیقی، ابو حاتم رازی تے عباس برفقی خاص طور اُتے قابل ذکر نيں۔ (4) سعد بن عبداللہ اشعری قمی دے اعزازات وچوں ایہ اے کہ امام حسن عسکری(ع) دی خدمت وچ شرف حضور پاچکے نيں تے اکابرین علماء نے اپنی کتاباں وچ اس موضوع دی طرف اشارہ کيتا اے۔ (5) سعد بن عبداللہ نے نہایت عمدہ تے نفیس کتاباں وی لکھياں جنہاں وچوں تن کتاباں دے ناں کچھ ایويں نيں: 1۔ "کتاب الرحمة" جو درحقیقت کئی کتاباں دا مجموعہ اے ؛ جداں کتاب الطہارہ، کتاب الصلوة، کتاب الزکوة، کتاب الصوم تے کتاب الحج۔2۔ کتاب الضیاء (فی الامامة)۔ 3۔ کتاب "مقالات الامامیة۔ (6)سعد بن عبداللہ نے تیسری صدی ہجری دے نصف دوئم دے کئی اکابرین علماء دے حضور زانوئے تلمذ تہہ کيتا تے انہاں توں فیض اٹھایا۔ انھاں نے متعدد شیعہ تے سنی علماء توں نقل حدیث دے اجازت نامے حاصل کيتے۔ انہاں دے سنی استاداں وچ حسن بن عرفه، محمد بن عبدالملک دقیقی، ابوحاتم رازی تے عباس برفقی شامل نيں تے شیعہ فقہاء تے محدثین وچوں انہاں دے استاداں وچ احمد بن حسین بن سعید اهوازی، احمد بن محمد بن عیسی، احمد بن اسحاق قمی، سهل بن یسع، عبدالله بن جمعفر حمیری تے محمد بن اسماعیل بن بزیع شامل نيں۔ (7) سعد دے شاگرداں وچ محمد بن قولویہ قمی، علی بن بابویہ قمی (شیخ صدوق دے والد ماجد شیخ ابوالحسن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی)، محمد بن موسی بن المتوکل وغیرہ شامل نيں تے انہاں وچوں ہر اک اپنی جگہ عالم تشیع دے آسمان اُتے چمکتے ستارے نيں۔ (8) اس عظیم الشان محدث دی موت تریخ وچ اختلاف اے ؛ بعض نے لکھیا اے کہ اوہ سنہ 299 ہجری وچ وفات پاچکے نيں تے بعض دوسرےآں دی رائے اے کہ انہاں دا انتقال سنہ 301 وچ ہويا اے۔ ابن قولویہ دے نامی گرامی شاگرد ابن قولیوہ دے گرانقدر شاگرداں وچوں وی ہر اک نے اہل بیت(ع) دی حدیثاں مشتاقان مکتب تک پہنچانے وچ اہم کردار ادا کيتا اے جنہاں وچ دو افراد دے مختصر حالات زندگی قارئین و صارفین دی خدمت وچ پیش کيتی جارہیاں نيں: 1۔ محمد بن عمرو بن عبدالعزیز کشی: محمد بن عمرو بن عبدالعزیز چوتھی صدی دے کے نصف اول دے نامی گرامی علماء وچوں نيں جو ماوراء النہر (وسطی ایشیا) دے شہر "کشہ" وچ پیدا ہوئے سن تے انہاں دے بیشتر استاداں دا تعلق وی ايسے علاقے توں سی۔ رجال دے نامور عالم ابوالعباس نجاشی نے انہاں نوں قابل اعتماد قرار دتا اے تے لکھیا اے: اوہ عیاشی (9) دے مصاحب تے اسيں نشین سن تے انہاں توں فیض کامل حاصل کردے رہیاں نيں تے درحقیقت کشی نجاشی دے مکتب توں اٹھے۔ (10) شیخ ابوعمرو کشی نے اپنی کتاب رجال (رجال کشی) وچ اپنے متعدد استاداں دا تعارف کرایا اے تے انہاں توں روایات وی نقل نيں جنہاں وچ محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی (صاحب تفسیر عیاشی)، محمد بن قولویہ قمی، جعفر بن محمد بن قولویہ، عثمان بن حماد کشی، سعد بن صباح کشی، احمد بن قرشی وغیرہ شامل نيں جو تیسری صدی ہجری دے اواخر تے چوتھی صدی ہجری دے اوائل دے اکابرین تے فقہاء وچ شمار ہُندے نيں۔ (11)اس نامور عالم رجال دے نمایاں شاگرداں وچ ہارون بن موسی تلعکبری تے ابو احمد حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی، شامل نيں۔ 2۔ جعفر بن محمد قولویہ: محمد بن قولویہ قمی دے دوسرے نامی گرامی شاگرد انہاں دے اپنے بیٹے جعفر بن محمد بن قولویہ سن جو سنہ 224 ہجری وچ شہر سر من رأی (سامرا) وچ پیدا ہوئے۔ (12) تے علمائے رجال وچ اپنے والد توں سبقت لے گئے تے انہاں دی شہرت والد توں وی ودھ کے اے۔ اوہ وی ابن قولویہ ہی دے ناں توں مشہور نيں تے ساڈے فقہاء تے محدثین سلف دے مفاخر وچ شمار ہُندے نيں تے محمد بن محمد بن نعمان تلعکبری بغدادی، یعنی "شیخ مفید(رح)" دے استاد نيں۔ انھاں نے بےشمار کتاباں لکھياں جنہاں توں شیعیان آل رسول(ص) اج تک مستفیض ہورہے نيں۔ جعفر بن محمد اپنے فاضل و عالم والد دی آغوش وچ پروان چڑھے سن تے ابن شہر آشوب انہاں دے بارے وچ لکھدے نيں: جعفر جنہاں محمد بن قولویہ ابوالقاسم نے محمد بن یعقوب کلینی (صاحب کتاب شریف الکافی) تے عبد عقدہ توں حدیث نقل کيتی اے تے ذیل دی کتاباں انہاں دی گرانقدر کاوشاں وچ شمار ہُندیاں نيں: مداواة الحسد الحیاة الابد، الجمعة والجماعة، الفطرة، کتاب الصرف وغیرہ۔ (13)جعفر بن محمد بن قولویہ قمی دی اک ذیقیمت تے شریف کتاب "کامل الزیارات" اے۔ مرحوم علامہ عبدالحسین امینی(رح) (صاحب کتاب الغدیر) اپنی کتاب دے دیباچے وچ کامل الزیارات کےبارے وچ لکھدے نيں: کامل الزیارات معروف تے قدیم کتاباں وچوں اے تے شیخ طوسی نے "کتاب الرہتل" ـ جو کتاباں اربعہ وچوں اک اے ـ وچ ہور دوسرے محدثین نے اس کتاب توں احادیث نقل کيتیاں نيں۔ شیخ حر عاملی نے اس کتاب نوں اپنی گران قدر کتاب "وسائل الشیعہ" دے مصادر و مآخذ وچ قرار دتا اے تے اسنوں قابل اعتماد کتاب دے عنوان توں متعارف کرایا اے۔ (14) کامل الزیارات 108 ابواب اُتے مشتمل اے۔ مؤلف نے پہلا باب رسول اللہ(ص)، امیرالمؤمنین(ع) تے حسنین کریمین(ع) دی زیارت دے ثواب دے لئی مختص کيتا اے تے اس دا آخری باب "نوادر الزیارات" اُتے مشتمل اے۔ ایہ گرانقدر کتاب واحد کاوش اے جو جعفر بن محمد توں یاد گار دے طور اُتے اسيں تک پہنچی اے تے انہاں دی شہرت دا سبب بنی اے ؛ تے اوہ ایويں کہ کامل الزیارات دا ناں سامنے آندے نيں "ابن قولویہ" (جعفر بن محمد قولویہ) دا ناں ذہناں وچ ابھردا اے۔ اس کتاب دی اہمیت دا سبب اوہ احادیث نيں معتبر سند دے نال اس کتاب وچ نقل ہوئیاں نيں تے اہلیان قلم اس توں قابل اعتماد ماخذ دے عنوان توں استفادہ کردے نيں۔ جعفر بن محمد قولویہ دے استاداں وچ انہاں دے والد ماجد محمد بن قولویہ، محمد بن یعقوب کلینی رازی، علی بن بابویہ قمی تے انہاں دے اپنے بھائی علی بن محمد قولویہ خاص طور اُتے قابل ذکر نيں۔ (15) شاگردشیخ جعفر بن محمد نے ابو عبداللہ محمد بن محمد نعمان (شیخ مفید)، حسین بن عبیدالله غضائری تے احمد بن عبدل جداں اکابرین دی تربیت کرکے زرین صفحات اپنی زندگی دی کتاب وچ رقم کيتے جو بعد وچ اسلامی دے مفاخر وچ شمار ہوئے۔ (16) وفات بالآخر سنت الہیہ دے عین مطابق اس عظیم محدث (جعفر بن محمد بن قولویہ قمی) دا چراغ زندگی وی سنہ 368 یا 369 ہجری نوں گل ہوگیا تے کاظمین دے بقعہ متبرکہ وچ حضرت امام موسی بن جعفر الکاظم(ع) دے قدماں دی جانب سپرد خاک کيتے گئے۔ موجودہ زمانے وچ انہاں دی قبر انہاں دے شاگرد شیخ مفید دی قبر دے برابر وچ واقع ہوئی اے۔ (17) ۔۔۔۔۔۔۔۔۔دعوت حق نوں لبیکشیخ محمد بن قولویہ قم احادیث اہل بیت(ع) دی تلاش وچ مسلسل سفر کرنے دے بعد قم المقدسہ وچ ہی آبسے سن تے ايسے شہر وچ سنہ 299 یا 301 نوں انہاں دا انتقال ہويا۔ اس وقت اس عالمی جلیل القدر دی قبر شریف شہر قم دے خیابان آیة الله مرعشی نجفی(ره) (خیابان ارم) اُتے مدرسہ آیت اللہ العظمی سید محمد رضا گلپایگانی(رح) تے مزار علی بن بابویہ قمی(ع) دے سامنے واقع ہويا اے جو نہایت سادگی دے نال، علماء تے دانشوراں تے عام زائرین دی زیارت گاہ اے۔ انہاں دے مقبرے دی سادگی معنوی لحاظ توں جاذب قلب و نظر تے سکون بخش اے۔ انہاں دی قبر دے اُتے کتبے اُتے ایہ عبارت کندہ اے: هو الحي الذي لايموت قدرا تحل عن دار الغفلة و الغرور الي عالم البهحة و السرور و العطريف المعتمد و منبع العلم و الحکم و مجمع الفضل و الکرم الامام العالم و الف
کوائف | |
---|---|
آبائی شہر | قم |
مدفن | حرم کاظمین (بغداد) |
علمی معلومات | |
شاگرد | شیخ مفید، حسین بن عبید اللّه غضائری، احمد بن محمد بن عیاش، حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی، علی بن بلال مہلبی، احمد بن عبدون، تلعكبری، ابن عزور، محمد بن سلیم صابونی۔ |
تالیفات | کامل الزیارات، تریخ الشہور، مداواة الجسد، الصلاة، الجمعہ و الجماعۃ، قیام اللیل، الرضاع، الصداق، الأضاحی. |
خدمات |
ابو القاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور (متوفی 367 ھ) دا لقب ابن قولویہ قمی و کنیت ابو القاسم اے۔ اوہ چوتھی صدی ہجری دے برجستہ شیعہ راویاں، محمد بن یعقوب کلینی دے قریبی شاگرداں تے شیخ مفید دے برجستہ ترین استاداں وچوں نيں۔ ابن قولویہ صاحب فتوا فقہا وچوں نيں تے انہاں دی آراء نوں حدیثی و کلامی مکتب دا درمیانی راستہ سمجھیا جاندا اے۔ ابن قولویہ کثیر التالیف نيں۔ انہاں دی اہم ترین تالیف کامل الزیارات اے۔
جیون
سودھو- ناں: جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور بن قولِوَیْہْ قمی
- مشہور ناں: ابن قولویہ قمی
- کینت: ابو القاسم
جعفر بن قولویہ ایران دے شہر قم دے اک اہل علم تے پرہیزگار خاندان وچ پیدا پوئے۔ بچپن توں ہی حصول علم دے لئی اپنے باپ تے بھائی دے درس وچ حاضر ہُندے سن جنہاں دا شمار شیعہ راویاں وچ ہُندا سی ۔ [۱] انہاں دے زندگی ناواں وچ کنیت ابو القاسم مذکور اے۔[۲]
ابن قولویہ نے سال ۳۴۱ قمری وچ مصر دا سفر کیتا تے اوتھے دے عالماں توں استفادہ کیندا۔[۳] ابن حجر توں منقول اے کہ محمد بن سلیم صابونی نے مصر وچ انہاں توں حدیث نقل کيتی اے۔[۴]
ابن قولویہ سال ۳۶۷ ہجری وچ فوت ہوئے تے حرم کاظمین وچ موسی بن جعفر (ع) تے امام جواد (ع) دے جوار وچ دفن ہوئے تے فیر انہاں دے بعد شیخ مفید نوں انہاں دے کنارے دفن کیتا گیا۔[۵] آفندی اصفہانی دا مننا اے کہ انہاں دی قبر قم وچ اے۔[۶]
مقام و منزلت
سودھوجعفر بن محمد بن قولویہ اپنے زمانے دی اک جانی پہچانی علمی شخصیت سن ۔ان توں منقول روایات اج تک حدیثی مجوعاں وچ ذکر ہُندیاں نيں تے انہاں توں استناد کیتا جاندا اے ۔ شیعہ عالماں تے فقہا انہاں دے خاص احترام دے قائل نيں تے انہاں دا بوہت سارے راویاں توں احادیث نقل کرنا انہاں راویاں دی توثیق دی دلیل سمجھیا جاندا اے ۔
علمائے رجال وچوں نجاشی کہندے نيں : لوک جس قدر وی انہاں دتی زیبائی ،علم تے فقہ دی تعریف کرن اوہ اس توں کدرے برتر نيں ۔ [۷]
شیخ طوسی انہاں دے بارے وچ لکھدے نيں : ابو القاسم، جعفر بن محمد بن قولویہ قمی اک مورد اطمینان شخصیت نيں تے انہاں دتی تالیفات دی تعداد فقہ دے ابواب دی مانند کثیر نيں ۔ [۸]
علامہ حلّی نقل کردے نيں: ابوالقاسم حدیث و فقہ وچ ثقہ تے جلیل القدر شخصیت نيں ۔[۹]
سید ابن طاووس کہندے نيں : صادق راوی نيں تے تمام انہاں دی امانت اُتے اتفاق رکھدے نيں ۔ [۱۰]
اہل سنت عالماں وچوں ابن حجر عسقلانی انہاں نوں مشہور شیعہ عالماں تے بزرگاں وچوں سمجھدا اے ۔ [۱۱]
سوانح
سودھونام جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن مسرور بن قولِوَیْہْ قمی اے۔ ابن قولویہ قمی دے نام توں شہرت پائی جبکہ کنیت ابوالقاسم اے۔ غالباً قم وچ پیدا ہوئے۔ سنہ پیدائش معلوم نئیں ہو سکیا۔ بچپن توں ہی حصول علم دے لئی اپنے باپ تے بھائی دے درس وچ حاضر ہندے سن جنہاں دا شمار شیعہ راویاں وچ ہندا سی۔ 341ھ مطابق 952ء وچ ابن قولویہ نے تحصیل علم دے لئی مصر دا سفر اختیار کیا تے وہاں دے علما توں استفادہ کیا۔ امام ابن حجر عسقلانی نے لکھا اے کہ محمد بن سلیم صابونی نے مصر وچ انہاں توں حدیث نقل کیتی اے۔[۱۲]
وفات
سودھوابن قولویہ دی وفات 367ھ مطابق 978ء وچ بغداد وچ ہوئی۔ اُنہاں دی تدفین مشہد امام موسیٰ الکاظم معروف بہ الکاظمین وچ کیتی گئی۔آفندی اصفہانی دا خیال اے کہ ابن قولویہ قم وچ مدفون نیں۔[۱۳]
تصانیف
سودھو- ہور پڑھو: کامل الزیارات
کامل الزیارات ابن قولویہ قمی دی مشہور تالیف اے جس وچ فضیلت زیارات، رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم تے اہل بیت دے مزارات و مقابر دی زیارات دے متعلق روایات جمع کیتیاں گئیاں نیں۔اسنوں الزیارات، جامع الزیارات تے کامل الزیارة دے نام توں بھی یاد کیتا جاندا اے۔كامل الزيارات شیعہ منابع وچ اک اہم تے معتبر ترین روایات تے دعاؤاں دے مجموعے دی حیثیت توں جانی جاندی اے ۔
تعداد روایات
سودھوشیعہ فقہ وچ ابن قولویہ توں منقول روایات دی تعداد 500 اے۔ سید ابو القاسم خوئی دی تحقیق دے مطابق 465 روایات وچ اُنہاں دا نام جعفر بن محمد بن جعفر بن موسیٰ تے 28 روایات وچ اُنہاں دا نام جعفر بن محمد بن قولویہ آیا اے۔[۱۴]
علما دی آراء
سودھو- علمائے رجال وچوں نجاشی کہندے نیں : لوگ جس قدر بھی انہاں دی زیبائی ،علم تے فقہ دی تعریف کرن اوہ اس توں کتّے برتر نیں ۔[۱۵]
- علامہ حلی نے لکھیا اے کہ: ابوالقاسم حدیث و فقہ وچ ذی ثقہ تے جلیل القدر شخصیت نیں ۔[۱۶]
استاداں
سودھوانہاں نے بزرگ عالماں دے دروس وچ شرکت کيتی جداں:
شاگرد
سودھوبہت ساریاں نامی گرامی شخصیتاں انہاں دے حلقۂ درس وچ شامل ہُندیاں جداں:
- شیخ مفید: انہاں دے ممتاز ترین شاگرداں وچوں نيں اوہ اپنے استاد دے بارے وچ کہندے نيں ؛ خداوند ساڈے مورد اعتماد شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویہ دی تائید فرمائے۔[۱۸]
- حسین بن عبیداللہ غضائری ( ابن غضائری دے والد)
- احمد بن محمد بن عیاش
- حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی
- علی بن بلال مہلبی
- احمد بن عبدون
- تلعكبری
- ابن عزور
- محمد بن سلیم صابونی[۱۹]
روایات
سودھوفقہ وچ انہاں توں منقول روایات دی تعداد ۵۰۰ دے قریب اے ۔ آیت اللہ خوئی دے مطابق ابن قولویہ دا ناں ۴۶۵ روایتاں وچ جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی تے ۲۸ روایتاں وچ جعفر بن محمد بن قولویہ دی تعبیر توں آیا اے ۔[۲۰]
تألیفات
سودھوابن قولویہ نے بوہت سارے آثار تالیف کيتے جنہاں وچوں چند اک ذکر کيتے جاندے نيں:
- کامل الزیارات: انہاں دی مشہور ترین تالف اے جو پیامبر(ص)، ہور ائمہ تے امامزادگان دی زیارت دے متعلق اہل بیت دی روایات دا مجموعہ اے .
- تریخ الشہور
- مداواة الجسد
- الصلاة
- الجمعہ و الجماعۃ
- قیام اللیل
- الرضاع
- الصداق
- الأضاحی[۲۱]
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ کامل الزیارات، مقدمہ کتاب.
- ↑ رجال طوسی، ص ۴۱۸.
- ↑ کامل الزیارات، مقدمہ کتاب.
- ↑ لسان المیزان، ج ۲، ص ۱۲۵.
- ↑ الکنی و الالقاب، ج ۱، ص ۳۹۱.
- ↑ ریاض العلماء، ج ۶، ص ۳۲.
- ↑ رجال نجاشی، ص۱۲۳.
- ↑ الفہرست، ص۹۱.
- ↑ خلاصۃ الاقوال، ص۸۸.
- ↑ اقبال الاعمال، ج۱، ص۳۴.
- ↑ لسان المیزان، ج۲، ص۱۲۵.
- ↑ ابن حجر عسقلانی: لسان المیزان، جلد 2، صفحہ 125۔
- ↑ آفندی اصفہانی: ریاض العلماء، جلد 6، صفحہ 32۔
- ↑ سید ابو القاسم خوئی: معجم رجال الحدیث، جلد 5، صفحہ 67/68۔
- ↑ نجاشی: رجال نجاشی، صفحہ 123۔
- ↑ علامہ حلی: خلاصۃ الاقوال، صفحہ 88۔
- ↑ کامل الزیارات، ص۹ – ۱۳.
- ↑ تنقیح المقال، ج ۱۵، ص ۳۳۴.
- ↑ کامل الزیارات، ص ۱۳ و ۱۴.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج ۵، ص ۶۷ و ۶۸.
- ↑ کامل الزیارات، ص ۱۵ – ۱۷.
منابع
سودھو- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، آل البیت.
- ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۴ ق.
- افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعہ الخیام، بیتا.
- خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الفہرست، تحقیق جواد قیومی، بیجا، نشر الفقاہہ، ۱۴۱۷ ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، یونیورسٹی مدرسین، ۱۴۱۵ ق.
- عسقلانی، ابن حجر، لسان المیزان، بیروت، مؤسسہ الاعلمی، ۱۳۹۰ ق.
- قمی، ابن قولویہ، کامل الزیارات، نشر الفقاہہ، ۱۴۱۷ ق.
- حلی، حسن بن یوسف، خلاصۃ الاقوال، نشر الفقاہہ، ۱۴۱۷ ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، یونیورسٹی مدرسین، ۱۴۱۶ق.