علی بن حسین بن موسی بن بابویہ
کوائف | |
---|---|
مکمل نام | علی بن حسین بن موسی بن بابویہ |
مدفن | قم |
علمی معلومات | |
شاگرد | شیخ صدوق، حسین بن علی بن بابویہ، ہارون بن موسی تلعکبری، محمد بن احمد بن داود، سلامہ بن محمد۔ |
تالیفات | کتاب الشرایع، کتاب الامامہ و التبصرہ من الحیره، قرب الاسناد۔ |
خدمات |
علی بن حسین بن موسی بن بابویہ قمی (متوفی 329 ھ)، ابن بابویہ دے ناں توں مشہور، شیعہ امامیہ فقیہ و محدث تے قم و اطراف دے مومنین دے مرجع دینی سن ۔ اوہ شیخ صدوق دے والد نيں تے عام طور اُتے انہاں دونے حضرات نوں صدوقین دے عنوان توں ذکر کيتا جاندا اے۔
خاندان بابویہ
سودھوبابْوَیہ یا بابُویہ، انہاں دے جد اعلیٰ دا ناں اے۔[۱] ایہ اک قدیم ایرانی ناں اے، ظہور اسلام دے بعد وی بوہت سارے لوکاں اس ناں توں موسوم سن ۔[۲] ابن بابویہ اس علمی خاندان دے موسس نيں جس وچ چھیويں صدی ہجری و بارہويں صدی عیسوی دے اواخر تک مشہور شخصیتاں پائی جاندی رہیاں۔ شیخ منتجب الدین اس خاندان دے آخری عالم دی کنیت وی ایہی سی، جنہاں دا ناں ابو الحسن علی بن بابویہ سی۔[۳]
سلیمان بحرانی نے اس خاندان دے افراد دی سوانح حیات لسٹ آل بابویہ و علماء البحرین دے ناں توں تالیف کيتی اے۔
سوانح حیات
سودھوابن بابویہ دی زندگی دے سلسلہ وچ بعض گلاں دے علاوہ کوئی معلومات دسترس وچ نئيں اے۔ ایہ موارد وی امام حسن عسکری (ع) دے ابن بابویہ دے ناں خط تے انہاں دی حسین بن منصور حلاج (ملاقات 309 ھ، 921 ع) نال ملاقات تے انہاں دے سفر بغداد دے تذکرہ نال تعلق رکھدے نيں۔ ابن بابویہ دے ناں امام حسن عسکری (ع) دا خط، امام (ع) دی تریخ شہادت دے پیش نظر، ابن بابویہ دی عمر طولانی ہونے اُتے دلالت رکھدا اے۔
منصور حلاج توں انہاں دی ملاقات قم وچ ہوئی اے۔ اس حکایت دے مطابق، حلاج خود نوں امام مہدی (ع) دا سفیر و جانشین تے صاحب کرامت تصور کردا سی تے اس ملاقات وچ اوہ ابن بابویہ دی طرف توں مورد عتاب قرار پاندا اے تے اسنوں قم توں باہر کڈیا جاندا اے۔
ابن بابویہ دے سفر
سودھوتاریخی مصادر وچ ابن بابویہ دے عراق دے تن سفر دا تذکرہ ملدا اے۔ پہلا سفر احتمالا محمد بن عثمان (ولادت 304 یا 305 ھ، 916 ع) دی وفات دے کچھ بعد پیش آیا۔[۴] دوسرا سفر (326 ھ، 938 ع) وچ جس وچ تلعکبری نے انہاں توں حدیث سنی[۵] تے آخری سفر (328 ھ، 940 ع) وچ بغداد دا سی جس وچ ابو الحسن عباس بن عمر کلوذانی معروف بہ ابن ابی مروان نے انہاں توں اجازہ حاصل کيتا۔
وفات و مدفن
سودھومورخین دے قول دے مطابق، علی بن بابویہ دی وفات سن 329 ھ وچ قم وچ ہوئی۔ انہاں دا مزار انہاں دے بیٹے حسین دے مزار دے نال حرم حضرت معصومہ (ع) دے نزدیک قبرستان شیخان وچ واقع اے۔ نجاشی تے بعض ہور حضرات دے مطابق انہاں دی وفات بغداد وچ سن 328 ھ وچ ہوئی۔[۶]
علمی و سماجی منزلت
سودھوابن ندیم نے تحریر کيتا اے کہ علی بن حسین شیعہ فقہاء تے ثقہ افراد وچوں نيں۔[۷] ابن بابویہ علمی مقام و مرتبہ دے نال نال تجارت پیشہ و صاحب حیثیت وی سن تے حجرہ و دفتر دے مالک سن ۔[۸]
ان دے فرزند شیخ صدوق نے انہاں نوں اپنے مشایخ روایات دے عنوان توں ذکر کيتا اے۔[۹]
ابن بابویہ اک معتمد، جلیل فقیہ[۱۰] تے اپنے زمانہ وچ اہل قم دے شیخ و رہبر سن ۔[۱۱] فقہ و حدیث وچ انہاں دا مرتبہ اس قدر بلند سی کہ جنہاں موارد وچ حدیث ذکر نئيں ہوئی سی یا متن روایت وچ شبہہ پایا جاندا سی، علمائے شیعہ انہاں دی کتاب (رسالہ) الشرایع دے فتاوی دی طرف رجوع کردے سن ۔ یعنی انہاں دے فتاوی نوں متن حدیث دے مقام اُتے سمجھدے سن ۔ علماء دا مننا سی کہ علی القاعدہ انہاں دے اختیار وچ کوئی روایت رہی ہوئے گی جسنوں انہاں نے اس فتوی دا ماخذ قرار دتا ہوئے گا۔[۱۲]
نقل روایت
سودھوابن بابویہ نے عبد الله بن حسن مؤدب، علی بن موسی کمیدانی،[۱۳] سعد بن عبد الله،[۱۴] محمد بن یحیی، علی بن حکم[۱۵] جداں افراد توں روایت نقل کيتی اے۔ انہاں دے مشایخ دے اسماء دی لسٹ بحار الانوار[۱۶] دے مدخل وچ ذکر ہوئی اے۔
جن حضرات نے انہاں توں روایت نقل کيتی اے انہاں وچ انہاں دے دو فرزند ابو جعفر محمد صدوق و ابو عبد الله حسین دے ہمراہ محمد بن احمد بن داود و ہارون بن موسی تلعکبری و سلامہ بن محمد وی قابل ذکر نيں۔[۱۷]
تالیفات
سودھوابن بابویہ کثیر التالیف عالم سن ۔ جداں کہ ابن ندیم[۱۸] نے شیخ صدوق دی تحریر وچ مشاہدہ کيتا اے کہ انہاں نے اس وچ اپنے والد دی 100 تالیفات دا اجازہ کسی نوں عنایت کيتا سی۔
نجاشی نے انہاں دی تالیفات نوں اس طرح نقل کيتا اے:
- الوضوء
- الصلوه
- الجنائز
- الامامہ و التبصره من الحیره
- الاملاء
- نوادر کتاب المنطق
- الاخوان
- النساء و الولدان
- الشرایع جسنوں اپنے نوں فرزند ارسال کيتا سی۔
- التفسیر
- النکاح
- مناسک الحج
- قرب الاسناد
- التسلیم
- الطب
- المواریث
- المعراج
کتاب الامامہ والتبصرہ دے انتساب وچ شک
سودھوکتاب الامامہ التبصرہ من الحیرہ دے انہاں توں انتساب اُتے شک و تردید کيتی گئی اے۔
آقا بزرگ تہرانی تحریر کردے نيں کہ ابن بابوبہ دی کتاب الامامہ و التبصرہ اس کتاب دے علاوہ اے جو ايسے ناں توں اے تے جس توں علامہ مجلسی نے بحار الانوار دی جلد 16 و 17 وچ استفادہ کيتا اے۔ اس لئی کہ اس وچ اوہ روایات ذکر ہوئیاں نيں جو انہاں دے بعد دے راویاں توں نقل ہوئیاں نيں۔[۱۹]
منزوی لکھدے نيں کہ اس کتاب دا اک نسخہ اصفہان وچ موجود اے۔[۲۰]
رسالہ الشرایع و کتاب فقہ الرضا وچ شباہت
رسالہ الشرایع تے کتاب فقہ الرضا دے مطالب وچ شباہت دی وجہ توں بعض افراد نے انہاں دوناں نوں اک ہی کتاب ذکر کيتا اے [۲۱] تے محدث نوری نے اس کتاب دے امام علی رضا (ع) توں منتسب کرنے دا سبب کتاب شرایع دے مولف دے ناں دی امام دے ناں یعنی ابو الحسن علی بن موسی (ع) توں شباہت دسیا اے۔[۲۲]
اس کتاب دا اک نسخہ کاظمین وچ سید حسن صدر دے کتب خانہ وچ محقق حلی دے شاگرد محمد بن مطرف دے قلم توں موجود سی۔[۲۳]
مقدس اردبیلی دے پاس مولف دے ہتھ توں لکھیا قرب الاسناد دا نسخہ موجود سی۔[۲۴]
ابن بابویہ دے نال رکن الدولہ[۲۵] دے مناظرہ تے محمد بن مقاتل رازی[۲۶] دے مکالمہ دا خطی نسخہ موجود اے۔ بحرانی نے انہاں دی کتاب الکر والفر دا انہاں توں منسوب اک نسخہ اصفہان وچ دیکھیا[۲۷] تے افندی اصفہانی لکھدے نيں کہ الکر و الفر اوہی رسالہ اے جو انہاں دے محمد بن مقاتل رازی توں مناظرہ اُتے مشتمل اے تے انہاں نے کازرون وچ [۲۸] اس دے اک نسخہ دی طرف اشارہ کيتا اے۔ البتہ خوانساری نے اس انتساب نوں رد کيتا اے تے تصریح دی اے کہ الکر و الفر دے مولف ابن ابی طالب نيں۔[۲۹]
اولاد
سودھوابن بابویہ دے تن بیٹے سن :
محمد (صدوق) تے حسین برجستہ فقہاء وچوں نيں تے حسن اک عابد و زاہد انسان سی جو عوام توں کوئی خاص رابطہ نئيں رکھدے سن ۔[۳۰]
ابو الحسن علی بن بابویہ نوں وی صدوق کہیا گیا اے۔[۳۱]
متعلقہ مضامین
سودھوحوالے
سودھو- ↑ ابْنُ بابُویہ و ابْنُ بابِوَیہ پڑھیا جاندا اے۔ (ر.ک: لغت نامہ دہخدا، ذیل واژه ابن بابویہ). البتہ فارسی والے ابن دے نون نوں زیر نال تلفظ کردے نيں۔
- ↑ یوستی (Justi, Ferdinand, Iranisches Namenbuch,)، ص ۵۵
- ↑ نفیسی، سعید، مقدمہ مصادقة الاخوان ابن بابویہ، ج ۱، ص ۱۱-۲۸.
- ↑ ابن بابویہ، محمد، کمال الدین و تمام النعمہ، ج۱، ص۲٧۶؛ نجاشی، احمد، رجال، ج ۱، ص ۱۸۴
- ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ص۲۸۳
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ۱۳۶۶ش، ج ۱، ص ۳۰۶.
- ↑ ابن ندیم،الفہرست، بیروت، ص ۲۲٧
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، الغیبہ، ص ۲۴٧- ۲۴۸
- ↑ ابن بابویہ، محمد بن علی، امالی، ص ۸۱، ۱۱۵
- ↑ حلی، حسن بن علی، رجال، ص۲۴۱
- ↑ نجاشی، احمد، رجال، ص ۱۸۴
- ↑ شہید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعہ فی احکام الشریعہ، ص ۴-۵
- ↑ ابن بابویہ، محمد بن علی، امالی، ص ۸۱، ۱۱۵
- ↑ ابن بابویہ، محمد، ج۱، کمال الدین و تمام النعمہ، ص ۱۹۱
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، رہتل الاحکام، ج۱، ص۳۰۲، و ج۶، ص۳۸
- ↑ دانش نامه؛ ربانی، عبد الرحیم، مدخل بحار الانوار مجلسی، ص ٧۶-٧۸
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، رہتل الاحکام، ج۱،ص۳۰۲؛ طوسی، محمد بن حسن، رجال، ص ۴۸۲؛ طوسی، محمد بن حسن، فہرست، ص ۱۵٧
- ↑ ابن ندیم،الفہرست، ص ۲٧٧
- ↑ آقا بزرگ، الذریعہ، ج۲، ص ۳۴۱-۳۴۲
- ↑ دانش نامہ
- ↑ افندی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۶، ص ۴۳
- ↑ نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل،ج۳، ص۳۳۶-۳۳۸
- ↑ آقا بزرگ، الذریعہ، ج۱۳، ص ۴۶
- ↑ آقا بزرگ، الذریعہ، ج۱٧، ص ۶۹-٧۰
- ↑ سید، خطی، ج۳، ص۱۰۹
- ↑ سید، خطی، ج۳، ص۲۱
- ↑ بحرانی، سلیمان، لسٹ آل بابویہ و علماء البحرین، ص ۴۳
- ↑ افندی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۴، ص۶
- ↑ خوانساری، محمد باقر بن زین العابدین، روضات الجنات،ج۴، ص ۲٧۵
- ↑ افندی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء،ج۴، ص ۱۱
- ↑ قس: آقا بزرگ، الذریعہ ج۲، ص ۳۴۱
مآخذ
سودھو- آقا بزرگ، الذریعہ
- ابن بابویہ، محمد بن علی، امالی، بہ کوشش حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰ع
- ابن بابویہ، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمہ، تہران، ۱۳۰۱ق/ ۱۸۸۴ع
- ابن شہر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، بہ کوشش ہاشم رسولی محلاتی، قم، انتشارات علامہ
- ابن ندیم، الفہرست، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹٧۸ع
- افندی، میرزا عبد الله، ریاض العلماء، بہ کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱ع
- بحرانی، سلیمان، لسٹ آل بابویہ و علماء البحرین، بہ کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴ع
- حلی، حسن بن علی، رجال، بہ کوشش جلال الدین محدث، تہران، ۱۳۴۲ش
- خوانساری، محمد باقر بن زین العابدین، روضات الجنات، تہران، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲ع
- دانش نامہ؛ ربانی، عبد الرحیم، مدخل بحار الانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ع
- سید، خطی
- شہید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعہ فی احکام الشریعہ، بہ کوشش ملیا علی اکبر کرمانی، تہران، ۱۲٧۱-۱۲٧۲ق
- طوسی، محمد بن حسن ، رہتل الاحکام، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱ع
- طوسی، محمد بن حسن، رجال، بہ کوشش سید کاظم کتبی، نجف ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰ع
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبہ، بہ کوشش آقا بزرگ تہرانی، نجف، ۱۳۸۵ق/ ۱۹۶۵ع
- طوسی، محمد بن حسن، الفہرست؛ بہ کوشش محمود رامیار، مشہد، ۱۳۵۱ش
- مامقانی، عبد الله، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳ع
- نامہ دانشوران
- نجاشی، احمد، رجال، بمبئی، ۱۳۱٧ق/ ۱۸۹۹ع
- نفیسی، سعید، مقدمہ مصادقہ الاخوان ابن بابویہ، تہران، ۱۳۲۵ش
- نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل، تہران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق
Justi, Ferdinand, Iranisches Namenbuch, Marburg, 1895.*