محمد بن عثمان عمری
| فائل:سفیر دوم.jpg | |
| معلومات شخصیت | |
|---|---|
| مکمل نام | محمد بن عثمان |
| کنیت | ابو عمرو |
| لقب | کوفی • سمّان • عسکری |
| وجہ شہرت | امام زمانہ (ع) دے دوسرے نائب خاص |
| مدفن | بغداد |
| اصحاب | امام عسکری (ع)، امام زمانہ (ع) |
| مدت نیابت | چالیس سال |
| نمایاں کارنامے | |
| دیگر سرگرمیاں | |
| دینی | شیعاں تے امام زمانہ دے درمیان رابطہ |
ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری، (متوفی 305 ھ) امام زمانہ (عج) دے نواب اربعہ وچوں دوسرے نائب خاص نيں۔ انھاں نے ابتدا وچ امام زمانہ (ع) دے وکیل تے اپنے والد عثمان بن سعید عمری دے معاون تے بعد وچ اپنے والد دی موت دے بعد آپ (ع) دے دوسرے نائب خاص دے عنوان توں چالیس سال تک خدمات انجام دتیاں محمد بن عثمان دی نیابت دے حوالے توں امام حسن عسکری (ع) دی روایت تے امام زمانہ (ع) دی توقیع مبارک وچ تصریح ہونے دے باوجود امام زمانہ (ع) دی غیبت دے دوران آپ دی عمومی نیابت دے فرائض انجام دینے والے نائبین وچوں بعض نے انہاں دی نیابت خاص دے بارے وچ شک و تردیک دا اظہار کیتا اے تے بعض نے انہاں دے مقابلے وچ امام دی جانب توں نیابت دا دعوی وی کیتا۔ اپنے والد دی طرح محمد بن عثمان نے وی بعض معاونین دا انتخاب کیتا جو انہاں وکالتی تے نیابتی امور دی انجام دہی وچ انہاں دی مدد کردے سن ۔ محمد بن عثمان اپنے زمانے دے فقہاء وچوں سن تے علم فقہ وچ اوہ صاحب تالیف وی سن اسی طرح امام مہدی (ع) دے بارے وچ انہاں توں بعض روایات وی نقل ہوئیاں نيں۔ بعض مشہور دعاواں جداں دعائے سمات، دعائے افتتاح و زیارت آل یاسین وغیرہ ہور انہاں دے ذریعہ توں نقل ہوئیاں نيں۔
سوانح عمری
سودھومحمد بن عثمان عمری دی تاریخ پیدائش دے بارے وچ دقیق معلومات دستیاب نئيں نيں۔ دینی منابع وچ انہاں دا نام محمد بن عثمان بن سعید (امام مہدی (ع) دے پہلے نائب خاص دے عنوان سے) تے انہاں دی کنیت ابو جعفر ذکر ہوئی اے۔ آپ دا تعلق بنی اسد دے قبیلہ توں سی ۔[۱] انہاں دے بارے وچ حدیثی تے رجالی منابع وچ اس دے علاوہ کوئی تے کنیت ذکر نئيں ہوئی اے۔[۲] البتہ انہاں دے کئی القاب مختلف منابع وچ ذکر ہوئے نيں: کدی انہاں نوں عَمْری[۳] کہیا گیا اے۔ اکثر رجالی تے حدیثی کتاباں وچ انہاں نوں اسی نام توں یاد کیتا گیا اے۔ اسی طرح انہاں نوں اسدی[۴] تے کدرے کوفی[۵] دے نام توں وی یاد کیتا گیا اے۔ سمان[۶] تے عسکری[۷] وی انہاں دے القاب وچوں نيں۔
وفات
سودھواحادیث دے مطابق محمد بن عثمان نے اپنی موت دے بارے وچ پیشن گوئی دی سی تے اپنی وفات توں دو مہینہ پہلے اس بارے وچ خبر دتی سی۔ اس حدیث دے راوی نے انہاں دے نال ہونے والے ملاقات وچ انہاں توں پُچھیا کہ کیوں اپنے لئی قبر کھود رکھی اے ؟ اس دے جواب وچ انہاں نے جواب دتا سی کہ مینوں اپنے امور نوں سمیٹنے دا حکم اے کیونکہ وچ دو ماہ بعد اس دنیا توں جانے والا ہون۔[۸][۹]
امام زمانہ (ع) دے دوسرے نائب خاص دی وفات جمادی الاول دی آخری تاریخ سنہ 305 ھ وچ ہوئی۔[۱۰] بغداد وچ انہاں دی تشییع ہوئی تے اپنے والد دے مقبرے دے نال انہاں نوں سپرد خاک کیتا گیا۔[۱۱] محمد بن عثمان دی وصیت دے مطابق حسین بن روح نوبختی بغداد دار النیابہ وچ حاضر ہوئے تے محمد بن عثمان دے جانشین مقرر ہوئے۔[۱۲]
امام زمانہ (ع) دی وکالت و نیابت
سودھوامام حسن عسکری (ع) نے اپنی اک حدیث وچ محمد بن عثمان دا امام مہدی (ع) دے نائب خاص ہونے دے بارے وچ تصریح فرمائی سی۔ واقعہ کچھ ایويں اے کہ یمن دے بعض شیعہ سامرا وچ امام حسن عسکری (ع) دی خدمت وچ حاضر ہوئے، امام (ع) نے عثمان بن سعید، محمد بن عثمان دے والد احضار فرمایا تے محمد بن عثمان دی وکالت تے انہاں دی وثاقت دی گوادی دی تے انہاں نوں امام مہدی(ع) دے وکیل دے نام توں یاد فرمایا۔[۱۳]
شیخ طوسی اپنی کتاب الغیبہ وچ اک روایت نقل کردے نيں جس دے مطابق محمد بن عثمان تے انہاں دے والد عثمان بن سعید دونے امام حسن عسکری (ع) دے مورد اعتماد تے ثقہ سن ۔ اس حدیث وچ امام حسن عسکری (ع) نے تصریح دی اے کہ: ایہ دونے جو کچھ وی تساں تک پہنچاندے نيں اوہ ساڈی طرف توں پہنچاندے نيں تے ایہ دونے جو کچھ وی کہندے نيں اوہ ساڈی طرف توں تے ساڈے قول نوں تساں تک پہنچاندے نيں۔ پس انہاں دی باتاں نوں غور توں سنیاں تے انہاں دی اطاعت کراں ایہ دونے میرے لئی قابل اعتماد تے امین نيں۔[۱۴]
"یہ تواڈے والد دی سعادت تے خوشبختی دی علامت اے کہ خداوند عالم نے انہاں نوں تساں سا بیٹا عطا فرمایا جو خدا دے حکم توں انہاں دا جانشین مقرر ہويا تے انہاں دے لئی طلب رحمت و مغفرت کردا اے۔ وچ خدا دی حمد و ستائش بجا لاندا ہاں، بتحقیق ساڈے شیعاں دے قلوب تواڈے مقام و منزلت تے جو چیز خدا نے تساں وچ قرار دی اے، مسرور تے راضی ہونگے۔ حق تعالی تواڈی مدد فرمائے تے تمنيں قدرت و طاقت عنایت فرمائے تے تمنيں توفیق عنایت فرمائے تے خدا ہی تواڈا حافظ تے نگہبان قرار پائے۔"
شیخ طوسی دی روایت دے مطابق عثمان بن سعید (پہلے نائب خاص) فوت ہوئے تو انہاں دے بیٹے محمد نے انہاں نوں غسل دتا، کفن کیتا تے انہاں نوں سپرد خاک کیتا۔[۱۵] بارہويں امام (ع) دی جانب توں انہاں نوں تعزیندی خط موصول ہويا جس وچ امام (ع) نے محمد بن عثمان دے نال اپنی ہمدردی دا اظہار فرمایا سی تے اپنے والد دے بعد محمد بن عثمان دی نیابت دی طرف اشارہ کیتا سی ۔[۱۶]
نیابت دی مدت
سودھوشیخ طوسی اپنی کتاب الغیبۃ وچ تصریح کردے نيں کہ محمد بن عثمان نے تقریبا پنجاہ سال تک نیابت دے فرائض انجام دتے نيں،[۱۷] لیکن سید محمد صدر نے اس دعوی نوں غلط قرار دتا اے انہاں دی دلیل ایہ اے کہ چونکہ محمد بن عثمان دی وفات سن 305 ھ وچ واقع ہوئی اے جو امام حسن عسکری (ع) دی وفات توں صرف 45 سال دا فاصلہ اے تے پہلے نائب یعنی عثمان بن سعید دی مدت نیابت تقریبا 5 سال دی سی اس بنا اُتے دوسرے نائب دی مدت نیابت تقریبا 40 سال دی ہوئے گی نہ پنجاہ سال کيتی۔[۱۸]
انہاں دی نیابت دے مخالفین
سودھوعثمان بن سعید دی وفات دے بعد جنہاں نے محمد بن عثمان دی نیابت وچ شک و تردید کردے ہوئے خود اپنی نیابت دا دعوی کیتا اوہ ایہ نيں:
دوران نیابت دے حالات
سودھومحمد بن عثمان دی نیابت دے دوران واقع ہونے والے اہم واقعات وچ قیام صاحب زنج تے قرامطہ مذہب دا ظہور سی ۔ چونکہ صاحب زنج دا حسب و نسب زید بن امام سجاد(ع) تک پہنچدی سی اس بنا اُتے علویاں دی اک تعداد نے انہاں دی حمایت دی تے سن 257 ہجری قمری وچ انہاں دے قیام وچ وی شرکت کيتی۔[۲۱]
فرقہ قرامطہ، فرقہ اسماعیلیہ دی اک شاخ دے عنوان توں وی شیعاں دے نال مربوط سی جس دی وجہ توں مذہب امامیہ دے لئی مشکلات کھڑی کر سکدی سی۔ جاسم حسین دے بقول حضرت قائم آل محمد (ع) دے قیام دے حوالے توں فرقہ قرامطہ دی جانب توں انجام پانے والی سرگرمیاں حکومت وقت نوں ورغلا سکدی سی ایويں حکومت انہاں دی انہاں سرگرمیاں نوں بارہويں امام(ع) دی غیبت توں مربوط قرار دیندے ہوئے انہاں سرگرمیاں نوں آپ (ع) دے ظہور تے قیام دے لئی مقدمہ قرار دے۔ جاسم حسین معتقد نيں کہ امام زمانہ(ع) دی جانب توں محمد بن عثمان دی نام ابو الخطاب دی مذمت وچ صادر ہونے والی توقیع، فرقہ قرامطہ وغیرہ دے خطرات دے تناظر وچ سی تے گویا امام اس تحریر دے ذریعے شیعاں نوں انہاں جداں غلط تے گمراہ کن فرقےآں دے نال رابطہ رکھنے توں منع فرما رہے سن ۔[۲۲]
طرز عمل
سودھومحمد بن عثمان نیابت تے وکالت دے فرائض نوں مخالفین دی ہر قسم دی رکاوٹ توں دور رکھ کر انجام دینا چاہندے سن اس لئی اس معاملے وچ اوہ تقیہ توں کم لیندے سن ۔ اوہ اس طرح دکھاوا کردے سن کہ گویا امام حسن عسکری (ع) دے جانشین نہ رکھنے اُتے مبنی بنی عباس دا تصور صحیح اے۔ اوہ اپنے وکیلاں نوں ایہ تاکید کردے سن کہ اپنی فعالیتاں نوں تقیہ دے نال انجام داں تے خدا نخواستہ کدی وی امام دا نام اپنی بولی اُتے لیائے تاکہ اس طرح حکومت وقت دی ذہنیت اس حوالے توں اسی طرح باقی رہے۔ محمد بن عثمان دی ایہ حکمت عملی اس لئی سی تاکہ حکومت مطمئن رہے کہ شیعاں دا کوئی رہبر تے قیادت کرنے والا نئيں اے پس اوہ قیام نئيں کرینگے۔[۲۳][۲۴]
معاونین
سودھومحمد بن عثمان دی نیابت دے دوران بعض افراد اس فریضے دی ادائگی وچ انہاں دے معاون و مددگار سن ۔ انہاں وچوں بعض مختلف مناطق وچ انہاں دے نمائندہ سن تے بعض انہاں دے شاگرد سن جو انہاں توں حدیث نقل کردے سن ۔ کہیا جاندا اے کہ صرف بغداد وچ گھٹ توں گھٹ دس افراد اس دے زیر نگرانی کم کردے سن جنہاں وچوں اک حسین بن روح وی سن جو بعد وچ انہاں دی وفات دے بعد امام زمانہ (ع) دے تیسرے نائب خاص منتخب ہوئے۔[۲۵] بقیہ افراد دے نام ایہ نيں:
- اسحاق بن یعقوب
- جعفر بن عثمان مدائنی
- محمد بن ہمام بغدادی
- عبد اللہ بن جعفر حمیری
- قاسم بن علاء
- محمد بن ابراہیم مہزیار
- علی بن احمد دلال قمی
- غیاث بن اسید
- احمد بن ابراہیم نوبختی[۲۶]
وثاقت تے علمی مقام
سودھوشیخ طوسی اپنی کتاب رجال طوسی تے الغیبہ وچ محمد بن عثمان تے انہاں دے والد نوں امام زمانہ (ع) دے نائبین وچوں قرار دیندے ہوئے انہاں نوں عظیم المرتبت تے مورد اعتماد سمجھدے نيں۔[۲۷][۲۸] علامہ حلی وی اپنی رجالی کتاب خلاصۃ الاقوال وچ محمد بن عثمان دا امام زمانہ (ع) دے نائب خاص دے عہدے اُتے فائز ہونے نوں انہاں دے عظیم المرتبت ہونے دی نشانی قرار دیندے نيں۔[۲۹] عبد اللہ مامقانی اپنی کتاب تنقیح المقال وچ انہاں دے مقام و منزلت نوں اس قدر مشہور و معروف جاندے نيں جو کسی تعارف یا دلیل و برہان دا محتاج نئيں اے۔[۳۰] سید ابو القاسم خوئی وی معجم رجال الحدیث وچ انہاں دی شان و منزلت وچ وارد ہونے والے احادیث نوں کافی و وافی قرار دیندے نيں۔[۳۱]
روایات تے علمی آثار
سودھومحمد بن عثمان توں امام زمانہ (ع) دے بارے وچ احادیث نقل ہوئیاں نيں من جملہ انہاں احادیث وچ آپ (ع) دی ولادت[۳۲]، عصر غیبت صغری وچ انہاں دا نام لینا حرام ہونا[۳۳][۳۴] تے امام مہدی (ع) دے نال انہاں دی ملاقاتاں دے بارے وچ نيں۔[۳۵][۳۶] دعائے سمات، دعائے افتتاح تے زیارت آل یاسین وغیرہ ایسی دعاواں نيں جو محمد بن عثمان دے توسط توں نقل ہوئیاں نيں۔[۳۷] انہاں نے بعض احادیث نوں اپنے والد یعنی عثمان بن سعید توں نقل کیتا اے۔
محمد بن عثمان، علم فقہ وچ علمی آثار دے وی مالک سن جس وچ امام حسن عسکری (ع) تے امام مہدی (ع) توں منقول احادیث وی موجود نيں۔ انہاں کتاباں وچوں اک کتاب الاشربۃ اے۔ ام کلثوم بنت ابو جعفر دے مطابق ایہ کتاب محمد بن عثمان دی وفات دے بعد حسین بن روح (نایب سوم) دے پاس سی۔ چنانچہ ابو نصر کہندے نيں کہ ایہ کتاب حسین بن روح دے بعد ابو الحسن سَمَری (نایب چہارم) دے پاس سی۔[۳۸].
متعلقہ مضامین
سودھوحوالے
سودھو- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج51، ص344.
- ↑ غفارزاده، زندگانی نواب خاص امام زمان، 1379ش، ص155.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، 1408ق، ج2، ص408.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، 1352ق، ج3، ص149.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، 1352ق، ج3، ص149.
- ↑ صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج2، ص54.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، 1386ق، ج8، ص109.
- ↑ طوسی، الغیبہ، 1411ق، ص364.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج51، ص351.
- ↑ طوسی، الغیبہ، 1411ق، ص366.
- ↑ رہ توشہ عتبات عالیات، ص378.
- ↑ ذہبی، سیر اعلام النبلاء، 1413ق، ص223.
- ↑ طوسی، الغیبہ، 1411ق، ص356.
- ↑ طوسی، الغیبہ، 1411ق، ص243.
- ↑ طوسی، الغیبہ، 1411ق، ص364.
- ↑ صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج2، ص510.
- ↑ طوسی، الغیبہ، 1411ق، ص366.
- ↑ صدر، تاریخ الغیبۃ، 1412ق، ج1، ص404.
- ↑ غفارزادہ، زندگانی نواب خاص امام زمان، ص179.
- ↑ جباری، سازمان وکالت، ج2، ص694-707.
- ↑ جاسم حسین، تاریخ سیاسی امام دوازدہم، 1385ش، ص175و176.
- ↑ جاسم حسین، تاریخ سیاسی امام دوازدہم، 1385ش، ص177و178.
- ↑ جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدہم، 1385ش، ص169.
- ↑ غفار زادہ، زندگانی نواب خاص امام زمان، 1379ش، ص227.
- ↑ جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدہم، 1385ش، ص170.
- ↑ رہ توشہ عتبات عالیات، ص373-374.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، 1415ق، ص447.
- ↑ طوسی، الغیبہ، 1411ق، ص243.
- ↑ حلی، خلاصۃ الاقوال، 1417ق، ص250.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، 1352ق، ج3، ص149.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، 1413ق، ج17، ص294.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج51، ص16.
- ↑ صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج2، ص483.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج51، ص33.
- ↑ صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج2، ص435.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج52، ص152.
- ↑ طوسی، مصباح المتہجد، 1411ق، ج1، ص417.
- ↑ طوسی، الغیبہ، 1411ق، ص363.
مآخذ
سودھو- ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت.
- صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمۃ، چاپ علی اکبر غفاری، قم، 1363ش.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمہ، قم، اسلامیہ، 1421ق.
- جاسم محمد حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدہم، ترجمہ محمد تقی آیت اللہی، تہران، امیر کبیر، 1385ش.
- جباری، محمد رضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمۃ علیہم السلام، قم، مؤسسہ آموزشی پژوہشی امام خمینی، 1382ش.
- جمعی از نویسندگان، رہ توشہ عتبات عالیات، تہران، نشر مشعر، 1391ش.
- حلی، حسن بن یوسف، خلاصۃ الاقوال، مؤسسۃ نشر الفقاہۃ، 1417ق.
- خویی، سید ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، 1413ق.
- ذہبی، سیر أعلام النبلاء، إشراف و تخریج: شعیب الأرنؤوط، تحقیق: إبراہیم الزیبق، بیروت، مؤسسۃ الرسالۃ، 1413ق.
- صدر، سید محمد، تاریخ الغیبہ، بیروت، دار التغارف، 1412ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بیروت، مؤسسۃ الاعلمی.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبۃ، قم، مؤسسۃ المعارف الاسلامیۃ، 1411ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، یونیورسٹی مدرسین، 1415ق.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتہجد و سلاح المتعبد، مؤسسہ فقہ شیعہ، بیروت، 1411ق.
- غفار زادہ، علی، زندگانی نواب خاص امام زمان، قم، انتشارات نبوغ، سوم، 1379ش.
- قمی، عباس، سفینۃ البحار و مدینۃ الحکم و الآثار، قم، اسوہ، 1414ق.
- مامقانی، عبد اللہ، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ نجف، 1352ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسہ الوفاء، 1403ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، 1407ق.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعہ، تصحیح سید محمد صادق آل بحر العلوم، نجف، المکتبۃ المرتضویۃ، 1355ق.