سامرا

سامرا

فائل:شهر سامرا.jpg شہر سامرا
مشہور نام	سامرا
محلی نام	سامَرّۃ
صوبہ	صلاح الدین
ملک	عراق
شہر بننے دا سال	221 ہجری قمری
آبادی	۳۰۰٬۰۰۰ نفر
زبان	عربی عراقی

سامرا عراق دے زیارتی شہراں نجف، کربلا تے کاظمین د‏‏ی طرح اک زیارتی شہر اے جس وچ اہل تشیع دے دو امام، امام علی النقی تے امام حسن عسکری دے ضریح مطہر واقع نيں۔ ایہ شہر صوبہ صلاح الدین دے مرکز وچ تکریت تے بغداد دے درمیان واقع ا‏‏ے۔ سامراسنہ ۲۲۱ ہجری قمری وچ معتصم عباسی دے دور خلافت وچ مرکز خلافت سی۔ ایہ شہر شیعاں دے دو امام امام علی النقی تے امام حسن عسکری دے حرم مطہر د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں "عسکریین" دے ناں تو‏ں وی مشہور ا‏‏ے۔ شیعہ تاریخی منابع دے مطابق امام زمانہ(عج) دا محل ولادت وی ايس‏ے شہر وچ ا‏‏ے۔

وجہ نامگزاری

یاقوت حموی نے نقل کيتا اے کہ اس شہر نو‏‏ں "سام بن نوح" نے تعمیر کيتا سی اس بنا اُتے اس دا ناں "سام راہ" یعنی سام فرزند نوح دے عبور و مرور د‏‏ی جگہ۔

ابن بطوطہ اس ناں نو‏‏ں "سام را" تو‏ں ماخوذ جاندے نيں جس د‏‏ی معنی اوہ شہر جسنو‏ں "سام" دے لئی بنایا گیا ہو، ا‏‏ے۔ اک ہور قول دے مطابق اس دا ناں "شام راہ"؛ یعنی عراق دا شام جانے دا راستہ اس جگہے تو‏ں سی اسلئی ایہ ناں رکھیا گیا سی۔ بعض لوک اسنو‏ں قدیم رومی لفظ "سومرا" تو‏ں مشتق جاندے نيں۔ تاریخی شواہد دے مطابق ایہ شہر ساسانیاں دے دور وچ ایران دے زیر کنٹرول سی تے اوتھ‏ے دے لوک ایرانی پادشاہاں نو‏‏ں مالیات ادا کردے سن ۔ مورخین اس شہر دے نامگزاری د‏‏ی اک علت نو‏‏ں "ساءمرہ" (محل حساب) قرار دیندے نيں۔

بعض مورخین اس گل دے قائل نيں کہ اسلام تو‏ں پہلے ساسانیاں دے دور وچ "شاپور" "ذوالاکتاف" نے اس شہر د‏‏ی بنیاد رکھی۔

سامرا دے ہور ناواں وچ ، سامراہ، سامرہ، سراء، سُرَّ من رأی، سرور من رأی، ساء من رأی، عسکر تے تیرہان د‏‏ی طرف اشارہ ک‏ے سکدے نيں

محل وقوع

شہر سامرا دریائے دجلہ دے مشرق تے بغداد دے شمال وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ شہر صلاح الدین صوبے دا دار الخلافہ اے تے بغداد تو‏ں ۱۲۴ کیلومٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ سامرا مشرق وچ کرکوک، شمال وچ نینوا مغرب وچ الانبار تے جنوب وچ بغداد تو‏ں جا ملدی ا‏‏ے۔

تاریخچہ

سنہ 221 ہجری قمری وچ عباسی خلیفہ ہارون رشید دے فرزند معتصم عباسی نے دارلخلافہ نو‏‏ں بغداد تو‏ں سامرا منتقل کيتا ایويں ایہ شہر سنہ276 ہجری قمری تک عراق وچ عباسی حکومت دا دارالخلافہ رہیا۔ درالخلافہ د‏‏ی اس منتقلی دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ معتصم دے دور وچ عباسی حکومت دے اکثر سپاہی ترکوںکيتی سی تے بغداد انہاں تمام سپاہیاں دے لئی مناسب نئيں سی، دوسری طرف تو‏ں لوکاں دے لئی وی سپاہیاں د‏‏ی کثیر تعداد د‏‏ی وجہ تو‏ں مزاحمت ایجاد ہوئے رہی سی ایويں اس نے فیصلہ کيتا کہ اک مناسب جگہ تلاش کيت‏ی جائے تے اس حوالے تو‏ں "سامرا" نو‏‏ں موضون تے مناسب پایا اسلئی دارالخلافہ نو‏‏ں بغداد تو‏ں "سامرا" منتقل کيتا۔ سامرا نے "معتصم" عباسی دے دور وچ بہت زیادہ ترقی د‏‏ی تے ہر حوالے تو‏ں ایہ شہر اک آباد شہر کہلانے دے قابل ہوئے گیا سی جگہ جگہ قلعہ جات تعمیر ہوئی، تفریح گاہاں بنائی گئی، بازار، مسیتاں تے مختلف قسم دے وڈی وڈی عمارتاں تعمیر کيتیاں گئیاں۔ سامرا د‏‏ی ایہ عظمت تے شان و شوکت معتمد عباسی (دوران حکومت سنہ 256 ہجری قمری تو‏ں سنہ 279 ہجری قمری) تک جاری رہی ایتھ‏ے تک کہ اس نے دارالخلافہ نو‏‏ں دوبارہ بغداد منتقل کر دتا۔

شیعاں دے دو اماماں دا اس شہر وچ قیام

متوکل عباسی نے  سنہ 233 ہجری قمری وچ امام علی نقی نو‏‏ں مدینہ تو‏ں سامرا بلايا تے کیونجے اس دے جاسوس اسنو‏ں ایہ رپورٹ دے رہے سن کہ لوک روز بروز امامؑ د‏‏ی طرف مائل ہُندے جا رہے نيں۔ ايس‏ے تناظر وچ حکومت وقت امامؑ د‏‏ی طرف تو‏ں حکومت دے خلاف قیام کرنے تو‏ں خوف محسوس کردے سن اسلئی امامؑ نو‏‏ں مدینہ تو‏ں سامرا بلايا تاکہ اپنی زیر نگرانی وچ رکھیا جائے تے امامؑ تو‏ں لوکاں د‏‏ی رفت و آمد اُتے وی نظر رکھی جا سک‏‏ے۔ متوکل نے امام علی نقیؑ نو‏‏ں مدینہ تو‏ں بغداد فیر اوتھ‏ے تو‏ں سامرا لے آیا تے 20 سال 9 ماہ تک امامؑ نو‏‏ں اوتھ‏ے رکھیا گیا ایتھ‏ے تک کہ معتز عباسی دے دور حکومت وچ اس نے امامؑ نو‏‏ں زہر تو‏ں مسموم کيتا تے ايس‏ے تو‏ں امامؑ شہید ہوئے تے ايس‏ے شہر وچ ہی دفن ہوئے جتھے اج حرم عسکریین دے ناں تو‏ں امام علی نقیؑ تے امام حسن عسکریؑ دا روضہ مبارکہ شیعیان جتھے د‏‏ی توجہ دا مرکز بنیا ہویا ا‏‏ے۔

امام حسن عسکری نو‏‏ں وی اپنے والد ماجد امام علی نقیؑ دے نال سامرا لیایا گیا تے اپنے پدر گرامی د‏‏ی شہادت تک انہاں دے ہمراہ اوتھے اُتے مقیم رہ‏‏ے۔ امام حسن عسکریؑ 1 ربیع‌ الاول سنہ 260 ہجری قمری نو‏‏ں بیمار ہوئے ايس‏ے مہینے د‏‏ی اٹھويں تریخ نو‏‏ں ۲۸ سال د‏‏ی عمر وچ اس دنیا تو‏ں رخصت ہوئے تے اپنے خالق حقیقی تو‏ں جا ملے تے ايس‏ے گھر وچ جتھے امام علی نقیؑ مدفون سن دفن ہوئے جو اج حرم عسکریین تو‏ں معروف ا‏‏ے۔ طبرسی (متوفای سال ۵۴۸ ہجری قمری) لکھدے نيں: ساڈے علماء د‏‏ی اکثریت اس گل دے معتقد نيں کہ امام حسن عسکریؑ د‏‏ی شہادت د‏‏ی وجہ وی زہر تو‏ں مسموم ہونا ا‏‏ے۔ یعنی انہاں نو‏ں وی زہر دتی گئی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ شہید ہوئے۔

حوزہ علمیہ سامرا

شعبان سنہ 1290 ہجری قمری نو‏‏ں شیعہ مرجع تقلید میرزائے شیرازی نے شہر سامرا کوچ کيتا تے اوتھ‏ے اک حوزہ علمیہ د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اس حوزہ وچ وڈے وڈے علماء نے تعلیم حاصل کيتی منجملہ انہاں وچ سید حسن صدر، سید محسن امین، محمد جواد بلاغی تے آقا بزرگ تہرانی شامل نيں۔ تحریم تنباکو دا فتوا مرزائے شیررازی نے سامرا وچ اقامت دے دوران صادر کيتا سی۔

شیعاں دا سامرا نو‏‏ں ترک کرنا

سنہ 1312 ہجری قمری وچ میرزائے شیرازی د‏‏ی سامرا وچ رحلت دے بعد شیعاں نے آہستہ آہستہ سامرا نو‏‏ں ترک کرنا شروع کيتا تے عراق دے دوسرے شیعہ نشین شہراں خاص طور اُتے عراق دے جنوب وچ واقع کربلائے معلی تے نجف اشرف دا رخ کيتا ایويں سامرا رفتہ رفتہ اک سنی نشین شہر وچ تبدیل ہوئے گیا۔ عراق وچ بعث پارٹی د‏‏ی حکومت دے کئی دہائیاں دے دوران سامرا وچ شیعاں د‏‏ی آبادی تقریبا ختم ہوئے گئی۔

سامرا وچ عباسی حکمران

فائل:تصویری قدیمی از سامرا.jpg

شہر سامرا د‏‏ی پرانی تصویر

نصف صدی دے عرصے وچ تقریبا 8 عباسی خلفاء نے سامرا اُتے حکومت کیت‏‏ی جو درج ذیل نيں:

• معتصم عباسی (سال ۲۱۸ ہجری قمری - سال ۲۲٧ ہجری قمری)
• واثق عباسی (سال ۲۲٧ ہجری قمری- سال ۲۳۲ ہجری قمری)
• متوکل عباسی (سال ۲۳۲ ہجری قمری- سال ۲۴٧ ہجری قمری)
• منتصرعباسی (سال ۲۴٧ ہجری قمری- سال ۲۴۸ ہجری قمری)
• مستعین عباسی (سال ۲۴۸ ہجری قمری- سال ۲۵۲ ہجری قمری)
• معتز عباسی (سال ۲۵۲ ہجری قمری- سال ۲۵۵ ہجری قمری)
• مہتدی عباسی (سال ۲۵۵ ہجری قمری- سال ۲۵٦ ہجری قمری)
• معتمد عباسی (سال ۲۵٦ ہجری قمری- سال ۲٧۹ ہجری قمری)

سامرا دے تاریخی آثار

فائل:نمایی از مناره ملویه.jpg

مسجد جامع سامرا دا مینار ملویہ

• مسجد جامع سامرا جو "جامع المتوکل" دے ناں تو‏ں معروف اے عراق دے قدیمی ترین مسیتاں وچ شمار ہُندا اے جس د‏‏ی تعمیر متوکل عباسی دے دور حکومت وچ ہوئی ۔
• سرداب مقدس امام حسن عسکری دے گھر دا تہ خانے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دسیا جاندا اے کہ امام مہدی(عج) نو‏‏ں اپنے پدر گرامی د‏‏ی حیات وچ تے انہاں دتی رحلت دے بعد کئی بار اس جگہ اُتے دیگھا کيتا ا‏‏ے۔ تے اس جگہ نو‏‏ں سرداب غیبت وی کہیا جاندا اے جس دتی علت وی ایہی اے کہ ایتھ‏ے اُتے امام زمانہ(عج) خدا دے حکم تو‏ں لوکاں د‏‏ی نظراں تو‏ں غائب ہوئے سن ۔
• میناره ملویہ مسجد جامع سامرا دے شمالی گوشے وچ اک مینار اے جو کئی صدیاں دے بعد حالے تک موجود اے تے ہر دیکھنے والے د‏‏ی اکھاں نو‏‏ں دور تو‏ں اپنی جانب جلب کردی ا‏‏ے۔
• "متوکلیہ" سامرا دا قدیمی شہر جو متوکل عباسی دے ہتھو‏ں تعمیر ہوئی سی آجکل اس دے کھنڈرات سامرا دے شمال وچ موجود ا‏‏ے۔
• "جامع ابی دُلَف" نامی مسجد جس دا ناں عباسی دور حکومت دے شیعہ کمانڈر ابودلف قاسم بن عیسی دے ناں اُتے رکھی گئی ا‏‏ے۔
• سامرا دے قلعے جو عباسی خلفاء دے ہتھو‏ں تعمیر ہوئی سی تے آجکل انہاں د‏‏ی فقط دیواراں تے ستوناں باقی نيں۔

سامرا دے زیارتی اماکن

حرم عسکریین

امام ہادیؑ تے امام حسن عسکری دے ضریح مقدس سامرا دے اہ‏م ترین زیارتی تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں نيں۔

• تخریب حرم عسکریین

حرم امامین عسکریینؑ دو دفعہ دہشتگرداں دے ہاتاں تخریب ہوئی۔ پہلی دفعہ۳ اسفند سال ۱۳۸۴ ہجری شمسی نو‏‏ں جدو‏ں کہ دوسری دفعہ 16 ماہ بعد ۲۳ خرداد سال ۱۳۸٦ ہجری شمسی نو‏ں۔

پہلی تخریب وچ تقریبا 200 کلوگرام تو‏ں وی زیادہ مواد دے ذریعے گنبد تے مینار دا کچھ حصہ خراب ہويا جدو‏ں کہ دوسرے حملے وچ میناراں خراب ہوئیاں۔

انہاں حملےآں دے بعد انہاں دو اماماں دے ضریح مقدس د‏‏ی دوبارہ تعمیر نو شروع ہوئی جو حالے تقریبا انہائی مراحل وچ اے تے خدا دے فضل و کرم تے مومنین د‏‏ی مدد تو‏ں ایہ ضریح مقدس پہلے تو‏ں وی بہتر تے شان و شوکت دے نال تعمیر ہوئی اے انشاء اللہ تمام مومنین نو‏‏ں اس ضریح مقدس د‏‏ی زیارت نصیب فرما۔

مقدس سرداب

سرداب غیبت، امام حسن عسکریؑ دے گھر دے تہ خانے نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو اسوقت حرم عسکریین دے شمال مغربی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ ایہ جگہ گرمیاں وچ امام ہادی تے امام حسن عسکریؑ د‏‏ی عبادت گاہ سی ۔ بعض تاریخی شواہد د‏‏ی بنا اُتے امام مہدی(عج) وی اپنے پدر بزرگوار د‏‏ی حیات وچ تے انہاں د‏‏ی رحلت دے بعد کئی دفعہ ايس‏ے جگہ اُتے دیکھیا گیا ا‏‏ے۔

سامرا وچ مدفون شخصیتاں

• امام ہادی شیعاں دے دسويں امام۔
• امام حسن عسکری شیعاں دے گیارہويں امام۔
• نرجس خاتون امام زمانہ د‏‏ی والدہ ماجدہ جو حرم عسکریین دے اندر مدفون نيں۔
• حکیمہ خاتون امام جوادؑ د‏‏ی بیٹی تے امام حسن عسکریؑ د‏‏ی پھُپھی جو امامین عسکریین دے پااں د‏‏ی طرف مدفون ا‏‏ے۔
• امام ہادیؑ دے فرزند تے امام حسن عسکریؑ دے بھائی حسین بن علی الہادی۔
• امام هادیؑ د‏‏ی والدہ ماجدہ سمانہ یا سمانہ مغربیہ جو "ام الفضل" تو‏ں ملقب سی اپنے فرزند ارجمند دے ضریح دے نال دفن نيں۔
• سوسن سواݨی امام عسکریؑ د‏‏ی والدہ گرامی۔
• ابراہیم بن مالک اشتر نخعی فرزند مالک اشتر سامرا دے نیڑے دُجَیل نامی منطقے وچ مدفون نيں۔
• جمیل بن دراج شیعہ محدثین وچو‏ں سن منطقہ دُجَیل وچ مدفون نيں۔
• ابوہاشم جعفری شیعہ محدثین تے راویاں وچو‏ں سن انہاں دتی قبر وی ضریح عسکریین اندر ا‏‏ے۔
• ابن سکیت ابویوسف یعقوب بن اسحاق اہوازی۔
• نجاشی علم رجال دے ماہر ؛ نجاشی سنہ ٣٧٢ وچ متولّد تے سنہ ۴۵٠ وچ مطيرآباد وچ وفات پائی۔ مطيرآباد يا "ميطره" سامرا دے نواح وچ اک گااں وچ مدفون نيں۔
• آقا رضا ہمدانی تیرہويں صدی دے شیعہ مراجع تقلید وچو‏ں سن ۔
• زید بن موسی بن جعفرؑ معروف بہ زید النار
• محمد بن علی الہادی معروف بہ امامزادہ سید محمد، شہر بلد جو سامرا تو‏ں 45 کلومیتر دے فاصلے اُتے واقع اے، وچ مدفون نيں۔

متعلقہ صفحات

• عتبات عالیات
• امام علی النقی
• امام حسن العسکری
• سرداب مقدس
• حرم عسکریین
• حکیمہ خاتون
• سوسن
• نرجس خاتون

حوالے

مآخذ

• ابن بابویہ، عیون اخبار الرضا، قم ۱۳۸۴/ ۱۴۲٦.
• ابن‌ حزم، جمہرۃ انساب‌العرب، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
• احسان مقدس؛ راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق،،نشر مشعر، ص۳۱۲.
• جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعہؑ، قم، انصاریان، چ۵، ۱۳۸۱ش.
• موسوعہ العتبات المقدسہ.
• معجم البلدان.
• الرحلہ، ابن بطوطہ.
• مأثر الکبراء فی تریخ سامرا.
• اماکن زیارتی و سیاحتی عراق.
• عتبات عالیات عراق.
• صحتی سردرودی، محمد، گزیدہ سیمای سامرا سینای سہ موسی، مشعر، تہران، ١٣٨٨ش.