علی بن ابراہیم قمی
| فائل:علی بن ابراهیم قمی.jpg | |
| ذاتی کوائف | |
|---|---|
| کنیت: | ابو الحسن |
| محل زندگی: | قم |
| مدفن: | قم |
| مشہوراقارب: | ابراہیم بن ہاشم قمی |
| مذہب: | شیعہ |
| صحابی: | امام ہادی |
| حدیثی معلومات | |
| موضوعات: | تفسیر |
| تألیفات: | تفسیر قمی |
علی بن ابراہیم قمی، شیعہ امامیہ مذہب دے فقیہ تے مفسر نيں جو امام ہادی علیہ السلام دے اصحاب وچوں سن ۔ انہاں نے بوہت سارے اپنے آثار چھڈے نيں۔ تفسیر قمی دے ناں توں انہاں دی روائی تفسیر اہم ترین کتاب سمجھی جاندی اے۔
زندگی نامہ
سودھوعلی بن ابراہیم قمی دی جم تریخ معلوم نئيں اے لیکن ایہ یقین توں کہیا جا سکدا اے کہ انہاں نے تیسری صدی دے اواخر تے چوتھی صدی دے اوائل وچ زندگی گزاری اے۔[۱] بعض نے انہاں دی وفات دا سن 285 ھ ذکر کيتا اے۔[۲] لیکن اس دا درست ہونا مشکل اے کیونجے آقا بزرگ تہرانی نے حمزہ بن محمد بن احمد دے خط دی تریخ دے حوالے توں کہیا اے کہ اوہ 308 ھ وچ زندہ سن ۔[۳] جدوں کہ شاہرودی نمازی نے اوائل کافی دے حوالے توں انہاں دا سنہ وفات 307 ھ ذکر کيتا اے۔[۴]اس وقت قم وچ مدرسۂ گلپایگانی دے سامنے غدیر مارکیٹ وچ انہاں توں منسوب مزار موجود اے۔ انہاں دی کنیت ابو الحسن ذکر ہوئی اے۔[۵]ابن حجر نے انہاں نوں محمدی دے لقب توں یاد کيتا اے۔[۶]
ان دے والد ابراہیم بن ہاشم شیعہ محدثین وچوں سن ۔
ابراہیم بن ہاشم نے کوفہ توں قم ہجرت دی سی۔ کہندے نيں کہ اوہ پہلے شخص نيں جنہاں نے قم وچ احادیث اہل بیت (ع) دی نشر و اشاعت دی تے انہاں نوں امام رضا (ع) نال ملاقات دا شرف وی حاصل اے۔[۷]علی بن ابراہیم دے بیٹے یعنی احمد، ابراہیم و محمد تے انہاں دے بھائی اسحاق بن ابراہیم ایہ سب وی اپنے زمانے دے عالم دین سن ۔[۸]
شیعہ ائمہ دا دیدار
سودھوشیعہ روائی تے رجالی منابع وچ علی بن ابراہیم دا ناں اصحاب حضرت امام ہادی(ع) وچ مذکور ہويا اے۔[۹] علی بن ابراہیم نے امام علی نقی (ع) دے علاوہ امام حسن عسکری (ع) تے غیبت صغری وچ زندگی گزاری اے۔ ہور امام علی رضا (ع) توں انہاں دی ملاقات وی منقول اے۔ علی بن ابراہیم قمی دے ائمہ دے صحابی ہونے دے باوجود شیعہ معتبر منابع وچ انہاں توں منقول کوئی وی روایت امام ہادی تے ہور ائمہ معصوم (ع) توں مستقیم نقل ہونے دی بجائے ہمیشہ واسطے دے نال نقل ہوئی اے۔ آیت اللہ خوئی معتقد نيں کہ ائمہ توں مستقیم روایت نقل نہ ہونا انہاں دے صحابی ہونے توں کوئی منافات نئيں رکھدا اے۔
علمی مقام
سودھوعلی بن ابراہیم دی زیادہ شہرت حدیثی آثار وچ روایات نقل کرنے وچ اے۔ انہاں دے اکثر آثار حدیثی نيں۔ انہاں دی ائمہ توں منقول روایات تفسیر، فقہ تے ہور تھاںواں وچ ذکر ہوئی نيں۔ علم رجال دے ماہرین انہاں نوں ثقہ (روایت نقل کرنے وچ اس اُتے اعتماد کيتا جاندا اے ) قرار دیندے نيں۔[۱۰] انہاں دا ناں بہت ساریاں شیعہ اسناد وچ آیا اے۔[۱۱] تے بوہت سارے معتبر راویاں نے انہاں توں روایات نقل کيتیاں ناں۔[۱۲] کلینی نے اپنے معتبر ترین منبع وچ ست ہزار (7000) توں زیادہ روایتاں انہاں توں نقل کيتیاں ناں۔[۱۳] علی بن ابراہیم نے بوہت سارے اساتید توں روایات سناں تے بوہت سارے شاگرداں نے انہاں توں استفادہ کیندا اے۔ انہاں دے اساتید وچوں انہاں دے والد ابراہیم بن ہاشم قمی وی سن کہ جو شیعہ محدثین دے نزدیک نہایت عظمت دے مالک نيں۔[۱۴] بعض منابع نے علی بن ابراہیم دے 48 استاد تے 23 شاگرد ذکر کیتے نيں۔ محمد بن یعقوب کلینی تے علی بن بابویہ قمی (شیخ صدوق دے والد) انہاں دے شاگرداں وچوں نيں۔[۱۵]
کتب اہل سنت وی انہاں دے تذکرے توں خالی نئيں نيں۔[۱۶]
اساتید
سودھوعلی بن ابراہیم دے چند اساتید دے اسمائے گرامی:
- والد: ابراہیم بن ہاشم
- بھائی: اسحاق بن ابراہیم بن ہاشم
- محمد بن عیسی
- احمد بن محمد بن خالد برقی
- ایوب بن نوح
- احمد بن اسحاق بن سعد
- احمد بن محمد
- اسماعیل بن محمد ملکی
- حسن بن محمد
- حسن بن موسی الخشاب
شاگرد
سودھو- محمد بن یعقوب کلینی
- قاسم بن محمد
- احمد بن زیاد بن جعفر ہمدانی
- حسن بن حمزه علوی
- محمد بن موسی بن متوکل
اقوال علما
سودھو- نجاشی انہاں دے بارے وچ کہندے نيں: علی بن ابراہیم روایات نقل کرنے وچ قابل اطمینان تے ثابت الایمان شخص نيں کہ جنہاں دا عقیدہ تے مذہب درست اے۔ انہاں نے شیعہ مشائخ توں کثرت توں روایات سنی تے نقل کيتیاں ناں۔
- طبرسی لکھدے نيں: علی بن ابراہیم بزرگ ترین شیعہ راوی نيں جنہاں نے امام حسن عسکری علیہ السلام دے زمانے وچ زندگی بسر دی اے۔ محمد بن یعقوب کلینی نے کتاب کافی وچ انہاں توں بہت زیادہ روایات نقل کيتیاں ناں۔
- ابن حجر: علی بن ابراہیم ابو الحسن محمدی رافضی سی۔ ابو جعفر طوسی نے اس دی تصنیفات ذکر کيتیاں ناں۔ ہور محمد بن اسحاق ندیم نے لسٹ وچ تفسیر، ناسخ و منسوخ، مغازی تے شرائع ناں دیاں کتاباں ذکر کيتیاں ناں۔[۱۷]
- اسماعیل بغدادی: شیعہ امامیہ محدثین وچوں اے اس دی کتاباں: کتاب تفسیر القرآن، کتاب الانبیاء، فضائل علی بن ابی طالب … نيں۔[۱۸]
آثار
سودھوعلی بن ابراہیم نے بہت ساریاں تصنیفات چھڈی نيں۔ انہاں وچوں چند دے ناں دی طرف ایتھے اشارہ کيتا جا رہیا اے:
التفسیر، علی بن ابراہیم دی مشہور ترین کتاب اے کہ جو تفسیر قمی دے ناں توں معروف اے۔ ایہ تفسیر روائی دے اسلوب وچ اس طرح لکھی اے کہ اہل بیت توں منقول روایات وچ کِسے قسم دا اپنا اجتہاد کیتے بغیر ذکر کيتیاں ناں۔ اس کتاب دی اکثر روایات اپنے والد ابراہیم بن ہاشم توں نقل کيتیاں ناں۔ گذشتہ زمانے توں لے کے اج تک ایہ تفسیر قدیمی ترین تے اہم ترین شیعہ تفسیر وچوں جانی جاندی اے۔ ایہ تفسیر دو جلداں وچ چاپ ہوئی اے۔
ہور آثار
سودھو- کتاب الناسخ والمنسوخ
- کتاب قرب الاسناد
- کتاب الشرائع
- کتاب الحیض
- کتاب التوحید والشرک
- کتاب فضائل امیرالمؤمنین علیہ السلام
- کتاب المغازی
- کتاب الانبیاء
- کتاب المشذر
- کتاب المناقب
- کتاب اختیار القرآن.[۱۹]
حوالے
سودھو- ↑ فعال عراقی، قمی، علی بن ابراہیم، ص1776.
- ↑ اسماعيل باشا البغدادتی، ہديۃ العارفين،1/678،ناشر : دار إحياء التراث العربي - بيروت - لبنان
- ↑ آقا بزرگ تہرانی، الذریعہ، 5/210/981،ناشر : دار الأضواء - بيروت - لبنان
- ↑ شیخ علی نمازی، مستدرک علم رجال الحدیث،5/278/9560، چاپخانہ: حيدري - طہران
- ↑ علامہ حلی، خلاصۃ الاقوال187/45۔
- ↑ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، 4/191505، مؤسسہ الأعلمي للمطبوعات - بيروت - لبنان
- ↑ طوسی، اللسٹ، ص36.
- ↑ فعال عراقی، قمی، علی بن ابراہیم، ص1776.
- ↑ طوسی، الابواب، ص390.
- ↑ علامہ حلی، خلاصۃ الأقوال، ص 187؛ طوسی، اللسٹ، ص 152 و 153؛ نجاشی، لسٹ اسماء مصنفی الشیعہ، ص 260
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ج12، ص213.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج12، ص214.
- ↑ سبحانی، تذکرة الاعیان، ص283.
- ↑ نک: سبحانی، کلیات فی علم الرجال، ص310.
- ↑ فعال عراقی، قمی، علی بن ابراہیم، ص1776.
- ↑ فعال عراقی، قمی، علی بن ابراہیم، ص1776.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، 4/191505، مؤسسہ الأعلمي للمطبوعات - بيروت - لبنان
- ↑ اسماعیل باشا بغدادتی، ہدیۃ العارفین،1/678۔
- ↑ طوسی، اللسٹ، ص152؛ قمی، تفسیر القمی، مقدمہ المصحح، ص8.
مآخذ
سودھو- آقا بزرگ تہرانی، الذریعہ، ناشر : دار الأضواء - بيروت - لبنان
- ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، 4/191505، مؤسسہ الأعلمي للمطبوعات - بيروت - لبنان
- اسماعيل باشا البغدادتی، ہديۃ العارفين، ناشر : دار إحياء التراث العربي - بيروت - لبنان
- خویی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، بیجا، 1413ق.
- سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، موسسہ نشر اسلامی، قم، 1414ق.
- سبحانی، جعفر، تذکرة الاعیان، موسسہ امام صادق (ع)، قم، 1419ق.
- طوسی، الابواب (رجال الطوسی)، موسسہ نشر اسلامی، قم، 1415ق.
- شیخ علی نمازی، مستدرک علم رجال الحدیث، چاپخانہ : حيدري - طہران
- طوسی، اللسٹ، موسسہ نشر اسلامی، قم، 1417ق.
- نجاشی، لسٹ اسماء مصنفی الشیعہ (رجال النجاشی)، موسسہ نشر اسلامی، قم، 1416ق.
- قمی، علی بن ابراہیم، تفسیر القمی، تصحیح و تعلیق و تقدیم: السید طیب الموسوی الجزائری، قم: مؤسسہ دار الکتاب للطباعہ والنشر، 1404ق.
- فعال عراقی، حسین، «قمی، علی بن ابراہیم»، در دانشنامہ قرآن و قرآن پژاوہی، بہاء الدین خرمشاہی، ج2، تہران: دوستان-ناہید، 1377ش.