تفسیر روائی
| | |
| |
|
| |
|
| |
تفسیر روائی، تفسیر ماثور یا تفسیر نقلی؛ تفسیر قرآن دی اک روش اے جس وچ تفسیری روایات توں استفادہ کیندا جاندا اے۔ شیعہ، روائی تفاسیر وچ پیغمبرؐ تے آئمہ معصومینؑ دی احادیث نوں پیش نظر قرار دیندے نيں۔ شیعہ مفسرین دے نزدیک، پیغمبر اسلام تے ائمہ معصومینؑ توں منسوب روایات دے ذریعے قرآن کریم دی تفسیر و تبیین، تفسیر دی بہترین تے مستحکم ترین روش اے۔ اس دے باوجود جعلی روایات وی تفسیری احادیث دے ضمن وچ نقل کيتی گئی نيں۔ تفسیر عیاشی تے تفسیر قمی، شیعہ روائی تفسیر دا نمونہ نيں جدوں کہ جامع البیان اہل سنت دی روائی تفسیر دا نمونہ اے ۔ معاصر قرآنی محقق محمد ہادی معرفت دے بقول اسلامی دنیا دے اہم ترین تفسیری آثار اوائل وچ تفسیری روایات دی بنیاد اُتے تالیف کیتے گئے نيں۔
مفہوم
سودھوتفسیر روائی، تفسیر ماثور یا تفسیر نقلی[۱] اہل تشیع دے نزدیک پیغمبر اسلامؐ تے آئمہ شیعہ توں منقول روایات دی روشنی وچ تفسیر کرنے دا ناں اے۔[۲]
تفسیری روایات دی اہمیت تے اعتبار
سودھومسلمان مفسرین دے مطابق پیغمبر اسلام ابلاغ وحی دے علاوہ کلام خدا دی تفسیر، تبیین تے تشریح دے وی ذمہ دار سن ۔[۳] اوہ اپنی اس رائے دے لئی سورہ نحل دی آیت 44 تے 64 توں استدلال قائم کردے نيں۔[۴] اس بنا اُتے شیعہ تے سنی مفسرین دا ایہ عقیدہ اے کہ پیغمبرؐ توں منسوب تفسیری روایات یا کلمات دی صحت ثابت ہونے دی صورت وچ ایہ تفسیر دی اک بہترین تے محکم ترین روش اے۔[۵] اہل تشیع نے حدیث ثقلین توں استدلال کردے ہوئے ائمہؑ دی روایات نوں وی تفسیر روائی دے منابع وچوں قرار دتا اے۔[۶] تفسیری روایات دی اہمیت دے باوجود مفسرین دے نزدیک مذکورہ احادیث دے ضمن وچ جعلی روایات وی موجود نيں کہ جنہاں نوں کِسے نہ کِسے صحابی دے مقام و منزلت نوں ودھانے یا گھٹانے دے لئی جعل کيتا گیا اے۔[۷] سورہ توبہ دی آیت 113 دے لئی شان نزول دا جعل انہاں موارد وچوں اک اے تے اہل سنت مفسر طبری تے بخاری نے وی اسنوں جعلی قرار دتا اے۔[۸] مذکورہ شان نزول دی بنیاد اُتے سورہ توبہ دی آیت 113 نوں امام علیؑ دے والد گرامی حضرت ابوطالبؑ دے بارے وچ دسیا گیا اے کہ ایہ انہاں دی موت دے وقت نازل ہوئی تے عمر دے آخری لمحات تک انہاں دے شرک اُتے باقی رہنے نوں بیان کر رہی اے جدوں کہ طبری تے بخاری دے نزدیک ابو طالب ہجرت توں تن سال پہلے وفات پا چکے سن جدوں کہ ایہ آیت سن نو ہجری نوں نازل ہوئی اے۔[۹] اس قسم دی جعلی روایات کہ جنہاں وچوں اکثر و بیشتر، نو مسلم یہودیاں دے توسط توں جعل دی گئیاں نيں؛ نوں اسرائیلیات کہیا جاندا اے۔[۱۰]
تفسیر روائی دے چند نمونے
سودھوکبھے معاصر قرآنی محقق تے مفسر محمد ہادی معرفت دے نزدیک اسلاف دی اہم ترین تفسیری کتاباں تفسیری روایات اُتے اعتماد کردے ہوئے تالیف کيتیاں گئیاں سن تے قرآن دے فلسفی، کلامی تے ادبی معانی اُتے اعتماد انہاں ابتدائی تفاسیر وچوں صرف چند اک وچ نظر آندا اے۔[۱۱] معرفت دے نزدیک اہم ترین روائی تفاسیر درج ذیل نيں:
- تفسیر عیاشی، چوتھی صدی ہجری دے شیعہ فقیہ تے محمد بن عمر کشی دے استاد محمد بن مسعود عیاشی دی تالیف اے۔ عیاشی نے اپنی تفسیر وچ شیعہ ائمہؑ توں منقول روایات نوں سند دے نال نقل کيتا اے۔[۱۲] لیکن تفسیر عیاشی دے چند حصے ہی ساڈی دسترس وچ نيں۔[۱۳]
- تفسیر قمی، علی بن ابرہیم قمی توں منسوب اے کہ جسنوں انہاں دے شاگرد ابو الفضل العباس بن محمد جو امام موسی کاظمؑ دی اولاد توں نيں؛ نے تالیف کيتا اے تے انہاں نے علی بن ابراہیم دے توسط توں نقل ہونے والی روایات دے علاوہ تفسیر ابو جارود توں وی استفادہ کیندا اے۔[۱۴] علوی تے علی بن ابراہیم دا شاگرد ہونے دے سوا ابو الفضل العباس بن محمد دے بارے وچ کِسے قسم دی معلومات دستیاب نئيں نيں۔[۱۵] اگرچہ مجموعی طور اُتے اس تفسیر نوں بلا اشکال قرار دتا گیا اے مگر اس وچ کچھ تھاںواں اُتے ضعیف روایات دی وی نشان دہی کيتی گئی اے۔[۱۶]
- جامع البیان، اہل سنت مفسر محمد بن جریر طبری دی تالیف اے۔ تفسیر دی جامعیت تے ہمہ جہتی دے اعتبار توں طبری نوں علم تفسیر دا باپ قرار دتا گیا اے۔[۱۷] البتہ طبری اُتے جعلی تے ضعیف روایات دے ذکر تے مجہول راویاں اُتے اعتماد کرنے دا وی الزام اے۔[۱۸]
متعلقہ صفحات
سودھوحوالے
سودھو- ↑ ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجم، 1414ھ، ص36۔
- ↑ ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجم، 1414ھ، ص36؛ ذهبی، التفسیر والمفسرون، دار الکتب الحديثۃ، ج1، ص152۔
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج6، ص398؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج20، ص57؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج12، ص284؛ ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر، 1984ء، ج14، ص196۔
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج6، ص398؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، ج20، ص57؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج12، ص284؛ ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر، 1984ء، ج14، ص196۔
- ↑ ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر، 1984ء، ج6، ص47، ج14، ص163-164۔
- ↑ ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجهم، 1414ھ، ص36-37۔
- ↑ معرفت، التفسیر والمفسرون فی ثوبہ القشیب، 1418-1419ھ، ج2، ص35ـ56؛ ذهبی، التفسیر والمفسرون، دار الکتب الحديثۃ، ج1، ص159-165۔
- ↑ بخاری، صحيح البخاری، 1401ھ، ج5، ص208؛ طبری، جامع البيان، 1322-1330ھ، ج7، ص30۔
- ↑ بخاری، صحيح البخاری، 1401ھ، ج5، ص208؛ طبری، جامع البيان، 1322-1330ھ، ج7، ص30۔
- ↑ ملاحظہ کیجئے: ذهبی، الإسرائيليات في التفسير والحديث، 1405ھ، ص19۔
- ↑ معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ، ج2، ص312۔
- ↑ معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ، ج2، ص322۔
- ↑ معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ، ج2، ص322۔
- ↑ معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ، ج2، ص325۔
- ↑ معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ، ج2، ص326۔
- ↑ معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ، ج2، ص327۔
- ↑ معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ، ج2، ص312-313۔
- ↑ معرفت، التفسیر والمفسرون في ثوبہ القشيب، 1419ھ، ج2، ص312-313۔
مآخذ
سودھو- قرآن کریم۔
- ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، تفسیر التحریر والتنویر، تونس، 1984ء۔
- ایازی، محمدعلی، المفسرون: حیاتهم و منهجم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1414ھ/1373شمسی۔
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، استنبول، 1401ھ/1981ء۔
- ذهبی، محمدحسین، الإسرائیلیات فی التفسیر والحدیث، دمشق، 1405ھ/1985ء۔
- ذهبی، محمدحسین، التفسیر والمفسرون، قاهره، 1409ھ/1989ء۔
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، بیتا۔
- صغیر، محمدحسین علی، دراست قرآنیه، ج2: المبادي العامۃ لتفسیر القرآن الکریم، قم، 1413ھ۔
- طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، 1390-1394ھ/1971-1974ء۔
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بولاق، 1322-1330ھ/1994-1911ء، چاپ افست بیروت، 1400-1403ھ/1980-1983ء۔
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره،بیتا، چاپ افست تهران، بیتا۔
- معرفت، محمدهادتی، التفسیر والمفسرون فی ثوبہ القشیب، ج2، مشهد، الجامعۃ الرضويۃ للعلوم الإسلاميۃ، 1419ھ۔