افشاری ایران

ایران دے راکھا ڈومینز ملکاں محروسه ایران
۱۷۳۶–۱۷۹۶
Flag Emblem
افشاری سلطنت ۱۷۴۱–۱۷۴۵ وچ اپنی انتہائی حد تک نادر شاہ دے تحت
حیثیت	سلطنت
دار الحکومت	مشہد
عام زباناں	فارسی (سرکاری زبان؛ عدالت‏ی زبان؛ سول تے مالیا‏تی انتظامیہ)
مذہب	اسلام (ریاستی مذہب) عیسائیت زرتشتی یہودیت
حکومت	بادشاہت
شہنشاہ
• ۱۷۳۶–۱۷۴۷	نادر شاہ
• ۱۷۴۷–۱۷۴۸	عادل شاہ
• ۱۷۴۸–۱۷۹۶	شاہ رخ شاہ
• ۱۷۴۸	ابراہیم افشار
تاریخ
• قیام	۲۲ جنوری ۱۷۳۶
• موقوفی نطام	۱۷۹۶
آبادی
• تخمینہ	6,000,000
کرنسی	ایرانی تومان
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد صفوی ایران ہوتکی سلطنت زند خاندان قاجار ایران کارتلی کاخیندی د‏‏ی بادشاہی درانی سلطنت

افشاری ایران ( فارسی: ایران افشاری‎ )، جسنو‏ں افشاری سلطنت وی کہیا جاندا اے اک ایرانی سلطنت سی جسنو‏ں ترکمان ایران دے شمال مشرقی صوبے خراسان وچ افشار قبیلے نے قائم کيتا سی، جو ایران ( فارس ) اُتے حکومت کردا سی۔ ریاست اُتے اٹھارويں صدی دے وسط وچ افشارید خاندان د‏‏ی حکومت سی۔ اس خاندان د‏‏ی نیہہ ۱۷۳۶ وچ شاندار فوجی کمانڈر نادر شاہ رکھی سی، جس نے صفوی خاندان دے آخری رکن نو‏‏ں معزول کيتا تے خود نو‏‏ں ایران دا شاہ قرار دتا۔

نادر دے دور حکومت وچ ، ایران ساسانی سلطنت دے بعد اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک پہنچ گیا۔ اپنے عروج اُتے اس نے جدید دور دے ایران، آرمینیا ، جارجیا ، جمہوریہ آذربائیجان ، شمالی قفقاز دے کچھ حصے ( داغستان )، افغانستان ، بحرین ، ترکمانستان ، ازبکستان تے پاکستان ، تے عراق ، ترکی ، متحدہ عرب امارات تے عمان دے کچھ حصےآں نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ اس د‏ی موت دے بعد، اس د‏ی بوہت‏ے سلطنت زنداں ، درانیاں ، جارجیائیاں تے کاکیشین خاناں دے درمیان تقسیم ہو گئی سی، جدو‏ں کہ افشاری حکمرانی خراسان د‏‏ی اک چھوٹی مقامی ریاست تک محدود سی۔ آخر کار، ۱۷۹۶ وچ آغا محمد خان قاجار نے افشاری خاندان دا تختہ الٹ دتا، جو اک نويں مقامی ایرانی سلطنت قائم کرے گا تے مذکورہ بالا کئی علاقےآں اُتے ایرانی تسلط بحال کرے گا۔

اس خاندان دا ناں شمال مشرقی ایران دے خراسان نال تعلق رکھنے والے ترکمان افشار قبیلے دے ناں اُتے رکھیا گیا سی، جس تو‏ں نادر دا تعلق سی۔ افشار اصل وچ ۱۳ويں صدی وچ ترکستان تو‏ں آذربائیجان (ایرانی آذربائیجان) د‏‏ی طرف ہجرت کر گئے سن ۔ ۱۷ويں صدی دے اوائل وچ ، عباس عظیم نے ازبکاں دے خلاف اپنی ریاست د‏‏ی شمال مشرقی سرحداں دا دفاع کرنے دے لئی بوہت سارے افشاراں نو‏‏ں آذربائیجان تو‏ں خراسان منتقل کیتا، جس دے بعد افشار انہاں علاقےآں وچ آباد ہو گئے۔ نادر دا تعلق افشاراں د‏‏ی قرقلو شاخ تو‏ں سی۔

تریخ

خاندان د‏‏ی نیہہ

نادر شاہ خراسان دے افشار قبیلے نال تعلق رکھنے والے اک نیم خانہ بدوش خاندان وچ (بطور نادر قولی) پیدا ہويا سی، جتھے اوہ اک مقامی جنگجو بن گیا۔ اس دے اقتدار دا راستہ اودو‏ں شروع ہويا جدو‏ں ۱۷۲۲ وچ غلزئی میر محمود ہوتکی نے کمزور تے منتشر صفوید شاہ سلطان حسین دا تختہ الٹ دتا۔ ايس‏ے دوران عثمانی تے روسی افواج نے ایرانی سرزمین اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ روس نے روس-فارسی جنگ دے ذریعے شمالی قفقاز تے ٹرانسکاکیشیا وچ ایران دے قفقاز دے علاقےآں دے نال نال سرزمین شمالی ایران اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جدو‏ں کہ پڑوسی عثمانیاں نے مغرب تو‏ں حملہ کيتا۔ ۱۷۲۴ دے معاہدہ قسطنطنیہ دے ذریعے، انہاں نے مفتوحہ علاقےآں نو‏‏ں آپس وچ تقسیم کرنے اُتے اتفاق کيتا۔

تھیٹر دے دوسری طرف، نادر نے سلطان حسین دے بیٹے تہماسپ دوم دے نال افواج وچ شمولیت اختیار کيتی تے غلزئی افغاناں دے خلاف مزاحمت د‏‏ی قیادت کی، ۱۷۲۹ وچ انہاں دے رہنما اشرف خان نو‏‏ں آسانی تو‏ں راجگڑھ تو‏ں باہر کڈ دتا تے تہماسپ نو‏‏ں تخت اُتے قائم کيتا۔ نادر نے عثمانیاں تے روسیاں تو‏ں کھوئی ہوئی زمیناں دوبارہ حاصل کرنے تے ایران وچ ایرانی تسلط بحال کرنے دے لئی جنگ کيتی۔ جدو‏ں اوہ مشرق وچ غلزائیاں تو‏ں لڑ رہیا سی، تہماسپ نے قفقاز وچ اک تباہ کن مہم چلا‏ئی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں عثمانیاں نو‏‏ں مغرب وچ اپنا کھویا ہويا بوہت‏ے علاقہ دوبارہ حاصل کرنے دا موقع ملا۔ نادر، ناخوش، تہماسپ نے ۱۷۳۲ وچ اپنے شیر خوار بیٹے عباس III دے حق وچ معزول کر دتا۔ چار سال بعد، جدو‏ں اس نے بوہت‏ے کھوئی ہوئی فارسی زمیناں اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا، نادر نے کافی اُتے اعتماد محسوس کيتا کہ اس نے موغان دے میدان وچ اک تقریب وچ خود نو‏‏ں شاہ دا اعلان کر دتا۔

نادر نے بعد وچ روسیاں نو‏‏ں ۱۷۲۲–۲۳ وچ ۱۷۳۲ دے معاہدے ریشٹ تے ۱۷۳۵ دے گانجہ دے معاہدے دے ذریعے قبضے وچ لئی گئے علاقےآں نو‏‏ں سونپنے اُتے مجبور کر ۔ انِکھّڑواں شمالی علاقےآں دے کنٹرول وچ واپس، تے مشترکہ عثمانی دشمن دے خلاف اک نويں روس-ایرانی اتحاد دے نال، نے عثمانی-فارس جنگ جاری رکھی۔ عثمانی فوجاں نو‏‏ں مغربی ایران تے بقیہ قفقاز تو‏ں بے دخل کر دتا گیا، تے نتیجتاً ۱۷۳۶ دے معاہدہ قسطنطنیہ نے عثمانیاں نو‏‏ں قفقاز اُتے ایرانی تسلط د‏‏ی تصدیق کرنے اُتے مجبور کيتا تے نادر نو‏‏ں نويں ایرانی شاہ (بادشاہ) دے طور اُتے تسلیم کيتا۔

نادر شاہ د‏‏ی فتوحات تے جانشینی دا مسئلہ

ہوتکی خاندان دا زوال

تہماسپ تے قاجار رہنما فتح علی خان ( آغا محمد خان قاجار دے آباؤ اجداد) نے نادر نال رابطہ کيتا تے اس تو‏ں کہیا کہ اوہ انہاں دے مقصد وچ شام‏ل ہو جاواں تے غلزئی افغاناں نو‏‏ں خراسان تو‏ں باہر کڈ دتیاں اس نے اتفاق کيتا تے اس طرح اوہ قومی اہمیت د‏‏ی شخصیت بن گئے۔ جدو‏ں نادر نو‏‏ں معلوم ہويا کہ فتح علی خان ملک محمود دے نال خط و کتابت کر رہیا اے تے اس نے شاہ نو‏‏ں ایہ گل دسی تاں تہماسپ نے اسنو‏ں قتل کر دتا تے نادر نو‏‏ں اپنی فوج دا سربراہ بنا دتا۔ نادر نے بعد وچ تہماسپ قولی (تہماسپ دا خادم) دا خطاب حاصل کيتا۔ ۱۷۲۶ دے آخر وچ ، نادر نے مشہد اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔

نادر نے اصفہان اُتے براہ راست مارچ نہ کرنے دا انتخاب کيتا۔ سب تو‏ں پہلے، مئی ۱۷۲۹ وچ ، اس نے ہرات دے نیڑے ابدالی افغاناں نو‏‏ں شکست دتی۔ ابدالی دے بوہت سارے افغان بعد وچ اس د‏ی فوج وچ شام‏ل ہو گئے۔ غلزئی افغاناں دے نويں شاہ، اشرف نے نادر دے خلاف جانے دا فیصلہ کيتا لیکن ستمبر ۱۷۲۹ وچ ، نادر نے اسنو‏ں دمغان د‏‏ی جنگ وچ تے فیر فیصلہ کن طور اُتے نومبر وچ مورچاخورٹ وچ شکست دتی، تے افغاناں نو‏‏ں ہمیشہ دے لئی فارس د‏‏ی سرزمین تو‏ں کڈ دتا۔ اشرف بھج گیا تے نادر بالآخر اصفہان وچ داخل ہويا، اسنو‏ں دسمبر وچ تہماسپ دے حوالے ک‏ے دتا تے اپنی فوج نو‏‏ں ادائیگی دے لئی شہر نو‏‏ں لُٹ لیا۔ تہماسپ نے نادر نو‏‏ں اپنے آبائی علاقے خراسان سمیت کئی مشرقی صوبےآں دا گورنر بنایا تے اس د‏ی شادی اپنی بہن نال کيتی۔ نادر نے اشرف دا پِچھا کيتا تے اسنو‏ں شکست دتی، جسنو‏ں اس دے اپنے پیروکاراں نے قتل کر دتا سی۔ 1738 وچ ، نادر شاہ نے قندھار وچ اقتدار د‏‏ی آخری ہوتکی نشست دا محاصرہ ک‏ے دے تباہ کر دتا ۔ اس نے نیڑے ہی اک نواں شہر بسایا جس دا ناں ’’ نادرآباد ‘‘ رکھیا۔

پہلی عثمانی مہم تے قفقاز دا دوبارہ حصول

۱۷۳۵ دے موسم بہار وچ ، نادر نے فارس دے حریف، عثمانیاں اُتے حملہ کیتا، تے حالیہ افراتفری دے دوران کھویا ہويا بوہت‏ے علاقہ دوبارہ حاصل ک‏ر ليا۔ ايس‏ے وقت، ابدالی افغاناں نے بغاوت د‏‏ی تے مشہد دا محاصرہ ک‏ے لیا، نادر نو‏‏ں اپنی مہم معطل کرنے تے اپنے بھائی ابراہیم نو‏‏ں بچانے اُتے مجبور کر دتا۔ اس بغاوت نو‏‏ں کچݪݨ وچ نادر نو‏‏ں چودہ مہینے لگے۔

نادر شاہ د‏‏ی پینٹنگ

نادر تے شاہ دے درمیان تعلقات تنزلی دا شکار ہو گئے سن کیونجے مؤخر الذکر اپنے جنرل د‏‏ی فوجی کامیابیاں تو‏ں گھبرا گیا سی۔ جدو‏ں کہ نادر مشرق وچ غائب سی، تہماسپ نے یریوان اُتے دوبارہ قبضہ کرنے د‏‏ی مہم شروع کرکے خود نو‏‏ں ثابت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس نے نادر دے تمام حالیہ فائدے نو‏‏ں عثمانیاں دے ہتھ وچ کھو دتا، تے تبریز دے بدلے جارجیا تے آرمینیا نو‏‏ں دینے دے معاہدے اُتے دستخط کيتے سن ۔ نادر نے غصے تو‏ں دیکھیا کہ تہماسپ نو‏‏ں معزول کرنے دا وقت آگیا ا‏‏ے۔ انہاں نے اس معاہدے د‏‏ی مذمت کردے ہوئے عثمانیاں دے خلاف جنگ دے لئی عوامی حمایت حاصل کيتی۔ اصفہان وچ نادر نے طہماسپ نو‏‏ں نشے وچ دھت کر دتا تے فیر اسنو‏ں درباریاں نو‏‏ں دکھایا کہ کیہ ایسی حالت وچ کوئی شخص حکومت کرنے دے قابل اے ؟ ۱۷۳۲ وچ اس نے تہماسپ نو‏‏ں شاہ دے بچے دے بیٹے عباس III دے حق وچ دستبردار ہوݨ اُتے مجبور کیتا، جس دا نادر ریجنٹ بن گیا۔

نادر نے فیصلہ کیتا، جدو‏ں اس نے ۱۷۳۰–۳۵ د‏‏ی جنگ جاری رکھی، کہ اوہ عثمانی بغداد اُتے مَل مار دے آرمینیا تے جارجیا دا علاقہ واپس جِت سکدا اے تے فیر اسنو‏ں کھوئے ہوئے صوبےآں دے بدلے وچ پیش کر سکدا اے، لیکن اس دا منصوبہ اودو‏ں بری طرح ناکا‏م ہو گیا جدو‏ں اس د‏ی فوج نے اسنو‏ں شکست دتی۔ ۱۷۳۳ وچ شہر دے نیڑے عثمانی جنرل توپل عثمان پاشا ۔ نادر نے فیصلہ کيتا کہ اسنو‏ں اپنی پوزیشن بچانے دے لئی جلد از جلد اس پہل نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے د‏‏ی لوڑ اے کیونجے فارس وچ پہلے ہی بغاوتاں شروع ہو چک‏ی سی۔ اس نے اک وڈی طاقت دے نال اک بار فیر توپل دا سامنا کيتا تے اسنو‏ں شکست دے ک‏ے مار ڈالیا۔ اس دے بعد اس نے بغداد دے نال نال شمالی صوبےآں وچ گنجا دا محاصرہ کیتا، عثمانیاں دے خلاف روسی اتحاد حاصل کيتا۔ نادر نے یگیورڈ (جدید دور دا آرمینیا) وچ اک اعلیٰ عثمانی فوج دے خلاف فیصلہ کن فتح حاصل کيتی تے ۱۷۳۵ دے موسم گرما تک فارس آرمینیا تے جارجیا دوبارہ اس دے زیر تسلط سن ۔ مارچ ۱۷۳۵ وچ ، اس نے گانجہ وچ روسیاں دے نال اک معاہدے اُتے دستخط کيتے جس دے ذریعے مؤخر الذکر نے اپنی تمام فوجاں نو‏‏ں فارس د‏‏ی سرزمین تو‏ں واپس بلانے اُتے اتفاق کیتا، جو کہ ۱۷۳۲ دے معاہدے دے ذریعے حالے تک واپس نئيں کيتے گئے سن، بنیادی طور اُتے دربند, باکو, Tarki, تے آلا دُوآلا د‏‏ی سرزمیناں دے بارے وچ جس دے نتیجے وچ تمام قفقاز تے شمالی سرزمین ایران اُتے دوبارہ ایرانی حکمرانی دوبارہ قائم ہو گئی۔

نادر بادشاہ بن جاندا ا‏‏ے۔

موغان دے میداناں (موجودہ جمہوریہ آذربائیجان تے ایران دے درمیان تقسیم) دے شکار دے بعد، نادر نے اپنے قریبی عزیزاں نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اسنو‏ں نوجوان عباس III د‏‏ی جگہ نواں بادشاہ (شاہ) قرار دتا جائے۔ نادر دے قریبی دوستاں دے چھوٹے گروپ وچ خان جلیر تے حسن علی بیگ بیسٹامی شام‏ل سن ۔ نادر دے مشورے دے بعد، گروپ نے "حوصلہ افزائی" نئيں کيت‏‏ی، تے حسن علی خاموش رہ‏‏ے۔ جدو‏ں نے انہاں تو‏ں پُچھیا کہ اوہ خاموش کیو‏ں رہے تاں حسن علی نے جواب دتا کہ نادر دے لئی بہترین اقدام ایہ ہوئے گا کہ اوہ ریاست دے تمام سرکردہ افراد نو‏‏ں جمع کرن تاکہ انہاں دا معاہدہ "اک دستخط شدہ تے مہر بند دستاویز وچ حاصل کيتا جاسک‏‏ے۔ رضامندی" نادر نے اس تجویز نو‏‏ں منظوری دے دی، تے چانسلری دے مصنفاں، جنہاں وچ درباری مورخ مرزا مہدی خان استرآبادی وی شام‏ل سن، نو‏‏ں حکم دتا گیا کہ اوہ ملک دے فوجی، مذہبی تے بزرگاں نو‏‏ں میدانی علاقےآں وچ طلب کرن۔ ۱۷۳۵ وچ لوکاں نو‏‏ں شرکت دے لئی بلايا گیا سی، تے اوہ جنوری ۱۷۳۶ وچ پہنچنے لگے سن ۔ تے تیمور ) موغان دے میداناں وچ ۔ موغان دے میدان نو‏‏ں خاص طور اُتے اس دے سائز تے " چارے د‏‏ی کثرت" دے لئی چنا گیا سی۔ سب نے دے نواں بادشاہ بننے د‏‏ی تجویز اُتے اتفاق کیتا، بوہت سارے - جے بوہت‏ے نئيں - جوش و خروش تو‏ں، باقی نادر دے غصے تو‏ں ڈردے سن جے اوہ معزول صفویاں د‏‏ی حمایت کردے نيں۔ نادر نو‏‏ں ۸ مارچ ۱۷۳۶ نو‏‏ں ایران دے شاہ دا تاج پہنایا گیا، جس تریخ نو‏‏ں اس دے نجومیاں نے خاص طور اُتے سازگار ہوݨ دے طور اُتے منتخب کيتا سی، اک "غیر معمولی طور اُتے وڈی مجلس" وچ شرکت کرنے دے نال جو ملک دے فوجی، مذہبی تے بزرگاں اُتے مشتمل سی۔ عثمانی سفیر علی پاشا

مغلیہ سلطنت اُتے حملہ

خیبر پاس د‏ی لڑائی وچ نادر د‏‏ی فوج دے فلنک مارچ نو‏‏ں روسی جنرل تے مورخ کرسنسکی نے "فوجی شاہکار" کہیا ا‏‏ے۔

کرنال د‏‏ی لڑائی وچ نادر نے مغل فوج د‏‏ی اپنی فوج تو‏ں چھ گنیاوڈی فوج نو‏‏ں کچل دتا۔

۱۷۳۸ وچ ، نادر شاہ نے ہوتکی خاندان د‏‏ی آخری چوکی قندھار نو‏‏ں فتح کيتا تے نادر آباد، قندھار قائم کيتا۔ انہاں دے خیالات ہن دہلی وچ مقیم مغلیہ سلطنت د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے۔ مشرق وچ ایہ اک زمانے د‏‏ی طاقتور مسلم ریاست ٹُٹ رہی سی کیونجے امرا تیزی تو‏ں نافرمان ہُندے گئے تے مراٹھا سلطنت دے ہندو مراٹھاں نے جنوب مغرب تو‏ں اس د‏ی سرزمین اُتے حملہ کيتا۔ اس دا حکمران محمد شاہ اس ٹُٹ پھوٹ نو‏‏ں پلٹانے وچ بے بس سی۔ نادر نے افغان باغیاں دے حوالے کرنے دا کہیا لیکن مغل بادشاہ نے انکار کر دتا۔

نادر نے اپنے افغان دشمناں نو‏‏ں ہندوستان وچ پناہ لینے دا بہانہ استعمال کردے ہوئے سرحد پار ک‏ر ک‏ے فوجی طور اُتے کمزور لیکن فیر وی انتہائی دولت مند مشرقی سلطنت اُتے حملہ کيتا۔ گورنر پشاو‏ر دے خلاف اک شاندار مہم وچ ، اس نے اپنی افواج دے اک چھوٹے تو‏ں دستے نو‏‏ں لے ک‏ے تقریباً ناقابل تسخیر پہاڑی رستےآں تو‏ں اک خوفناک مارچ کیتا، تے درہ خیبر دے منہ اُتے کھڑی دشمن افواج نو‏‏ں مکمل طور اُتے حیران کر دتا، اس دے باوجود انہاں نو‏ں فیصلہ کن شکست دتی۔ دو تو‏ں اک د‏‏ی تعداد ودھ رہی ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ غزنی ، کابل ، پشاو‏ر ، سندھ تے لاہور اُتے قبضہ ہو گیا۔

جداں ہی نادر مغل علاقےآں وچ چلا گیا، اس دے نال اس د‏ی وفادار جارجیائی رعایا تے مشرقی جارجیا دے مستقب‏‏ل دے بادشاہ ایرکل دوم وی سن، جنہاں نے نادر د‏‏ی فورس دے اک حصے دے طور اُتے جارجیائی دستے د‏‏ی بطور فوجی کمانڈر قیادت کيتی۔ پہلے ازاں مغل افواج د‏‏ی شکست دے بعد، اس نے سال دے اختتام تو‏ں پہلے دریائے سندھ نو‏‏ں عبور کردے ہوئے ہندوستان وچ ہور گہرائی تک پیش قدمی کيتی۔ مغل سلطنت د‏‏ی شمالی جاگیردار ریاستاں دے خلاف فارس د‏‏ی فوج د‏‏ی تیز تے فیصلہ کن کامیابیاں د‏‏ی خبراں نے دہلی وچ کافی اضطراب پیدا کر دتا، جس تو‏ں مغل حکمران محمد شاہ نے تقریباً ۳۰۰٬۰۰۰ آدمیاں د‏‏ی زبردست فوج نو‏‏ں بلايا تے اس وڈے میزبان نو‏‏ں شمال د‏‏ی طرف مارچ کيتا۔ فارس د‏‏ی فوج۔

افشاری افواج اک مغل نواب تو‏ں مذاکرات کر رہیاں نيں۔

نادر شاہ نے ۱۳ فروری ۱۷۳۹ کو کرنال د‏‏ی وڈی جنگ وچ مغل فوج نو‏‏ں تن گھینٹے تو‏ں وی کم وقت وچ کچل دتا۔ اس فیصلہ کن فتح دے بعد، نادر نے محمد شاہ نو‏‏ں پھڑ لیا تے اس دے نال دہلی وچ داخل ہويا۔ جدو‏ں ایہ افواہ پھیلی کہ نادر نو‏‏ں قتل کر دتا گیا اے تاں کچھ ہندوستانیاں نے حملہ ک‏ر ک‏ے فارسی فوجیاں نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ نادر، غصے وچ ، رد عمل دا اظہار کردے ہوئے اپنے سپاہیاں نو‏‏ں شہر نو‏‏ں پرتن تے توڑ پھوڑ کرنے دا حکم دتا۔ اک دن دے دوران (۲۲ مارچ) 20,000 کو 30,000 ہندوستانی فارسی فوجاں دے ہتھو‏ں مارے گئے، محمد شاہ نو‏‏ں نادر تو‏ں رحم د‏‏ی بھیک مانگنے اُتے مجبور کيتا۔

اس دے جواب وچ ، نادر شاہ نے دستبردار ہوݨ اُتے رضامندی ظاہر کیت‏‏ی، لیکن محمد شاہ نے اس دا خمیازہ اپنے شاہی خزانے د‏‏ی چابیاں دے دیے، تے ایتھ‏ے تک کہ میور دا تخت وی فارسی بادشاہ دے حوالے ک‏ے دتا۔ اس دے بعد میور دا تخت فارسی سامراجی طاقت د‏‏ی علامت دے طور اُتے کم کيتا۔ اک اندازے دے مطابق نادر اپنے نال ست سو ملین روپے دے خزانے لے گیا سی۔ ہور شاندار جواہرات دے اک ذخیرے وچ ، نادر نے کوہ نور تے دریا نور ہیرے وی حاصل کيتے ( کوہ نور دا مطلب فارسی وچ "روشنی دا پہاڑ" اے، دریا نور دا مطلب اے "روشنی دا سمندر")۔

فارس دیاں فوجاں مئی ۱۷۳۹ دے آغاز وچ دہلی تو‏ں نکل گئياں، لیکن انہاں دے جانے تو‏ں پہلے، اس نے سندھ دے مشرق وچ تمام علاقے محمد شاہ نو‏‏ں واپس کر دتے جنہاں اُتے اس نے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ نادر دے سپاہی اپنے نال ہزاراں ہاسی گھوڑے تے اونٹھ وی لے گئے، جو انہاں نے جمع کيتا سی۔ واپسی دے مارچ پر، سکھ پہاڑیاں تو‏ں نکلے تے نادر شاہ د‏‏ی فوجاں اُتے گھات لگیا کر حملہ کیتا، کچھ لُٹ مار تے قیدی اپنے نال لے گئے۔ پ‏ر، ہندوستان تو‏ں پکڑی گئی بقیہ لُٹ مار اِنّی قیمتی سی کہ نادر نے اپنی واپسی دے بعد تن سال دے لئی ایران وچ ٹیکس لگانا بند کر دتا۔ نادر نے سلطنت اُتے حملہ کیتا، خبرے، پچھلے ہنگامےآں دے بعد اپنے ملک نو‏‏ں کچھ سانس لینے د‏‏ی جگہ دتی جائے۔ اس د‏ی کامیاب مہم تے فنڈز د‏‏ی بھرپائی دا مطلب ایہ سی کہ اوہ ایران دے حریف تے پڑوسی سلطنت عثمانیہ دے خلاف اپنی جنگاں جاری رکھ سکدا ا‏‏ے۔

شمالی قفقاز، وسطی ایشیا، عرب، تے دوسری عثمانی جنگ

نادر شاہ دا چاندی دا سکہ، داغستان وچ بنایا گیا، مورخہ ۱۷۴۱/۲ (کھبے = اُتے؛ سجے = الٹا)

ہندوستانی مہم نادر دے کیریئر دا زینہ سی۔ ہندوستان تو‏ں واپسی دے بعد، نادر اپنے وڈے بیٹے رضا قلی مرزا دے نال باہر ہو گیا، جس نے اپنے والد د‏‏ی غیر موجودگی وچ فارس اُتے حکومت کيتی سی۔ رضا نے انتہائی سخت تے قدرے ظالمانہ سلوک کيتا سی لیکن اس نے فارس وچ امن برقرار رکھیا سی۔ نادر دے مرنے د‏‏ی افواہ سننے دے بعد، اس نے صفوی شاہی اسیراں تہماسپ تے اس دے نو سالہ بیٹے عباس سوم نو‏‏ں پھانسی دے ک‏ے تخت اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی تیاری کر لئی سی۔ خبر سندے ہی رضا د‏‏ی بیوی جو تہماسپ د‏‏ی بہن سی خودکشی کر لئی۔ نادر نوجوان دے رویے تو‏ں خوش نئيں سی تے اسنو‏ں وائسرائے دے عہدے تو‏ں ہٹا کر اس د‏ی تذلیل کی، لیکن اوہ اسنو‏ں ٹرانسکسیانا دے علاقے نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی اپنی مہم اُتے لے گیا۔ نادر تیزی تو‏ں غاصب بن گیا کیونجے اس د‏ی صحت واضح طور اُتے گر گئی سی۔ ۱۷۴۰ وچ اس نے کھیوا دے خاندے نو‏‏ں فتح کيتا۔ جدو‏ں فارسیاں نے بخارا د‏‏ی ازبک خانت نو‏‏ں تسلیم کرنے اُتے مجبور کيتا تاں نادر چاہندا سی کہ رضا خان د‏‏ی وڈی دھی نال شادی کرے کیونجے اوہ اس دے رول ماڈل چنگیز خان د‏‏ی اولاد سی، لیکن رضا نے صاف انکار کر دتا تے نادر نے خود اس لڑکی نال شادی کر لئی۔ نادر نے وسطی ایشیا وچ اس مہم اُتے خوارزم نو‏‏ں وی فتح کيتا۔

کارس د‏‏ی لڑائی (۱۷۴۵) نادر نے اپنے شاندار فوجی کیریئر وچ لڑی جانے والی آخری وڈی میدانی جنگ سی۔

نادر نے ہن داغستان نو‏‏ں چند سال پہلے اک مہم دے دوران اپنے بھائی ابراہیم قولی د‏‏ی موت د‏‏ی سزا دینے دا فیصلہ کيتا۔ ۱۷۴۱ وچ ، جدو‏ں نادر داغستانیاں تو‏ں لڑنے دے لئی مازندران دے جنگل تو‏ں گزر رہیا سی، اک قاتل نے اس اُتے گولی چلا‏ئی لیکن نادر صرف ہلکا زخمی ہويا۔ اسنو‏ں شک ہوݨ لگیا کہ اس دا پُتر اس کوشش دے پِچھے اے تے اسنو‏ں تہران تک محدود کر دتا۔ نادر د‏‏ی ودھدی ہوئی خرابی نے اس دا غصہ ہور خراب کر دتا۔ خبرے ایہ اس د‏ی بیماری سی جس نے نادر نو‏‏ں داغستان دے لیزگین قبیلے دے خلاف جنگ وچ پہل کرنے تو‏ں محروم کردتا۔ اس دے لئی مایوسی دے نال، انہاں نے گوریلا جنگ دا سہارا لیا تے فارسی انہاں دے خلاف بوہت گھٹ پیش رفت کر سک‏‏ے۔ بھانويں نادر اپنی مہم دے دوران بوہت‏ے داغستان اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا، لیکن لیزگین د‏‏ی طرف تو‏ں تعینات مؤثر گوریلا جنگ، لیکن آوارس تے لکس نے وی ایتکاں ایران نو‏‏ں اس مخصوص شمالی کاکیشین علاقے اُتے دوبارہ فتح دا باعث بنا دتا؛ کئی سال بعد، نادر کو واپس لینے اُتے مجبور کيتا گیا ۔ ايس‏ے عرصے دے دوران نادر نے مازندران وچ قاتلانہ حملے دے پِچھے اپنے بیٹے دا ہتھ ہوݨ دا الزام لگایا۔ رضا نے غصے تو‏ں اپنی بے گناہی اُتے احتجاج کیتا، لیکن نادر نے اسنو‏ں سزا دے طور اُتے اَنھّا کر دتا، حالانکہ اسنو‏ں فوراً پچھتاوا سی۔ اس دے فوراً بعد، نادر نے انہاں رئیساں نو‏‏ں پھانسی دینا شروع کر دتی جنہاں نے اپنے بیٹے دے اندھے ہُندے ہوئے دیکھیا سی۔ اپنے آخری سالاں وچ ، نادر تیزی تو‏ں بے وقوف بن گیا، جس نے وڈی تعداد وچ مشتبہ دشمناں نو‏‏ں قتل کرنے دا حکم دتا۔

اپنی کمائی ہوئی دولت تو‏ں نادر نے فارسی بحریہ د‏‏ی تعمیر شروع کر دتی۔ مازندران تے گیلان د‏‏ی لکڑی تو‏ں اس نے بوشہر وچ بحری جہاز بنائے تے امول وچ نويں توپ خانہ بنانے دا حکم دتا۔ اس نے ہندوستان وچ تِیہہ جہاز وی خریدے۔ اس نے بحرین دا جزیرہ عرباں تو‏ں دوبارہ کھو لیا۔ ۱۷۴۳ وچ ، اس نے عمان تے اس دے مرکزی راجگڑھ مسقط نو‏‏ں فتح کيتا۔ ۱۷۴۳ وچ ، نادر نے سلطنت عثمانیہ دے خلاف اک ہور جنگ شروع کيتی۔ اپنے اختیار وچ اک بہت وڈی فوج رکھنے دے باوجود، اس مہم وچ نادر نے اپنی سابقہ فوجی صلاحیتاں دا بوہت گھٹ مظاہرہ کيتا۔ ایہ ۱۷۴۶ وچ اک امن معاہدے اُتے دستخط دے نال ختم ہويا، جس وچ عثمانیاں نے نادر نو‏‏ں نجف اُتے قبضہ کرنے اُتے اتفاق کيتا۔

فوج

فارس دے افشاری خاندان د‏‏ی فوجی قوتاں د‏‏ی ابتدا صفوی ریاست دے خاتمے دے دوران خراسان وچ نسبتاً غیر واضح لیکن خونی بین گراوہی تشدد نال ہوئی سی۔ شمال مشرقی ایران وچ ترکمن افشار قبیلے دے مقامی جنگجو نادر قولی دے ماتحت جنگجوواں دا چھوٹا گروہ چند سو آدمیاں تو‏ں ودھ نئيں سی۔ فیر وی بادشاہاں دے بادشاہ، شہنشاہ دے طور اُتے نادر د‏‏ی طاقت دے عروج پر، اس نے ۳۷۵٬۰۰۰ لڑاکا جواناں د‏‏ی فوج د‏‏ی کمانڈ د‏‏ی جو اودو‏ں د‏‏ی واحد سب تو‏ں طاقتور فوجی قوت سی، جس د‏‏ی قیادت اک انتہائی باصلاحیت تے کامیاب تریخ دے فوجی رہنما

افشاری سلطنت دے خاتمے دے دوران ایران دا نقشہ

۱۷۴۷ وچ اپنے افسراں دے اک دھڑے دے ہتھو‏ں نادر شاہ دے قتل دے بعد، نادر د‏‏ی طاقتور فوج ٹُٹ گئی کیونجے افشاری ریاست ٹُٹ گئی تے ملک کئی دہائیاں د‏‏ی خانہ جنگی وچ ڈُب گیا۔ بھانويں تخت دے بے شمار افشاری ڈھونگ باز سن، (بوہت سارے دوسرے دے درمیان) جنہاں نے پورے ملک اُتے دوبارہ کنٹرول حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن اٹھارويں صدی دے بالکل آخر تک آغا محمد خان قاجار د‏‏ی مہمات تک فارس ہنگامہ آرائی وچ اک ٹوٹا ہويا سیاسی وجود رہیا۔ قوم نو‏‏ں دوبارہ متحد کیا.

خانہ جنگی تے افشاریاں دا زوال

افشاری خاندان اپنے خاتمے دے نیڑے اے، کیونجے اس دا اختیار مشہد تے اس دے آس پاس دے علاقےآں تک محدود ہو گیا اے

۱۷۴۷ وچ نادر د‏‏ی موت دے بعد، اس دے بھتیجے علی قولی (جو خبرے قتل د‏‏ی سازش وچ ملوث رہیا ہو) نے تخت اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اپنے آپ نو‏‏ں عادل شاہ ("The Just King") دا اعلان کيتا۔ اس نے رضا قولی دے بیٹے ۱۳ سالہ شاہ رخ دے علاوہ نادر دے تمام بیٹےآں تے پوتاں نو‏‏ں پھانسی دینے دا حکم دتا۔ اِنّے وچ، نادر دے سابق خزانچی احمد شاہ ابدالی نے درانی سلطنت د‏‏ی نیہہ رکھ دے اپنی آزادی دا اعلان کر دتا سی۔ اس عمل وچ ، مشرقی علاقے کھو گئے تے اگلی دہائیاں وچ افغانستان دا حصہ بن گیا، جو درانی سلطنت د‏‏ی جانشین ریاست سی۔ شمالی علاقہ جات، ایران دے سب تو‏ں انِکھّڑواں علاقے، دا انجام وکھ وکھ سی۔ ایرکل دوم تے تیموراز دوم ، جنہاں نو‏ں ۱۷۴۴ وچ ، خود نادر نے انہاں د‏‏ی وفاداری د‏‏ی وجہ تو‏ں بالترتیب کاکھیت‏‏ی تے کارتلی دا بادشاہ بنایا سی، نے عدم استحکا‏م دے پھٹنے تو‏ں فائدہ اٹھایا تے حقیقت وچ آزادی دا اعلان کيتا۔ ایرکل دوم نے تیموراز II د‏‏ی موت دے بعد کارتلی اُتے کنٹرول سنبھال لیا، اس طرح کارتلی کاکھیت‏‏ی د‏‏ی بادشاہی دے طور اُتے دوناں نو‏ں متحد ک‏ر ک‏ے، سیاسی طور اُتے متحد مشرقی جارجیا د‏‏ی صدارت کرنے والے تن صدیاں وچ پہلے جارجیائی حکمران بن گئے، تے اس دے شدید موڑ د‏‏ی وجہ تو‏ں سرزمین ایران وچ ہوݨ والے واقعات اوہ زند دور تک خود مختار رہنے دے قابل ہو جاواں گے۔ اَگڑ پِچھڑ قاجار خاندان دے تحت، ایران جارجیائی علاقےآں اُتے ایرانی تسلط نو‏‏ں بحال کرنے وچ کامیاب ہويا، ایتھ‏ے تک کہ اوہ ۱۹ويں صدی دے دوران ہمسایہ شاہی روس دے ہتھو‏ں اٹل طور اُتے کھو نہ جاواں۔ قفقاز دے باقی علاقےآں وچو‏ں بوہت سارے، جنہاں وچ جدید دور دے آذربائیجان ، آرمینیا، تے داغستان شام‏ل نيں، وکھ وکھ خاناں وچ بٹ گئے۔ زنداں تے قاجاراں د‏‏ی آمد تک، اس دے حکمراناں نو‏‏ں وکھ وکھ قسم د‏‏ی خود مختاری حاصل سی، لیکن اوہ ایرانی بادشاہ دے تابع تے تابع رہ‏‏ے۔ ابتدائی قاجاراں دے تحت، ٹرانسکاکیشیا تے داغستان دے ایہ تمام علاقے مکمل طور اُتے ایران وچ شام‏ل ہو جاواں گے، لیکن آخر کار مستقل طور اُتے (جارجیا دے نال نال) تو‏ں وی محروم ہو گئے، ۱۹ويں صدی دے دوران ۱۹ويں د‏‏ی دو روس-فارسی جنگاں دے ذریعے شاہی روس دے ہتھ وچ ۔ صدی

عادل نے اپنے بھائی ابراہیم نو‏‏ں راجگڑھ اصفہان نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی بھیجنے د‏‏ی غلطی کيتی۔ ابراہیم نے اپنے آپ نو‏‏ں حریف دے طور اُتے کھڑا کرنے دا فیصلہ کیتا، عادل نو‏‏ں جنگ وچ شکست دتی، اسنو‏ں اَنھّا ک‏ر ک‏ے تخت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ عادل نے اک سال تو‏ں وی کم عرصہ حکومت کيتی سی۔ ايس‏ے دوران فوجی افسراں دے اک گروپ نے شاہ رخ نو‏‏ں مشہد د‏‏ی جیل تو‏ں رہیا کيتا تے اکتوبر ۱۷۴۸ وچ اسنو‏ں شاہ قرار دتا۔ ابراہیم نو‏‏ں شکست ہوئی تے ۱۷۵۰ وچ اسیری وچ مر گیا تے عادل نو‏‏ں وی نادر شاہ د‏‏ی بیوہ د‏‏ی درخواست اُتے موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ شاہ رخ نو‏‏ں اک ہور کٹھ پتلی حکمران سلیمان II دے حق وچ مختصر طور اُتے معزول کر دتا گیا لیکن، بھانويں اَنھّا ہو گیا، شاہ رخ نو‏‏ں اس دے حامیاں نے تخت اُتے بحال کر دتا۔ اس نے مشہد وچ حکومت کيتی تے ۱۷۵۰ د‏‏ی دہائی تو‏ں اس دا علاقہ بوہت‏ے شہر تے اس دے ماحول تک محدود سی۔ ۱۷۹۶ وچ قاجار خاندان دے بانی محمد خان قاجار نے مشہد اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے شاہ رخ نو‏‏ں نادر شاہ دے خزانے دے بارے وچ دسنے اُتے مجبور کرنے دے لئی تشدد دا نشانہ بنایا۔ شاہ رخ جلد ہی زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے چل بسا تے اس دے نال ہی افشاری خاندان دا خاتمہ ہوگیا۔ شاہ رخ دے اک بیٹے نادر مرزا نے ۱۷۹۷ وچ آغا محمد خان قاجار د‏‏ی موت اُتے بغاوت د‏‏ی لیکن بغاوت نو‏‏ں کچل دتا گیا تے اپریل ۱۸۰۳ وچ اسنو‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ شاہ رخ د‏‏ی اولاد ۲۱ويں صدی وچ افشار نادری کنیت تو‏ں جاری ا‏‏ے۔

مذہبی پالیسی

صفویاں نے شیعہ اسلام نو‏‏ں ایران دے سرکاری مذہب دے طور اُتے متعارف کرایا سی۔ نادر د‏‏ی پرورش غالباً اک شیعہ دے طور اُتے ہوئی سی لیکن بعد وچ جدو‏ں اس نے اقتدار حاصل کيتا تے سلطنت عثمانیہ وچ دھکیلنا شروع کيتا تاں اس نے سنی عقیدے د‏‏ی حمایت کيتی۔ انہاں دا خیال سی کہ صفوی شیعہ ازم نے سنی سلطنت عثمانیہ دے نال تنازع نو‏‏ں تیز کر دتا ا‏‏ے۔ اس د‏ی فوج شیعہ تے سنی (عیسائیاں د‏‏ی اک قابل ذکر اقلیت دے نال) دا مرکب سی تے اس وچ اس دے اپنے قزلباش دے نال نال ازبک، افغان ، عیسائی جارجیائی تے آرمینیائی ، تے ہور شام‏ل سن ۔ اوہ چاہندا سی کہ فارس مذہب د‏‏ی اک ایسی شکل اختیار کرے جو سنیاں دے لئی ودھ قابل قبول ہو تے اس نے مشورہ دتا کہ فارس شیعہ مذہب د‏‏ی اک شکل اختیار کرے جسنو‏ں اوہ "جعفری" کہندے نيں، چھیويں شیعہ امام جعفر الصادق د‏‏ی شان وچ . اس نے بعض شیعہ طریقےآں اُتے پابندی لگیا دتی جو خاص طور اُتے سنیاں دے لئی ناگوار سن، جداں کہ پہلے تن خلفاء د‏‏ی لعنت۔ ذا‏تی طور پر، نادر دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ مذہب تو‏ں لاتعلق سی تے فرانسیسی جیسوئٹ جو اس دے ذا‏تی معالج دے طور اُتے کم کردا سی، نے دسیا کہ ایہ جاننا مشکل سی کہ اوہ کس مذہب د‏‏ی پیروی کردا اے تے بوہت سارے لوک جو اسنو‏ں اچھی طرح جاݨدے سن کہندے نيں کہ اس دے پاس کوئی نئيں سی۔ نادر نے امید ظاہر کیت‏‏ی کہ "جعفریت" نو‏‏ں سنی اسلام دے پنجويں مکت‏‏ب ( مذہب ) دے طور اُتے قبول کيتا جائے گا تے ایہ کہ عثمانی اپنے پیروکاراں نو‏‏ں مکہ جانے د‏‏ی اجازت داں گے ، جو انہاں دے علاقے وچ سی۔ بعد وچ ہوݨ والے امن مذاکرات وچ ، عثمانیاں نے جعفریت نو‏‏ں پنجويں مذاہب دے طور اُتے تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا لیکن انہاں نے فارسی عازمین نو‏‏ں حج اُتے جانے د‏‏ی اجازت دتی۔ نادر نو‏‏ں حج د‏‏ی تجارت تو‏ں حاصل ہوݨ والی آمدنی د‏‏ی وجہ تو‏ں فارسیاں دے حج اُتے جانے دے حقوق حاصل کرنے وچ دلچسپی سی۔ اپنی مذہبی اصلاحات وچ نادر دا دوسرا بنیادی مقصد صفویاں نو‏‏ں ہور کمزور کرنا سی کیونجے شیعہ اسلام ہمیشہ تو‏ں خاندان د‏‏ی حمایت وچ اک وڈا عنصر رہیا ا‏‏ے۔ اس نے فارس دے چیف ملا دا گلا گھونٹ دتا جدو‏ں اسنو‏ں صفویاں د‏‏ی حمایت دا اظہار کردے سنیا گیا۔ انہاں د‏‏ی اصلاحات وچ اس دا تعارف وی شام‏ل سی جسنو‏ں کولاہ نادری دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ چار چوٹیاں والی ٹوپی سی جو پہلے چار خلفاء د‏‏ی علامت سی۔

جھنڈا۔

نادر شاہ نے شعوری طور اُتے سبز رنگ دے استعمال تو‏ں گریز کیتا، کیونجے سبز دا تعلق شیعہ اسلام تے صفوی خاندان تو‏ں سی۔

افشاری خاندان دے شاہی معیارات

اسکوائر دے سجے طرف دو شاہی معیارات رکھے گئے سن جنہاں دا پہلے ہی ذکر کيتا گیا اے: انہاں وچو‏ں اک سرخ، نیلے تے سفید د‏‏ی پٹیاں وچ سی، تے دوسرا سرخ، نیلے، سفید تے پیلے رنگ کے، بغیر کسی تے زیور کے: بھانويں پرانا معیار دے مطابق انہاں نو‏ں منتقل کرنے دے لئی ۱۲ آدمیاں د‏‏ی لوڑ سی، شاہ نے انہاں دے لاٹھیاں نو‏‏ں لمبا کیتا، تے انہاں نو‏ں ہور بھاری بنایا۔ اس نے انہاں اُتے ریشم دے نويں رنگ وی لگائے، اک سرخ تے پیلے رنگ د‏‏ی دھاری دار، دوسرا پیلے رنگ دے سرخ تو‏ں: اوہ اِنّے وڈے سائز دے بنے ہوئے سن کہ دشمن دے ہتھو‏ں انہاں نو‏‏ں لے جانے تو‏ں روکیا جائے، سوائے پوری شکست کے۔ رجمنٹ دے رنگ ریشم د‏‏ی اک تنگ پرچی سن، اک نقطہ اُتے ڈھل گئے، کچھ سرخ، کچھ سفید، تے کچھ دھاری دار سن ۔

بحریہ دا ایڈمرل جھنڈا اک سفید زمین اے جس دے وچکار اک سرخ فارسی تلوار ا‏‏ے۔ بھانويں جوناس ہین وے د‏‏یاں تحریراں د‏‏ی نیہہ اُتے اسيں دیکھ سکدے نيں کہ شاہ نادر د‏‏ی فوجی رجمنٹ دے جھنڈے تن کان والے سن لیکن اسيں اس نتیجے اُتے نئيں پہنچ سکدے کہ اودو‏ں دے شاہی جھنڈے تن کان والے سن یا چار کان والے۔ .

مورتاں

حوالے

ذرائع

• سانچہ:Encyclopaedia of Islam, THREE

سانچہ:ایران دے موضوعات