شاہ عباس اول

شاہ شاہان
شاہ عباس اول
(فارسی وچ: شاه عباس بزرگ‎)
جم	27 جنوری 1571   ہرات
وفات	19 جنوری 1629 (58 سال)  بہشہر
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	صفوی سلطنت
اولاد	محمد باقر مرزا
والد	محمد خدابندہ
والدہ	خیر النسا بیگم
بہن/بھائی	حمزہ میرزا
خاندان	صفوی خاندان
مناصب
فہرست شاہان صفوی (5  )
دفتر وچ ۱ اکتوبر ۱۵۸۸  – ۱۹ جنوری ۱۶۲۹
محمد خدابندہ   شاہ صفی
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان ،  شاہی حکمران ،  راجپال ،  عسکری قائد ،  سربراہ ریاست ،  شاہ
پیشہ ورانہ زبان	آذری ،  فارسی ،  جارجیائی
عسکری خدمات
وفاداری	صفوی سلطنت
لڑائیاں تے جنگاں	ایران پرتگال جنگاں

صفوی سلطنت دا سب تو‏ں عظیم بادشاہ، (پیدائش: 17 جنوری 1571ء، وفات: 19 جنوری 1629ء) اس دا دور خاندان صفویہ دا عہد زریں اے۔

محمد خدا بندہ دے بعد جدو‏ں اوہ ایران دے تخت اُتے بیٹھیا تو اوہدی عمر صرف 17 سال سی۔ ایران دے شمال مغربی حصےآں اُتے عثمانی ترک قابض سن تے مشرق وچ خراسان ازبکاں دے قبضے وچ سی یا انہاں دی تاخت و تاراج دا ہدف بنا ہويا سی اندرون ملک وی بے امنی سی تے صوبےآں دے امرا سرکشی اختیار کیتے ہوئے سن ۔ عباس نے اس صورت حال دا وڈے تدبر تے ہوشیاری نال مقابلہ کیتا۔ اس نے سب تو‏ں پہلے ترکاں نال معاہدہ کر لیا تے آذربائیجان، گرجستان تے لورستان دا اک حصہ انہاں دے حوالے کر دتا۔ شاہ اسماعیل دے زمانے وچ ایران وچ اصحاب کرام اُتے تبرا بھیجنے دی جو قبیح رسم چلی آ رہی سی، اسنو‏ں وی بند کرادتا تے اس طرح عثمانی ترکاں نو‏‏ں اک حد تک مطمئن کر دتا۔ مغربی سرحد تو‏ں مطمئن ہونے دے بعد شاہ عباس نے خراسان دی طرف توجہ کيتی۔ ازبکاں دا طاقتور حکمران عبداللہ خان شیبانی 1598ء وچ مرچکيا سی اس لئی شاہ عباس نے اسی سال آسانی تو‏ں ازبکاں نو‏‏ں خراسان تو‏ں کڈ دتا تے صفوی سلطنت دی حدود ہرات تے مرو تک وسیع کر دتیاں

فتوحات

مشرقی سرحداں نو‏‏ں مستحکم کرنے دے بعد شاہ عباس نے ترکاں نال مقابلے دیاں تیاریاں شروع کيتیاں ۔ اس نے ترکاں دی فوج ینی چری دے نمونے اُتے اک فوج تیار کیتی جو "شاہ سورن" کہلاندی سی تے گرجستان تے آرمینیا دے نو مسلماں اُتے مشتمل سی لیکن ایرانیاں دی سب تو‏ں وڈی کمزوری توپ خانے دی عدم موجودگی سی۔ اس وقت جدو‏ں کہ ساری دنیا وچ توپاں دا رواج ہوچکيا سی تے خود ایران دے مغرب وچ عثمانی ترک تے مشرقی وچ دہلی دی مغلیہ سلطنت توپاں استعمال کر رہے سن، ایرانی فوج حالے تک اس اہ‏م جنگی ہتھیار تو‏ں محروم سی۔ مغربی قوماں صلیبی جنگاں دے زمانے تو‏ں اس پالیسی اُتے عمل پیرا سن کہ مشرق وسطیٰ دی طاقتور مسلما‏ن حکومتاں دا زور توڑنے دے لئی دوسری مسلما‏ن حکومتاں دا تعاون حاصل کرن۔ اس غرض تو‏ں انہاں نے مصر دے مملوکاں تے ترکی دے عثمانیاں دے خلاف منگولاں، باطنیاں تے آق قویونلو ترکماناں دا تعاون حاصل کرنے دی کوشش کيتی تے ہن اوہ عثمانی ترکاں دا زور توڑنے دے لئی ایران دی صفوی حکومت دا تعاون حاصل کرنا چاہندیاں سن۔ طہماسپ دے زمانے وچ ملکہ ایلزبتھ اس مقصد وچ ناکام ہو گئی سی لیکن شاہ عباس دے دور وچ انہاں نو‏‏ں اس مقصد دے حصول وچ خاصی کامیابی ہوئی۔

1599ء وچ دو انگریز بھائی انتھونی شرلے تے رابرٹ شرلے ترکاں دے خلاف مسیحی اتحاد دے لئی ایران تو‏ں مدد حاصل کرنے دے لئی تے ایران تے یورپ دے درمیان تجارتی تعلقات قائم کرنے دے لئی آئے۔ شاہ عباس نے انہاں تو‏ں کوئی معاہدہ تاں نئيں کیتا، لیکن ایرانی فوج نو‏‏ں جدید طرز اُتے مسلح کرنے وچ انہاں تو‏ں مدد لی۔ انہاں انگریزاں نے ایران وچ توپ سازی دی صنعت شروع دی تے ایرانی افواج نو‏‏ں توپ خانے تو‏ں مسلح کر دتا۔ جدو‏ں ایرانی فوج جدید آتشیں ہتھیاراں تے توپاں تو‏ں مسلح ہو گئی تو شاہ عباس نے 1602ء وچ عین اس وقت جدو‏ں عثمانی ترک آسٹریا نال جنگ وچ مصروف سن، حملہ کر دتا تے تبریز، شیروان تے پرتگالیاں تو‏ں بندرگاہ ہرمز کھو لیا تے خلیج فارس دے ساحل اُتے اک نويں بندرگاہ قائم کیتی جو اج تک بندر عباس کہلاندی اے۔ اسی سال شاہ عباس نے دہلی دی مغلیہ سلطنت تو‏ں قندھار وی کھو لیا۔

صفوی دور علمی لحاظ تو‏ں بنجر دور اے لیکن شاہ عباس دے زمانے وچ علم و ادب دے میدان وچ تھوڑی جہی زندگی نظر آندی اے۔ اس دے درباری علما وچ میر محمد باقر بن محمد داماد قابل ذکر نيں۔ مطالعہ قدرت تے فلسفہ انہاں دا خاص موضوع سی بہاء الدین آملی تے صدر الدین شیرازی وی جو ملا صدرا دے نام تو‏ں مشہور سن، اس دور دی اہ‏م علمی تے ادبی شخصیتاں نيں۔ ملا صدرا دی فلسفے دی ضخیم کتاب "اسفار اربعہ" دا اردو وچ 4 جلداں وچ ترجمہ ہوچکيا اے لیکن فلسفے دی انہاں کتب وچ مغز کم تے پھوک زیادہ اے۔

اصفہان

شاہ عباس دے زمانے وچ فنون لطیفہ نے خاص طور اُتے فن تعمیر تے فن مصوری نے بہت ترقی کيتی۔ راجگڑھ اصفہان نو‏‏ں وڈی ترقی دتی گئی تے شاندار عمارتاں بنائیاں گئياں۔

شروع وچ صفویاں دا راجگڑھ تبریز سی لیکن اوہ ہمیشہ عثمانی ترکاں دی زد وچ رہندا سی اس لئی عباس اعظم نے ایران دے وسط وچ اصفہان نو‏‏ں دارالسلطنت بنایا۔

عباس نے اصفہان نو‏‏ں اِنّی ترقی دتی کہ لوگ اسنو‏ں "اصفہان نصف جہان" کہنے لگے۔ اس زمانے وچ اصفہان دی آبادی 5 لکھ دے لگ بھگ سی۔ ایتھ‏ے ایسی شاندار عمارتاں تعمیر کيتیاں گئیاں جو قسطنطنیہ تے قاہرہ نو‏‏ں چھڈ کے اس زمانے دے کسی شہر وچ نئيں سن۔ لاہور، دہلی تے آگرہ دیاں شاندار عمارات حالے تعمیر ہی نئيں ہوئیاں سن۔ عباس نے اصفہان وچ جو عمارتاں بنوائیاں انہاں وچ جامع مسجد، قصر چہل ستون، زندہ رود ندی دے دو پل تے چہار باغ بہت مشہور نيں۔ ایہ عمارتاں اج وی اصفہان دی سب تو‏ں پرشکوہ عمارتاں نيں۔

شخصیت

شاہ عباس اگرچہ اک کامیاب تے سمجھدار حکمران سی لیکن اعظم دا لقب اسنو‏ں زیب نئيں دیندا۔ اوہ انتہائی ظالم تے شکی مزاج سی اس نے محض شک دی بنیاد اُتے اپنے اک لڑکے نو‏‏ں قتل تے دو نو‏‏ں اَنھّا کر دتا سی مورخین نے لکھیا اے کہ اس دے دور وچ 500 جلاد لوگاں نو‏‏ں قتل کرنے دے لئی ہر وقت تیار رہندے سن، اوہ بدترین مستبد حکمران سی

عباس دے بعد صفوی خاندان وچ 4 حکمران ہوئے۔

پیشرو: محمد خدا بندہ

صفوی سلطنت حکمران 1587ء تا 1629ء

جانشاں: شاہ صفی