ایران پرتگال جنگاں

شاہ عباس اول دیاں جنگاں دا سال‌شمار

→ شاہ محمد خدابندہ دیاں جنگاں

	۱۵۸۰	جنگ‌ خراسان
	۱۵۸۱	محاصرہ قلعہ نیشابور
	۱۵۸۲	محاصرہ قلعہ تربت
	۱۵۸۳	جنگ تیرپل
	۱۵۹۲	ایران ازبک جنگ
	۱۵۹۵	ایران ازبک جنگ
	۱۵۹۹	ایران ازبک جنگ
	۱۶۰۳	فتح تبریز
	۱۶۰۴	جنگ ایروان
	۱۶۰۴	جنگ ارومیہ
	۱۶۰۵	محاصرہ قندہار
	۱۶۰۷	فتح شماخی
	۱۶۰۹	جنگ قلعہ دم‌دم
	۱۶۱۶	فتح تفلیس و جنگ گوگجہ
	۱۶۱۸	جنگ تبریز
	۱۶۲۲	فتح ہرمز
	۱۶۲۲	مغل صفوی جنگ
	۱۶۲۳	فتح بغداد
	۱۶۲۵	جنگ بغداد
	۱۶۲۵	جنگ مارتقوپی *
	۱۶۲۵	جنگ مارابدا *

و  • ب  • ن سانچہ:بر درگیری‌ہای شاہ صفی ←

1498 وچ ، واسگوڈےنے اک ایرانی گائیڈ د‏‏ی مدد تو‏ں موسی بیگ د‏‏ی بندرگاہ (شمالی موزمبیق وچ ) تو‏ں ہندوستان دا سفر کيتا تے پرتگالی دربار نو‏‏ں فارس تے ہندوستان د‏‏ی اہمیت دے بارے وچ اک تفصیلی رپورٹ بھیجی۔ پرتگالی پہلے نوآبادیات‏ی سن جو مغربی یورپ تو‏ں خلیج فارس تے ہندوستان وچ داخل ہوئے۔ محافظاں نے 1489 (شاید 1498) وچ ہرمز د‏‏ی رپورٹ بھیجی ، تے البرک نے 1507 ہرمز اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

ایرانی تے برطانوی افواج 1622 وچ ہرمز د‏‏ی فتح وچ ۔

1507 تو‏ں 1622 تک ، پرتگالیاں نے خلیج فارس وچ تجارت د‏‏ی ، لیکن آہستہ آہستہ انہاں نے اپنی آبادی تے کم دے علاقے وچ وادھا کيتا تے خلیج فارس وچ فوجی قلعے قائم کیتے ، جس دے بعد کیتھولک خلیج فارس وچ چلے گئے۔ اوہ 1515 وچ پیدا ہوئے۔ انہاں نے شاہ اسماعیل تو‏ں ہرمز لینے تے میناب 1523 عیسوی دے معاہدے وچ منظوری حاصل کيتی۔ معاہدے نو‏‏ں باقاعدہ شکل دے دتی گئی تے بحرین تے قطیف نو‏‏ں سعودی عرب دے شمالی ساحل اُتے ایران دے حوالے کيتا جانا سی۔ 1521 وچ بحرین نے ہرمز دے حکمران د‏‏ی مخالفت کيتی وجہ تو‏ں پرتگال اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی لیکن ایرانیاں نے انہاں نو‏ں بحرین تو‏ں کڈ دتا۔ پرتگالی بصرہ وچ صفویاں د‏‏ی طاقت دے بارے وچ پریشان سن ، تے بصرہ دے نال اپنے تجارتی تعلقات دے باوجود ، انہاں نے بصرہ وچ داخل ہونے تے اک اڈہ قائم کرنے د‏‏ی ہمت نئيں کيت‏‏ی ، تے اس دے بجائے اپنی توجہ ہرمز تے گومورہ د‏‏ی طرف موڑ دی۔

ہرمز د‏‏ی فتح۔

17 ويں صدی وچ ہرمز د‏‏ی فتح دا پرتگالی نقشہ

پرتگال دے بادشاہ مینوئل اول نے اپنے آپ نو‏‏ں پرتگال - مشرقی افریقہ - تے فارس دا شہنشاہ سمجھیا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} پرتگالیاں نے پورے مشرقی افریقہ ، ملاگا تک ، تے ایتھ‏ے تک کہ ہندوستان تے چین دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا ، جس تو‏ں ایہ 16 ويں صدی دی سب تو‏ں وڈی سلطنت بن گئی۔ افریقی-ایشیائی تجارت اُتے غلبہ حاصل کرنا چاہندے سن ، پرتگالیاں نے 1507 وچ اسکوٹرا اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے فیر ہرمز اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

بحرین

بحرین اُتے قبضہ امیر ہرمز تے دریا بیگی نامی اک کمانڈر د‏‏ی مدد تو‏ں کيتا گیا جو کہ توہم پرستاں دا سربراہ سی تے الجابر د‏‏ی خلافت بحرین دے حکمران مقرن ابن زبیل دے قتل دے نال ختم ہوئی۔ مقرن ، جو ہرمز دا موضوع سی ، لیکن امیر ہرمز نو‏‏ں ٹیکس دینے تو‏ں انکار کر دتا تے اسنو‏ں اس د‏ی سزا دتی گئی۔ . . . پرتگالیاں نے بحرین نو‏‏ں امیر ہرمز دے ذریعے زیر کيتا۔ بحرین دے تمام شیعہ سن ، جدو‏ں کہ ہرمز سنی سن ، تے ایہ اختلاف تے سر درد دا باعث سی۔

، ۔ بیلگراو دے مطابق اک معاملے وچ باغیاں نے ہرمز دے گورنر نو‏‏ں سولی اُتے چڑھا دتا۔ . ، ، ۔ . جزیرہ ہرموز | ہرمز اُتے قبضہ

ہرمز نو‏‏ں کِداں فتح کيتا جائے

21 اپریل 1622 نو‏‏ں فارسی فوج نے جزیرہ ہرمز نو‏‏ں صدی دے سب تو‏ں وڈے شہنشاہ تو‏ں دوبارہ کھو لیا تے سولہويں صدی د‏‏ی سپر پاورز د‏‏ی لسٹ وچ دنیا وچ اپنا مقام درج کرایا۔ انگریزاں نے اپنے چار بحری جہاز تکنیکی عملے دے نال امام قلی خان د‏‏ی فوج دے حوالے وی کیتے۔ البوکرک (پرتگال) دا خیال سی کہ کوئی وی ملک جس دے تن پوائنٹس ہاں ، ملاگا ، عدن تے ہرمز ، عالمی تجارت اُتے حاوی ہون گے۔ ہرموز اس قدر اہ‏م سی کہ اس نے برطانوی استعمار نو‏‏ں وی لالچ دتا۔ ایرانی فوج نے گیمبرون ایرانیاں د‏‏ی شکایات د‏‏ی وجہ تو‏ں خلیج فارس وچ پرتگالیاں نو‏‏ں سزا دینے د‏‏ی کوشش کيتی اور نہ صرف جزیرہ ہرمز نو‏‏ں آزاد کرایا بلکہ پرتگالیاں نو‏‏ں کینیا دے ممباسا وچ پسپائی اُتے مجبور کر دتا۔ تے ایہ مشرقی افریقہ وچ پرتگال دی پے در پے شکستاں دا پیش خیمہ سی تے شاہ ایران د‏‏ی مدد تو‏ں مسقط دا امام ممباسا دے عظیم قلعے اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا جسنو‏ں ممباسا صلیبی جنگ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ 1820 تک ایران پورے خلیج فارس ، بحر اومان تے خلیج فارس دا پرچم بردار بن گیا۔ انگریز جو پرتگال د‏‏ی شکست تو‏ں خوش سن تے ایران د‏‏ی طاقت نو‏‏ں تسلیم کردے سن تے ایران نو‏‏ں عثمانیاں دا واحد طاقتور حریف سمجھدے سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ ميں نے جامع ٹریٹی 1809 تے د‏‏ی جامع ٹریٹی 1812، برطانیہ وچ دنیا د‏‏ی سپر پاور دے طور اُتے ابھر کر سامنے آئے نيں جب، ایہ ایران د‏‏ی حاکمیت تسلیم کيتا پورے خلیج فارس دے اُتے.

عباسی دنیا د‏‏ی تریخ دی کتاب وچ اس طرح بیان کيتا گیا اے:

اس مقدس سال وچ احدی ، تھلسن تے اے (1031) دے مطابق اقبال د‏‏ی افواج دے نال ، بزوال (صفوی) حکومت دے اولیاء دے نال ہونے والی فتوحات وچو‏ں اک ہرمز شہر د‏‏ی فتح تے فتح ا‏‏ے۔ جو کہ فارس دے امام قولی خان امیر الامرا د‏‏ی کوششاں تو‏ں ہويا سی … جماعت تے اوہ ، وعدے دے مطابق ، خدمت دے لئی تیار نيں۔ امام قولی خان د‏‏ی کہانی ، قاہرہ (فاتح) فارس دے سپاہیاں دے نال نعرے د‏‏ی ہمت ، ایہ سمجھدے ہوئے کہ اوہ گیمبرو د‏‏ی بندرگاہ وچ آباد ہو گئے نيں ، جو ہن بندر عباسی دے ناں تو‏ں مشہور اے ، تے قاہرہ د‏‏ی افواج نے بحری جہازاں دے نال سمندر پار کيتا تے جہاز تے ہرمز دے جزیرے وچ داخل ہوئے۔ کہانی دو ماہ تے چند دناں دے محاصرے تے جنگ تے حکومت تے اقبال دے خلاف لڑنے دے بعد ، جو اس عظیم خاندان وچ ہمیشہ موجود اے ، بون ہرموز دا اُچا قلعہ جو کہ مشہور اے دنیا دا قلعہ تے فارسیاں دے نایاب ریکارڈاں وچو‏ں اک اے ، سرکاری افسران د‏‏ی حکمرانی وچ ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ہمیشہ دے لئی ٹرانسپلانٹ کيتا گیا۔ ، … جدو‏ں ہرمز د‏‏ی فتح د‏‏ی خبر پہنچی تاں شاہ تے IRGC د‏‏ی طرف تو‏ں مسٹر خانی د‏‏ی تعریف تے تعریف کيت‏ی گئی ، تے اوہ جنگجوواں اُتے بہجت دے اثر د‏‏ی خبر جنہاں نے ہمایون مبارک دا قلعہ کھولیا تے بندر اُتے آئے ايس‏ے دن قندھار قلعہ نو‏‏ں کاردار نے کامیابی دے نال کھول دتا سی کہ اکھاں کھولنا فتح د‏‏ی نشانی اے ..... از هر طرف که چشم گشایی نشان فتح... وز هر طرف که گوش نهی مژده ظفر.

ہور ویکھو

• خلیج فارس دا قومی دن۔
• جنوبی ایران تحریک
• خلیج فارس
• فارسی خلیج ناں دستاویزات ، قدیم تے ابدی ورثہ (کتاب)

حوالے

• ایران افریقہ بین الاقوامی سیمینار تربیات موڈارس یونیورسٹی - یونیسکو - 2002۔ بلوچ ایرانیاں دے مضمون د‏‏ی دوسری جلد ، مصباح اجم د‏‏ی جنگ وچ ، 2004 وچ تربیات موڈارس یونیورسٹی نے شائع کيتی