ینی چری
ینی چری Janissary نويں فوج | |
---|---|
ینی چری | |
سرگرم | 1363–1826 |
وفاداری | سلطنت عثمانیہ |
فسم | پیادہ فوج |
سائز | 1400-1,000
1564-13,502 1609-37,627 1680-54,222 |
صدر دفاتر | ادرنہ, قسطنطنیہ |
Colors | سرخ تے سبز |
جھڑپاں | جنگ کوسووہ جنگ نکوپولس جنگ انقرہ جنگ وارنا جنگ چالدران جنگ موہاچ محاصرہ ویانا اور ہور |
کمانڈر | |
اول | مراد اول |
آخر | محمود دوم |
ینی چری (عثمانی ترک زبان: يڭيچرى yeñiçeri سانچہ:IPA-tr , یعنی "نیا لشکر")(انگریزی: Janissary) سلطنت عثمانیہ دی افواج دا اہم حصہ سن جو سلطان دے ذاتی محافظ تے پیادہ دستےآں دا کردار ادا کردے سن ۔ ینی چری دنیا دی پہلی باقاعدہ فوج سی جو 14 ويں صدی وچ تیار کيتی گئی تے 1826ء وچ سلطان محمود ثانی نے اس دا خاتمہ کر دتا۔ ینی چری ترکی زبان دا لفظ اے جس دا مطلب "نويں فوج" اے (ینی مطلب نويں تے چری مطلب فوج)۔
ینی چری سلطنت عثمانیہ دی فوجاں دا اہم جصہ سی جہڑی سلطان دے ذاتی محافظ دستے تے پیادہ سپاہیاں دا کردار ادا کردی سی ۔ ینی چری دنیا دی پہلی باقاعدہ فوج سی جہڑی 14ویں صدی چ تیار کیتی گئی تے 1826ء چ سلطان محمود ثانی نےاسدا خاتمہ کردتا ۔ ینی چری ترکی زبان دا لفظ اے تے اسدا مطلب " نویں فوج " اے ، ینی دا مطلب نویں تے چری دا مطلب فوج اے ۔
قیام
سودھوینی چری دا قیام سلطان اورخان اول دے عہد چ عمل آئیا تے 1365ء چ سلطان مراد اول نے اسنوں باقاعدہ منظم کیتا ۔ شروع چ اس چ مفتوحہ علاقیاں دے غیر مسلم نوجواناں نوں اسلام قبول کرن دے بعد شامل کیتا جاندا سی ۔
اسدا تعلق براہ راست سلطان نال ہندا سی تے اینہاں دی اہلیت دے مطابق اینہاں نوں سلطنت چ مختلف عہدیاں تے فائز کیتا جاندا سی ۔ کیونکہ سلطان دے علاوہ اینہاں دا کسے نال وی تعلق نئیں ہندا سی ، اس لئی ایہہ کسے وی بدیانتی چ ملوث نئیں سن ، تاہم جداں ای نااہل لوک تخت تے بیٹھن لگے ینی چری وی ملکی معاملات چ مداخلت کرن لگی ۔
ایہہ دنیا دی پہلی منظم تے باقاعدہ فوج سی ، جس نوں سخت تربیت دتی جاندی سی ۔ ایہہ باقاعدہ چھاؤنیاں دے اندر رہندے سن تے زمانہ امن چ پولیس تے اگ بجھاں والے دستاں دے طور تے خدمات سرانجام دیندے سن ۔ اینہاں نوں ہر 3 مہینے بعد باقاعدگی نال تنخواہ دتی جاندی سی ، تنخواہ دین ویلے سلطان خود وی ینی چری دی وردی چ چھاؤنی آندا سی تے خود وی قطار چ لگ لے تنخواہ حاصل کردا سی ۔
ینی چری دنیا دی پہلی فوج سی جس نے بارود دا استعمال کیتا ، اسنے 15ویں صدی چ ای بندوقاں دا استعمال شروع کردتا سی ۔
ینی چری 1365ء وچ سلطان مراد اول نے تیارکی۔ ابتدا وچ اس وچ مفتوحہ علاقےآں دے غیر مسلم نوجواناں نوں اسلام قبول کرنے دے بعد شامل کيتا جاندا سی۔
انہاں دا براہ راست تعلق سلطان توں ہُندا سی۔ انہاں دی اہلیت دے مطابق انھاں سلطنت عثمانیہ ميں وکھ وکھ عہدےآں اُتے فائز کيتا جاندا سی۔ کیونجے سلطان دے علاوہ انہاں دا کسی نال تعلق نئيں سی اس لئی ایہ کسی بددیانتی وچ ملوث نہ سن اُتے جداں ہی نااہل حکمران مسند اقتدار اُتے بیٹھنے لگے ینی چری ملکی معاملات وچ مداخلت کرنے لگے۔
یہ دنیا دی پہلی منظم تے باقاعدہ فوج سی جسنوں سخت تربیت دتی جاندی سی۔ ایہ باقاعدہ چھاؤنیاں دے اندر رہندے سن تے زمانہ امن وچ پولیس تے اگ بجھانے والے دستےآں دا کم انجام دیندے سن ۔ انہاں نوں ہر تن ماہ بعد باقاعدگی توں نقد تنخواہاں دتی جاندی سی۔ تنخواہاں دی ادائیگی دے وقت سلطان خود ینی چری دے لباس وچ چھاؤنی آندا سی تے خود وی قطار وچ لگ کر تنخواہ حاصل کردا سی۔
ینی چری دنیا دی پہلی باقاعدہ فوج سی جس نے بارود دا استعمال کيتا۔ اس نے 15 ويں صدی وچ ہی بندوقاں دا استعمال شروع کيتا۔
زمانہ امن وچ کارنامے
سودھواستوں علاوہ ینی چری سڑکاں دی تعمیر، جنگ دے دوران خیمےآں دی تنصیب، کھانے دی تیاری تے فوجیاں نوں طبی امداد دی فراہمی دے فرائض وی انجام دیندی سی۔ ینی چری دا اہم ترین شعبہ مہتر سی جو دنیا وچ دا پہلا عسکری بینڈ سی، ینی چری دے خاتمے دے نال ایہ بینڈ وی ختم ہو گیا لیکن 1954ء وچ استنبول عسکری عجائب خانے دے زیر اہتمام اسنوں دوبارہ منظم کيتا گیا۔ ایہ بینڈ ترکی دے قومی تے ہور تاریخی ایام دے موقع اپنے فن دا مظاہرہ کردا اے۔
ینی چری مخصوص لباس پہندے سن جو انہاں نوں انتظامیہ دی جانب توں مہیا کيتا جاندا سی۔
ہور مسلماناں دی طرح انہاں نوں داڑھی رکھنے دی اجازت نئيں سی بلکہ ایہ صرف مونچھاں رکھدے سن ۔ 18 ويں صدی وچ ینی چری کاروبار وی کرنے لگے سن ۔
تریخ
سودھوینی چری فوج سلطنت عثمانیہ دی فوج دا اہم ترین جزو سی جو شروع وچ جنگی غلاماں تے تربیت یافتہ عیسائی بچےآں پہ مشتمل سی جو وڈے ہوئے کے اس دے سپاہی بندے لیکن بعد وچ اس وچ مسلم عیسائی آزاد افراد سب نوں شامل ہونے دی اجازت سی۔ لبرلز تے ملحدین دا سلطنت عثمانیہ پہ اعتراض اے کہ انہاں بچےآں نوں اغوا کرکے یا زبردستی فوج ناں بھرتی کيتا جاندا سی جدوں کہ ایسا نئيں اے تے حقیقت ایہ اے کہ مغربی مصنفاں بالفور تے گڈون دے مطابق ینی چری( لفظی معنی نويں فوجی) سلطنت عثمانیہ دی افواج دا اہم تے اعلٰی پیادہ سپاہیاں پہ مشتمل حصہ سن جو سلطان دے ذاتی محافظ تے پیادہ دستےآں دا کردار ادا کردے سن ۔ خود مغربی مورخین تسلیم کر رہے نيں کہ ایہ فوج اِنّی اعلٰی فوج سی جو سلطان دے ذاتی محافظاں تے تجربہ کار ترین تے اعلٰی سپاہیاں پہ مشتمل سی۔ اس صورت وچ لبرلز تے ملحدین دا ایہ اعتراض کہ سلطنت عثمانیہ دی طرف توں مفتوح قوماں دے بچےآں نوں زبردستی اس فوج وچ بھرتی کرکے انہاں دا استحصال کيتا جاندا سی، بالکل جھوٹھ اے بلکہ ایہ بچے وڈے ہوئے کے اپنے زمانے دی سب توں طاقتور سلطنت دی اِنّی اعلٰی فوج دا اہم جزو بندے سن جو سلطان دی ذاتی محافظ تے فوجی دستےآں وچ اعلٰی ترین سماجی تے دستوری اثر تے رسوخ رکھدی سی۔ 1،2
ان نوں مورخین نے سلطنت عثمانیہ دے House hold troops دا ناں دتا اے جو کہ جنگی اصطلاح وچ سب توں تجربہ کار تے اعلٰی ترین جنگی یونٹ دے لئی استعمال ہُندی اے۔ ینی چری دنیا دی پہلی باقاعدہ فوج سی جو 14 ويں صدی وچ تیار کيتی گئی تے 1826ء وچ سلطان محمود ثانی نے اس دا خاتمہ کر دتا۔ ینی چری ترکی بولی دا لفظ اے جس دا مطلب "نويں فوج" اے (ینی مطلب نويں تے چری مطلب فوج)۔استوں علاوہ ینی چری امن دے زمانے وچ پولیس اہلکاراں، پولیس قومی رضاکاراں تے اگ بجھانے والے عملے دے طور پہ وی کم کردے۔3
عثمانی سلطنت نے تمام اہم مہمات وچ ینی چری دا استعمال کيتا جس وچ فتح قسطنطنیہ 1453ء، مملوکاں دے خلاف فتوحات تے آسٹریا تے ہنگری دے خلاف جنگاں وی شامل نيں۔ کہیا جاندا اے کہ ابتدا وچ انہاں نوں باقی فوجیاں توں وکھ نظر آنے دے لئی داڑھی رکھنے دی اجازت نئيں سی لیکن ایہ پابندی وی ہمیشہ نئيں رہی۔سولہويں صدی عیسوی دے اواخر وچ انہاں نوں داڑھی رکھنے دی اجازت وی دے دتی گئی سی۔ابتدا وچ انہاں نوں شادیاں کرنے دی ریٹائرمنٹ یعنی 35_45 سال دی عمر تک اجازت نئيں سی تاکہ ایہ اپنے کم توں مکمل وفادار رہیاں 1566ء وچ سلطان سلیم ثانی نے ینی چری نوں شادیاں کرنے دی وی اجازت دے دی۔جنگ وچ ینی چری دستےآں دی قیادت ہمیشہ سلطان خود کردا سی۔ انہاں دی باقاعدہ تنخواہ تے پینشن سی تے انہاں نوں معاشرے وچ اعلٰی مقام حاصل سی۔4
غیر مسلم مورخ مارک ایل سٹائن خود Guarding the Frontier: Ottoman Border Forts and Garrisons in Europe وچ لکھدا اے کہ انہاں دی خاص وردی تے ودھ منافع دے نال خاطر خواہ تنخواہ ہُندی سی۔5
جب تک عثمانی سلاطین نے انہاں پہ پابندیاں رکھن سب کچھ ٹھیک رہیا تے جدوں فوجی پابندیاں ہٹا لی گئياں ساری خرابیاں پیدا ہوگئياں۔1622ء وچ ینی چری نے بغاوت دے دوران سلطان عثمان ثانی نوں قتل کر دتا جو اصلاحات کرنا چاہندے سن ۔18 ويں صدی دے اوائل وچ ینی چری حکومتی معاملات وچ مداخلت کرنے لگے تے انہاں نے چنگا خاصا اثر تے رسوخ قائم کر ليا۔ انہاں نے عسکری تنظیم نوں جدید بنانے دے اقدامات دی مخالفت کيتی بلکہ اپنی محلاتی سازشاں دے ذریعے سلطاناں نوں وی تخت توں ہٹانے لگے تے اوہ ریاست دے اندر اک ریاست بن گئے جنہاں نے بارہیا بغاوت دی ایتھے تک کہ بعض مواقع پہ تخت پہ اک سلطان نوں قتل کرکے اپنی مرضی دے سلطان وی مقرر کيتے۔ جدوں بھرتی دی حکمت عملی نرم کر دتی گئی تاں اس وچ کافی لوک شامل ہونے لگے جس توں ستارہويں صدی دے بعد سلطنت دی فوجی برتری ماند پڑنے لگی تے سلطنت زوال پذیر ہونے لگی تے ایہ فوج ملک دے بجٹ دے لئی بھاری ثابت ہوئی بعد وچ ۔ اس صورت حال وچ محمود ثانی نے ینی چری دے خاتمے دا تہیہ کر ليا۔ 1826ء وچ ینی چری نے محسوس کيتا کہ سلطان نويں فوج تشکیل دینا چاہندا اے تے 14 جون 1826ء نوں انہاں نے استنبول وچ بغاوت کردتی لیکن اس مرتبہ فوج تے عوام انہاں دے خلاف ہوئے گئی۔ سلطان دے گھڑ سوار دستےآں "سپاہیاں" نے انہاں نوں چھاؤنیاں وچ جالیا تے توپ خانے توں انہاں اُتے گولہ باری کيتی گئی جس دے نتیجے وچ ینی چری دی وڈی تعداد ماری گئی تے اگلے دو سال دے اندر اندر ملک بھر توں ینی چری افواج دا خاتمہ کر دتا گیا۔ ینی چری دے خاتمے نوں ترکی بولی وچ واقعۂ خیریہ (Vaka-i Hayriye) کہیا جاندا اے۔
اس ینی چری فوج نے جنگ وچ نت نويں تجربات کيتے تے 1605ء وچ ایہ یورپ دی پہلی فوجاں وچ بن گئ جنہاں نے جنگ وچ گولیاں دی بوچھاڑ دی گھمدی قطاراں استعمال کيتياں۔6 ینی چری دنیا دی پہلی باقاعدہ فوج سی جس نے بارود دا استعمال کيتا۔ اس نے 15 ويں صدی وچ ہی بندوقاں دا استعمال شروع کيتا۔ابتدا وچ ینی چری ماہر تیر انداز سن لیکن 1440ء دی دہائی وچ بارود دی دستیابی اُتے انہاں نے بندوقاں سنبھال لاں۔ایہ فوج جنگ وچ تفنگ یا بندوق، گرینیڈ، توپاں تے پستول استعمال کرنے والی اولین فوجاں وچ شامل سی۔ انہاں دی جنگ دے لئی انجینئر، دھماکہ خیز مواد تے تکنیکی ماہرین بطور تربیت کيتی جاندی سی۔ وقت دے نال نال انہاں دی قوت وچ تے وادھا ہُندا گیا تے ستارہويں صدی عیسوی وچ ایہ حکومت نوں اپنے ہتھ وچ کيتے ہوئے سن جو کہ اک بار فیر اس الزام دی تردید کردا اے جس دے مطابق انہاں ینی چری فوجاں دا استحصال کيتا جاندا سی۔ 1566ء وچ سلطان سلیم دوم نے انہاں نوں شادی کيتی اجازت دے دی۔1622ء وچ ایہ اِنّے طاقتور ہوئے گئے کہ سلطنت دے لئی خطرہ بن گئے تے سلطنت نوں نااہل ینی چری دی وجہ توں زوال دا شکار ہونا پيا تے پے درپے فوجی شکستاں ہوئیاں۔4 عثمانیاں نے سلطان مراد اول (1362–1389) دی قیادت وچ سب توں پہلے جنگی ہر پنج وچوں اک جنگی قیدی نوں اس فوج دے لئی مختص کيتا۔7
غلاماں تے عیسائی بچےآں دی اس فوج نوں سلطنت عثمانیہ تے عثمانی معاشرے وچ اِنّا اہم تے اعلٰی مقام حاصل سی کہ ہر مسلم ترک خاندان دی ایہ خواہش ہُندی سی کہ انہاں دا بیٹا ینی چری وچ بھرتی ہوئے لہٰذا 1683ء وچ ینی چری دے غلام ہونے دی شرط وی ختم کر دتی گئ تے جدوں صرف عیسائی بچےآں دی بھرتی دی پابندی ختم ہوئی تاں انہاں معاشی تے سماجی فائدے نوں دیکھدے ہوئے ہزاراں ترکاں نے اپنے بچے اس فوج وچ بھرتی کرائے۔ جس فوج وچ اِنّی معاشی تے سماجی فائدے ہاں کہ آزاد لوک اس فوج وچ شامل ہونے نوں ترساں اس فوج نوں لبرلز تے ملحدین کس طرح جھوٹھ بولدے ہوئے غلاماں تے اغوا شدہ بچےآں دی فوج کہندے نيں۔8
عثمانی سلطان نوں انہاں دے والد دی حیثیت حاصل سی تے ایہ بچے سلطنت عثمانیہ دے سلطان دے بچے سمجھے جاندے سن ۔ انہاں نوں اعلٰی تنخواہ ملدی، معاشرے وچ انہاں نوں اعلٰی مقام حاصل سی تے جنگ وچ حاصل کردہ مال غنیمت وچ انہاں نوں حصہ ملدا۔ مغربی مورخ گڈون دے مطابق ابتدا وچ انہاں نوں ریٹائرمنٹ تک جس دی حد 35_45سال سی شادی کيتی اجازت نئيں سی، بعد وچ اوہ شادی کر سکدے سن، لیکن بعد وچ ایہ پابندی وی ہٹا لی گئ تے نسل در نسل انہاں دے بچے فوج وچ بھرتی ہونے لگے۔9
اور ایہ بچے ہمیشہ نئيں بلکہ سلطنت دے ابتدائی دناں وچ ہر تن توں ست سال بعد لئی جاندے سن ۔اس زمانے وچ اکثر فوجیاں نوں باقاعدہ تنخواہ نئيں دتی جاندی سی جدوں کہ ایہ باقاعدہ تنخواہ دار فوج سی۔ انہاں وچوں کئ منتظم تے اہل علم بندے، ریٹائرمنٹ دے بعد انہاں نوں پینشن دتی جاندی تے انہاں دے بچےآں دی دیکھ بھال کيتی جاندی۔ سلطنت دے بعد دے دناں وچ انہاں نوں فوجی معاملات دے علاوہ تجارت تے ہور معاملات دی اجازت دینے توں سلطنت نوں فوجی زوال دا سامنا کرنا پيا تے سلطنت دی فوجی طاقت متاثر ہوئی۔
ابتدا وچ اس وچ مفتوحہ علاقےآں دے غیر مسلم نوجواناں نوں اسلام قبول کرنے دے بعد شامل کيتا جاندا سی تے اس وچ مفتوح قوماں توں انہاں خانداناں دے بچے تے جنگی غلام لئی جاندے سن جنہاں دے غیر مسلم یا عیسائی والدین اپنے بچےآں نوں عثمانی فوج وچ بھرتی کرنے دی خواہش رکھدے سن لیکن ایہ گل مکمل جھوٹھ اے تے اس دا کوئی تاریخی ثبوت نئيں کہ مفتوح قوماں توں بچےآں نوں اغوا کرکے انہاں نوں مسلمان بنا کے اس فوج وچ بھرتی کيتا جاندا سی۔ انہاں نوں سلطنت عثمانیہ وچ اِنّی عزت حاصل سی کہ انہاں دا براہ راست تعلق سلطان توں ہُندا تھا۔ایہ دنیا دی پہلی منظم تے باقاعدہ فوج سی جسنوں سخت تربیت دتی جاندی سی۔ ایہ باقاعدہ چھاؤنیاں دے اندر رہندے سن تے زمانہ امن وچ پولیس تے اگ بجھانے والے دستےآں دا کم انجام دیندے سن ۔ انہاں نوں ہر تن ماہ بعد باقاعدگی توں نقد تنخواہاں دتی جاندیاں سن۔ تنخواہاں دی ادائیگی دے وقت سلطان خود ینی چری دے لباس وچ چھاؤنی آندا سی تے خود وی قطار وچ لگ کر تنخواہ حاصل کردا سی۔10،11
اگرچہ ابتدا وچ اس وچ جنگی غلاماں تے عیسائی بچےآں نوں بھرتی کيتا گیا لیکن مستقل طور پہ ایہ سلسلہ نئيں رہیا تے بعد وچ باقی لوکاں نوں وی اس فوج وچ شامل ہونے دی اجازت مل گئی لیکن اس وچ زبردستی اغوا کرکے بھرتی دا نظام نئيں بلکہ ہر چالیس گھراں وچوں اک گھر توں بچے لینے دا نظام اک سرکاری ٹیکس سی تے انہاں چالیس عیسائی گھراں توں ايسے گھر توں بچہ لیا جاندا جس دے والدین اسنوں خوشی توں عثمانی سلطان دی تربیت وچ دینے دے لئی راضی ہُندے تے لئے گئے بچے نوں مکمل حقوق حاصل ہُندے سن ،وہ سلطان دا زیر تربیت سپاہی ہُندا تے تربیت دے بعد اوہ سلطنت دی اعلٰی ترین فوج دا معزز فوجی ہُندا جس دا سرپرست براہ راست عثمانی سلطان ہُندا لیکن بعد وچ سلطان مراد سوم( 1546_1566ء) دے بعد اس وچ ہور افراد نوں وی شامل کيتا جانے لگیا اٹھارہويں صدی عیسوی وچ ایہ نظام مکمل ختم کر دتا گیا تے اس وچ سب نوں صلاحیت دے مطابق شامل ہونے دی اجازت سی۔12
بعد وچ 1683ء وچ سلطان مراد چہارم نے عیسائی گھراں توں بچے لینے دا ایہ سلسلہ ختم کر دتا تے ہر عیسائی مسلمان جو چاہندا اس وچ شامل ہوئے سکدا سی۔13
مغربی مورخ گلن تے ٹم کین دے مطابق صرف 1380_1648ء تک عیسائی بچےآں نوں لیا گیا۔14
ابتدائی دناں وچ ہر طرح دے عیسائی بچے بھرتی کر لئی جاندے سن لیکن جدوں بعد وچ خود ہی عیسائیاں دی طرف توں اس فوج دے لئی پیش کیتے جانے والے بچے زیادہ آنے لگے تاں البانیہ، بوسنیا تے بلغاریہ دے بچےآں نوں ترجیج دتی گئی۔15
اس ینی چری فوج دے کئ افراد نے بعد وچ اپنے خانداناں دے لئی اہم ناں کمایا جس وچ البانیہ دا سکندر بیگ تے بوسنیا دا محمد پاشا سی جو تن سلاطین عثمانیہ دے دور وچ وزیر اعظم منتحب ہويا تے چودہ سال توں ودھ عرصہ در حقیقت سلطنت عثمانیہ دا اصل حکمران رہیا۔16
سچ تاں ایہ اے کہ اک عیسائی مصنف Michael Goodyear اپنے اک مضمون The Devşirme: The Lifeblood of the Janissary Corps وچ لکھدا اے کہ خود عیسائی والدین اپنے بچےآں دے بہتر تے اعلٰی مستقبل دے لئی اپنے بچےآں نوں اس فوج وچ بھرتی کردے سن تے انہاں وچوں جو سلطنت عثمانیہ وچ اعلٰی تھاںواں پہ فائز ہُندے اپنے والدین تے خاندان دے لئی معاون ثابت ہُندے سن ۔ مائیکل دے مطابق سلطنت عثمانیہ دی اس حکمت عملی نے غریب عیسائی افراد دے بچےآں نوں اس طرح ترقی کرنے دا موقع دتا تے مائیکل دے مطابق ایداں دے واقعات تک موجود نيں جدوں عیسائی خود سلطنت عثمانیہ دے افسران نوں رشوت دی پیشکش کردے کہ اوہ انہاں دے بچےآں نوں ینی چری فوج وچ بھرتی کرا داں جدوں کہ جو اپنے بچےآں نوں نہ بھیجنا چاہندے انہاں دی کوشش ہُندی کہ ساڈے بچے ساڈے نال رہیاں۔13
لہٰذا ایہ گل مکمل جھوٹھ اے کہ ایہ فوج وچ اغوا کرکے زبردستی بھرتی کیتے جاندے تے اوتھے انہاں دا استحصال ہُندا۔ جے ایہ گل درست ہُندی تاں ایہ فوج سلطنت عثمانیہ دی اِنّی وفادار نہ ہُندی کہ سلطنت عثمانیہ اس فوج دی سرپرستی وچ یورپ، افریقہ تے ایشیا وچ اوہ اعلٰی معرکے جیت سکے جو اج وی ترکاں دی تریخ دا شاندار پہلو نيں۔ جس فوج نوں اس وقت دی دنیا دی سب توں وڈی سلطنت وچ اِنّا وڈا مقام حاصل ہوئے کہ خود سلطان انہاں نوں ذاتی محافظ دے طور پہ رکھدا ہو، خود انہاں دے نال قطار وچ کھڑا ہوکے تنخواہ لیندا ہوئے اس فوج نوں زبردستی بھرتی کیتے گئے غیر مسلم افراد دی فوج کہنا بالکل جھوٹھ تے تعصب پہ مبنی اے۔
تے گل ایہ اے کہ ینی چری فوج وچ ہمیشہ عیسائی افراد دے بچےآں تے جنگی قیدیاں نوں مسلمان کرکے بھرتی نئيں کيتا جاندا سی بلکہ تریخ وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ ینی چری فوج دے ابتدائی دستے عیسائی بچےآں تے جنگی غلاماں پہ مشتمل سن جنہاں نوں ایہ انتخاب دتا گیا کہ اوہ رہائی دے بدلے وچ اسلام قبول کرکے سلطنت عثمانیہ دی ینی چری فوج وچ شریک ہوئے سکدے نيں ورنہ جو شریک نہ ہويا اس پہ جنگی غلام دے ہور قوانین برقرار رکھے گئے تے جو مسلمان ہوئے گیا اسنوں عزت توں اس اعلٰی فوج وچ بھرتی کر ليا گیا سی۔ اس طرح مغربی مورخ نکول دے مطابق جتھے تے لوک ویہہ سال توں کم جنگی غلاماں نوں قتل کر ڈالدے سن اوتھے سلطنت عثمانیہ انہاں نوں فوج وچ بھرتی کر لیندی سی۔17
سلطنت عثمانیہ دی طرف توں جنگی قیدیاں نوں عزت دے نال اپنی اعلٰی فوج وچ بھرتی کرنا جنگی غلاماں دے نال اس حیرانی سلوک توں ہزار گنیابہتر سی جو روم تے ایران تے صلیبی اپنے جنگی غلاماں دے نال کردے سن تے خود مغربی مورخ ڈاکٹر Dr. David Nicolle دے مطابق مشرق وسطی دے اسلامی معاشرے وچ غلام دا تصور اس توں بہت مختلف سی جو اج کل سمجھیا جاندا اے۔ اس زمانے وچ مسلم غلام نوں ستارہويں صدی عیسوی تک اوہ سب حقوق حاصل ہُندے سن جو اج اک عام فرد نوں حاصل ہُندے نيں۔ 18
بلکہ اوہ فخر توں اپنے آپ نوں غلام کہندے تے اِنّے طاقتور ہوئے کہ انہاں وچوں بعض نے اپنی سلطنتاں تک قائم کيتیاں جس دی اک مثال مصر دے مملوک سلاطین نيں۔
اس ینی چری فوج وچ غیر مسلم افراد خصوصا عیسائیاں دے بھرتی شدہ بچےآں نوں معاشرے اوہ اعلٰی معاشی تے سماجی مقام حاصل سی کہ خود غیر مسلم یونانی مورخ Dimitri Kitsikis اپنی کتاب وچ لکھدا اے کہ کئ عیسائی خاندان خود ینی چری فوج وچ اپنے بچےآں نوں اس نظام دے تحت بھرتی کرنے نوں خود تیار رہندے سن جس نوں ترک devşirme کہندے سن کیوں کہ ایہ نظام ینی چری فوج وچ لئی گئے عیسائی بچےآں دے لئی سماجی ترقی دے مواقع فراہم کردا سی۔ بھرتی کیتے گئے ایہ بچے اک دن ینی چری فوج وچ کرنل یا مدبر بن سکدے سن تے اپنے آبائی علاقے وچ گورنر، گورنر جنرل ایتھے تک کہ وزیر اعظم بن دے آسکدے سن ۔19
اس یورپی عیسائی مورخ دا اپنا ایہ بیان لبرلز تے ملحدین دے اس اعتراض دی تردید کردا اے جس دے مطابق ینی چری فوج وچ عیسائیاں دے بچےآں نوں زبردستی تے اغوا کرکے بھرتی کيتا جاندا تھا۔غلاماں، اقلیتاں تے مفتوح قوماں نوں مسلماناں دے سوا اج تک کسی قوم نے اِنّے حقوق نئيں دیے۔ اس صورت وچ لبرلز تے ملحدین کس منہ توں کہندے نيں کہ ینی چری فوج وچ عیسائیاں دے بچےآں دا استحصال کيتا جاندا سی۔
تعداد و تنظیم
سودھوینی چری دی تعداد 100 توں 2 لکھ دے درمیان رہی اے۔ نکول ڈیوڈ دے مطابق 14 ويں صدی وچ ینی چری دی تعداد اک ہزار تے 1475ء وچ 6 ہزار سی۔ 1699ء دی شکست دے بعد انہاں دی تعداد کم ہو گئی لیکن 18 ويں صدی وچ تعداد 113،400 سی۔
دستےآں نوں اورتہ وچ تقسیم کيتا جاندا سی جو موجودہ رجمنٹ دے برابر اے۔ اک اورتہ دی قیادت چورباجی دے پاس ہُندی سی۔ سلیمان اعظم دے دور وچ ینی چری دے 165 اورتہ سن ۔ سلطان عموماً عثمانی افواج خصوصاً ینی چری دا اعلیٰ کمانڈر سی لیکن انہاں دی قیادت آغا کردا سی۔ اک دستے نوں تھلے لکھے تن حصےآں وچ تقسیم کيتا جاندا سی:
- جماعت: سرحدی دستے، 101 اورتہ
- بیلک: سلطان دے ذاتی محافظ، 61 اورتہ
- سکبان: 34 اورتہ
اس دے علاوہ اجمی (کیڈٹس) دے 34 اورتہ وی شامل ہُندے سن ۔
ابتدا وچ ینی چری ماہر تیر انداز سن لیکن 1440ء دی دہائی وچ بارود دی دستیابی اُتے انہاں نے بندوقاں سنبھال لاں۔
عثمانی سلطنت نے تمام اہم مہمات وچ ینی چری دا استعمال کيتا جس وچ فتح قسطنطنیہ 1453ء، مملوکاں دے خلاف فتوحات تے آسٹریا تے ہنگری دے خلاف جنگاں وی شامل نيں۔ جنگ وچ ینی چری دستےآں دی قیادت ہمیشہ سلطان خود کردا سی۔
1683ء وچ ینی چری دے غلام ہونے دی شرط دے خاتمے دے بعد ینی چری دی عزت افزائی وچ وادھا ہويا تے ہر مسلم ترک خاندان دی ایہ خواہش ہُندی سی کہ انہاں دا پُتر ینی چری وچ بھرتی ہوئے۔
بغاوتاں
سودھوینی چری عثمانی حکومت وچ اپنی اہمیت توں بخوبی واقف سن تے اس لئی انہاں نوں کئی مرتبہ بغاوت وی دی جنہاں وچ پہلی بغاوت تنخواہاں وچ اضافے دے لئی 1449ء وچ کيتی گئی جس وچ انہاں دے مطالبات تسلیم کيتے گئے۔ 1451ء دے بعد اوہ ہر نويں سلطان توں انعامات و اکرامات تے تنخواہاں وچ اضافے دا مطالبہ کردے۔ 1566ء وچ سلطان سلیم ثانی نے ینی چری نوں شادیاں کرنے دی وی اجازت دے دتی۔ 1622ء وچ ینی چری نے بغاوت دے دوران سلطان عثمان ثانی نوں قتل کر دتا جو اصلاحات کرنا چاہندے سن ۔
18 ويں صدی دے اوائل وچ ینی چری حکومتی معاملات وچ مداخلت کرنے لگے تے انہاں نے چنگا خاصا اثر و رسوخ قائم کر ليا۔ انہاں نے عسکری تنظیم نوں جدید بنانے دے اقدامات دی مخالفت کيتی بلکہ اپنی محلاتی سازشاں دے ذریعے سلطاناں نوں وی تخت توں ہٹانے لگے۔
1683ء وچ ویانا دے دوسرے محاصرے وچ ناکامی دے بعد انہاں نے فوجی تنظیم نوں جدید بنانے دے ہر اقدام دی مخالفت کيتی۔ 1807ء وچ انہاں نے سلطان سلیم ثالث نوں تخت توں ہٹادتا جو یورپی طرز اُتے فوج دی تنظیم چاہندے سن ۔ 1810ء وچ ینی چری نے استنبول وچ دو ہزار گھراں نوں اگ لگادی تے 1811ء وچ دو دستےآں دے درمیان ٹکراؤ ہو گیا۔
خاتمہ
سودھومکھ لیکھ لئی ویکھو: واقعۂ خیریہ |
اس صورت حال وچ محمود ثانی نے ینی چری دے خاتمے دا تہیہ کر ليا۔ 1826ء وچ ینی چری نے محسوس کيتا کہ سلطان نويں فوج تشکیل دینا چاہندا اے تے 14 جون 1826ء نوں انہاں نے استنبول وچ بغاوت کردتی لیکن اس مرتبہ فوج تے عوام انہاں دے خلاف ہو گئی۔ سلطان دے گھڑ سوار دستےآں "سپاہیاں" نے انہاں نوں چھاؤنیاں وچ جالیا تے توپ خانے توں انہاں اُتے گولہ باری کيتی گئی جس دے نتیجے وچ ینی چری دی وڈی تعداد ماری گئی تے اگلے دو سال دے اندر اندر ملک بھر توں ینی چری افواج دا خاتمہ کر دتا گیا۔ ینی چری دے خاتمے نوں ترکی بولی وچ واقعۂ خیریہ (Vaka-i Hayriye) کہیا جاندا اے۔
ہور ویکھو
سودھوباہرلے جوڑ
سودھوینی چری دے بارے وچ معلوماتArchived 2007-02-12 at the وے بیک مشین