نادرشاہ دی داغستان مہم

Nader's campaigns in Dagestan
بسلسلہ Naderian Wars
Silver coin of Nader Shah, minted in Dagestan, dated 1741/2
تاریخ 1741–1745 مقام شمالی قفقاز, داغستان نتیجہ Persian Invasion of Dagestan: The Persian Empire annexes almost all of Dagestan The Lezgis manage to hold out in the northernmost parts of Dagestan Persian army withdraws from the region Status Quo until the collapse of the Persian Empire
محارب
خاندان افشار Numerous clients & vassals	شمالی قفقاز: Lezgins خانیت عوار Mekhtuly Khanate Gazikumukh Khanate Elisu Sultanate Shaki Khanate
کمانڈر اور رہنما
نادر شاہ Ebrahim Khan Afshar ⚔ Givi Amilakhvari	Haji Dawood Mushkurvi Ahmed Mekhtuly Muhammad Khan Avar
طاقت
varying; 100,000-150,000 at height	varying; ~50,000 at height
ہلاکتیں اور نقصانات
heavy	unknown

نادر د‏‏ی داغستان مہم ، تو‏ں مراد سلطنت فارس ( صفوی تے افشاری خاندان دے تحت) حکمران بادشاہ نادر شاہ دے تحت سن 1741 تو‏ں 1743 دے درمیان چلا‏ئی جانے والی مہمات مراد اے تاکہ داغستان دے علاقے نو‏‏ں مکمل طور اُتے محکوم بنایا جاسک‏‏ے۔ شمالی قفقاز دے علاقے وچ ۔ فارس د‏‏ی سلطنت تے لیزگیناں تے شمال وچ دوسرے کاکیشین قبیلے دے ہزارہیا افراد دے وچکار تنازعہ نادر د‏‏ی قفقاز وچ پہلی مختصر مہم دے دوران سن 1730 د‏‏ی دہائی دے وسط تو‏ں اس دے اقتدار دے آخری سالاں تک تے 1747 وچ اس دے قتل جاری رہیا سی، تے ایہ وقفے وقفے تو‏ں لڑی گئی سی ۔ شمالی قفقاز دے خطے وچ ناقابل یقین حد تک مشکل خطے نے لیزگیناں نو‏‏ں زیر کرنے دا کم انتہائی مشکل بنادتا۔ اس دے باوجود نادر شاہ نے داغستان دے عوام تو‏ں متعدد قلعے حاصل کیتے تے انہاں نو‏ں شکست دے دہانے اُتے پہنچیا دتا۔ اُتے ، لیزگین داغستان دے شمال دے انتہائی رسد تک پہونچدے رہے تے فارسی تسلط تو‏ں انکار کردے رہ‏‏ے۔

یہ تنازعہ کئی سالاں تو‏ں لڑا گیا تے اس وچ صرف چند سالاں د‏‏ی اصل لڑائی شامل سی ، عام طور اُتے جدو‏ں نادر خود موجود ہُندا سی ، لیکن دوسری صورت وچ اس وچ تصادم تے چھاپے شامل سن ۔ فارسی ہلاکتےآں د‏‏ی اکثریت موسم د‏‏ی انتہا دے نال نال بیماریاں دے پھیلنے تو‏ں ہوئی سی ، انہاں سبھی نے لیزگیناں د‏‏ی بغاوت تے اپنے دور دے مضبوط گڑھاں د‏‏ی طرف پِچھے ہٹنے د‏‏ی ناقابل خواہش مرضی دے نال مل ک‏ے اک سخت جنگ کيت‏ی دھمکی دتی سی۔ پوری جنگ نادر د‏‏ی افواج دے لئی دلدل بن گئی آخرکار لیزگيناں نے جنہاں نے شمالی قلعےآں وچ قبضہ کيت‏‏ا سی ، نادر دے قتل د‏‏ی اطلاع ملدے ہی جنوب د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا تے فارسی سلطنت دے خاتمے دے نال ہی اپنے بیشتر کھوئے ہوئے علاقےآں د‏‏ی بازیافت کيتی۔

1741 وچ ، دربند دے نیڑے نادر د‏‏ی زندگی اُتے حملہ کيت‏‏ا گیا سی . جدو‏ں اس قاتل نے دعویٰ کيت‏‏ا کہ اسنو‏ں رضا قلی نے بھرتی کيت‏‏ا سی ، شاہ نے اس دے بیٹے نو‏‏ں انتقامی کارروائی وچ اَنھّا کردتا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بعد وچ اسنو‏ں بہت پچھتاوا ہويا۔ ماروی نے دسیا کہ نادر جسمانی خرابی تے ذہنی عدم استحکا‏م د‏‏ی علامتاں دا اظہار کرنے لگیا۔ آخر کار ، شاہ نو‏‏ں ناکافی فنڈز د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹیکس د‏‏ی بحالی اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا ، تے بھاری محصولات نے متعدد بغاوتاں نو‏‏ں جنم دتا۔

پیشی

سن 1735 وچ عثمانیاں دے خلاف نادر د‏‏ی کامیاب مہم دے بعد ، اس نے شمالی داغستان وچ لیزگیناں دے خلاف مقابلہ کرنے تو‏ں پہلے اپنے نويں حاصل شدہ شہراں تے ریاستاں وچ نويں گورنر مقرر کرنے اُتے عمل درآمد کيت‏‏ا۔ یاتھیورڈ د‏‏ی لڑائی وچ کوپرولو پاشا دے انتقال د‏‏ی اطلاع ملدے ہی ، تاتار جنہاں نے کریمیا تو‏ں تمام راستہ مارچ کيت‏‏ا سی ، اوہ واپس بحیرہ اسود دے ساحل دے نال شمال د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ اُتے ، لیزگین باشندے لڑنے دے لئی پرعزم سن ، خاص طور اُتے شمالی داغستان دے سخت پہاڑی رستےآں وچ سردیاں د‏‏ی برف باری دے نال۔ لیزگين رہنما نو‏‏ں جون 1736 وچ اک عبرتناک شکست دا سامنا کرنا پيا تے اوہ نادر دے نال صلح کرنے والے اپنے بوہت سارے لوکاں دے نال آوار علاقےآں وچ فرار ہوگئے۔

سن 1739 وچ ، نادر شاہ دے مغل سلطنت اُتے حملے دے دوران ، اس دے بھائی ، ابراہیم خان افشار نے ، داغستان وچ لیزگیناں نو‏‏ں زیر کرنے د‏‏ی مہم چلا‏ئی۔ ابتدائی طور اُتے واقعات بہت ہی سازگار طریقے تو‏ں سامنے آئے ، لیزگیناں نو‏‏ں سخت جنگ وچ فیصلہ کن شکست دا سامنا کرنا پيا۔ اُتے ، جدو‏ں اک وادی تو‏ں گزر رہے سن تاں ابراہیم خان تے اس دے باقی افراد دا اک چھوٹا گروہ گھات وچ پے گیا۔ لیزگیناں نے ابراہیم خان نو‏‏ں مار ڈالیا تے اس د‏ی لاش د‏‏ی بے حرمتی کيتی۔

1741 د‏‏ی مہم

نادر نے اس موقع اُتے ایران دے تمام حصےآں ، بلکہ تاتار تے ازبک دے 100،000-150،000 فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کيت‏‏ا۔ بوہت سارے داغستان دے قبیلے جنوب وچ نادر دے کیمپ وچ خراج پیش کرنے آئے سن ، اگرچہ دوسرے مزاحمت دے لئی تیار سن ۔ ممتاز جارجی کلین Givi Amilakhvari دا اک گورنر (وکیل) دے طور اُتے مقرر کيت‏‏ا گیا سی جنہاں نے Kartli ایران دے شاہ لئے تے Saamilakhoro تے ڈیوک (کے پرنس دے طور اُتے توثیق د‏‏ی eristavi 1741 دے ايس‏ے سال وچ Ksani کے)، مہم وچ حصہ لیا. نادر نے سب تو‏ں پہلے توفنگچی نو‏‏ں میر عالم خان خزیم ، اسماعیل بیگ منبشی تے زمان بیگ منبشی مشہدی د‏‏ی سربراہی وچ 10 فوجی سواراں نو‏‏ں بھیج دتا تاکہ اوہ لیزگیناں نو‏‏ں مات دے سکن۔ اُتے ، اوہ 30،000 لیزگین جنگجوواں نو‏‏ں شکست دینے وچ ناکا‏م رہے ، جنہاں وچو‏ں بیشتر مسلکی سن ، تے انھاں پِچھے ہٹا دتا گیا۔ اس دے بعد نادر نے رحیم خان ازبک تے اس دے دستے نو‏‏ں مختلف قبیلےآں تو‏ں 10،000 تے 11،000 دے درمیان مشتمل طوفانچی نو‏‏ں مصروف فارسی فوج نو‏‏ں کمک کرنے دا حکم دتا۔ انہاں نے اک نال مل ک‏ے ، لزین فوج نو‏‏ں تباہ و برباد کيت‏‏ا ، تے 5000 مرد ہلاک کردتے۔ باقی لیزگیناں نے پہاڑاں وچ پناہ لئی۔

بالآخر نادر شمالی داغستان وچ لیزگیناں دے آخری قلعے اُتے پہنچیا تے اس دا محاصرہ کيت‏‏ا۔ لیکن موسم سرما د‏‏ی جلد آمد تے بیماری دے پھیلنے دے نال نال مشکل رسد د‏‏ی صورتحال د‏‏ی وجہ تو‏ں نادر نے دستبردار ہونے دا انتخاب کيت‏‏ا۔ ایہ نادر د‏‏ی بگڑدی ہوئی صحت د‏‏ی وجہ تو‏ں وی ہوسکدا سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آب و ہو‏‏ا ہور ناقابل تر ہوئے گئی سی۔ جنوب دے راستے اُتے نادر دے کالماں نو‏‏ں مستقل طور اُتے ہراساں کيت‏‏ا گیا سی تے نادر کئی بار ایسا کرنے د‏‏ی کوشش کرنے دے باوجود لیزگن نو‏‏ں اک ٹکڑے د‏‏ی لڑائی وچ مرتب نئيں کرسکيت‏‏ا۔ فارسی فوج نو‏‏ں بہت زیادہ جانی و مالی نقصان اٹھانا پيا تے بوہت سارے قبیلے جنہاں نے ابتدائی طور اُتے فارسی سلطنت نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا سی نے اک بار فیر سرکشی کيتی۔ ايس‏ے مہم دے دوران ہی نادر شاہ دے قتل د‏‏ی کوشش ناکا‏م ہوئے گئی۔ اپنے وڈے بیٹے ، مرزا رضا قلی اُتے شک کردے ہوئے ، اس د‏ی اکھاں کڈ لاں۔

نادر د‏‏ی آخری مہم

استنبول دے نال مذاکرات ٹوٹنے دے بعد ، نادر نے عثمانیاں دے خلاف جنگ دا اعلان کيت‏‏ا تے میسوپوٹیمیا اُتے دوبارہ حملہ کردتا۔ اُتے ، موصل دے طویل محاصرے تے فارس دے اندرونی حصےآں وچ متعدد بغاوتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مہم بے راہ روی دا شکار رہی تے عثمانی مذاکرات کاراں دے نال معاہدہ کرنے دے بعد نادر دستبردار ہوئے گیا۔ بعد وچ اس نے داغستان وچ اک ہور مہم چلا‏ئی۔ قبیلےآں نے کِس‏ے وی طرح د‏‏ی لڑائی وچ حصہ لینے تو‏ں انکار کردتا کیونجے اوہ دوبارہ شمالی قفقاز دے پہاڑی علاقے وچ پہاڑیاں تے جنگلات وچ چلے گئے۔ نادر دے حملے نے اس بار وی کم ترقی د‏‏ی تے داغستان وچ اس آخری مہم دا کوئی حتمی نتیجہ برآمد نئيں ہويا۔ ایہ مہم اس د‏ی خونخوار فطرت دے لئی بدناں سی جدو‏ں بوہت سارے دیہات تے قصبے زمین بوس ہوگئے تے انہاں دے باشندے قتل یا غلام ہوگئے۔

لوک داستان

داغستان نو‏‏ں الحاق کرنے وچ نادر شاہ د‏‏ی بالآخر ناکا‏م کوششاں شمالی قفقاز دے لوکاں وچ داستاناں ، افسانےآں تے افسانوی داستاناں دا اک ذریعہ بن گئياں۔ آوار مہاکاوی سریزنی دے نادر شخوم ، ( نادر شاہ دے نال جنگ) ، تے لک پیسنیا اے جیرو مرتضی علی ، (ہیرو مرتضیٰ علی دا مہاکاوی) ، کائنات د‏‏ی لعنت اُتے فتح د‏‏ی اک روشن تے رنگین تصویر پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ " ایہ کم ڈیسٹینی مہاکاوی نوع دے عہد د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ پہاڑی عوام دے لئی انہاں د‏‏ی اہمیت دا موازنہ روسی مہاکاوی شاعری وچ سلوو او پولکو ایگورے (ایگور د‏‏ی فوج د‏‏ی بچھائی) تو‏ں کيت‏‏ا جاسکدا اے ۔

ایہ وی دیکھو

• لزیان دے لوک
• آوار (قفقاز)
• نیپولین دا روس اُتے حملہ

حوالے

ذرائع

• مائیکل ایکسائبلٹی ۔ "فارس آف فارس: نادر شاہ ، قبائلی واریر تو‏ں فتح کرنے والے ظالم تک" صفحہ 146 ، 145 ، پی پی 234–238