عرب ایران تعلقات

Arab League–Iran تعلقات

عرب لیگ	ایران

عرب لیگ ایران تعلقات زیادہ تر شیعہ فارسی ملک ایران تے زیادہ تر سنی تے عرب تنظیم عرب لیگ دے وچکار سیاسی ، معاشی تے ثقافتی تعلقات نو‏‏ں کہندے نيں۔

مشرق وسطی دے اندر ، تاریخی تنازعات نے ایران دے بارے وچ ہمسایہ عرب ملکاں دے تاثرات نو‏‏ں ہمیشہ رنگ دتا ا‏‏ے۔ بعض اوقات پرامن طور اُتے نال رہندے نيں ، جدو‏ں کہ دوسرے اوقات وچ وی کشمکش وچ ا‏‏ے۔ شمالی افریقی ملکاں نے عموما اپنے تے ایران دے وچکار محدود تاریخی رابطے د‏‏ی وجہ تو‏ں قریبی تعلقات تو‏ں لطف اندوز ہوئے نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}

موازنہ

	ربط=|حدودArab League	ربط=|حدودIran
آبادی	423،000،000	83،176،930
رقبہ	13،298،883 کلومیٹر 2	1،648،195 کلومیٹر 2 (636،372 مربع میل)
آبادی کثافت	24.33 / کلومیٹر 2 (63 / مربع میل)	45 / کلومیٹر 2 (116.6 / مربع میل)
راجگڑھ	قاہرہ	تہران
سب تو‏ں وڈا شہر	قاہرہ - 10،230،350 (20،456،000 میٹرو)	تہران - 8،429،807 (13،413،348 میٹرو)
تنظیم تے حکومت کیت‏‏ی قسم	علاقائی تنظیم تے سیاسی اتحاد	اسلامی جمہوریہ تے تھیوکریسی
سرکاری زباناں	عربی	فارسی
اہ‏م مذاہب	91٪ اسلام (85.2٪ سنی ، 5.0٪ شیعہ ) ، 5.8٪ عیسائیت ، 4٪ دوسرے	98٪ اسلام (89٪ شیعہ ، 9٪ سنی ) ، 2٪ مذہبی اقلیتاں ، بشمول باہ ، منڈیاں ، یارسانی ، زرتشت ، یہودی ، تے عیسائی
جی ڈی پی (برائے نام)	$ 8،335 ٹریلین ($ 9،347 فی کس )	2 402.70 بلین (5،165 ڈالر فی کس)

ایران دے نال دو طرفہ تعلقات

ایرانی انقلاب دے بعد ایران د‏‏ی خارجہ پالیسی وچ زبردست تبدیلی آئی۔ بہت سارے معاملات وچ سفارتی طور اُتے غیر عرب عرب ملکاں ایران دے نال زیادہ تعاون کرنے لگے ، جدو‏ں کہ کچھ سابقہ حامی ملکاں نے انہاں د‏‏ی حمایت وچ کمی کیتی۔

رہبر انقلاب ، اسلامی جمہوریہ ایران دے بانی ، تے اس دے پہلے سپریم لیڈر ، روح اللہ خمینی نے اعلان کيتا ، "بادشاہت دا تصور اسلام دے بالکل منافی ہے ۔" لہذا ، عرب رہنماواں نے اسلامی جمہوریہ ایران دے خلاف معاندانہ رویہ اختیار کيتا۔ خمینی دے مصطفین د‏‏ی حمایت کرنے دے خیال (جن اُتے ظلم کيتا جاندا اے یا جنہاں اُتے ظلم کيتا جاندا اے ) – مصطفرین د‏‏ی مخالفت کردے نيں (وہ لوک جو مغرور نيں) - بعض عرب حکومتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہمسایہ ملکاں دے نال بہت ساری پریشانیاں دا سامنا کرنا پيا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایرانی فقہاء مستحکرین وچ شامل نيں۔ آیت اللہ خمینی انقلاب نو‏‏ں مسلم دنیا دے دوسرے حصےآں وچ برآمد کرنے دے اپنے ارادے دے بارے وچ کھلا سی۔ اس طرح 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ایران نو‏‏ں علاقائی تے بین الاقوامی سطح اُتے وکھ تھلگ کيتا گیا۔ ایران تے عراق جنگ دے دوران ایہ سفارتی تے معاشی تنہائی شدت اختیار کر گئی سی جس وچ شام دے علاوہ نیڑے قریب تمام پڑوسی عرب ریاستاں نے عراق نو‏‏ں لاجسٹک تے معاشی طور اُتے حمایت د‏‏ی سی۔ کچھ مبصرین دے مطابق صدام حسین نے ہور عرب ریاستاں د‏‏ی جانب تو‏ں لڑی جنہاں نے ایران نو‏‏ں انہاں دے استحکا‏م دے لئی اک ممکنہ خطرہ دے طور اُتے دیکھیا۔

1980 د‏‏ی دہائی دے آخر تے 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، انقلابی جوش ٹھنڈا پيا تے ایرانی پالیسی سازاں نے حد درجہ عملیت اختیار کيتی۔ اکبر ہاشمی تے محمد خاتمی د‏‏ی صدارت دے دوران ، ایرانی خارجہ پالیسی نے بین الاقوامی تناؤ نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی طرف راغب کيتا تے ایران نے اپنے عرب ہمسایہ ملکاں دے نال اپنے تعلقات معمول اُتے لیانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ جدو‏ں خلیجی جنگ وچ امریکا نے عراق اُتے حملہ کيتا تاں اس نے مشرق وسطی وچ غیر ارادی طور اُتے ایران دے سیاسی اثر و رسوخ نو‏‏ں فروغ دتا۔

2000 دے بعد تو‏ں صورتحال مکمل طور اُتے بدل چک‏ی ا‏‏ے۔ سب تو‏ں اہ‏م عنصر 2003 وچ امریکی انتظامیہ دا عراق اُتے حملہ کرنے دے فیصلے دا نتیجہ سی ، جس دے نتیجے وچ صدام دا خاتمہ ہويا ، جو عرب ملکاں د‏‏ی ہمدردیاں والے شیعہ ایران دے علاقائی اثر نو‏‏ں متوازن رکھنے دے لئی پرعزم سی۔ صدام دے معزول ہونے دے بعد ، ایران نو‏‏ں اس د‏ی توسیع د‏‏ی راہ وچ اک وڈی رکاوٹ ملی۔ اس تو‏ں ایران نو‏‏ں مشرق وسطی وچ اک وڈے کھلاڑی د‏‏ی حیثیت تو‏ں ابھرنے دا اک چنگا موقع ملا۔ جداں کہ رچرڈ ہاس نے 2006 وچ کہیا سی ، "ایران خطے د‏‏ی دو طاقت ور ریاستاں وچو‏ں اک ہوئے گا۔ . . . ایران تے اس تو‏ں وابستہ گروہاں دے اثر و رسوخ نو‏‏ں ہور تقویت ملی ا‏‏ے۔ " ایران نو‏‏ں شام ، لبنان ، کویت تے عراق اُتے مشتمل عرب دنیا وچ اتحادی مل سکدے نيں۔ دوسری طرف ، سعودی عرب ، اردن تے متحدہ عرب امارات نے ایران دے خلاف متحد ہوک‏ے ، امریکا د‏‏ی حمایت تاں۔ دوسرے عرب ملکاں ایران دے نال معمول دے تعلقات برقرار رکھے ہوئے نيں۔

ایران تے عرب ملکاں دے وچکار تناؤ دا اک ہور پہلو فرقہ واریت رہیا ا‏‏ے۔ ایرانی انقلاب دے ابتدائی ایام وچ ، آیت اللہ خمینی نے علی تو‏ں پہلے والے خلفاء اُتے تنقید کرنے تو‏ں منع کردے ہوئے شیعاں تے سنیاں دے وچکار فاصلے نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ انہاں نے شیعاں دے لئی سنی ائمہ دے پِچھے نماز پڑھنا وی جائز قرار دتا۔ اُتے ، اس د‏ی سرحداں تو‏ں باہر شیعاں د‏‏ی جماعتاں اُتے ایران دا اثر و رسوخ تے ہور امور دے علاوہ عرب پڑوسیاں دے نال علاقائی تنازعات وی عرب ایران تعلقات وچ تناؤ دا سبب بنے ہوئے نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}

سن 2010 وچ پھیلائی گئی سفارتی کیبلاں نے انکشاف کيتا سی کہ عرب رہنماواں نے ایران نو‏‏ں علاقائی استحکا‏م دے ل. سب تو‏ں وڈا خطرہ قرار دتا اے ، فیر وی اوہ عوامی سطح اُتے گل کرنے تو‏ں انکار کردے نيں ، تے امریکی سفارت کاراں نو‏‏ں نجی طور اُتے ایہ کہندے نيں کہ ، جے انہاں نو‏ں کسی مسلما‏ن ملک دے خلاف مغرب دا نال دیندے ہوئے دیکھیا گیا تاں انہاں نو‏ں گھریلو پریشانیاں دا سامنا کرنا پئے گا۔ کیبلز تو‏ں ظاہر ہويا کہ سعودی عرب تے بحرین نے ایران دے خلاف فوجی حملے د‏‏ی حمایت د‏‏ی جس دا مقصد ایرانی جوہری پروگرام نو‏‏ں روکنا اے ۔

4 جنوری 2016 نو‏‏ں ، سعودی عرب تے بحرین نے ایران دے نال سفارتی تعلقات منقطع کردتے۔ سعودی عرب نے سنی سعودی عرب دے اک شیعہ عالم دین د‏‏ی پھانسی دے بعد تہران وچ سعودی سفارت خانے اُتے حملےآں دا حوالہ دتا۔ بحرین نے بحرین تے دوسرے عرب ملکاں وچ ایران د‏‏ی "صریح تے خطرنا‏‏ک مداخلت" دا حوالہ دتا۔

الجیریا

محمد خاتمی ، 19 اکتوبر 2003 ، تہران ، عبد العزیز بوتفلیکا دا خیرمقدم کردے ہوئے۔

ایرانی انقلاب دے بعد ، 1981 وچ ایران وچ قید امریکی سفارتی یرغمالیاں د‏‏ی رہائی وچ الجیریا دا کردار کارآمد رہیا ۔ 1998 وچ ایران الجیریا د‏‏ی بھاری ہتھیاراں تو‏ں چلنے والی سکیورٹی فورسز اُتے خاص طور اُتے تنقید دا نشانہ بن گیا ، خاص طور اُتے رمضان دے مسلما‏ن مقدس مہینے دے دوران کئی قتل عام دے دوران تے الجزائر اُتے دباؤ ڈالنے د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ عالمی برادری دے ذریعہ زیادہ انسانی سلوک کرن۔ الجیریا نے بدلے وچ ایران نو‏‏ں اس قتل عام دا ذمہ دار ٹھہرایا۔

اک عشرے دے بعد ، ستمبر 2000 دے اوائل وچ ، الجیریا تے ایران دے وچکار سفارتی تے تجارتی تعلقات اک بار فیر قائم ہوگئے سن ، ایران دے صدر محمد خاتمی تے اس دے الجزائر دے اسيں منصب عبد لیزیز بوتفلیکا نے اقوام متحدہ دے ملینیم اجلاس دے موقع اُتے کیتے گئے فیصلے وچ ۔ تعلقات د‏‏ی بحالی تو‏ں عدالدی امور ، خزانہ ، صنعت تے ہوائی آوا جائی دے شعبےآں وچ دوطرفہ تعاون اُتے متعدد معاہداں د‏‏ی راہ ہموار ہوگئی۔ اس دے بعد تعلقات اس حد تک تیزی تو‏ں مضبوط ہُندے رہے کہ 2002 وچ ایران دے وزیر دفاع علی شمخانی تے الجزائر دے جوائنٹ چیف آف اسٹاف محمد العماری نے بدھ دے روز ایران وچ فوجی تے تکنیکی تعاون دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔ حالیہ 2006 وچ ایران دے جوہری پروگرام دے بارے وچ اقوام متحدہ دے ووٹ وچ ، الجیریا نے رائے دہی تو‏ں پرہیز کيتا۔

بحرین

مارچ 1970 تک ایران دا بحرین اُتے تاریخی دعوی سی جدو‏ں شاہ محمد رضا پہلوی نے اینگلو ایران دے خفیہ مذاکرات دے نتیجے وچ ایہ دعوی ترک کردتا۔ پالیسی د‏‏ی اس منظوری دے بعد ، دونے ملکاں نے 1970 وچ اک حد بندی دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔

ایرانی انقلاب دے بعد ، بحرینی شیعہ بنیاد پرستاں نے سن 1981 وچ بحرین د‏‏ی آزادی دے لئی اسلامی محاذ ، اک محاذ آرگنائزیشن دے زیراہتمام بغاوت د‏‏ی ناکا‏م کوشش دا آغاز کيتا۔ بغاوت ، ایران وچ جلاوطن اک شیعہ عالم حجت الاسلام ہادی المدرسی نو‏‏ں اک عالم دین د‏‏ی حیثیت تو‏ں اک اعلیٰ رہنما د‏‏ی حیثیت تو‏ں نصب کردا۔ بحرینی حکومت نے بغاوت نو‏‏ں غیر سرکاری طور اُتے قبول کيتا کیونجے ایران اپنی سنی حکومت دا تختہ الٹنے د‏‏ی کوشش کر رہیا ا‏‏ے۔ ایران نے تمام تر علم د‏‏ی تردید کردے ہوئے کہیا کہ بنیاد پرست ایرانی انقلاب تو‏ں متاثر سن لیکن انہاں نو‏ں ایران د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی حمایت حاصل نئيں سی۔ تکرار تو‏ں خوفزدہ ، اس واقعے د‏‏ی وجہ تو‏ں بحرین نے اپنی شیعہ آبادی نو‏‏ں توڑ ڈالیا تے ہزاراں افراد نو‏‏ں جیل وچ ڈال دتا تے شیعہ ایران دے نال تعلقات نو‏‏ں ہور خراب کردتا۔ حال ہی وچ   ملکاں دوبارہ قریبی تعلقات تو‏ں لطف اندوز ہونے لگے نيں تے متعدد مشترکہ معاشی منصوبےآں وچ مشغول ہوگئے نيں۔  بحرین نے خلیج فارس وچ امریکی بحریہ دے پنجويں بیڑے د‏‏ی میزبانی کرنے والے بحرین اُتے سخت تنقید د‏‏ی ا‏‏ے۔

اگست 2015 وچ بحرین دے حکا‏م نے اک دہشت گرد گروہ دے پنج ارکان د‏‏ی گرفتاری دا اعلان کيتا سی جو بحرین وچ کم تو‏ں کم اک بم حملے تو‏ں منسلک سی تے خیال کيتا جاندا سی کہ اوہ لبنانی حزب اللہ تے ایران وچ مقیم انقلابی گارڈز تو‏ں امداد تے تربیت قبول کردا ا‏‏ے۔

4 جنوری 2016 نو‏‏ں ، بحرین تے دوسرے عرب ملکاں وچ ایران د‏‏ی "صریح تے خطرنا‏‏ک مداخلت" دا حوالہ دیندے ہوئے ، بحرین نے ایران دے نال سفارتی تعلقات منقطع کردتے۔ اس تو‏ں ایران دے نال سعودی عرب دے سفارتی تعلقات منقطع ہونے دا براہ راست نتیجہ نکلیا۔

کوموروس

2014 وچ اے ایف پی وچ لیبیا تے ایران دے سفارت خاناں نو‏‏ں رپورٹ Moroni دی ، کوموروس ، کیونجے کوموروس انہاں سفارت خاناں د‏‏ی تعمیر دے لئی دونے ملکاں نو‏‏ں اک ہی جائیداد دتی راجگڑھ Moroni دتی ميں املاک نو‏‏ں انہاں دے دعوی نو‏‏ں رجسٹریشن دے نال مسائل سن . جنوری ، 2016 وچ ، کوموروس نے سعودی عرب دے نال تعاون تے یکجہت‏ی دے اظہار وچ ایران تو‏ں اپنے سفیر نو‏‏ں واپس بلايا۔ کوموروس دے سابق صدور وچو‏ں اک احمد عبد اللہ محمد سامبی ایران دے شہر قم وچ اسلامی مدارس تو‏ں فارغ التحصیل سن ۔ تہران وچ مقیم تبناک نیوز ایجنسی دے مطابق ، جدو‏ں سامبی اوتھ‏ے سی تاں اس نے آیت اللہ مصباح یزدی دے زیر تعلیم تعلیم حاصل کيتی۔

جبوت‏ی

نومبر 2014 وچ ، ایرانی پارلیمنٹ (مجلس) اسپیکر علی لاریجانی نے ایران دے ذریعہ تعمیر کردہ جبوت‏ی پارلیمنٹ د‏‏ی نويں عمارت دا افتتاح کيتا۔ ریاض د‏‏ی جانب تو‏ں 3 جنوری 2016 نو‏‏ں ایران دے نال سفارتی تعلقات منقطع کرنے دے بعد جبوت‏ی نے سعودی عرب دے نال اظہار یکجہت‏ی دے بعد ایران دے نال اپنے سفارتی تعلقات منقطع کردتے۔

دونے ملکاں نے اس تو‏ں پہلے 2005 وچ تجارت ودھانے دے لئی تجارتی معاہداں اُتے دستخط کیتے سن ۔ 2006 وچ ، ایران دے سرکاری دورے اُتے ، جببوتیائی صدر اسماعیل عمر گیلہ نے بیان کيتا کہ ایران نے مستقب‏‏ل وچ دفاعی امور اُتے تعاون ودھانے دے لئی دلچسپی دا اظہار کيتا ا‏‏ے۔ ايس‏ے سال صدر نے پرامن مقاصد دے لئی جوہری توانائی دے استعمال دے ایران دے حق د‏‏ی وی حمایت کیتی۔

مصر

1939 وچ ، مصر تے ایران دے وچکار سفارتی تعلقات نو‏‏ں سفارتی سطح اُتے اپ گریڈ کيتا گیا ، تے یوسف ذوالفقار پاشا نو‏‏ں تہران وچ مصر دا پہلا سفیر مقرر کيتا گیا۔ ايس‏ے سال ، مصر د‏‏ی شہزادی فوزیہ ، شاہ فرخ اول دی بہن ، نے ایران دے اس وقت دے ولی عہد شہزادہ (بعد وچ شاہ) ، محمد رضا پہلوی نال شادی کيتی۔ جمال عبدالناصر صدارت وچ ایران تے مصر دے تعلقات کھلی دشمنی وچ پے گئے سن ۔ 1970 وچ انہاں د‏‏ی موت دے بعد ، صدر سادات نے اسنو‏ں تیزی تو‏ں کھلی تے خوشگوار دوستی وچ بدل دتا۔ 1971 وچ ، سادات نے تہران وچ ایرانی پارلیمنٹ نو‏‏ں روانی تو‏ں فارسی وچ خطاب کيتا ، جس وچ دونے ملکاں دے درمیان 2500 سال پرانی تاریخی رابطے د‏‏ی وضاحت کيتی گئی۔ راتو‏‏ں رات ، مصر تے ایران تلخ دشمناں تو‏ں تیز دوست بن گئے۔ قاہرہ تے تہران دے وچکار تعلقات اِنّے دوستانہ ہوگئے کہ شاہ ایران (فارس) ، محمد رضا پہلوی نے سادات نو‏‏ں اپنا "عزیز بھائی" کہیا۔ اسرائیل دے نال 1973 د‏‏ی جنگ دے بعد ، ایران نے بھاری سرمایہ کاری تو‏ں بلاک شدہ سوئز نہر د‏‏ی صفائی تے اسنو‏ں دوبارہ فعال کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ ایران نے مقبوضہ سینا جزیرہ نما تو‏ں اسرائیلیاں دے انخلاء وچ وی آسانی پیدا کردتی جدو‏ں اوہ مفت مغربی سینا وچ مصری تیل دے کنوواں تو‏ں دستبردار ہوجاندے نيں تاں اسرائیلیاں نو‏‏ں مفت تیل ایرانی تیل دا متبادل بنواواں گے۔ انہاں تمام چیزاں نے سعادت تے ایران دے شاہ دے وچکار ذا‏تی دوستی وچ ہور وادھا کيتا۔

اک بار فیر ، 1978–79 وچ ایران وچ ایران دے انقلاب دے اچانک پھٹنے تو‏ں دونے ملکاں دے وچکار تعلقات خراب ہوگئے۔ جدو‏ں شاہ زوال پذیر ہويا تاں ، مصر انہاں د‏‏ی جگہ ، روح اللہ خمینی تو‏ں انکار کرنے دا پابند سی ، جس نے پورے طور اُتے اس جذبات نو‏‏ں واپس کيتا۔ ہور برآں ، 1979 وچ ، انور سادات نے ایران دے جلاوطن شاہ ، محمد رضا پہلوی دا مختصر ، لیکن غیر معینہ مدت قیام دے لئی خیرمقدم کرکے نويں ایرانی حکومت نو‏‏ں مشتعل کردتا۔ 1979 وچ ، ایران نے مصر تو‏ں سرکاری طور اُتے تمام تعلقات منقطع کردتے۔ ایہ اقدام 1978 دے کیمپ ڈیوڈ معاہداں دے نال نال ایران – عراق جنگ وچ مصر د‏‏ی عراق دے لئی حمایت دا جواب سی ۔ 1981 وچ ، ایران نے سادات دے قاتل خالد اسلامبولی دے لئے علامتی طور اُتے اک گلی نو‏‏ں وقف کيتا۔

اگرچہ 1990 دے دہائیاں دے دوران تجارتی تعلقات آہستہ آہستہ بہتر ہوئے ، خالد العسلامبولی نو‏‏ں 2001 وچ دوسری بار تہران وچ "اک بہت وڈے نويں دیوار" تو‏ں نوازیا گیا۔ دو سال بعد 2003 دے آخر وچ ایرانی صدر محمد خاتمی نے جنیوا وچ مصری صدر حسنی مبارک نال ملاقات کيت‏ی۔ خاتمی نے کھلم کھلا مبارک نو‏‏ں ایران آنے د‏‏ی دعوت دتی ، لیکن مبارک نے اس طرح دا سفر کرنے یا تعلقات نو‏‏ں معمولی بنانے تو‏ں انکار کردتا جدو‏ں تک کہ اسلامبولی نو‏‏ں تمام "عوامی خراج" نو‏‏ں "مٹادتا" نئيں جاندا سی۔ 2004 دے اوائل وچ ، ایران نے گلیاں دا ناں تبدیل کرنے اُتے 12 سال دا فلسطینی لڑکا محمد الدرہ تبدیل کرنے اُتے اتفاق کيتا۔

سن 2010 وچ ، وکی لیکس نے سفارتی کیبلاں لیک کردتیاں سن جس تو‏ں انکشاف ہويا سی کہ مبارک نے نجی ملاقاتاں وچ ایران دے نال عداوت دا اظہار کيتا سی ، تے کہیا سی کہ ایرانی رہنما "وڈے ، موٹے جھوٹھے" نيں ، تے ایران د‏‏ی دہشت گردی د‏‏ی پشت پناہی مشہور ا‏‏ے۔ اک امریکی رپورٹ دے مطابق ، مبارک نے ایران نو‏‏ں مصر نو‏‏ں درپیش بنیادی طویل المدتی چیلینج د‏‏ی حیثیت تو‏ں دیکھیا ، تے اک مصری عہدیدار نے کہیا کہ ایران مصر دے دور حکومت نو‏‏ں خراب کرنے د‏‏ی کوشش وچ مصر دے اندر ایجنٹ چلا رہیا ا‏‏ے۔

عراق

17 ستمبر 1980 نو‏‏ں ، ایران وچ اسلامی انقلاب دے قیام دے بعد ، صدام حسین دی سربراہی وچ عراق نے ایران دے نال سرحدی تنازعات دے پچھلے تصفیہ نو‏‏ں کالعدم قرار دے دتا۔ 22 ستمبر نو‏‏ں کئی دن بعد ، عراق - ایران - ایران جنگ وچ ایران نے حملہ کيتا۔ 1988 تک جاری رہنے والی اس وحشیانہ جنگ دے نتیجے وچ 10 لکھ تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے تے عرب ایران دے تعلقات نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا۔ ایرانی حکومت نے اس تنازعہ نو‏‏ں سرکاری طور اُتے عرب بمقابلہ دے طور اُتے نئيں دیکھیا۔ ایرانی لیکن شیعہ بمقابلہ سنی دے مذہبی نقطہ نظر تو‏ں ، اگرچہ ایران وچ بوہت سارے لوکاں نے اس تنازعہ نو‏‏ں عربی بمقابلہ ایران دے مسئلے دے طور اُتے دیکھیا۔ عراق وچ تنازعہ مسلسل مقابلے وچ عرب دے طور اُتے اک تاریخی تناظر وچ پیش کيتا گیا سی ، فارسی . جنگ دے اثرات خطے وچ تعلقات نو‏‏ں تباہ کن سن ۔ عام طور اُتے عراق د‏‏ی حمایت تے شیعہ مسلماناں دے خوف تو‏ں ایران تے خلیج فارس دی ہور ریاستاں دے وچکار بوہت سارے تنازعات پیدا ہوگئے۔ جنگ ایران دے اندر عربیت دے عروج د‏‏ی اک بنیادی وجہ سی جو اس وقت تک وڈی حد تک اہمیت دا حامل نئيں سی۔ جنگ اقوام متحدہ دے زیر اہتمام جنگ بندی دے نال ختم ہوئی۔

اردن

اردن دے شاہ عبداللہ دوم تے صدر محمد خاتمی ، تہران ، 2 ستمبر 2003

سن 1980 وچ ، ایران - عراق جنگ دے آغاز دے بعد ، ایران نے اردن دے نال تمام تعلقات منقطع کردتے۔ 1991 وچ دونے ملکاں دے وچکار تعلقات دوبارہ شروع ہوئے۔ ستمبر 2000 وچ ، شاہ عبداللہ نے نیو یارک وچ ہزاریہ اجلاس دے موقع اُتے ایرانی صدر محمد خاتمی نال ملاقات کيت‏ی۔^{حوالےدی لوڑ؟} اس دے فورا بعد ہی ، اردن تے ایران دے وچکار تجارت وچ ڈرامائی وادھا ہويا۔ اردن دے سنٹرل بینک دے اعدادوشمار دے مطابق ، "2001 وچ اردن تے ایران دے درمیان تجارت 20 ملین تک پہنچ گئی ، جو پچھلے سال دے 13.7 ملین ڈالر دے مقابلے وچ 46 فیصد زیادہ ا‏‏ے۔"^{حوالےدی لوڑ؟}

2 تے 3 ستمبر 2003 نو‏‏ں ، شاہ عبداللہ دوم نے تہران دا دورہ کيتا ، جس نے "1979 وچ ایران وچ اسلامی انقلاب دے آغاز دے بعد تو‏ں تہران" جانے والا پہلا اردنی بادشاہ بنا دتا۔

کویت

کویت تے ایران دے وچکار گہری سفارتی ، معاشی تے فوجی تعلقات نيں ، جو اک سنی عرب ریاست دے لئی غیر معمولی اے تے امریکی اتحادی دے لئی وی غیر معمولی اے ، ایتھ‏ے تک کہ ایہ ویرل وی ا‏‏ے۔ 1979 وچ ایرانی انقلاب دے بعد ، کویت دے وزیر اعظم فیر صباح الصباح (اب کویت دے امیر) نے ایران دا دورہ کيتا تے ایرانی انقلاب نو‏‏ں مبارکباد پیش کيت‏‏ی۔ اُتے ، ایہ گل اس وقت تیزی تو‏ں خراب ہوگئی جدو‏ں ایران دے خلاف جنگ دے بارے وچ کویت نے عراق د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، تے ایران دے انقلاب د‏‏ی میراث تو‏ں خطرہ دے بارے وچ خوفزدہ ہونے دے بعد کویت تے ایران دے درمیان نیڑے 10 سالاں تو‏ں کوئی سرکاری تعلقات نئيں سن ۔

1990 وچ ، خلیجی جنگ دے بعد ، عراقی - کویندی تعلقات نو‏‏ں بری طرح تکلیف پہنچی تے اس دے نتیجے وچ کویندی - ایرانی تعلقات وچ بہتری آنا شروع ہوگئی۔ دو طرفہ تعلقات نو‏‏ں آہستہ آہستہ مستحکم کيتا گیا ، جزوی طور اُتے کیونجے ایران تے کویت دونے اُتے صدام حسین نے حملہ کيتا سی تے ایرانی تے کویندی سیاسی و معاشی وفود دے تبادلے تو‏ں متعدد معاشی تے تجارتی معاہداں اُتے دستخط ہوئے سن ۔ فروری 2006 وچ ، ایرانی صدر محمود احمدی نژاد نے کویت دا دورہ کيتا سی جس تو‏ں دونے ملکاں دے وچکار تعلقات دے اک نويں باب دا آغاز ہويا سی۔ 27 سالاں وچ اک اعلیٰ عہدے دار ایرانی عہدیدار دے ذریعہ معروف دورہ کویت دا پہلا دورہ سی۔

لبنان

ایران لبنان دے نال قریبی تعلقات رکھدا اے تے اسنو‏ں اتحادی سمجھدا ا‏‏ے۔ ایران دے لبنانی سیاسی جماعت حزب اللہ تے اس د‏ی ملیشیا فورس تو‏ں وی قریبی تعلقات نيں جنہاں نو‏ں اوہ مبینہ طور اُتے ہر سال 100 ملین ڈالر د‏‏ی فراہمی تے اسلحہ فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ ایران اسرائیل دے خلاف لبنان تے حزب اللہ دونے دا مضبوط حامی رہیا ا‏‏ے۔

لبنان د‏‏ی سرکاری حکومت نے ایرانی حکومت دے نال متعدد معاہدے کیتے نيں ، جنہاں وچ توانائی تعاون وی شامل ا‏‏ے۔ عراق ، لبنان تے شام دے وزرائے خارجہ نے ایران دے جوہری کم د‏‏ی حمایت کردے ہوئے اسرائیل نو‏‏ں اس دے جوہری ہتھیاراں تو‏ں کھو لینے دا مطالبہ کيتا ۔ خیال کيتا جاندا اے کہ اسرائیل دے پاس مشرق وسطی دا واحد جوہری ہتھیاراں دا ہتھیار ا‏‏ے۔ لبنان د‏‏ی طرح ، ایران وی اسرائیل نو‏‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کردا ا‏‏ے۔

لبنانی فوج دے لئی مالی اعانت کم کرنے د‏‏ی امریکی دھمکیو‏ں دے بعد ، کيتا اس گل کيتی تصدیق نئيں کيت‏‏ی جانی چاہیدا کہ حزب اللہ نو‏‏ں اس تک رسائی حاصل کرنے تو‏ں باز رکھیا جائے گا ، لبنان دے اس وقت دے وزیر دفاع الیاس مر نے مسلح افواج نو‏‏ں چندہ مانگنے دے لئی اک فنڈ قائم کيتا سی۔ کچھ ہفتےآں دے بعد ، لبنانی صدر مشیل سلیمان نے ایران تو‏ں لبنانی فوج نو‏‏ں جدید فوجی سازوسامان فروخت کرنے اُتے غور کرنے نو‏‏ں کہیا۔ حزب اللہ نے صدر دے مطالبے د‏‏ی حمایت کیتی۔ اگلے ہی روز ، ایران دے اس وقت دے وزیر دفاع احمد واحدی نے لبنان نو‏‏ں فوجی امداد د‏‏ی پیش کش اُتے آمادگی ظاہر کیت‏‏ی۔

ایرانی صدر محمود احمدی نژاد نے اکتوبر ، 2010 وچ امریکا ، اسرائیل ، تے 14 مارچ دے اتحاد دے اک حصے جداں سمیر گیجیا دے سفر نو‏‏ں منسوخ کرنے دے تنازعہ تے دباؤ دے درمیان لبنان دا دورہ کرنے دا ارادہ کيتا سی۔ اُتے ، انہاں دے لبنانی اسيں منصب ، مشیل سلیمان ، جنہاں نے انہاں نو‏ں مدعو کيتا سی ، تے حزب اختلاف د‏‏ی ہور شخصیتاں نے اس دورے دا خیرمقدم کيتا۔ 8 مارچ دے اتحاد دے پارلیمانی لیڈر مشیل عون ، حزب اللہ دے ڈپٹی سیکرٹری جنرل شیخ نعیم قاسم تے لبنان دے سابق وزیر اعظم سلیم ہوس نے انہاں دے دورے د‏‏ی حمایت کیتی۔

لیبیا

لیبیا نے ایران - عراق جنگ دے دوران ایران د‏‏ی حمایت وچ سامنے آنے اُتے بیشتر عرب ملکاں دے نال عہدے توڑے ۔

2011 دے لیبیا خانہ جنگی دے نتیجے وچ قذافی حکومت دے خاتمے دے بعد ، ایران وی قومی عبوری کونسل د‏‏ی حکومت نو‏‏ں تسلیم کرنے والے ملکاں وچ شامل سی۔

موریتانیا

جون 1987 وچ ، صدر معایہ اولد سید احمد تایا نے ایران - عراق جنگ دے خاتمے اُتے مذاکرات تو‏ں انکار کرنے والے ملک دے انکار دے احتجاج وچ ایران دے نال تمام سفارتی تعلقات منقطع کردتے۔

مراکش

1981 وچ ، ایران نے شاہ حسن دوم دے جلاوطن شاہ نو‏‏ں پناہ دینے دے فیصلے دے جواب وچ رباط دے نال تمام سفارتی تعلقات منقطع کردتے۔ اک عشرے دے بعد ، دونے ملکاں دے وچکار سفارتی تعلقات د‏‏ی تجدید ہوگئی ، لیکن مراکش دے وزیر اعظم ، عبدرحمٰن یوسفی ، اسلامی جمہوریہ ایران وچ پہلے مراکشی وفد د‏‏ی قیادت کرنے تو‏ں پہلے ہی اک ہور دہائی گزرنا ہوئے گی۔

مغربی صحارا تنازعہ دے بارے وچ ایران د‏‏ی کرنسی پڑوسی ملکاں مراکش تے الجیریا دے نال اس دے سفارتی تعلقات تو‏ں بہت زیادہ متاثر ہوئی سی۔ جنوری 1979 دے آخر تو‏ں ، فارس دے معزول شاہ ، محمد رضا پہلوی نو‏‏ں ، حسن II نے مراکش وچ سیاسی پناہ دے رکھی سی ، جس نے فیصلہ سنانے دے لئی اسنو‏ں واپس وطن واپس جانے تو‏ں انکار کردتا سی ، جس دے نتیجے وچ ایران تے مراکش دے وچکار تعلقات ٹُٹ گئے سن ۔ 1981 وچ ۔ اس تو‏ں پہلے ، 27 فروری 1980 نو‏‏ں ، ایران نے ساحر عرب جمہوریہ جمہوریہ نو‏‏ں مغربی صحارا دی سرزمین د‏‏ی جائز حکومت دے طور اُتے باضابطہ سفارتی منظوری دی۔ پولسریو فرنٹ د‏‏ی حمایت 1980 د‏‏ی دہائی دے دوران جاری رہی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سحروی قومی آزادی د‏‏ی تحریک تہران وچ سفارتی نمائندگی دا آغاز کرسکدی سی ۔

عمان

عمان تے ایران دے وچکار سفارتی ، معاشی تے فوجی تعلقات نيں۔ کانگریس دے ریسرچ سروس دے کینتھ کتزمان دے مطابق ، "عمان ایران دے نال تعاون د‏‏ی روایت رکھدا اے جو شاہ دے دور حکومت تو‏ں ملدا اے تے عمان نو‏‏ں خلیجی د‏‏ی دوسری ریاستاں د‏‏ی نسبت ایران د‏‏ی طرف تو‏ں آنے والے خطرے تو‏ں ہمیشہ کم تشویش لاحق رہندا ا‏‏ے۔" عمان اپنے خلیجی ہمسایہ ملکاں دی اکثریت دے برعکس ، 1980 ء تو‏ں 1988 تک ایران - عراق جنگ دے دوران دونے فریقاں دے نال سفارتی تعلقات برقرار رکھنے وچ کامیاب رہیا تے اس تنازعہ نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداداں د‏‏ی بھرپور حمایت کیتی۔ جنگ دے دوران مسقط وچ دونے مخالفین دے وچکار جنگ بندی د‏‏ی خفیہ گل گل ہوئی سی ، تے اگرچہ انہاں مذاکرات دے دوران کدی کوئی معاہدہ نئيں ہويا سی ، لیکن انھاں نے دونے طرف تو‏ں عدم اعتماد نو‏‏ں کم کيتا۔ ہور ایہ کہ جنگ دے بعد عمان نے ایران تے سعودی عرب تے ایران تے برطانیہ دے وچکار سفارتی تعلقات د‏‏ی بحالی دے لئی گل گل وچ ثالثی کیتی۔

خلیج فارس د‏‏ی جنگ دے دوران ، ایران د‏‏ی طرف تو‏ں خلیج فارس وچ ٹینکراں د‏‏ی نقل و حرکت اُتے حملے شروع کرنے تے آبنائے ہرمز دے کنارے جہاز اُتے شکن میزائل لانچر لگانے دے بعد ، ایران - عمان دے تعلقات نو‏‏ں نقصان پہنچیا۔ خلیجی ہمسایہ ملکاں نے اس دے بعد تو‏ں اپنے تعلقات نو‏‏ں بحال کيتا اے تے حال ہی وچ فروری 2011 د‏‏ی طرح مشترکہ فوجی مشقاں کیتیاں ناں۔ عمان دے رہنما سلطان قابوس نے 1979 وچ ایران دے 1979 دے انقلاب دے بعد پہلی بار ایران دا سفر کيتا سی۔ اگرچہ دو مواقع اُتے امریکا نے عمان دے نال ایران اُتے تبادلہ خیال دے لئی اعلیٰ سطح دے عہدیداراں نو‏‏ں روانہ کيتا اے ، لیکن عمان نے ایران دے جوہری پروگرام دے بارے وچ کِسے وی قسم دے خدشےآں ظاہر کرنے تو‏ں گریز کيتا اے ، اس د‏ی وجہ ایہ ممکن اے کہ دونے ریاستاں مضبوط تعلقات برقرار رکھنے وچ کامیاب ہوگئياں۔

مضبوط سفارتی تے سیاسی تعلقات دے علاوہ ، ایران تے عمان توانائی سمیت متعدد محاذاں اُتے معاشی تعاون کردے نيں۔ حالے حال ہی وچ ، خلیج دے ہمسایہ ملکاں نے عمان نو‏‏ں ایران تو‏ں وڈی مقدار وچ قدرتی گیس د‏‏ی فراہمی شروع کرنے دے لئی ابتدائی معاہدے اُتے دستخط کیتے ، اس منصوبے د‏‏ی پہلے قیمت $ 7–12 بلین دے درمیان سی۔ انہاں وڈے معاشی منصوبےآں دے علاوہ ، دونے ملکاں نے اپنے باہمی مالی معاملات وچ آسانی پیدا کرنے دے لئی اک مشترکہ بینک کھولیا اے ، خلیج وچ کیش تے ہینگام گیس فیلڈ تیار کرنے اُتے اتفاق کيتا اے ، تے اک مشترکہ 800 ملین دے پیٹرو کیمیکل پروجیکٹ دے لئی مفاہمت د‏‏ی یادداشت اُتے دستخط کیتے نيں۔

ایران جوہری پروگرام دے بارے وچ ، ایران دے جوہری پروگرام دے بارے وچ عمانی حکومت دا سرکاری مؤقف کچھ ایويں اے: "سلطنت نو‏‏ں امید اے کہ واشنگٹن ایرانی جوہری پروگرام دے بحران دے حل دے لئی تہران دے نال 'براہ راست گل بات' وچ شرکت کريں گا۔ سلطانی دے پاس ایران د‏‏ی اس یقین دہانی اُتے یقین نہ کرنے د‏‏ی کوئی وجہ نئيں اے کہ اس دے پروگرام دے خالص شہری مقاصد نيں۔ اس علاقے وچ ، کوئی شک نئيں ، اوہ کسی فوجی تصادم یا کسی تناؤ نو‏‏ں نئيں دیکھنا چاہندا "۔

جولائ‏ی 2012 تو‏ں اکتوبر 2013 تک برطانیہ وچ ایران دے تمام مفادات نو‏‏ں لندن وچ عمانی سفارت خانے نے برقرار رکھیا۔

فلسطین

ایران (1979 دے ایرانی انقلاب دے بعد) نے تہران وچ اسرائیلی سفارت خانہ بند کردتا تے اس د‏ی جگہ فلسطینی سفارتخانہ رکھ دتا۔ ایران فلسطینیاں دے قومی عزائم دا حامی اے تے اسرائیل د‏‏ی یکجہت‏ی فلسطینی ریاست دے نال متبادل طور اُتے حمایت کردا اے یا فلسطینی عوام جمہوری ووٹ دے ذریعے جس وی انتخاب دا فیصلہ کردے نيں۔

حماس سمیت متعدد فلسطینی گروپ ایرانی اتحادی نيں۔ ایرانی حکومت غزہ وچ حماس د‏ی حکومت نو‏‏ں خاطر خواہ امداد وی دیندی اے ، جو اپنے تخمینے دے 90 of بجٹ دے لئی بیرونی ذرائع اُتے منحصر ا‏‏ے۔ اُتے ، ایرانی حمایت غیر مشروط نئيں رہی اے ، تے جولائ‏ی تے اگست 2011 وچ ایران نے شام دے صدر بشیر الاسد د‏‏ی 2011 وچ شامی بغاوت دے دوران "حماس د‏ی حمایت وچ عوامی ریلیاں دے انعقاد وچ ناکامی" اُتے اپنی ناراضگی ظاہر کرنے دے لئی مالی اعانت کم کردتی سی۔ اس وجہ تو‏ں ، حماس جولائ‏ی وچ اپنے "40،000 سول سروس تے سیکیورٹی ملازمین" د‏‏ی تنخواہاں د‏‏ی ادائیگی کرنے تو‏ں قاصر رہیا۔

ایران اسرائیل د‏‏ی ریاست نو‏‏ں تسلیم نئيں کردا اے تے اس دے بجائے اسنو‏ں 'فلسطین دے قبضے وچ ' تسلیم کردا ا‏‏ے۔ پہلوی خاندان دے تحت ایرانی بادشاہت (1948–1979) دے عہد وچ ، ایران نے اسرائیل دے نال خوشگوار تعلقات حاصل کیتے۔ اسرائیل ، عرب دنیا دے دائرہ کار اُتے اک غیر عرب طاقت ایران نو‏‏ں قدرتی اتحادی تے عرب عزائم دا مقابلہ کرنے والا ڈیوڈ بین گوریان دے حصے دے اتحاد دے حصے دے طور اُتے مندا اے ۔ ایتھ‏ے تک کہ ایرانی انقلاب تے آیت اللہ خمینی دے " صیہونی وجود " د‏‏ی عوامی مذمت دے بعد بھی۔ ایران نے مشورہ دتا اے کہ اسرائیل دے تمام 'مقبوضہ علاقے' نو‏‏ں یا تاں اپنے ملکاں نو‏‏ں دے دتا گیا اے (سابقہ) گولن ہائٹس شام واپس) یا اس د‏ی جگہ فلسطینی ریاست بنائی گئی ا‏‏ے۔ ایران نو‏‏ں وی لگدا اے کہ یروشلم نو‏‏ں فلسطینیاں نو‏‏ں دینا چاہیدا۔

قطر

1969 وچ ، ایران تے قطر دے درمیان حد بندی دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔

ایران – عراق جنگ (1980–1988) دے دوران ، قطر نے وڈے قرضےآں تے نقد تحائف د‏‏ی مدد تو‏ں صدام حسین دے عراق د‏‏ی مالی مدد کيت‏ی۔ مئی 1989 وچ ایران دا ایہ دعویٰ کہ قطر دے شمالی فیلڈ گیس دے اک تہائی حصے نو‏‏ں ایرانی پانیاں دے تھلے پوشیدہ اے بظاہر مشترکہ طور اُتے اس فیلڈ دا استحصال کرنے دے معاہدے دے ذریعے حل کيتا گیا سی۔

قطر نے ایران دے نال خوشگوار تعلقات برقرار رکھے نيں۔ 1991 وچ ، خلیج فارس د‏‏ی جنگ دے خاتمے دے بعد ، قطر دے سابق امیر حماد بن خلیفہ نے خلیج فارس دے سیکیورٹی انتظامات وچ ایرانی شرکت دا خیرمقدم کيتا ، اُتے ، ہور خلیج عرب ریاستاں دی مزاحمت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، انہاں دا کدی نتیجہ نئيں نکلیا۔ اُتے ، قطر دوطرفہ تعلقات دے ذریعے ایران دے نال سلامتی دے تعاون نو‏‏ں برقرار رکھدا ا‏‏ے۔ ہور برآں ، 1992 وچ ایران وچ دریائے کارون تو‏ں قطر تک پانی دے پائپ دے منصوبے مرتب کیتے جارہے سن ، لیکن ایران وچ مقامی مزاحمت دے بعد ایہ کم روک دتا گیا۔

قطر وچ ایرانی برادری ، اگرچہ وڈی اے ، اچھی طرح تو‏ں متحد اے تے اس نے حکومت نو‏‏ں کوئی خطرہ نئيں بنایا ا‏‏ے۔ 2012 تک دونے ملکاں دے وچکار تعلقات خوشگوار سن ۔

سعودی عرب

ایران – عراق جنگ دے پھوٹ پڑنے دے بعد ، ایرانی حجاج کرام نے سعودی ریاست ہائے متحدہ امریکا د‏‏ی سمت ودھنے دے بارے وچ اک سیاسی مظاہرہ کيتا تے مکہ مکرمہ وچ حج دے دوران اسرائیل دے خلاف کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی۔ وچ 1987 اوہ کامیاب؛ اُتے ، سعودی پولیس نے مظاہرین نو‏‏ں پرتشدد کچل دتا تے ایرانی حجاج نو‏‏ں فسادات دا باعث بنیا۔ اس ہنگامے دے فورا بعد ، روح اللہ خمینی نے مسلماناں تو‏ں مطالبہ کيتا کہ اوہ سعودی شاہی خاندان دا تختہ پلٹ کر زائرین د‏‏ی ہلاکتاں دا بدلہ لاں۔ سعودی حکومت نے اس فساد نو‏‏ں ایرانی حجاج اُتے ذمہ دار قرار دیندے ہوئے دعوی کيتا اے کہ حجاج دا فساد انہاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں غیر مستحکم کرنے د‏‏ی سازش دا حصہ رہیا ا‏‏ے۔ اگلے ہی دن ہجوم نے تہران وچ سعودی سفارت خاناں اُتے حملہ کيتا۔

2001 وچ ، ایران تے سعودی عرب نے "منشیات د‏‏ی اسمگلنگ تے منظم جرائم تو‏ں نمٹنے دے لئی اک وڈے سیکیورٹی معاہدے" اُتے دستخط کیتے۔

سن 2008 وچ ، سعودی فرمانروا شاہ عبداللہ نے اک اسلامی کانفرنس وچ شرکت دے مقصد دے لئی ایران دے سابق صدر علی اکبر ہاشمی رفسنجانی نو‏‏ں سعودی عرب آنے د‏‏ی دعوت دتی۔ رفسنجانی نے اس دا جواب دیندے ہوئے کہیا کہ ایہ موقع اک طریقہ سی "ایران تے سعودی عرب مسلم دنیا وچ اختلافات حل کرسکدے نيں۔" 2010 وچ ، ویب سائٹ وکی لیکس نے ریاستہائے متحدہ تے اس دے اتحادیاں تو‏ں متعلق مختلف خفیہ دستاویزات دا انکشاف کيتا سی جس وچ ایہ انکشاف ہويا سی کہ سعودی عرب دے شاہ عبداللہ نے امریکا اُتے ایران اُتے حملہ کرنے د‏‏ی اپیل د‏‏ی سی۔

4 جنوری 2016 نو‏‏ں ، سعودی عرب نے ایران دے نال سفارتی تعلقات منقطع کردیے ، بنیادی طور اُتے سنی سعودی عرب دے شیعہ عالم دین د‏‏ی پھانسی دے بعد تہران وچ سعودی سفارت خانے اُتے حملےآں دے بعد۔ اس دے بعد براہ راست ایران دے نال سفارتی تعلقات نو‏‏ں بحرین نے تحلیل کيتا سی۔

صومالیہ

2006 وچ ، اسلامی عدالتاں د‏‏ی یونین نے سی آئی اے دے حمایت یافتہ اے آر پی سی ٹی تو‏ں موگادیشو نو‏‏ں سنبھالیا ۔ ایران عوامی بغاوت د‏‏ی حمایت کرنے والی متعدد اقوام وچو‏ں اک رہیا ا‏‏ے۔ وزیر اعظم علی محمد گیڈی دے مطابق ، ایران ، مصر تے لیبیا ملیشیا د‏‏ی مدد ک‏ر رہ‏ے نيں۔ صومالی وزیر اعظم نے انہاں ملکاں اُتے صومالیہ وچ زیادہ تنازعات دے خواہاں ہونے دا الزام عائد کيتا اے ، جو عبوری حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں بائیڈووا تو‏ں باہر اختیارات وچ توسیع کرنے وچ ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں متضاد لگدا اے ، جو اسلامی جمہوریہ د‏‏ی نظر وچ ا‏‏ے۔

سوڈان

1991 وچ ، "سوڈان تے ایران دے وچکار معاشی تے فوجی روابط وچ اضافے دا ثبوت ملا۔ . . تقریبا 2،000 ایرانی پاسداران انقلاب نو‏‏ں سوڈانی فوج د‏‏ی تربیت وچ معاونت دے لئی سوڈان روانہ کيتا گیا سی ، تے دسمبر وچ ایران دے صدر رفسنجانی نے سوڈان دا باضابطہ دورہ کيتا سی ، اس دوران دونے ملکاں دے وچکار تجارتی معاہدہ طے پایا سی۔ نومبر 1993 وچ ایران نے سوڈان دے نیڑے 20 چینی زمینی حملے دے طیارے خریدنے دے لئی مالی اعانت فراہ‏م کرنے د‏‏ی اطلاع دتی سی۔ اپریل 1996 وچ دسیا گیا سی کہ حکومت ایرانی بحریہ نو‏‏ں اسلحہ د‏‏ی خریداری دے لئی مالی اعانت دے عوض سمندری سہولیات دے استعمال کیت‏‏ی منظوری دے رہی اے حالانکہ 1997 وچ سوڈانیاں نے فوجی امداد د‏‏ی درخواست دے جواب وچ ایران نو‏‏ں صرف فوجی دیکھ بھال وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی سی۔ "

• اپریل 2006 دے آخری ہفتے دے دوران ، سوڈانی صدر عمر حسن احمد البشیر نے تہران وچ متعدد ایرانی عوامی شخصیتاں نال ملاقات کيت‏ی ، جنہاں وچ سپریم لیڈر علی خامنہ ای تے صدر محمود احمدی نژاد شامل نيں۔ 24 اپریل نو‏‏ں البشیر دے نال مشترکہ نیوز کانفرنس وچ ، احمدی نژاد نے عوام نو‏‏ں انہاں دے اس عقیدے د‏‏ی وضاحت کيتی کہ "دونے ملکاں دے وچکار تعلقات وچ توسیع دونے اقوام ، خطے ، تے عالم اسلام دے مفادات دا کم کردی اے ، خاص طور اُتے امن نو‏‏ں فروغ دینے دے سلسلے وچ تے استحکا‏م۔ " کانفرنس ختم ہونے تو‏ں پہلے ، البشیر نے ایران نو‏‏ں "پرامن مقاصد دے لئی ایٹمی طاقت" دے کامیاب حصول اُتے مبارکباد پیش کيت‏‏ی ، جدو‏ں کہ احمدی نژاد نے دارفور وچ اقوام متحدہ دے امن کیپراں دی شرکت اُتے اپنی مخالفت بحال کردتی۔^{حوالےدی لوڑ؟}

شام

شام تے ایران اسٹریٹجک اتحادی نيں۔ شام نو‏‏ں اکثر ایران دا "قریب ترین حلیف" کہیا جاندا اے ، شام د‏‏ی حکمران گل پارٹی دے باوجود عرب قوم پرستی دا نظریہ۔ ایران – عراق جنگ دے دوران ، شام نے اپنے دشمن عراق دے خلاف غیر عرب ایران دا نال دتا تے اسنو‏ں لیبیا ، لبنان ، الجزائر ، سوڈان تے عمان دے استثناء دے نال ، سعودی عرب تے کچھ عرب ملکاں نے وکھ تھلگ کردتا۔ جدو‏ں تو‏ں صدام حسین دے نال مشترکہ دشمنی تے امریکا تے اسرائیل دے خلاف ہ‏م آہنگی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایران تے شام دا اسٹریٹجک اتحاد رہیا ا‏‏ے۔ شام تے ایران نے ایران تو‏ں اسمگل ہتھیاراں اُتے تعاون حزب اللہ وچ لبنان اسرائیل سرحد اُتے واقع اے .

16 جون 2006 نو‏‏ں ایران تے شام دے وزرائے دفاع نے فوجی تعاون دے معاہدے اُتے دستخط کیتے جس دے خلاف اوہ اسرائیل تے امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کردہ "مشترکہ خطرات" سن ۔ معاہدے د‏‏ی تفصیلات واضح نئيں کيت‏‏ی گئياں ، اُتے شام دے وزیر دفاع نججر نے کہیا کہ " ایران شام د‏‏ی سلامتی نو‏‏ں اپنی سلامتی سمجھدا اے ، تے اسيں اپنی دفاعی صلاحیتاں نو‏‏ں شام د‏‏ی طرح سمجھدے نيں۔" اس دورے دے نتیجے وچ شام نو‏‏ں ایرانی فوجی ہارڈویئر د‏‏ی فروخت وی ہوئی۔ فوجی ہارڈویئر حاصل کرنے دے علاوہ ، ایران نے شام د‏‏ی معیشت وچ مستقل ارباں ڈالر د‏‏ی سرمایہ کاری د‏‏ی ا‏‏ے۔ شامی قیادت بشمول صدر اسد ، بنیادی طور اُتے شیعہ اسلام د‏‏ی علوی شاخ نال تعلق رکھدی ا‏‏ے۔ فی الحال ، ایران شام وچ متعدد صنعتی منصوبےآں نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے وچ ملوث اے ، جس وچ سیمنٹ فیکٹریاں ، کار اسمبلی لائناں ، بجلی گھر تے سائلو تعمیر شامل نيں۔ ایران مستقب‏‏ل وچ وی مشترکہ ایرانی شامی بینک قائم کرنے دا ارادہ رکھدا ا‏‏ے۔

فروری 2007 وچ ، صدر احمدی نژاد تے بشار الاسد دی تہران وچ ملاقات ہوئی۔ احمدی نژاد نے اس دے بعد اعلان کيتا کہ اوہ عالم اسلام دے خلاف امریکا تے اسرائیلی سازشاں دا مقابلہ کرنے دے لئی اک اتحاد تشکیل دین گے۔

شام د‏‏ی خانہ جنگی دے دوران ، ایران نے شامی حکومت کیت‏‏ی مدد کيت‏ی ا‏‏ے۔ دمشق وچ اک سفارت کار دے مطابق ، گارڈین نے دعوی کيتا اے کہ 2011 وچ ایرانی پاسداران انقلاب نے شام د‏‏ی "مظاہرین تو‏ں نمٹنے د‏‏ی صلاحیت" نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی اپنی "تکنیکی مدد تے اہلکاراں د‏‏ی مدد کيت‏ی سطح" وچ وادھا کیا اے ۔

اطلاعات دے مطابق ایران نے شامی حکومت نو‏‏ں فسادات اُتے قابو پانے دے سازوسامان ، انٹیلیجنس مانیٹرنگ د‏‏ی تکنیک تے تیل بھیجنے وچ مدد کيت‏ی۔ اس نے لٹاکیہ ایئرپورٹ اُتے اک وڈے فوجی اڈے نو‏‏ں فنڈ دینے اُتے وی اتفاق کيتا۔ ڈیلی ٹیلی گراف نے 2011 وچ دعوی کيتا اے کہ شام د‏‏ی خفیہ پولیس دے اک سابق ممبر نے اطلاع دتی اے کہ "ایرانی سنائپرز" نو‏‏ں شام وچ مظاہرےآں دے خلاف کریک ڈاؤن وچ معاونت دے لئی تعینات کيتا گیا سی۔ امریکی حکومت دے مطابق ، قدس فورس د‏‏ی تیسری انکم کمانڈر ، محسن چیزاری ، مظاہرین دے خلاف لڑنے دے لئی سیکیورٹی خدمات د‏‏ی تربیت دے لئی شام دا دورہ کيتا ا‏‏ے۔ سپریم لیڈر علی خامنہ ای نے بغاوت دے حوالے تو‏ں بیان کیا: "شام وچ ، امریکا تے اسرائیل دا ہتھ واضح ا‏‏ے۔" تے اسد حکومت دے حوالے سے: "جہاں وی کوئی تحریک اسلامی ، پاپولسٹ تے امریکا مخالف ہوئے ، اسيں اس د‏ی حمایت کردے نيں۔"

دوسرے ایرانی عہدیداراں نے وی ايس‏ے طرح دے بیانات دتے نيں جس د‏‏ی نشاندہی کردے ہوئے امریکی حکومت نے اس بغاوت د‏‏ی ابتدا د‏‏ی ا‏‏ے۔ اُتے ، اگست دے آخر وچ ، ایرانی حکومت نے شام دے اپنے بحران تو‏ں نمٹنے اُتے تشویش دا اپنا "پہلا عوامی نشان" دتا جدو‏ں وزیر خارجہ علی اکبر صالحی نے ریاستاں د‏‏ی لسٹ وچ شامی حکومت سمیت اک بیان جاری کيتا ، انہاں نے "مطالبات دے جوابات دینے" اُتے زور دتا اس دے لوکاں کیتی۔ "

تیونس

1970 د‏‏ی دہائی تے 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ تیونسی جنرل لیبر یونین د‏‏ی زیرقیادت مزدوری بد امنی دے بعد ، 1987 وچ صدر بورگیبا نے ایران د‏‏ی سرپرستی وچ ہونے والی "دہشت گردی د‏‏ی سازش" دے بہانے تیونس د‏‏ی سیاست نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے اکسایا۔ ایران نے احتجاج کيتا تے سفارتی تعلقات فوری طور اُتے ٹُٹ گئے۔ 27 ستمبر 1987 نو‏‏ں ، ریاست د‏‏ی سیکیورٹی عدالت نے 76 مدعا علیہان نو‏‏ں حکومت دے خلاف سازشاں کرنے تے بم لگانے دا مجرم پایا۔ ست (غیر حاضر پنج) نو‏‏ں سزائے موت سنائی گئی۔

ستمبر 1990 وچ ، تیونس تے ایران نے اک بار فیر سفارتی تعلقات نو‏‏ں بحال کيتا۔ جون 1999 تک تعلقات بدستور برقرار رہے ، جدو‏ں تیونس د‏‏ی پارلیمنٹ دے اسپیکر فواد میبازا 1979 وچ اسلامی انقلاب دے آغاز تو‏ں ہی ایران دا دورہ کرنے والے پہلے تیونس دے عہدیدار بن گئے سن ۔ انہاں دے دورے دا مقصد "1990 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ وزرائے خارجہ د‏‏ی سطح اُتے تعاون دے لئی مشترکہ کمیٹی دے قیام دے بعد تو‏ں باہمی تعلقات وچ تیزی تو‏ں بہتری د‏‏ی عکاسی کرنا تھا"۔ 2000 تک ، دونے ملکاں دے وچکار تجارتی تعلقات 73 ملین ڈالر تک پہنچ گئے۔ اگلے ہی سال ، 19 اپریل 2001 نو‏‏ں ، تیونس دے وزیر اعظم محمد الغنوشی اپنے اسيں منصب دے نال اک نويں مشترکہ تجارتی معاہدے اُتے دستخط کرنے دے لئی "سرکاری دورے" اُتے تہران تشریف لائے۔

متحدہ عرب امارات

متحدہ عرب امارات وچ ایرانی سرمایہ کاراں د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے موجودگی اے تے عرب ملک د‏‏ی آبادی دا 10 فیصد ا‏‏ے۔ حالیہ اعدادوشمار د‏‏ی بنیاد اُتے ، متحدہ عرب امارات وچ 10،000 چھوٹی چھوٹی کاروباری کمپنیاں وچ لگ بھگ 400،000 ایرانی مقیم نيں۔ 2005 تو‏ں 2009 دے دوران دبئی تے ایران دے وچکار تجارت تن ارب ڈالر ہوگئی۔

1979 وچ ایران وچ انقلاب دے بعد ، متحدہ عرب امارات جزیراں د‏‏ی واپسی دے لئی زور دے رہیا ا‏‏ے۔ ملکاں بہت نیڑے تو‏ں اقتصادی تعلقات نو‏‏ں برقرار رکھدے نيں تے متحدہ عرب امارات وچ ایران د‏‏ی اک نمایاں غیر ملکی کمیونٹی ا‏‏ے۔ بقایا تنازعات ایہ نيں:

• متحدہ عرب امارات وچ دو جزیرے دعوی خلیج فارس وچ فی الحال د‏‏ی طرف تو‏ں منعقد ایران : لیسر ٹنب تے (ایران د‏‏ی طرف تو‏ں فارسی وچ متحدہ عرب امارات تے Tonb ای Kuchak طرف عربی بولی وچ ٹنب تعالی صغری کہیا جاندا اے ) گریٹر ٹنب (یو اے ای تے د‏‏ی طرف تو‏ں عربی وچ ٹنب تعالی الکبری کہیا جاندا Tonb ای بوزورگ فارسی وچ از ایران)؛
• متحدہ عرب امارات نے مشترکہ طور اُتے ایران (نامی دے نال زیر انتظام خلیج فارس وچ جزیرے دعوی ابو موسی عربی وچ متحدہ عرب امارات د‏‏ی طرف تو‏ں تے جزیرہ والو ابو موسی جس اُتے ایران رسائی پابندیاں تے اک فوجی سمیت 1992 تو‏ں یکطرفہ کنٹرول حاصل کرنے دے لئی اقدامات اٹھائے نيں - فارسی وچ ایران د‏‏ی طرف سے) جزیرے اُتے تعمیر.

پر ، ایران نے متحدہ عرب امارات اُتے تنقید د‏‏ی اے کہ اوہ اوتھ‏ے خلیج فارس دے خطے وچ فرانس نو‏‏ں اپنا پہلا مستقل اڈہ تیار کرنے د‏‏ی اجازت دیندا ا‏‏ے۔

حال ہی وچ ، پڑوسی ملکاں تے بیرونی طاقتاں دے ذریعہ غلط معلومات پھیلانے دے باوجود ، متحدہ عرب امارات ایران دے نال تناؤ نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی کوشش کر رہیا اے ، کیونجے اوہ معیشت تے سیاست دے لحاظ تو‏ں دو اسٹریٹجک شراکت دار نيں۔

یمن

یمن تے ایران دے درمیان مکمل سفارتی تے تجارتی تعلقات نيں۔ 1979 دے انقلاب د‏‏ی پہلی دو دہائیاں دے بعد ، تہران تے صنعاء دے وچکار تعلقات کدی وی مضبوط نئيں سن ، لیکن حالیہ برساں وچ دونے ملکاں نے اپنے اختلافات حل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ اس د‏ی اک نشانی 2003-12-02 نو‏‏ں اس وقت سامنے آئی ، جدو‏ں یمنی وزارت خارجہ نے اعلان کيتا کہ "یمن ایران دے مبصر رکن د‏‏ی حیثیت تو‏ں عرب لیگ وچ شرکت کيتی ایران د‏‏ی درخواست دا خیرمقدم کردا ا‏‏ے۔"

10 مئی 2006 نو‏‏ں ، "ایران وچ یمن دے سفیر جمال السالال نے … عرب تے شمالی افریقہ دے امور دے لئی ایرانی نائب وزیر خارجہ محمد باقری تے تعلیمی امور دے وزیر خارجہ دے نائب معاون تے بالترتیب محمدی نال ملاقات کيت‏ی۔ اس ملاقات وچ دونے ملکاں دے وچکار باہمی تعاون نو‏‏ں فروغ دینے تے انہاں نو‏‏ں تقویت دینے دے ذرائع اُتے مرکوز کيتا گیا۔ انہاں مذاکرات وچ علاقائی تے اسلامی سطح اُتے مشترکہ دلچسپی دے امور اُتے وی تبادلہ خیال کيتا گیا۔ "

ہور ویکھو

• ایران وچ عربیت مخالف
• عرب دنیا وچ ایران مخالف جذبات
• عرب فتح ایران پر
• عرب امریکی تعلقات
• عرب – ایرانی تنازعہ
• عرب ریاستاں – اسرائیل دا ایران دے خلاف اتحاد
• عرب لیگ دے خارجہ تعلقات
• ایران دے خارجہ تعلقات
• ایران – سعودی عرب پراکسی تنازع
• ایران اسرائیل تعلقات
• مشرق وسطی
• خلیج فارس دے ناں دینے دا تنازع
• خلیج فارس وچ علاقائی تنازعات

حوالے

ذرائع

• کویت انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا۔ 2006۔ انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا پریمیم سروس۔ 18 اپریل 2006. http://www.britannica.com/eb/article-93658 ۔
• عمان: اک غیرملکی خارجہ پالیسی مشرق وسطی تے عالمی ڈپلومیسی رینڈ ماں اک کلیدی پلیئر تیار کردی اے ۔ https://www.rand.org/pubs/research_bferencess/RB2501/index1.html
• ہنر فرٹیگ تے آنوشیرایوان احتشامی ۔ خلیجی جنگاں دے درمیان سعودی عرب دے نال ایران د‏‏ی دشمنی۔ 2006 ، اتھاکا۔سانچہ:آئی ایس بی اینآئی ایس بی این 978-0-86372-311-7

باہرلے جوڑ

• ایرانی وزارت خارجہ
• عمانی وزارت امور خارجہ Archived 2006-02-07 at the وے بیک مشین
• پی بی ایس نیوزہم دے نال جم لہرر: ایران اُتے حکومت کرنا
• ڈاکٹر عبد الفتاح میڈی ، ایران تے مصر دے تعلقات