سلیمان اعظم
| |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
(عثمانی ترک وچ: سليمان اول) | |||||||
جم | 6 نومبر 1494 | ||||||
وفات | 6 ستمبر 1566 (72 سال)
| ||||||
وجہ وفات | پیچش | ||||||
طرز وفات | طبعی موت | ||||||
رہائش | توپ کاپی | ||||||
شہریت | سلطنت عثمانیہ | ||||||
زوجہ | خرم سلطان (۱۵۳۱–۱۵ اپریل ۱۵۵۸) | ||||||
ساتھی | فولان خاتون گلفام خاتون | ||||||
اولاد | شہزادہ مصطفی ، شہزادہ محمد ، مہر ماہ سلطان ، سلیم II ، شہزادہ بایزید ، شہزادہ مراد ، رضیہ سلطان ، شہزادہ جہانگیر ، شہزادہ عبداللہ | ||||||
والد | سلیم I | ||||||
والدہ | عائشہ حفصہ سلطان | ||||||
بہن/بھائی | خدیجہ سلطان ، بیخان سلطان ، شاہ سلطان ، فاطمہ سلطان ، حفصہ سلطان
| ||||||
خاندان | عثمانی خاندان | ||||||
مناصب | |||||||
سلطان سلطنت عثمانیہ | |||||||
دفتر وچ ۱۰ اکتوبر ۱۵۲۰ – ۱۷ ستمبر ۱۵۶۶ |
|||||||
| |||||||
ہور معلومات | |||||||
پیشہ | شاعر ، حاکم ، قانون ساز ، عسکری قائد [۱]، سیاست دان [۱] | ||||||
پیشہ ورانہ زبان | ترکی [۲] | ||||||
شعبۂ عمل | سیاست [۳] | ||||||
عسکری خدمات | |||||||
وفاداری | سلطنت عثمانیہ | ||||||
دستخط | |||||||
ترمیم |
سلیمان اول (المعروف سلیمان قانونی تے سلیمان اعظم) (عثمانی ترک زبان: سلطان سليمان اول، ترکی زبان: I. Süleyman یا Kanunî Sultan Süleyman) سلطنت عثمانیہ دے دسويں فرمانروا سن جنہاں نے 1520ء توں 1566ء تک 46 سال تک حکمرانی دے فرائض انجام دیے۔ اوہ بلاشبہ سلطنت عثمانیہ دے سب توں عظیم حکمران سن جنہاں نے اپنے بے مثل عدل و انصاف تے لاجواب انتظام دی بدولت پوری مملکت اسلامیہ نوں خوشحالی تے ترقی دی شاہراہ اُتے گامزن کر دتا۔ انہاں نے مملکت دے لئی قانون سازی دا جو خصوصی اہتمام کیتا اس دی بنا اُتے ترک انہاں نوں سلیمان قانونی دے لقب توں یاد کردے نيں جدوں کہ مغرب انہاں دی عظمت دا اس قدر معترف اے کہ مغربی مصنفاں انہاں نوں سلیمان ذیشان یا سلیمان عالیشان تے سلیمان اعظم کہہ کے پکاردے نيں۔ انہاں دی حکومت وچ سرزمین حجاز، ترکی، مصر، الجزائر، عراق، کردستان، یمن، شام، بیت المقدس، خلیج فارس تے بحیرہ روم دے ساحلی علاقے، یونان تے مشرقی و مغربی ہنگری شامل سن ۔
سلیمان جیہنوں سلیمان قنونی وی کیا جاندا اے سلطنت عثمانیہ دا 10واں سلطان سی ، جس نے 1520ء توں 1566ء تک راج کیتا ۔ اوہ بلاشبہ سلطنت عثمانیہ دا عظیم ترین حکمران سی تے اپنے بے مثل عدل و انصاف تے لاجواب انتظام دی بدولت مملکت اسلامیہ نوں خوشحالی تے ترقی دی راہ تے گامزن کردتا ۔
اس نے مملکت لئی قنون سازی دا جہڑا خصوصی اہتمام کیتا ، اسدی وجہ توں ترک اسنوں سلیمان قنونی دے ناں نال یاد کردے نیں جدوں کہ مغرب اسدی عظمت دا اس قدر معترف اے کہ مغربی مصنفین اسنوں سلیما ن ذیشان یا سلیمان عالی شان تے سلیمان اعظم آکھدے نیں ۔ اس دی حکومت چ سرزمین حجاز ، ترکی ، عراق ، فلسطین ، مصر ، الجزائر ، کردستان ، شام ، بیت المقدس ،یمن ، خلیج فارس تے رومی سمندر دے ساحلی علاقے ، یونان تے ھنگری دے علاقے وی شامل سن۔
پہلا جیون
سودھوسلیمان 6 نومبر 1494ء چ پیدا ہوئیا ، اسدا پیؤ سلیم اول سلطنت عثمانیہ دا 9ویں سلطان سی ۔ اسدی ماں دا ناں عائشہ سی ۔ سلیم اول نے 8 سال(918ھ-926ھ) تک حکومت کیتی ۔ سلیمان نے اپنے پیؤ 16 سال تک جنگی فناں دی تربیت لئی ۔ سلیم اول نے اپنے پتر نوں دینی تے دنیاوی تعلیم وی دوائی ۔ سلیمان دیاں انتظامی صلاحیتاں اودوں ساہمنے آئیاں جدوں اسنوں مختلف صوبےآں دا گورنر مقرر کیتا گئیا ، سب توں پہلاں اپنے دادے بایزید ثانی دے زمانے چ کفہ دے سنجق (صوبہ ) دے حکمرانی کی تی ۔ اس نے مغنیشیا ، ادرنہ تے صاروخان دی حکمرانی دی ذمہ داریاں وی انجام دتیاں ۔ سلیم اول نے جدوں ایران تے حملہ کیتا تے سلیمان نائب دی حثیت نال قسطنطنیہ چ موجود سی ۔
سلیمان 6 نومبر 1494ء (900ھ) وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد سلیم اول دولت عثمانیہ دے نويں سلطان سن جدوں کہ والدہ دا ناں عائشہ حفصہ سلطان سی۔ سلیم اول نے 8 سال تک (918ھ تا 926ھ) حکومت کیتی سی۔ سلیمان نے اپنے والد توں 16 سال تک جنگی فنون دی تربیت حاصل کيتی۔ سلیم اول نے اپنے بیٹے نوں دینی و دنیاوی تعلیم دلوانے دا وی اہتمام کیتا سی۔ سلیمان دی انتظامی صلاحیتاں نوں اس وقت جلا ملی جدوں انہاں نوں مختلف صوبےآں وچ حاکم مقرر کیتا گیا۔ سب توں پہلے انہاں نے اپنے دادا سلطان بایزید ثانی دے زمانے وچ کفہ دی سنجق (صوبے) وچ حکمرانی دے فرائض انجام دیے۔ انہاں نے مغنیسیا، ادرنہ تے صاروخان دی حکمرانی کيتی ذمہ داریاں وی انجام دتیاں۔ سلیم اول نے جدوں ایران اُتے حملہ کیتا تاں سلیمان ہی نائب دی حیثیت توں قسطنطنیہ وچ موجود سن ۔
تعلیم
سودھوست سال دی عمر وچ سلیمان نوں سائنس، تریخ، ادب، الہیات تے جنگی فنون سیکھنے دے لئی توپ کاپی محل، قسطنطنیہ وچ بھیجیا گیا سی۔ جوانی دے دور وچ اس دی دوستی پارگلی ابرہیم توں ہوگئ سی، جو اک غلام سی تے بعد وچ اس دا سب توں بااعتماد مشیر بنیا۔
ذاتی اوصاف و اخلاق
سودھوسلطان سلیمان چھبیس سال دی عمر وچ تخت نشین ہويا، بایزید ثانی دے عہد وچ جدوں اس دی عمر بوہت گھٹ سی، اوہ مختلف صوبےآں دا حاکم رہ چکيا سی، فیر جدوں سلیم اول نے ایران اُتے حملہ کیتا تاں سلیمان نوں ناٸبِ سلطنت دی حیثیت توں قسطنطنیہ وچ چھڈ گیا، اس دے بعد جنگِ مصر دے دوران وچ اوہ ادرنہ دا حاکم سی تے فیر سلیم اول دے عہد دے آخری دو سالاں وچ ولایت صادر خان دا انتظام ايسے دے سپرد سی، چنانچہ جدوں سلیم اول دی وفات دے بعد اوہ تخت اُتے آیا تاں اک کامیاب مدبر تے لاٸق فرمان روا دی شہرت حاصل کرچکيا سی، ذاتی عظمت وچ اوہ اپنے تمام پیش روواں توں وڈا سی تے فتوحات تے وسعتِ سلطنت دے لحاظ توں انہاں سب اُتے فوقیت لے گیا، اس عہد وچ سلطنت عثمانیہ اپنی انتہاٸی حد کمال تک پہنچ گٸی، اس دی خانگی زندگی بالکل بے داغ سی، اوہ اپنے رحم و کرم دے لٸے خاص طور اُتے مشہور سی، انصاف اس دا مخصوص شیواہ سی تے اس دی عدالت وچ نسل، رنگ و مذہب دی کوٸی تفریق نہ سی، رعایا دی فلاح و بہبود اس دا مطمح نظر سی، چنانچہ جدوں اوہ تخت نشین ہويا تاں تمام رعایا نے اس نوجوان سلطان دا جو اپنے اخلاق، شجاعت، انصف، رحم دلی تے دانش مندی دی بنا اُتے حد درجہ ہر دل عزیز سی، نہایت مسرت دے نال استقبال کیتا، اپنی حکومت دے پہلے ہی سال وچ اس نے انصاف تے رحم دلی دی ایسی مثالاں پیش کيتیاں جس توں اس دے آٸندہ طرزِ عمل توں متعلق نہایت خوش آٸند توقعات قاٸم دی جانے لگی۔ اس دے حکم توں سلطنت دے بعض اعلٰی حکام بددیاندی تے ظلم دے جرم وچ گرفتار کيتے گئے تے انہاں نوں سخت سزاواں دتیاں گئیاں، انہاں واقعات دی خبراں تمام سلطنت وچ پہنچیاں تے رعایا نوں اپنی جان و مال دی طرف توں اطمینان ہوئے گیا، سلیمان نے تمام صوبہ داراں دے پاس احکام بھیجے کہ رعایا دے نال کسی قسم دی زیادتی روا نہ رکھی جائے تے امیر وغریب، مسلم و غیر مسلم دے نال یکساں طور اُتے انصاف کیتا جائے، انہاں احکام دے نفاذ توں ہر طرف امن و امان قاٸم ہوئے گیا۔
بحثیت سلطان
سودھوسنہ1520ء چ سلیم اول دے مرن دے بعد عثمانی سلطنت دی حکمرانی سلیمان نے سمبھالی تے ایتھوں ای سلطنت عثمانیہ دے اس دور دا آغاز ہندا اے جہڑا اپنی خوشحالی ، استحکام تے وسعت دے اعتبار نال یادگار اے ۔ سلیمان نے اپنے 26 سالہ دور حکومت ج سلطنت عثمانیہ نوں سیاسی برتری دوان تے اسنوں برقرار رکھن دیاں جہڑیاں کوششاں کیتیاں اوہ اس دی سوجھوانی دا ثبوت نیں ۔
اس دے ایہہ کارنامے اس لئی وی بہت وڈے نیں کہ اس دور چ عیسائی تے مغربی طاقتاں اکٹھیاں تے طاقتور ہو رہیاں سن دے وڈیاں وڈیاں شخصیتاں عثمانیآں دا مقابلہ کرن میدان چ آئیاں ، جنہاں چ شہنشاہ چارلس پنجم جہڑا یورپ دے ادھے توں وی ودھ حصے تے راج کر رہیا سی ، جس چ موجودہ سپین ، بیلجیئم ، ہالینڈ تے جرمنی شامل سن تے تے انگلستان دی رانی ایلزبتھ اول تے ھنگری دا راجہ لوئی وی شامل سن ۔
ایہہ یورپ دے جاگن دا زمانہ سی ۔ فراس ، انگلستان تے آسٹریا نے اپنے جھیڑے مکا لئے سن تے عیسائی طاقتاں متحد ہون دی کوششاں کر رہیاں سن ۔اس لئی حکومت سمبھالن دے بعد اپنے 26 سالہ دور حکومت چ سلیمان کسے نا کسے جنگ یا مہم چ مصروف رہیا ، اگرچہ درمیان چ مختصر وقفے وی آئے، ایتھے تک کہ جنگ دے دوران ای سلیمان نے ایہ جہان چھڈیا ۔ اوہنے ذاتی طور تے 13 جنگاں چ حصہ لئیا ، جنہاں چوں 3 ایشیا تے 10 یورپ چ لڑیاں گئیاں سن ۔ اینج سلطنت عثمانیہ دیاں سرحداں چ 13 وار وادھا ہوئیا ۔
سلیمان اعظم دا عہدِ حکومت نہ صرف تاریخِ عثمانیہ بلکہ تاریخِ عالم دا اک نہایت اہم دور اے ،1520ء وچ سلیم اول دے انتقال دے بعد عثمانی سلطنت دی باگ ڈور سلیمان اول دے ہتھوں وچ آئی تے ایتھے توں دولت عثمانیہ دے اس دور دا آغاز ہُندا اے جو اپنی خوشحالی، استحکام تے وسعت دے اعتبار توں یادگار اے۔ سلیمان نے اپنے 46 سالہ دور حکومت وچ خلافت عثمانیہ نوں سیاسی برتری دلوانے تے اسنوں برقرار رکھنے دے لئی جو کوشش کيتی اوہ بلاشبہ لائق صد تحسین اے انہاں دا ایہ کارنامہ اس لحاظ توں وی بے حد ممتاز اے کہ اس دور وچ مسیحی و مغربی طاقتاں بیدار تے متحد ہوئے رہیاں سن، مغربی یورپ دی سلطنتاں قرونِ وسطیٰ دے خلفشار توں نکل کے عہدِ جدید دی معرکہ آراٸیاں دے لٸے تیار ہوئے رہیاں سن، سلطنتِ عثمانیہ تے انہاں دے درمیان چالیس سال توں کوٸی وڈی جنگ نئيں ہوٸی سی، یورپ وچ بایزید ثانی دی لڑاٸیاں چھوٹی چھوٹی مسیحی ریاستاں دے نال محدود سن، سلیم اول دی توجہ تمام تر اسلامی سلطنتاں دی جانب مبذول رہی، اس مدت وچ یورپ دی سلطنتاں نے بہت نمایاں طور اُتے ترقی کر لئی سی، اسپین توں مورس دا اخراج ہوئے چکيا سی تے اوتھے دی مختلف مسیحی ریاستاں متحد ہوئے کے اک فرمان روا دے زیرِ حکومت آچکيتیاں سن، فرانس اپنی خانہ جنگیاں نوں ختم کرکے دوسرے ملکاں دی فتوحات دے لٸے نکل چکيا سی، انگلستان تے سلطنتِ آسٹریا وچ وی قوت و استحکام دی علامتاں ظاہر سن، من جملہ ہور فنون دے فنِ حرب وچ خصوصیت دے نال بہت زیادہ ترقی ہوئے گٸی سی، باقاعدہ تنخواہ دار پیدل فوجاں وڈی تعداد وچ رکھ لی گٸاں سن، آتشاں اسلحاں دا استعمال کثرت توں کیتا جارہیا سی، عیساٸی سلطنتاں وچ اپنی قوت دا احساس تے مسلماناں توں تازہ مقابلے دا حوصلہ شدت توں پیدا سی، یورپ مذہبی جوش توں لبریز سی تے باہمی عداوتاں دے باوجود تمام مسیحی سلطنتاں دولت عثمانیہ دے مقابلے دے لٸے آمادہ و مستعد سن تے وڈی وڈی شخصیتاں عثمانیاں دا مقابلہ کرنے دے لئی میدان وچ آگئی سن مثلا شہنشاہ چارلس پنجم جو یورپ دے نصف توں ودھ حصے اُتے حکمران سی جس وچ موجودہ اسپین، بیلجیئم، ہالینڈ تے جرمنی شامل سن، ادھر انگلستان وچ ملکہ ایلزبتھ اول حکمران سی تے ہنگری اُتے شاہ لوئی دا سکہ چل رہیا سی۔
ایہ یورپ دی بیداری دا زمانہ سی۔ فرانس، انگلستان تے آسٹریا نے اپنے اختلافات ختم کر لئی سن تے مسیحی طاقت متحد ہونے دی فکر وچ سن۔ دولت عثمانیہ دے لٸے چارلس تے اس دے معاونین توں قوت آزماٸی کرنا آسان نہ سی، خصوصاً ایسی حالت وچ کہ ایران دی وسیع سلطنت دشمنی اُتے آمادہ سی تے شام و مصر وچ ہر وقت بغاوت دا خطرہ سی، چنانچہ حکومت سنبھالنے دے بعد اپنے 26 سالہ دور حکومت وچ سلیمان کسی نہ کسی جنگ یا مہم وچ مصروف رہے اگرچہ درمیان وچ مختصر وقفے وی آئے لیکن جہاد دا جو جذبہ سلیمان دے سینے وچ موجزن سی اس نے انہاں نوں آخر وقت تک میدان عمل وچ مصروف رکھیا حتی کہ جنگ دے دوران ہی انہاں نے داعی اجل نوں لبیک کہیا۔ انہاں نے ذاتی طور اُتے 13 وڈی جنگاں وچ شرکت کيتی جنہاں وچوں تن ایشیا وچ تے 10 یورپ وچ لڑی گئی تے اس طرح سلطنت عثمانیہ دی حدود وچ 13 مرتبہ توسیع کيتی۔ اس وچ شبہ نئيں کہ سولہويں صدی وچ ترکاں دی عظیم الشان کامیابی دا سبب انہاں دی زبردست فوجی قوت تے اپنی قومی عظمت دا احساس سی لیکن اس کامیابی دا اصل سبب ایہ سی کہ عنانِ سلطنت اک ایداں دے فرمان روا دے ہتھ وچ سی جو دولت عثمانیہ دا سب توں وڈا تاج دار تے اس وقت دنیا دا سب توں وڈا شہنشاہ سی۔
سلطان بنن دے بعد سلیمان دی زندگی دا پہلا معرکہ فتح بلغراد سی ۔ ھنگری دا راجہ لوئی دوجا ، سلیمان دے پیؤ دے زمانے توں ای ات مچا رہیا سی ۔ سلیمان نے خلیفہ بنن دے بعد شاہ ہنگری کول اپنے سفیر گھلے جنہاں نے سلیمان ولوں خراج دا مطالبہ راجہ تک پہنچائیا ۔ راجہ طاقت دے نشے چ چور سی تے اس نے ترک سفیراں نال بدسلوقی کیتی ، بلکہ بعض روایتاں تے موجب اینہاں نوں قتل کرواتا سی ۔ سلیمان نوں خبر ملی تے اسنے فوجی تیاری دا حکم دتا ۔ سلیمان فوج لے کے ایتھے آئیا تے 1521ء چ ترک فوجاں نے بلغراد تے مل مار لئیا ، سلیمان نے بلغراد شہر نوں کسے وی قسم دا نقصان نئيں پہنچائیا تے ایتھے دے وڈے گرجے دی صفائی کروائی تے نماز پڑھی تے اسنوں مسیت چ بدلن دا حکم دتا ۔
سلیم اول دے آخری دورِ حکومت وچ سلطنت عثمانیہ تے سلطنت ہنگری دے درمیان آویزش پیدا ہوگٸی سی تے سرحدی علاقہ وچ برابر چھوٹی چھوٹی لڑاٸیاں ہُندی رہدیاں سن، اس خلش نوں دور کرنے دے لٸے سلیمان نوں بلغراد تے زباکز (Szabacez) دے سرحدی قلعےآں نوں فتح کرنا ضروری ہوئے گیا، انہاں قلعےآں دی فتح سرحد دے استحکام دے لٸے وی ضروری سی تے یورپ وچ ہور فتوحات حاصل کرنے دے لٸے وی، چنانچہ سلیمان نے ہنگری دے بادشاہ لوٸی ثانی دے پاس اپنے سفیر بھیجے تے اس توں خراج دا مطالبہ کیتا، لوٸی نے اس مطالبہ دے جواب وچ عثمانی سفراء نوں قتل کرا دتا، سلیمان نوں جدوں ایہ خبر پہنچی تاں اوہ فوراً ہنگری دی فتح دے لٸے روانہ ہوئے گیا، اس دے فوجی سرداراں نے زباکر تے دوسرے قلعےآں دا محاصرہ کرکے قبضہ کر ليا، اس دے بعد سلیمان خود بلغراد دی طرف ودھیا تے اس شہر دے گرد جس نے محمد فاتح جداں سلطان نوں پسپا ہونے اُتے مجبور کر دتا سی، اپنے خیمے نصب کردئے، ست روز دی گولہ باری دے بعد 25 رمضان 927ھ (21 اگست 1521ء) نوں بلغراد فتح ہوئے گیا، فتح دے بعد نہ قلعہ دے فوجی دستے دا قتلِ عام ہويا تے نہ شہر دے باشندے قتل کٸے گٸے، سلیمان نے اوتھے دے سب توں وڈے گرجا وچ نماز ادا کيتی تے تثلیث دے اس عظیم الشان معبد نوں خدائے واحد دی پرستش دے لٸے مخصوص کر دتا، اس دے بعد اس نے بلغراد وچ اک ترکی دستہ متعین کیتا تے قلعہ نوں ازسرِ نو مضبوط تے مستحکم کرکے قسطنطنیہ واپس ہويا، بلغراد دے علاوہ سرحد دے دوسرے قلعےآں اُتے وی عثمانیاں نے قبضہ کر ليا تے ہنگری وچ داخل ہونے دے تمام دروازے انہاں دے لٸے کھل گٸے۔
جمہوریہ وینس دا باج گزار ہونا
سودھوبلغراد دی فتح دا اک اثر ایہ ہويا کہ جمہوریہ وینس نے ازسرِنو اپنے نوں سلطنتِ عثمانیہ دا باج گزار تسلیم کر ليا تے جزاٸر قبرص (ساٸپرس) وزانطہ دا خراج دو چند کر دتا۔
فتح رہوڈوس
سودھواگلے سال سلیمان فوجاں لے کے رہوڈوس دے جزیرے ول گئیا ، جس تے سینٹ جان دے سورمےآں (نائٹس)نے مل ماریئا ہوئیا سی تے ایہہ لوک سلطنت عثمانیہ لئی ہر ویلے خطرہ بنے ہوئے سن ، کیونجے ایہہ عیسائی بحری قزاقاں دی مدد کردے رہندے سن ۔ سلیمان 15 جون 1521ء نوں قسطنطنیہ توں فوج لے کے ٹریا ۔ 300 جنگی جہاز تے 400 سامان دے جہاز علیحدہ ٹورے گئے ۔ 18 جولائی نوں سلطان رہوڈوس جزیرے دے ساحل تے اتریا تے اگست دی پہلی نوں رہوڈوس شہر دا محاصرہ شروع کیتا ۔ ایہہ محاصرہ اک دو نئیں بلکہ پورے 5 مہینے جاری رہیا ، آخر رہوڈوس دے حاکم نے ہتھیار سٹ سٹے ۔ سلیمان نے جزیرے آلیاں نوں 12 دن دا ویلا اینہاں نوں ایتھوں نکلن لئی دتا ۔ سلطان نے اوہناں نوں اپنا سامان تے ہتھیار لے جان دی اجازت دتی تے لوڑ پین تے عثمانی جہاز ورتن دی وی اجازت دتی ۔ رہوڈوس دے عیسائی ایتھوں نکل کے کریٹ دے جزیرے تے چلے گئے ۔
رودوش دی فتح مختلف وجوہ توں ضروری سی، بلغراد تے رودوش ایہی دو معرکے سن جنہاں وچ سلطان محمد فاتح نے شکست کھاٸی سی، بلغراد دی فتح نے سلطنت عثمانیہ دے دامن توں اک شکست دا داغ تاں دھودتا، سلیمان دی عالی حوصلگی دوسرے دھبے دے دھونے دے لٸے بے قرار سی، علاوہ براں رودوش دے جہاز بحر روم دے مشرقی حصہ وچ تے مجمع الجزاٸر تے اناطولیہ دے ساحلاں اُتے پرت مار مچائے رہندے سن، رودوش دی فتح اس وجہ توں وی ضروری سی کہ قسطنطنیہ تے شام و مصر دے درمیان جو تعلقات ہن قاٸم ہوگٸے سن انہاں وچ مبارزینِ رودوش اپنے جہازاں دے ذریعے رخنہ انداز ہُندے رہندے سن، انہاں اسباب دی بنا اُتے سلیمان نے اس جزیرہ اُتے قبضہ کرنے دا مصمم ارادہ کر ليا تے تن سو جہازاں دا عثمانی بیڑا قسطنطنیہ توں رودوش دی جانب روانہ کیتا، نال ہی اوہ خود وی اک لکھ فوج لے کے ایشیائے کوچک دے مغربی ساحل دی طرف ودھیا، بحری تے بری فوجاں دے جمع ہونے دی جگہ خلیج مارمریس قرار پاٸی، جو رودوش دے محاذ وچ واقع اے، 4 رمضان 928ھ (28 جولائی 1522ء) نوں سلطان رودوش دے ساحل اُتے اترے تے 8 رمضان 928ھ (یکم اگست 1528ء) نوں رودوش دا محاصرہ شروع ہويا، جو تقریباً 5 ماہ تک جاری رہیا۔ رودوش دے راہب مبارزین نے نہایت شجاعت دے نال مدافعت دی لیکن محاصرین دی قوت توں مجبور ہوکے بالآخر انہاں نوں 6 صفر 929ھ (25 دسمبر 1522ء) نوں ہتھیار ڈال دینے پئے، سلیمان نے انہاں دے نال جو مراعات برتاں انہاں توں معلوم ہُندا اے کہ اوہ انہاں دی شجاعت دا کس درجہ قدردان سی، اس نے مبارزین نوں اجازت دے دتی کہ بارہ روز دے اندر اپنے تمام اسلحاں تے ساماناں نوں لے کے اپنے ہی جہازاں اُتے رودوش توں چلے جاٸاں تے جے ضرورت سمجھاں تاں عثمانی جہازاں نوں وی کم وچ لاٸاں، رودوش دے باشندےآں نوں سلطان دی رعایا بننے دے بعد پوری مذہبی آزادی دے دتی گٸی، سلطان نے صراحت دے نال وعدہ کیتا کہ انہاں دے کلیساواں توں کوٸی تعرض نئيں کیتا جائے گا، انہاں دے بچے والدین توں چھینے نہ جاٸاں گے تے پنج سال تک انہاں توں کسی قسم دے ٹیکس یا محصول دا مطالبہ نہ ہوئے گا، سلیمان نے اپنی فوجاں قلعہ توں چند میل دے فاصلہ اُتے ہٹالاں تاکہ مبارزین امن و سکون دے نال قلعہ توں نکل جاٸاں لیکن ینی چری باوجود سخت روک تھام دے بے قابو ہوگٸے تے شہر وچ داخل ہوکے تھوڑی دیر تک پرت مار کردے رہے، اُتے تے تمام شراٸیط سلیمان دی طرف توں نہایت دیانتداری دے نال پورے کٸے گٸے، مبارزینِ رودوش نے اوتھے توں نکلنے دے بعد اٹھ سال تک جزیرہ کریٹ وچ قیام کیتا تے فیر مستقل طور اُتے جزیرہ مالٹا وچ جاکے آباد ہوگٸے۔
مصر تے ینی چری دی بغاوت
سودھوبلغراد تے رودوش دی فتح دے بعد ہنگری، سسلی تے اٹلی دے راستے سلیمان دے لٸے کھل گٸے لیکن مصر دی بغاوت تے ایشیائے کوچک دی شورش دے باعث اسنوں پہلے مشرق دی جانب متوجہ ہونا پيا تے یورپین سلطنتاں نوں دو سال دی مہلت مل گٸی، احمد پاشا نے جو خیربے دے انتقال دے بعد 928ھ (1522ء) وچ مصر دا حاکم مقرر سی، علمِ بغاوت بلند کیتا، اس بغاوت نوں فرو کرنے دے لٸے سلیمان نے اک فوج مصر روانہ کيتی، احمد پاشا نوں شکست ہوٸی تے قتل کر دتا گیا، اس دے بعد سلیمان نے صدرِ اعظم ابراہیم پاشا نوں حکومتِ مصر دے انتظام و استحکام دے لٸے مامور کیتا تے خود سلطنت دے داخلی انتظامات دی طرف متوجہ ہويا، 931ھ (1525ء) دے اواٸل سرما وچ اوہ شکار دی غرض توں قسطنطنیہ توں ادرنہ چلا گیا، رودوش دی فتح نوں ڈیڑھ سال دی مدت گزر چکيتی سی، ینی چری نوں امن دا ایہ زمانہ نہایت گراں گزر رہیا سی، چنانچہ سلیمان دی عدم موجودگی وچ انہاں نے قسطنطنیہ وچ بغاوت برپا کردتی تے وزراء تے دوسرے وڈے وڈے عہدہ داراں دے مکانات پرت لئی، ایہ خبر سن کر سلیمان ادرنہ توں قسطنطنیہ لُٹیا تے اس شورش نوں فرو کرنے دی کوشش کيتی، اس نے باغیاں دے بعض سرداراں نوں قتل کرادتا، دو نوں اپنے ہتھ توں قتل کیتا تے فیر عام سپاہیاں نوں انعام و اکرام دے کے بغاوت دا خاتمہ کر دتا۔
مہاچ دا معرکہ
سودھوکجھ ورہیاں مگروں سلیمان نے ھنگری تے حملے دا فیصلہ کیتا 1526ء چ اک لکھ سپاہیاں دی فوج نال لے کے ٹریا ، اس ویلے 300 توپاں وی فوج نال سن ۔ مہاچ دے تھاں تے عثمانی فوجاں تے ہنگری دیاں فوجاں دا آہمنا ساہمنا ہوئیا ۔ ترک اس جرات تے بہادری نال لڑے کہ صرف دو گھینٹےآں چ ای جنگ دا فیصلہ ہوگئیا ۔ شاہ لوئی میدان چوں نس گئیا تے اک دریا چ ڈب مریا ۔
ہنگری تے پہلا حملہ
سودھوسلطان سلیمان نے ہنگری دے راجگھر بوڈا (بوڈاپسٹ) تے چڑھائی کیتی تے 10 ستمبر 1526ء چ اس شہر تے وی ترکاں نے مل مار لئیا ۔ شاہ لوئی اونترا نکھترا ( بے اولاد) سی ، اس لئی سلیمان نے مقامی وڈیرےآں دے مشورے نال کاؤنٹ زایولیا نوں راجہ مقرر کردتا تے واپس آگئیا ۔ (بوڈا اج کل بوڈا پسٹ کہلاندا اے ) ۔ کجھ چر مگروں شہنشاہ چارلس پنجم دے بھراء فرڈینیند نے ہنگری دا راجہ بنن دے خاب ویکھنے شروع کردتے ، تے ہنگری تے حملہ کردتا ۔ کاؤنٹ زایولیا نوں ہرا کے پولینڈ نسا دتا ۔ زایولیا نے سلطان کولوں مدد منگی ۔ فرڈینینڈ نے وی سلطان کولوں امداد منگی پر ھنگری دے اوہ شہر وی واپس منگے جنہاں تے ترکاں دا قبضہ سی ۔ سلطان ن ے زایولیا دی مدد دا فیصلہ کیتا تے 1530ء چ اک وذی فوج لے کے بودا پہنچئیا تے 6 دناں دے محاصرے دے بعد قلعہ فتح کیتا ۔
زایولیا نوں اس دے عہدے تے بحال کرن دے بعد ، فتنے دا مڈھ مکان لئی آسٹریا ول رخ کیتا تے 27 ستمبر نوں راجگھر ویآنا دا محاصرہ کر لئیا ۔ ایہہ محاصرہ لمبا ہوگئیا ، موسم وی خراب سی رسد دی وی کمی سی ، رستیاں دی خرابی دی وجہ توں سلطان نوں وڈیاں توپاں ھنگری چ چھڈنیاں پئیاں سی ۔ اس لئی ایہہ محاصرہ بے نتیجہ رہیا تے سلطان نوں واپس آنا پئیا ۔ پر یورپ دے گھب تک ترکاں دے پیر پہنچن نال یورپ دیاں حکومتاں تے ترکاں دی دھاک بیٹھ گئی سی ۔ 3 سال بعد سلطان نے اک وار فیر آسٹریا دا رخ کیتا پر صرف اک تھاں گونز تے مل مارن چ 3 مہینے لگ گئے ، اوتھوں سلطان استیریا نوں فتح کرن دے بعد قسطنطنیہ واپس آگئیا تے آسٹریا نال عارضی صلح ہوگئی ۔
سلیمان دا 6ویں وڈا حملہ ایران دے حلاف سی ۔ سلیمان دے وزیر اعظم نے جولائی 1530ء چ تبریز شہر تے مل مار لئیا تے ستمبر چ سلطان خود فاتحانہ انداز نال شہر چ داخل ہوئیا ۔ ایتھوں ترک فوجاں نے ہمدان دے رستے بغداد دا رخ کیتا ، سلطان 4 مہینے بعداد چ رہیا ۔ ایرانیاں نے فیر اپنے علاقے واپس لے لئے سی اس لئی ترک فوجاں نے اک وار فیر ایران گئیاں تے آذربائیجان تے دوجے علاقےآن تے مل ماریئا تے 1532ء نوں سلطان واپس قسطنطنیہ پہنچ گئیا ۔
ہنگری دی سلطنت عثمانیہ چ شمولیت
سودھوہنگری دی فتح
سودھووزیرِ اعظم ابراہیم پاشا اس وقت مصر وچ سی، سلیمان نے اسنوں واپس بلالیا تے ہنگری دی مہم دی تیاری شروع کردتی، ینی چری دی بغاوت توں اسنوں تجربہ ہوئے گیا سی کہ سلطنت دے امن دے لٸے اس فوج نوں جنگ وچ مصروف رکھنا ضروری اے، بلغراد دی فتح دے بعد توں اگرچہ کوٸی وڈی جنگ ہنگری دے نال پیش نئيں آٸی سی اُتے چھوٹی چھوٹی لڑاٸیاں دا سلسلہ قاٸم سی، علاوہ براں فرانسس اول شاہِ فرانس نے جسنوں شہنشاہ چارلس پنجم نے پیویا دی جنگ 1521ء وچ شکست دے کے قید کر ليا سی، سلیمان توں ہنگری اُتے حملہ کرنے دی بہ منت استدعا کيتی تاکہ چارلس پنجم نوں اپنی توجہ فرانس توں ہٹاکر ہنگری دی جانب مبذول کرنی پئے، جس دی سرحد آسٹریا توں ملی ہوٸی سی، فیر ايسے زمانہ وچ شاہِ ایران نے شہنشاہ چارلس پنجم تے شاہِ ہنگری دے نال سلطنتِ عثمانیہ دے خلاف اک جارحانہ تے مدافعانہ اتحاد قاٸم کرنے دی کوشش کيتی، انہاں وجوہ توں سلیمان نے ہنگری اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ کر ليا، اک لکھ فوج تے تن سو توپاں دے نال روانہ ہويا، قسطنطنیہ توں روانہ ہونے دے پنج ماہ بعد 20 ذی قعدہ 932ھ (28 اگست 1526ء) نوں موباکز دے میدان وچ ہنگری دی فوج توں مقابلہ ہويا، عثمانی لشکر نوں اپنی کثرتِ تعداد تے توپ خاناں دی بنا اُتے بہت کچھ فوقیت حاصل سی، دو گھنٹہ توں کم ہی وچ جنگ تے نال ہی ہنگری دی قسمت دا وی فیصلہ ہوئے گیا، شاہ لوٸی، اس دے اٹھ اسقف، اعیانِ ہنگری دی اک وڈی تعداد تے چوبیس ہزار سپاہی مارے گٸے، لوٸی بھاگتا ہويا دریا وچ ڈُب کر مرا، 30 ذی الحجہ 932ھ (10 ستمبر 1526ء) نوں سلیمان ہنگری دے پایہ تخت بودا بڈاپسٹ پہنچیا، باشدگانِ شہر نے ہتھیار ڈال کر دروازے کھول دئے، ہنگری دے جو امرا موباکز دی تباہی توں بچ گٸے سن انہاں نے سلیمان دی خدمت وچ حاضر ہوکے اطاعت دا حلف لیا، چاں کہ شاہ لوٸی لاولد مرگیا سی، اس لٸے سلیمان دی تحریک توں انہاں امرا نے ہنگری دے تخت دے لٸے کانٹ زاپولیا (Count Zapulya) دا انتخاب کیتا، جو ٹرانسلوینیا دا امیر تے ہنگری دے اکابر وچ سی، اس دے چند دناں بعد سلیمان نوں اطلاع ملی کہ ایشیائے کوچک وچ کچھ بغاوت دی صورتاں رونما ہوئے رہیاں نيں، چنانچہ اوہ فوراً بودا توں قسطنطنیہ دی طرف روانہ ہوئے گیا، ہنگری دے بعض سرحدی قلعےآں وچ ترکی دستے متعین کردئے گٸے۔
ہنگری وچ خانہ جنگی
سودھوہنگری دے تخت دے لٸے زاپولیا دا انتخاب خانہ جنگی دا باعث ثابت ہويا، آرک بوک فرڈیننڈ جو شہنشاہ چارلس پنجم دا بھاٸی سی تے جسنوں چارلس پنجم نے آسٹریا دی آرچ ڈچی منتقل کردتی سی، اک صلح نامہ دی رو توں جو چارلس پنجم تے سابق شاہ لوٸی دے درمیان ہوچکيا سی، ہنگری دے تخت دا دعوے دار ہويا، دوسری طرف زاپولیا تے اس دے حامیاں نے اپنی موافقت وچ ہنگری دا اک قدیم قانون پیش کیتا، جس دی رو توں ہنگری دے باشندے دے علاوہ کوٸی دوسرا شخص اوتھے دا بادشاہ منتخب نئيں ہوئے سکدا سی لیکن باوجود اس قانون دے مغربی ہنگری دے امرا نے فرڈیننڈ نوں منتخب کر ليا، اس دے بعد جنگ ناگزیر ہوئے گٸی، فرڈیننڈ دے نال آسٹریا دی مدد شامل سی، اس نے زاپولیا نوں شکست دے کے ملک دے باہر بھگا دتا، زاپولیا نے پولینڈ وچ پناہ لی تے اوتھے توں سلیمان دی خدمت وچ مدد کيتی درخواست بھیجی، ایہ سن کر فرڈیننڈ نے وی اپنا اک سفیر سلیمان دے دربار وچ بھیجیا تے نہ صرف ہنگری دے تخت دے لٸے حمایت دی استدعا کيتی بلکہ بلغراد تے ہنگری دے دوسرے شہراں دی واپسی دا وی جو سلطنت عثمانیہ وچ شامل ہوئے چکے سن، مطالبہ کیتا، سلیمان نے فرڈیننڈ دے مطالبہ توں برافروختہ ہوئے کے اس دے سفیر نوں رخصت کر دتا تے زاپولیا دے سفیر نوں اطمینان دلایا کہ اوہ ضرور اس دی مدد کريں گا۔
فرڈیننڈ دی شکست
سودھو10 مٸی 1529ء نوں سلیمان قسطنطنیہ توں روانہ ہويا تے ڈھاٸی لکھ فوج تے تن سو توپاں دے نال ہنگری وچ داخل ہوکے 3 ستمبر 1529ء نوں پایہ تخت بودا پہنچیا تے اس دا محاصرہ کے لیا، چھ روز وچ بودا فتح ہوئے گیا تے زاپولیا دوبارہ تخت اُتے بٹھا دتا گیا، اس دے بعد سلیمان آسٹریا دے مشہور دار السلطنت ویانا دی طرف ودھیا۔
محاصرۂ ویانا
سودھوزاپولیا نوں اس دے عہدے اُتے بحال کیتا تے فتنے دی جڑ کٹنے دی غرض توں آسٹریا دا رخ کیتا۔ 27 ستمبر نوں راجگڑھ ویانا دا محاصرہ شروع کیتا۔ ایہ محاصرہ طویل ہوئے گیا، موسم بہت خراب سی، رسد دی کمی سی، رستےآں دی خرابی دی وجہ توں سلطان نوں وڈی توپاں ہنگری وچ ہی چھوڑنی پئی سن، اس لئی ایہ محاصرہ بے نتیجہ رہیا تے سلطان نوں واپس آنا پيا لیکن یورپ دے قلب تک مسلماناں دے قدم پہنچنے دے باعث انہاں دی اہل یورپ اُتے وڈی دھاک بیٹھ گئی۔ تن سال بعد سلطان نے فیر آسٹریا دا رخ کیتا لیکن صرف اک مقام گونز نوں فتح کرنے وچ تن ماہ دا عرصہ لگ گیا وار اوتھے توں استیریا نوں فتح کرکے سلطان نومبر وچ قسطنطنیہ واپس پہنچ گئے تے فیر آسٹریا توں عارضی صلح ہوئے گئی۔
ایران دے خلاف کارروائی
سودھوسلیمان دا چھٹا وڈا حملہ ایران دے خلاف سی۔ سلطان دے وزیر اعظم ابراہیم نے 941ھ بمطابق جولائی 1534ء وچ تبریز اُتے قبضہ کر ليا۔ ستمبر وچ سلطان بذات خود اس شہر وچ فاتحانہ انداز وچ داخل ہوئے۔ ایتھے توں ترک فوج نے ہمدان دے راستے بغداد دا رخ کیتا۔ سلطان بغداد وچ چار ماہ رہے فیر ایرانیاں نے چونکہ مفتوحہ علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا سی اس لئی ترک افواج نے اک بار فیر ایران دا رخ کیتا تے آذربائیجان تے ہور کئی علاقے فتح کرلئے۔ 23 رجب 943ھ بمطابق 17 جنوری 1534ء نوں سلطان واپس قسطنطنیہ پہنچ گیا۔
ہنگری دی عثمانی سلطنت وچ شمولیت
سودھواس دے بعد سلطان چند سالاں تک مختلف چھوٹی وڈی مہمات وچ مصروف رہے۔ ادھر فرڈیننڈ تے زاپولیا نے ہنگری نوں اک معاہدے دے تحت آپس وچ تقسیم کر ليا سی لیکن صرف اک سال بعد زاپولیا دا انتقال ہوئے گیا سی جس دے بعد فرڈیننڈ نے اپنی حریف طبیعت توں مجبور ہوکے فیر پورے ہنگری اُتے قبضہ جمنیا چاہیا، سلطان نوں ایہ اطلاعات ملیاں تاں انہاں نے ربیع الآخر 948ھ بمطابق اگست 1541ء وچ ہنگری دا رخ کیتا۔ شہر بوڈا تے ہور کئی شہر فتح کیتے تے انہاں نوں اپنی مملکت وچ شامل کے لیا تے صرف ٹرانسلوانیا نوں زاپولیا دی بیوہ ملکہ ایزابیلا دے لئی چھڈ دتا۔ دالپور، ہیکلوس، فونفکیرشن اُتے وی مسلماناں دا قبضہ ہوئے گیا۔ ایتھے ترک دستے متعین کر دتے گئے۔ ہنگری نوں سنجقاں وچ تقسیم کر دتا گیا تے ایتھے ترک گورنر مقرر کیتے گئے۔
1547ء وچ شہنشاہ چارلس پنجم تے فرڈیننڈ نے سلطان توں ست سالہ صلح کرلئی تے ہنگری تے ٹرانسلوانیا اُتے سلطان دا قبضہ ہوئے گیا۔ فرڈیننڈ نے اک کثیر رقم سالانہ خراج دینے دا وعدہ کیتا۔ اس دے بعد چند سالاں وچ سلطان نے ایران وچ اندر تک حملے کیتے۔ بغداد، موصل، یریوان، آرمینیا تے بین النہرین (میسوپوٹیمیا) نوں اپنی مملکت وچ شامل کے لیا۔ ادھر عدن اُتے قبضہ کیتا تے بحیرہ روم وچ اپنے طاقتور بحری بیڑے تے امیر البحر خیر الدین پاشا باربروسا دے شاندار کارنامےآں دی بدولت الجزائر، طرابلس تے بحیرہ ایجیئن دے متعدد جزیرے فتح کیتے۔ اس زمانے وچ بری قوت دے اعتبار توں ایشیا یا یورپ دی کوئی سلطنت دولت عثمانیہ دے برابر نہ سی تے بحری لحاظ توں وی اس دا شمار دنیا دی چند وڈی مملکتاں وچ ہُندا سی۔
پارگلی ابراہیم پاشا
سودھوپارگلی ابراہیم پاشا جسنوں فرنگ ابراہیم پاشا (مغربی)، مقبول ابراہیم پاشا جو توپ قاپی محل وچ اس دی موت دے بعد مقتول ابراہیم پاشا ہوئے گیا۔ اوہ سلطنت عثمانیہ دا پہلا وزیر اعظم سی جسنوں سلیمان اول نے ایہ مرتبہ عطا کیتا۔
ابراہیم پارگا دا پیدائشی مسیحی سی جسنوں بچن وچ ہی غلام بنا دتا گیا۔ اوہ تے سلیمان اول بچپن توں ہی گہرے دوست بن گئے سن ۔ سلطان سلیمان نے 1523ء وزیر اول پیری محمد پاشا نوں جسنوں اس دے والد سلیم اول نے وزیر اول مقرر کیتا سی، تبدیل کر کے ابراہیم پاشا نوں وزیر اعظم مقرر کیتا۔ ابراہیم تیرہ سال تک اس عہدے اُتے فائز رہیا۔ لیکن 1536ء وچ سلطان نے ابراہیم پاشا نوں سزائے موت دا حکم دتا تے اس دی جائداد بحق سرکار ضبط کر لئی گئی۔
1520ء وچ سلیمان اول دے تخت نشین ہونے دے بعد اسنوں مختلف عہدے ملے، جس وچ سب توں پہلے اوہ مصاحب خاص بنیا۔
سلیمان دی فوج دے اک ماہر کماندار ہونے دے باوجد فارسی صفوی سلطنت دے خلاف جنگ وچ اوہ سلطان دی نظراں توں گر گیا۔ عثمانی-صفوی جنگ (1532–55) دے دوران اس نے اپنے ناں دے نال سلطان وی شامل کے لیا، جسنوں سلیمان نے اپنے لئی سنگین توہین گردانا۔[۴] اس دے علاوہ ابراہیم تے اس دے سابقہ ناصح سکندرچلبی دے وچکار صفوی جنگ دے دوران بار بار فوجی قیادت تے پوزیشناں اُتے جھڑپاں ہوئیاں۔ انہاں واقعات دی بنا اُتے 1536ء وچ اسنوں سزائے موت دتی گئی ( سکندرچلبی نوں اک سال پہلے 1535ء وچ سزائے موت دے دتی گئی)۔ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ ابراہیم پاشا سلیمان اول دی بیوی خرم سلطان دی سازشاں دا شکار ہويا۔ ابراہیم شہزادہ مصطفیٰ جو ماہ دوراں سلطان تے سلیمان اول دا سب توں وڈا بیٹا سی تے تخت دا ظاہری وارث وی سی نوں سلطان بنانا چاہندا سی مگر خرم سلطان اپنے بیٹے نوں سلطان بنانا چاہندی سی۔ شہزادہ مصطفیٰ نوں 6 اکتوبر، 1553ء نوں سلطان نے غداری دے جرم وچ موت دی سزا سنائی، جس دے لئی خرم سلطان نے عرصے توں سازشاں دا جال بن رکھیا سی۔
وفات
سودھو1565ء وچ آسٹریا نال جنگ فیر شروع ہوئے گئی جس وچ مسیحیاں نے کچھ کامیابیاں حاصل کيتیاں ۔ سلطان اس زمانے وچ بیمار سن انہاں نوں گٹھیا دی شکایت سی اس دے باوجود مردانہ وار افواج دی قیادت دے لئی نکل آئے۔ آسٹریا دے قلعہ سگتوار دا محاصرہ 2 اگست 1565ء نوں شروع ہويا تے 8 ستمبر تک جاری رہیا تے قلعہ فتح ہوئے گیا تے اس وقت جدوں لشکر اسلام کامیابی دے پھریرے لہراندا ہويا قلعے وچ داخل ہوئے رہیا سی لیکن سپاہی اس اندوہناک حقیقت توں بے خبر سن کہ انہاں دا محبوب سلطان ہن انہاں دے درمیان نئيں بلکہ اوہ 9 تے 10 صفر بمطابق 5 تے 6 ستمبر دی درمیانی شب ہی انہاں نوں چھڈ کے اپنے خالق حقیقی توں جا ملیا اے۔ سلطان دی وفات دی خبر وزیر اعظم صوقوللی پاشا نے دانستہ مخفی رکھی تے فتح دے بعد اسنوں عام کیتا۔ فتح دے شادیانے فورا موقوف ہوئے گئے تے فضا سوگوار ہوئے گئی۔ سلطان دی میت واپس قسطنطنیہ لیائی گئی جتھے خود انہاں دی تعمیر کردہ مسجد سلیمانیہ وچ انہاں نوں سپردخاک کیتا گیا۔
کارنامے
سودھوسلطان نے حکومت دے ادارےآں دا انتظام اس قدر عمدگی توں کیتا کہ اسنوں مثالی انتظام کہیا جاسکدا اے۔ انہاں دا دور اک جمہوری دور سی۔ انہاں نے شاہی خاندان دے افراد دی بجائے وزیر اعظم صوقوللی پاشا نوں نظم و نسق سونپ دتا سی۔ انہاں نے قانون سازی دی طرف خصوصی توجہ دتی، فوج دی نظم و تربیت، فوجی نظام جاگیرداری، زمینی جائداد دے قوانین، پولیس تے فوج دی خدمات دے عوض جاگیر وغیرہ دینے دا ضابطہ تے آئین مرتب کروایا۔ انہاں نے محصول دی مقدار خود مقرر دی سی۔ قانون دی رو توں کاشتکار اراضی دا مالک سی۔ کاشتکاراں نوں میسر سہولیات دی وجہ توں ہنگری دے علاقےآں وچ مقیم اکثر مسیحی کاشتکار بھج دے مسلماناں دے علاقے وچ آباد ہوئے گئے۔ مختلف جرائم دے لئی سزاواں مقرر کيتیاں گئیاں تے انہاں تمام قوانین نوں بعد وچ مجموعے دی شکل وچ مرتب کیتا گیا۔ سلطان نے ملک بھر وچ اشیائے صرف دی قیمتاں مقرر کاں،محکمۂ انسداد بے رحمی حیوانات بنوایا۔ سرکاری دفاتر وچ ریکارڈ مرتب کروائے جو "کوتکات" کہلاندے سن ۔ انہاں نے آب رسانی دے نظام نوں وی بہت ترقی دتی۔ قسطنطنیہ وچ اک وڈی نہر جاری کروائی تے مکہ مکرمہ دی پرانی نہراں دی مرمت کروائی۔ وڈے شہراں وچ ہسپتال قائم کیتے تے پل بنوائے۔ مکہ مکرمہ وچ چاراں فقہی مذاہب دے لئی چار مدرسے قائم کیتے۔ متعدد شہراں وچ خوبصورت مسیتاں تعمیر کرواواں جنہاں دے نال مدارس وی کم کردے سن ۔
1424ء وچ سلطان مراد ثانی دے زمانے وچ شیخ الاسلام دا عہدہ قائم ہويا سی، سلطان سلیمان نے اسنوں برقرار رکھیا تے ایہ عہدہ دولت عثمانیہ وچ 498 سال تک رہیا تے اس اُتے 131 علما فائز ہوئے۔
سلطان نے فوج نوں بہتر بنانے دا خاص انتظام کیہ انہاں دے پاس مستقل تنخواہ دار فوج 24 ہزار سپاہیاں اُتے مشتمل سی لیکن جنگ دے موقع اُتے دو لکھ سپاہی میدان وچ لیائے جاسکدے سن ۔ انہاں نے فوج نوں محض انتقامی جذبے توں کدی کسی مہم اُتے روانہ نئيں کیتا۔ جدوں وی فوج جنگ دے لئی روانہ ہونے لگتی تاں اسنوں سختی توں تاکید کيتی جاندی کہ اوہ عوام دی جان و مال نوں کوئی نقصان نہ پہنچائے۔
سلطان سلیمان اک عظیم فاتح ہونے دے نال نال اک عظیم شاعر وی سن ۔
فن تعمیر اوہ میدان اے جس وچ سلطان دے کارنامے اج وی مستحکم صورت وچ اپنی نوعیت تے جاہ و جلال دی داستاں بیان کر رہے نيں۔ سلطان نے مفتی ابو السعود دے فتوے دی بنیاد اُتے کعبۃ اللہ دی از سر نو تعمیر کروائی۔ سلطان دی تعمیر نے ترک سبھیاچار اُتے گہرے اثرات مرتب کیتے۔ اسيں سلیمان قانونی نوں سلطنت عثمانیہ دا شاہجہان کہہ سکدے نيں۔ انہاں دے دور دے مشہور ترین معمار سنان پاشا سن ۔ سلطان دے دور وچ جو مسیتاں تعمیر ہوئیاں انہاں وچ بلند ترین مقام جامع سلیمانیہ دا اے جو 1550ء توں 1556ء دے درمیانی عرصے وچ تعمیر ہوئی۔ ایہ عظیم مسجد شہر قسطنطنیہ (موجودہ استنبول) دی سب توں اُچی پہاڑی اُتے تعمیر کيتی گئی تے اج وی موجود اے۔ سلطان دی قبر مسجد دے صحن وچ موجود اے تے اوتھے سلیمان ثانی تے کئی ہور عثمانی خواتین دی قبراں وی نيں۔
ان تمام کارنامےآں تے خوبیاں دے باوجود سلیمان اعظم اوہ بلند مقام حاصل نہ کرسکے جو خلفائے راشدین یا عمر بن عبدالعزیز دا سی بلکہ اسيں انہاں نوں نور الدین، صلاح الدین تے اورنگزیب ورگی جلیل القدر ہستیاں دے مقابلے وچ وی پیش نئيں کرسکدے۔
نور الدین، صلاح الدین تے اورنگزیب ہر فیصلہ تحقیق دے بعد کردے سن ۔ بیت المال توں مقررہ رقم لیندے سن البتہ سلیمان نوں ہارون الرشید، مامون الرشید، ملک شاہ سلجوقی تے شاہجہان جداں بادشاہاں دی صف وچ شمار کیتا جاسکدا اے، اوہ جمہوری حکمران نئيں سن تے اپنی مرضی دے مطابق فیصلے کردا سن، ہر معاملے نوں عدالت وچ پیش کرنا ضروری نئيں سمجھدا سن ایہی وجہ اے کہ انہاں نے لوکاں دے بہکانے توں شبہ وچ آکے اپنے اک لڑکے مصطفیٰ تے اپنے سب توں بہترین وزیر اعظم ابراہیم نوں قتل کرادتا۔
سلیمان اعظم شیر شاہ سوری تے جلال الدین محمد اکبر دے ہمعصر سن لیکن اس دے باوجود اپنے زمانے دا سب توں وڈا حکمران سن ۔ شیر شاہ سوری دی سلطنت چھوٹی سی تے انہاں نے صرف 4 سال حکومت کیتی جدوں کہ اکبر نے یقیناً اک وڈی سلطنت قائم کيتی جو پائیدار وی سی لیکن سلیمان دی زندگی وچ اکبر دی حکومت نوں پورا عروج نئيں ہونے پایا سی اس طرح سلیمان اپنی زندگی وچ دنیا دے سب توں وڈے حکمران سن ۔
بیرونی مقالے
سودھوحوالے
سودھو- "عظیم مسلمان شخصیتاں"، ماہنامہ رابطہ، مصنف: کلیم چغتائی
- دولت عثمانیہ: ڈاکٹر محمد عزیز
- سلاطین ترکیہ: اسٹینلے لین پول/ نصیب
- دس سلطان: سید بشیر احمد اسعدی
- تریخ ترکیہ: نصیر احمد ناصر
- دائرۂ معارف اسلامیہ
- ↑ ۱.۰ ۱.۱ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn20011018975 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۵ دسمبر ۲۰۲۲
- ↑ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn20011018975 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱ مارچ ۲۰۲۲
- ↑ این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn20011018975 — اخذ شدہ بتاریخ: ۷ نومبر ۲۰۲۲
- ↑ Kinross, 230.
سلیمان اعظم جم: 6 نومبر 1494ء موت: 5 ستمبر 1566ء
| ||
شاہی القاب | ||
---|---|---|
پیشرو سلیم اول |
سلطان سلطنت عثمانیہ 22 ستمبر 1520ء nbsp;–5 ستمبر، 1566ء |
جانشین سلیم ثانی |
مناصبِ اہل سنت | ||
پیشرو سلیم اول |
خلیفہ 22 ستمبر 1520 – 5 ستمبر 1566 |
جانشین سلیم ثانی |