ازبکستان
ازبکستان | |
---|---|
پرچم | نشان |
شعار |
|
ترانہ: ازبکستان کا ریاستی ترانہ | |
زمین و آبادی | |
متناسقات | 41°N 66°E / 41°N 66°E [۱] |
بلند مقام | حضرت سلطان (4643 میٹر ) |
رقبہ | 448978 مربع کلومیٹر |
دارالحکومت | تاشقند |
سرکاری زبان | ازبکی [۲] |
آبادی | 34915100 (۲۰۲۱)[۳] |
| 16797144 (۲۰۱۹)[۴] |
| 16783206 (۲۰۱۹)[۴] |
حکمران | |
طرز حکمرانی | صدارتی نظام |
اعلی ترین منصب | شوکت میرضیایف (۸ ستمبر ۲۰۱۶–) |
سربراہ حکومت | عبداللہ عاریپوف (۱۴ دسمبر ۲۰۱۶–) |
قیام اور اقتدار | |
تاریخ | |
یوم تاسیس | ۱۹۹۱ |
عمر کی حدبندیاں | |
شادی کی کم از کم عمر | 17 years old |
شرح بے روزگاری | 11 percent (۲۰۱۴)[۵] |
دیگر اعداد و شمار | |
منطقۂ وقت | متناسق عالمی وقت+05:00 |
ٹریفک سمت | دائیں [۶] |
ڈومین نیم | uz. |
سرکاری ویب سائٹ | باضابطہ ویب سائٹ |
آیزو 3166-1 الفا-2 | UZ |
بین الاقوامی فون کوڈ | +998 |
ترمیم |
ازبکستان، باضابطہ ناں جمہوریہ ازبکستان (ازبک زبان: O‘zbekiston Jumhuriyati، اوزبکستون جمہوریندی) وسط ایشیا خشکی توں محصور (landlocked) ملک اے۔ اس دی سرحداں مغرب و شمال وچ قازقستان، مشرق وچ کرغزستان اتے تاجکستان اتے جنوب وچ افغانستان اتے ترکمانستان توں ملدِیاں نيں۔
ایہہ لیختینستائن دے بعد دنیا دا واحد ملک اے جو چاراں طرف توں ایداں دے ملکاں وچ گھرا اے جیہڑے آپ وی سمندر توں محروم نيں۔ انگریزی وچ اسنوں doubly landlocked country کہیا جاندا اے ۔
ملک دی قومی زبان ازبک اے جو اک ترک زبان اے جیہڑی ترکی اتے ہور ترک زباناں توں رلدی ملدی اے۔ چند ذرائع بھانے ملک دی کل آبادی دا تقریباً 42 فیصد تاجک النسل نيں۔ لفظ ازبک دا مطلب حقیقی/اصل (اوز) رہنما(بک) اے۔
ازبکستان وشکارلے ایشیاء دا چارے پاسیوں سکے تھاں وچ پھسیا اک دیس اے۔ ایہہ اک قنونی، صدارتی لوکراج اے جیہدے وچ 12 صوبے ، اک اپنے آپ تے چلنوالا لوکراج اتے اک اک ازاد نگر اے۔ ازبکستان دی ولگن 5 دیساں: قازقستان تے ارال سمندر اتر وچ، تاجکستان چڑھدے دکھن ول، کرغیزستان چڑھدے اتر ول، دکھن وچ افغانستان اتے لہندے دکھن ول ترکمانستان اے۔ 1924 توں 1991 تک ایہہ سوویت یونین دا انگ رہیا۔
ازبکستان دے پرمکھ شہراں وچّ راجگڑھ تاشکند دے علاوہ سمرقند اتے بخارا دا ناں نال لیا جا سکدا ہے۔ ایتھے دے مول واسی مکھ طور تے ازبک نسل دے ہن ، جو بول-چال وچّ ازبک بولی بولدے ہن۔
جغرافیہ
سودھوازبکستان 447,400 مربی کلومیٹر (172,700 مربع میل) تھاں تے پھیلیا ہویا اے۔ اوہ تھاں نال دنیا دا 56واں اتے لوک گنتی نال دنیا دا 42واں وڈا دیس اے۔ ایہہ چڑھدے توں لہندے ول 1,425 کلومیٹر (885 میل) تھاں تے اتے اتر توں دکھن ول 930 کلومیٹر(580 میل) تھاں تے ہے۔ ایہدے اتر ول قازقستان اتے ارال سمندر ، چڑھدے دکھن ول تاجکستان ، چڑھدے اتر ول کرغیزستان ، دکھن وچ افغانستان اتے لہندے دکھن ول ترکمانستان اے۔ ازبکستان وڈے ایشیائی دیساں وچوں اے اتے ایہدی ولگن چارے وشکارلے ایشیائی دیساں ملی اے۔ ایہدی تھوڑی جیہی ولگن( 150 کلومیٹر / 93 میل) دکھن ول ولگن افغانستان نال وی ملدا اے۔ ایہہ اک سکا اتے چارے پاسیوں دوجیے دیساں وچ پھسیا اک دیس اے۔ 10٪ توں وی گھٹ تھاں تے وائی بیجی ہوندی اے اتے ریندے دیس اتے پہاڑ تے اک وڈی روہی قزل قم اے۔ حضرت سلطان دی چوٹی 4,643 میٹر(15,233 فٹ) نال ازبکستان دی سبھ توں اُچّی تھاں اے۔
ازبکستان وسط ایشیا وچ واقع اک ملک اے۔ اس دے جنوب وچ ترکمانستان تے افغانستان نيں۔ اس دا رقبہ 447,000 مربع کلو میٹر اے جو ہسپانیہ یا کیلیفورنیا دے برابر اے۔ ایہ مشرق تاں مغرب 1425 کلو میٹر تے شمال تاں جنوب 930 کلو میٹر تک پھیلا ہويا اے۔ اس دی سرحد جنوب مغرب وچ ترکمانستان، شمال وچ قازقستان، جنوب وچ تاجکستان تے مشرق وچ کرغیزستان توں ملدی نيں۔ ازبکستان نہ صرف وسط ایشیا دی سب توں وڈی ریاستاں وچوں اک اے بلکہ ایہ واحد ریاست اے جس دی سرحداں باقی باقی چار ریاستاں توں ملدی نيں۔ چونکہ بحیرہ قزوین دا تعلق کسی سمندر توں نئيں اے لہذا ازبکستان انہاں دو ملکاں وچوں اک اے جو مکمل طور توں زمین بند ملک توں گھرا ہويا اے۔ یعنی ایہ مکمل طور توں زمین بند ملک اے جس دا کھلے سمندر توں کوئی تعلق نئيں اے۔ دوسرا ایسا ملک لیختینستائن اے۔
جغرافیہ تے نکاسی
سودھوازبکستان دی آب ہويا کافی مختلف اے۔ ایتھے دی زمین متوسط وی اے تے کل رقبہ دا تقریباً 80 فیصد ریگستان اُتے مشتمل اے، ایتھے دے پہاڑ سطح سمندر توں تقریباً 4500 میٹر بلند نيں۔ ازبکستان جنوب مغربی حصہ تیان شاہ دی پہاڑیاں اُتے مشتل اے تے ایہ کرغیزستان تے تاجکستان تک پھیلی ہوئیاں نيں تے وسط ایشیا تے چین دے وچکار حد ٍفاصل دا کم کردی نيں۔ ازبکستان دے انتہائی شمال وچ کرزل قوم نامی ریگستان اے جو قازکستان دے جنوبی حصہ تک پھیلا ہويا اے۔ ازبکستان دا سب توں زرخیز حصہ وادئ فرغانہ اے جس دا رقبہ 21440 مربع کلو میٹر اے تے کرزل قوم دے مشرق وچ واقع اے جو شمال، جنوب تے مشرق دی جانب توں پہاڑ توں گھرا ہويا اے۔ وادئی فرغانہ دا مغربی کنارہ دریائے سیحاں توں نوازیا گیا اے۔ ایہ دریا ازبکستان دے شمال مشرقی علاقہ توں ہوئے کے لنگھدی اے ،اور قازکستان توں شروع کر کرزل قوم وچ ختم ہُندی اے۔
ازبکستان نوں سیراب کرنے دے لئی دو وڈی ندیاں امو دریا تے دریائے سیحاں اے جو بالترتیب تاجکستاناور کرغیزستان توں شروع ہُندی نيں۔ ایہ وسط ایشیا دی دو اہم ندیاں نيں۔ انہاں دا پانی عام طور اُتے سینچائی دے کم آندا اے تے کئی سارے مصنوعی نالے وی انہاں اُتے بنائے گئے نيں۔ سوویت دے زمانہ وچ اک قرارداد منظور ہوئی سی جس دے تحت کرغیزستان تے تاجکستان انہاں ہی دو ندیاں دا پانی قازقستان، ترکمانستان تے ازبکستان نوں مہیا کردا سی تے بدلے وچ اوہ تن ملکاں انہاں دو ملکاں نوں تیل تے گیس دیندے سن ۔ لیکن سوویت اتحاد دے زوال دے بعد ایہ معاہدہ وی کالعدم ہوئے گیا تے حالے تک کوئی نواں معاہدہ نئيں ہوپایا اے۔ [۷]
اتہاس
سودھوانسانی وسوں اتھے عیسیٰ دے 2000 سال پہلاں توں ہے۔ اجیہا منیا جاندا ہے کہ اجوکے ازبکاں نے اتھے پہلاں توں بسے آریہ نوں باہر کڈ دتا۔ 327 قبل مسیح وچّ سکندر جدوں دنیا فتح (جو اصل وچّ فارس فتح توں زیادہ نہیں سی) اتے نکلیا تاں اتھے اسنوں بہت مزاحمت دا ساہمنا کرنا پیا۔ اسنے اتھے دی شہزادی روکسانا نال ویاہ وی کیتا پر لڑائی وچّ اسنوں بہتا فائدہ نہیں ہویا۔ سکندر دے بعد ایران دے پارتھی اتے ساسانی سامراج دا انگ ایہہ اٹھویں صدی تکّ رہا۔ اسدے بعد عرباں نے خراسان اتے قبضہ کر لیا اتے علاقے وچّ اسلام دا پرچار ہویا۔
نونوی صدی وچّ ایہہ سامانی سلطنت دا انگ بنیا۔ سامانیاں نے پارسی دھرم چھڈکے سنی اسلام نوں قبول کیتا۔ چودویں صدی دے انت وچّ ایہہ تدّ اہم علاقہ بن گیا جدوں اتھے امیر تیمور دا راج قایم ہویا۔ تیمور نے وشکارلے اتے لہندے ایشیا وچّ انوکھی کامیابی پائی۔ تیمور نے عثمانی سلطنت دے سلطاناں نوں وی ہرا دتا سی۔ اننیویں صدی وچّ ایہہ ودھدی ہوئی روسی سلطنت اتے 1924 وچّ سوویت یونین دا میمبر دا انگ بنیا۔ 1991 وچّ اسنے سوویت یونین توں آزادی حاصل کیتی۔
اُزبکستان اک ایداں دے علاقے وچ شامل سی جو تریخ دے دوران مختلف ناواں توں جانیا جاندا رہیا۔ اُس علاقے نوں ماوراء النہر (یعنی دریاؤں دے بیچ واقع ملک)، تارتاری تے تُرکستان کہیا جاندا تھا۔ اُزبکستان دے کچھ شہر شاہراہِریشم دے نیڑے واقع سن ۔ پندرہويں صدی دے شروع توں اِس راستے اُتے سفر کرنے والے تاجر اِنہاں شہراں وچ ٹھہرا کردے سن ۔ اک وقت سی جدوں شاہراہِریشم چین نوں بحیرۂروم نال ملاندی سی۔
آجکل اُزبکستان وچ کپڑے دی صنعت وچ زیادہتر چیزاں ریشم دی بجائے کاٹن توں بنائی جاندیاں نيں۔ بازاراں وچ کاٹن، اُون یا ریشم دے بنے خوبصورت قالین وی فروخت کیتے جاندے نيں۔
صدیاں دے دوران اُزبکستان دی سبھیاچار اُتے بہت ساریاں قوماں نے گہرا اثر ڈالیا اے ۔ کئی مشہور فاتحین تے اُنہاں دیاں فوجاں اِس دے شہراں اُتے قبضہ کرنے دے لئی اِس دے پہاڑی تے ریگستانی علاقےآں توں گزريں۔ اِنہاں فاتحین وچ سکندرِاعظم شامل سن جنہاں نے ایتھے دی اک مقامی لڑکی رُخسانہ نال شادی کيتی۔ منگولیا نال تعلق رکھنے والے چنگیز خان نے وی اِس علاقے اُتے قبضہ کِیا۔ تے بعد وچ امیر تیمور (تیمورلنگ) نے اِس علاقے نوں فتح کر ليا جو کہ اُنہاں دا آبائی علاقہ وی تھا۔ امیر تیمور تریخ دے اُنہاں حکمراناں وچوں اک سن جنہاں نے بہت وسیع سلطنت اُتے حکمرانی کيتی۔
اُزبکستان دے شہراں وچ بہت ساریاں قدیم تے عالیشان عمارتاں نيں جنہاں دے گنبد نیلی ٹائلاں توں سجے نيں۔ اِنہاں وچوں زیادہتر عمارتاں نوں آجکل سکولاں دے طور اُتے اِستعمال کِیا جاندا اے ۔
شاہراہِریشم۔ اِس شاہراہ دا کچھ حصہ اُس علاقے وچ سی جسنوں ہن اُزبکستان کہیا جاندا اے ۔ اک وقت سی جدوں اِس شاہراہ نوں تجارتی دُنیا وچ بہت اہم مقام حاصل تھا۔ تقریباً دوسری صدی قبل از مسیح توں لے کے پندرہويں صدی دے آخر تک اِس شاہراہ نوں تجارت دے لئی اِستعمال کِیا جاندا تھا۔ لیکن فیر تجارتی مال سمندری رستےآں دے ذریعے یورپ توں بھارت لے جایا جانے لگیا جس دی وجہ توں اِس شاہراہ دی اہمیت کم ہوئے گئی۔
پہلی ملینیم پہلے از مسیح وچ ایران دے خانہ بدوش نے وسط ایشیا دی ندیاں اُتے آبپاشی دا نظام قائم کيتا تے بخارا و سمرقند جداں شہر آباد کیتے۔ اپنے محل وقوع دی وجہ توں ایہ علاقے بہت جلد آباد ہوئے گئے تے چین و یورپ دے درمیان وچ آمد و رفت دا سب توں اہم راستہ بن گئے جسنوں بعد وچ شاہراہ ریشم دے ناں توں جانا گیا۔ چین و یورپ دے تجارتی راستہ ہونے دی وجہ توں ایہ علاقہ کافی مالدار ہوئے گیا۔ اس تجارت توں سب توں زیادہ فائدہ سوغدائی ایرانی قبیلہ نوں ہويا۔ ستويں صدی عیسوی وچ ماوراء النہر اکھوائے جانے والے اس علاقے وچ سب توں وڈا انقلاب اس وقت آیا جدوں عرب قوم نے ایتھے اسلام دا پرچم لہرا دتا تے ایويں ایہ علاقہ اسلام دے زیر آغوش آگیا۔ 8واں تے نويں صدی عیسوی وچ ایہ علاقہ خلافت عباسیہ دے زیر حکومت سی تے ایہی زمانہ تعلیم تے سبھیاچار دا سنہری دور منیا جاندا اے۔ اس دے بعد ترکاں نے شمال دی جانب توں علاقہ وچ دخل اندازی شروع دی تے نويں صوبے آباد کیتے، انہاں وچ بوہت سارے ایرانی نسل دے لوک وی سن ۔ 12واں صدی تک کئی صوبے آباد کیتے جا چکے سن، ہن باری سی ماوراء النہر نوں متحد کرنے کی، لہٰذا انہاں نے ایران تے خوارزم دے علاقے نوں ملیا کے ماوراء النہر نوں اک وڈے صوبے وچ منتقل کر دتا جو بحیرہ ارال دے جنوب تک پھیلا ہويا سی۔ 13واں صدی دے اوائل وچ منگول دے چنگیز خان دی چنگاری ایتھے وی پہنچی تے پورے علاقہ نوں تہس نہس کر دتا تے ایرانی بولنے والےآں نوں وسط ایشیا دے دوسرے علاقےآں دی طرف دھکیل دتا۔ امیر تیمور دے زمانے وچ ماوراء النہر نے فیر توں پھلنا پھولنا شروع کيتا تے اس بار ا س دا مرکز سمرقند سی۔ تیمور دے بعد ایہ صوبہ کئی حصےآں وچ بٹ گیا تے 1510ء وچ ازبیک دے قبیلے نے وسط ایشیا اُتے قبضہ کر ليا۔ [۸]
سولہويں صدی وچ ازبیک وچ دو مد مقابل خانیت آمنے سامنے ہوئے: خانیت بخارا تے خانان خیوہ۔ اس زمانہ وچ چونکہ سمندی سفر کامیاب ہوئے رہیا سی لہٰذا شاہراہ ریشم زوال پزیر ہوئے گیا۔ خانیت نوں ایرانیاں نال جنگ لڑنی پئی تے انہاں دا کوئی ساتھی وی نئيں سی۔ شمالی گھمککڑاں نے وی انہاں اُتے حملے کے دے انہاں نوں کمزور کر دتا سی تے اوہ وکھ تھلگ ہوئے گئے۔ 1729ء تاں 1741ء دے درمیان وچ ایران دے نادر شاہ نے خانیت نوں اک علاقہ تک محدود کر دتا۔ 19واں صدی دے اوائل وچ تن ازبیک قبائل- خانیت بخارا، خانیت خیوہ تے خانیت خوقند نے اپنی پسپائی توں ابھرنے دا ہلکا جہا دور دیکھیا۔ لیکن صدی دے نصف آندے آندے اس دی زرخیزی تے تجارتی مالداری نوں روس دی نظر لگ گئی۔ خصوصا اس دی کپاس دی کھیتی اک اہم ذریعہ سی جس توں ایتھے خوب تجارت ہُندی سی۔ روس نے ايسے لالچ وچ وسط ایشیا وچ اپنی پوری فوج لگادی۔ 1876ء وچ روس نے تِناں خانیت اُتے قبضہ کر ليا تے موجودہ دور دا ازبکستان اس دی زیر حکومت آگیا تے خانیت دے اختیارات کافی حد تک محدود کر دتے گئے۔ 19واں صدی دے دوسرے نصف وچ روس نے ازبکستان دی روسی آبادی نے ترقی دی تے ایتھے انڈسٹری دا آغاز ہويا۔ [۸]
ویہويں صدی دا آغاز جدت پسند تحریک دا بیج لے کے نمودار ہويا۔ موجودہ ازبکستان وچ شروع ہوئی ایہ تحریک نے روس نوں ایتھے توں بھگا دینے دی منگ شروع کر دتی۔ 1916ء وچ وسط ایشیائی لوکاں دے پہلی جنگ عظیم وچ حصہ لینے دے جواب وچ ازبکستان تے ہور علاقےآں وچ اک پرتشدد حزب مخالف دا آغاز ہويا۔ 1917ء وچ زار دے خاتمے دے بعد جدت پسنداں نے خانیت خوقند وچ اک مختصر مدتی آزاد ریاست قائم کيتی۔ بولسویک جماعت دے ماسکو وچ اقتدار حاصل کرنے دے بعد جدت پسند دو حصےآں وچ بٹ گئے، اک نے روسم کمیونزم نوں اپنایا تاں دوسرے نے عام ترقی پسندی نوں اختیار کيتا تے ايسے توں بسماچی تحریک تحریک دی ابتدا ہوئی۔ چونکہ ایہ تحریک 1920ء دے اوائل وچ کچل دتی گئی سی لہذا فیض اللہ خوجائے جداں علاقائی لیڈراں نے ازبکستان وچ طاقت حاصل کر لئی۔ 1924ء وچ سویت اتحاد نے ازبک سویت سوشلسٹ ریپبلک قائم کيتا جس وچ موجودہ تاجکستان تے ازبکستان شامل سن ۔ 1929ء وچ تاجکستان اک آزاد ریاست بن گیا جس دا ناں تاجک سوویت اشتراکی جمہوریہ رکھیا گیا۔ 1920-1930ء وچ وسیع پیمانے اُتے فصل کٹائی دی وجہ توں وسط ایشیا اک وڈے قحط دا شکار ہوئے گیا۔ 1930ء وچ فیض اللہ خوجائے تے ہور لیڈراں نوں سوویت لیڈر جوژف وی اسٹالن (اقتدار: 1927–1953) نے دھوکے توں قتل کر دتا۔ ازبکستان دی سیاست تے مشیعت دی روسی کاری دا دور 1930 توں 1970 تک چلا۔ اس دوران وچ روس نے ہرطرح توں علاقہ نوں لُٹیا تے برباد کيتا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران ميں نے اسٹالن نے قفقاز تے کرائمیا دے تمام قومی گروہاں نوں جلا وطن کر دتا تے سب نوں ازبکستان بھیج دتا تاکہ اوہ لوک جنگ دے خلاف کوئی متنوع حرکت نہ کرسکن۔ [۸] 1970ء دے آس پاس ازبکستان اُتے ماسکو دا تسلط کمزور ہُندا گیا کیونجے ازبک پارٹی دے لیڈر شرف راشدی نے اپنے رشتہ داراں تے دوستاں نوں حکومت دے عہدےآں اُتے فائز کيتا۔ 1980ء دی دہائی دے وسط وچ روس نے فیر توں ازبکستان اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی تے اوتھے دے سیاسی لیڈراں نوں جلاوطن کرنے لگا۔ اس حرکت توں ازبک قومیت نوں جلا ملی جو ہن تک روسی پالیسیاں توں خفا سن جداں کپاس دا مکمل نفع روس نوں جانا تے اسلامی اقدارات نوں ختم کرنا وغیرہ۔ 1980ء دی دہائی وچ سوویت اتحاد دے رہنما میخائیل ایس (اقتدار: 1985-91ء) دی لبرل اُتے مبنی پالیسیاں تے ماحول نے سیاسی مخالف طاقتاں نوں جنم دتا تے ازبکستان دی سماجی پالیسی دی مخالفت شروع ہوئی۔ 1989ء وچ نسلی پرتشدد واقعات دا اک سلسلہ شروع ہويا جس دے بعد ازبیک نسل دے اسلام کریمو نوں کمیونسٹ پارٹی دا صدر بنایا گیا۔ 1991ء وچ ازبکستان دی سوویت نے سوویت اتحاد توں آزادی دا اعلان کر دتا تے اسلام کریمو آزاد ازبکستان دے پہلے صدر ہوئے۔ [۸]
1992ء وچ ازبکستان نوں نواں دستور ملیا مگر مرکزی حزب اختلاف ، برلیک اُتے پابندی لگیا دتی گئی تے میڈیا نوں دبانا شروع کيتا گیا۔ 1995ء وچ نیشنل ریفرینڈم دے ذریعے اسلام کریمو دے دور حکومت نوں 1997ء توں 2000ء تک بڑھادتا گیا۔ مشرقی ازبکستان وچ 1998ء تے 1999ء وچ پرتشدد واقعات اک سلسلہ شروع ہوئے گیا جس دی بنا اُتے اسلام پسنداں نوں نشانہ بنایا جانے لگا۔ 2000ء وچ کریمو نوں بالاجماع صدر منتخب کيتا گیا مگر انتخابات دا ایہ طریقہ بین القوامی تنقید دا نشانہ بنیا۔ ايسے سال دے آخر وچ ازبکستان نے تاجکستان دی سرحد اُتے کاناں دی کھدائی شروع دی جس توں دونے ملکاں دے تعلقات سنگین ہوئے گئے تے ازبکستان دنیا فیر وچ علاقائی غنڈے دے طور پو جانا جانے لگا۔ 2000ء دے آس پاس پڑوسی ریاستاں -کرغیزستان تے ترکمانستان دے نال تعلقات کشیدہ ہوئے گئے ۔ 2006ء وچ کرغیزستان دے نال اس وقت ہور خراب ہوئے گئے جدوں ازبکستان نے انہاں ہزاراں پناہ گزیناں دا معاوضہ منگ لیا جو فسادات دے دوران وچ انڈیجون توں کرغیزستان چلے گئے سن ۔ 2006ء وچ کریمو نے خود مختاری جاری رکھی تے حکومتی افسران تے عہدیداراں نوں کو برطرف کرنا بند نئيں کيتا۔ ایتھے تک کہ نائب وزیر اعظم نوں وی نئيں بخشا۔ [۸]
بحیرۂ ارال۔
سودھوکِسے زمانے وچ ایہ دُنیا دی چوتھی سب توں وڈی جھیل تھی۔ اِس جھیل وچ گِرنے والے دریاؤں دے پانی نوں کھیتیباڑی دے لئی اِستعمال کِیا جاندا اے اِس لئی جھیل دا پانی دن بہدن کم ہُندا جا رہیا اے ۔ اُزبکستان دی حکومت وسطی ایشیا دے ہور ملکاں دے نال مل کے اِس مسئلے نوں حل کرنے دی کوشش کر رہی اے ۔
آب و ہوا
سودھوازبکستان وچ خوب سردی تے خوب گرمی پڑدی اے۔ گرمی دا درجہ حرارت 40 ڈگری سیلسئس جدوں کہ سردی وچ درجہ حرارت 2- ڈگری سیلسئس تک رہندا اے۔
رقبہ تے سرحداں
سودھورقبہ
سودھو
کل: 447,400 مربع کلو میٹر
خشک: 425,400 مربع کلو میٹر
تر: 22,000 مربع کلو میٹر
رقبہ دا موازنہ
سودھوکیلیفورنیا توں تھوڑا وڈا اے، مراکش دے باکل برا اے تے سویڈن توں تھوڑا چھوٹا اے۔
زمینی سرحداں
سودھو
سرحد دی کل طوالت: 6221 کلو میٹر
سرحدی ملکاں: افغانستان 137 کلو میٹر، قازقستان 2203 کلو میٹر، کرغیزستان 1099 کلو میٹر، تاجکستان 1161 کلو میٹر تے ترکمانستان 1621 کلو میٹر۔
نوٹ ازبکستان دی سرحد بحیرہ ارال توں ملدی اے جس دی طوالت 420 کلو میٹر اے۔
اونچائی تے عمق
سودھو
عمیق تر: سیقرنیش قلی، سطح سمندر توں 12 میٹر گہرائی
بلند تر: حضرت سلطان، 4643 بلند۔
ذخائر
سودھوقدرتی گیس، پٹرولیم، کوئلہ، سونا، یورینیئم، چاندی، تانبا، سیسہ تے جست، ٹنگسٹن، مولیبڈینم توں مالا مال اے۔
ازبکستان دیاں بولیاں
سودھوآئین ازبکستان دے مطابق جمہوری ازبکستان دی بولی ازبک زبان اے۔ [۹]
ترک زباناں
سودھوازبک زبان ترک زباناں دی اک شاخ اے جو اویغور زبان دے بہت نیڑے اے دونے ترک خاندان دی کال روک زبان دے تعلق رکھدی نيں۔ ازبکستان دی سرکاری بولی صرف ازبک بولی اے تے 1992ء توں ایہ لاطینی حروفِ تہجی وچ لکھی جا رہی اے۔ [۱۰]
کراکل پاک وی اک ترکی بولی دی شاخ اے جو قازق زبان توں نیڑے اے تے قراقل پاقستان وچ بطور سرکاری بولی بولی جاندی اے ۔ تقریباً نصف ملین اس بولی نوں بولدے نيں۔ تقریباً 800,000 توں زیادہ لوک کزک بولی بولدے نيں۔
1920ء دی دہائی توں پہلے ازبک زباناں دی تحریری شکل تورکی کہلادیاں سن جنہاں نوں اہل مغرب چاغتائی کہندے سن تے ایہ زباناں خط نستعلیق وچ لکھی جادیاں سن۔ 1926ء وچ لاطینی حرعف تہجی متعارف کروایا گیا تے متعدد بار اس دی اصلاح ہوئی۔ 1940ء وچ سوویت نے سیریلک حروف تہجی نوں متعارف کروایا تے سوویت اتحاد دے سقوط تک اوہی زیر استعمال رہیا۔ 1993ء وچ ازبک بولی نے واپس لاطینی حروف تہجی اپنا لیا۔ 1996ء وچ اس وچ کچھ ترمیم کيتی گئی تے 2000ء توں اسکولاں وچ پڑھائی جارہی اے۔ اسکول، کالج تے یونیرسٹیاں وچ صرف لاطینی حروف تہجی ہی پڑھائی جاندی اے اُتے ازبکستان وچ منسوخ سیریلیک رسم الخط وی سرکاری طور اُتے مستعمل اے۔ کچھ ٹی وی چینل وی سیریلیک رسم الخط وچ متون نوں نشر کردے نيں۔ سیریلیک رسم الخط بزرگ نسل دے درمیان وچ زیادہ مشہور اے۔ [۱۱]
ہند یورپی زباناں
سودھوحالانکہ روسی زبان نوں آئینی طور اُتے سرکاری بولی دا درجہ حاصل نئيں اے مگر ایہ تمام میداناں عام استعمال وچ اے، ایتھے کہ سرکاری کاغذات وچ وی روسی بولی استعمال کیتی جاندی اے۔ ازبک بولی دے نال نال روسی بولی نوں وی نوٹری دے دستاویزات وچ زیر استعمال لیانے دی اجازت اے۔ [۱۲] روسی بولی عام بول دی چال دی بولی اے۔ خصوصا شہراں وچ اس دا استعمال عام اے۔ ایتھے تک کہ ملک وچ اک ملین ایداں دے لوک نيں جنہاں دی مادری بولی روسی زبان اے۔ [۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۶] تاجک زبان (فارسی زبان دی اک شکل) بخارا تے سمرقند جداں شہراں وچ عام بولی جاندی اے۔ ایتھے تاجک لوک سرکاری اعداد و شمار دے مطابق 1,5 ملین نيں تے غیر سرکاری ڈاٹا کہندا اے کہ انہاں دی تعداد 8 توں 11ملین اے۔ [۱۲] تاجک بولی انہاں دو شہراں دے علاوہوادئ فرغانہ دے کاسانسای، چوست، ازبکستان، ریشتان، ازبکستان تے ساخ ضلع جداں علاقےآں وچ بولی جاندی اے۔ اس دے علاوہ آہنگران ضلع، دریائے سیحاں دے باغستان ضلع تے شہر سبز، قرشی تے کتاب ضلع وچ وی بولی جاندی اے۔ ازبکستان دی تقریباً 10-15 فیصد آبادی تاجک بولی بولدی اے۔ [۱۸]
قانون
سودھوازبکستان دی شہریت حاصل کرنے دے لئی کسی خاص بولی دا آنا ضروری نئيں اے۔ [۱۶]
ازبکستان وچ مذاہب
سودھو2004ء دے اعداد و شمار دے مطابق ازبکستان وچ 88 فیصد مسلمان، 9 فیصد مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا تے 3 فیصد ہور مذاہب دے مننے والے نيں۔[۱۹]
مذہبی رائے شماری
سودھو2012ء وچ WIN-Gallup International' نے اک سروے کيتا جس وچ حصہ لینے والےآں وچوں 79 فیصد نے کہیا کہ اوہ مذہبی نيں، 18 فیصد نے خود نوں دہریہ دسیا تے 3 فیصد نے کوئی جواب نئيں دتا۔ [۲۰]
ازبکستان وچ مذہبی مراکز | N | ||
---|---|---|---|
1 | اسلام | 2 050 | |
2 | کوریائی مسیحی کلیسا | 52 | |
3 | روسی راسخ الاعتقاد کلیسیا | 37 | |
4 | اصطباغی کلیسیا | 23 | |
5 | پیندی کاسٹل | 21 | |
6 | سیونتھ ڈے ایڈوینٹسٹ چرچ | 10 | |
7 | یہودیت | 8 | |
8 | بہائیت | 6 | |
9 | کاتھولک کلیسیا | 5 | |
10 | نیو اپاسٹولک چرچ | 4 | |
11 | لوتھریت | 2 | |
12 | آرمینیائی رسولی کلیسیا | 2 | |
13 | یہوواہ دے گواہ | 1 | |
14 | کرشنا کنشسنیس | 1 | |
15 | بدھ مت | 1 | |
16 | چرچ آف وائس آف گاڈ | 1 | |
17 | بائبل سوسائٹی[۲۱] | 1 |
عہد سوویت
سودھوسوویت اتحاد دے تمام ملکاں وچ مارکس تے لینن توں متاثر دہریت دا بول بالا سی۔ سوویت نے اک اصطلاح رائج کيتی سی جسنوں گوساٹیزم (gosateizm) کہندے سن ۔ یہ( gosudarstvo) یعنی ریاست تے (atheism) یعنی دہریت دا مرکب اے۔ اس دا مقصد ریاست وچ دہریت نوں فروغ دینا، مذہب دے خلاف تعلیمی مواد چھاپنا تے نشر کرنا، نظام تعلیم وچ مذہب دے خلاف تدریسی مواد فراہم کرنا تے مذہبی نشانات نوں ختم کرنا سی۔ 1980ء دی دہائی تک سوویت مذہب دے اثر نوں ماند کرنے وچ کامیاب رہیا بااں طور کہ مسیتاں تے مدارس مقفل کر دتے گئے، مذہبی متون تے تعلیمات اُتے پابندی لگادتی گئی، مذہبی رہنماواں نوں مقید کر دتا گیا۔ [۲۲]
آزادی دے بعد
سودھوازبکستان اک سیکیولر ملک اے تے دستور دی دفعہ 61 دے مطابق مذہبی تنظیماں ریاست توں وکھ رہیاں گی تے قانون دی نظر وچ سب برابر ہاں گی۔کسی وی مذہبی تنظیم دے کم کاج وچ ریاست دی کوئی دخل اندازی نئيں ہوئے گی۔ [۲۳] 1990ء دی دہائی وچ سقوط سوویت دے وقتسعودی عرب تے ترکی دے متعدد مذہبی گروہ ازبکستان وچ آئئے تے صوفیت تے وہابیت دی تبلیغ کيتی۔ 1992ء وچ نامیغان نامی شہر وچ سعودی یونیورسٹی توں پڑھکر آئے کچھ طالبعلماں وچ اک سرکاری عمارت اُتے قبضہ کر ليا تے صدر کریمو توں منگ دی کہ اسلام نوں ریاست دا سرکاری مذہب ہونے دا اعلان کيتا جائے تے ملک وچ شرعی قانون نافذ کيتا جائے۔ حالانکہ انہاں دا ایہ منصوبہ کامیاب نہ ہوئے سکیا تے حکومت نے انہاں اُتے غلبہ حاصل کر ليا۔ انہاں دا سرغنہ افغانستان فرار ہوئے گیا تے فیر پاکستان چلا گیا۔ اسنوں بعد وچ اتحادی فوج نے شہادت دے دی۔ 1992ء تے 1993ء وچ 50 مبلغین نوں سعودے عرب توں بھگا دتا گیا۔ صوفی مبلغاں نوں وی تبلیغ توں منع کر دتا گیا۔ [۲۴]
اسلام
سودھواسلام ازبکستان دا سب توں برا مذہب اے۔ ایتھے اہل تشیع دے بالمقابل اہل سنت دی تعداد زیادہ اے۔ ایتھے 8واں صدی وچ عرب قوم نے اسلام نوں متعارف کروایا۔ اولا اوہ وسط ایشیا وچ ترکستان دے جنوبی حصہ وچ آئے تے بعد وچ شمال دی جانب اپنا اثر ودھایا۔ [۲۵] 14واں صدی وچ امیر تیمور وچ کئی ساری مذہبی عمارتاں، مسیتاں تعمیر کرواواں جنہاں وچ بی بی خانم مسجد وی شامل اے۔ اس نے احمد یسوی دے مزار اُتے اپنی سب توں شاہکار عمارت بنوائی۔ احمد یوسی اک صوفی بزرگ سن جنہاں نے خانہ بدوشاں وچ اسلام دی تبلیغ کيتی۔ ازبیگ خان دے تبدیلی مذہب نے ازبک لوکاں نوں کافی متاثر کيتا تے بہت وڈی تعداد وچ لوک اسلام وچ داخل ہوئے۔ ازبیگ خان نے احمد یسوی دے اک مرید عبد الحمید دی تبلیغ اُتے اسلام قبول کيتا۔ فیر انہاں نے طلانی اردو وچ جم کر اسلام دی تبلغ دی تے وسط ایشیا وچ مبلغین دے سفیر روانہ کیتے۔ سوویت اتحاد دے دور وچ ماسکو نے کامیابی توں ازبیک باشندےآں دے ذہن وچ اسلامی مطلب نوں توڑ مروڑ کر پیش کيتا تے انہاں دی نظر وچ اسلام دے معنی ہی بدل گئے۔ انہاں نے وسط ایشیا وچ اک مد مقابل اسلامی ذہانت تیار کيتا۔ حکومت نے وی مذہب مخالف تنظیماں دی بھرپور مدد کيتی تے اسلامی تحریکاں نوں کچلنے وچ کوئی کسر باقی نہ رکھی۔ ایہی نئيں بلکہ مسلماناں نوں جبرا تبدیلی مذہب کروایا گیا۔ جوزف استالن دے عہد وچ متعدد مسیتاں مقفل کر دتی گئياں تے مسلماناں دی اک وڈی تعداد نوں جلا وطن کر دتا گیا۔ ایہ اندازی لگایا جارہیا سی کہ سوویت دے سقوط تک ازبکستان توں اسلام ختم ہوجائےگا تے اسلام بنیادپرستی ماند پڑ جائے گی مگر ایہ اندازہ اس وقت غلط ثابت ہويا جدوں پیو ریسرچ سینٹر دی تحقیق نے ثابت کيتا کہ ملک وچ 96.3% مسلمان بستے نيں۔ [۲۶]
عیسائیت
سودھواسلام دی آمد توں پہلے موجودہ دورکے ازبکستان وچ ،مشرقی عیسائیت دے کچھ قبیلے آباد سن جنہاں وچ نسطوریت نال تعلق رکھنے والی آشوری قوم تے سریانی راسخ الاعتقاد کلیسیا شامل نيں۔ 7 ويں تے 14واں صدی عیسوی دے درمیان وچ نسطوریت قبیلے آباد ہوئے۔ بخارا تے سمرقند وچ عیسائیت کت وڈے مراکز کھولے گئے۔ عرب قوم دی آمد دے بعد علاقہ وچ مسلماناں دا تسلط ودھ گیا تے انہاں دی حکوکت قائم ہوئی۔ اس دوران وچ نسطوریت نوں خراج دینا پڑدا سی۔ انہاں نوں مذہبی عمارت بنانے اُتے پابندی سی۔ ایتھے تک کہ عوام وچ صلیب وی نمایاں نئيں کيتی جاسکدی سی۔ انہاں پابندیاں دے باعث کئی عیسائیاں توں اسلام قبول کر ليا۔ علاقہ عیسائیت دا زور کم ہونے دی دوسری وجہ ییندی سو وچ 1338-1339ء وچ وبا دا عام ہوجانا اے جس توں ہزاراں عیسائی قبیلے ختم ہوئے گئے۔ اک وجہ تجارت وی اے کیونجے شاہراہ ریشم دی تجارت تقریباً مکمل طور اُتے مسلماناں دے ہتھ وچ سی لہذا معاشی بہتری دے لئی عیسائیاں نے اسلام قبول کر ليا۔ تیمور دے پوتے الوغ بیگ (1409–1449) دے زمانے وچ عیسائی اوتھے توں بالکل ختم ہوئے گئے۔ [۲۷][۲۸] بہرحال 1867ء وچ روس دے حملے دے بعد علاقہ عیسائیت دی گھرواپسی ہوئی تے راسخ الاعتقاد کلیسا دی تعمیر ہوئی تاکہ یورپی تے روسی افسران تے لوکاں دی مدد کيتی جا سکے۔ موجودہ دور وچ ازبکستان دے زیادہ عیسائی روسی نسل دے نيں جو مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا نوں مندے نيں۔ ایتھے کچھ قبیلے کاتھولک کلیسیا دے وی آباد نيں۔ ازبکستان وچ کاتھولک کلیسا بین القوامی کاتھولک کلیسا دا حصہ نيں جنہاں دی روحانی نگہبانی روم دے پاپ کردے نيں۔
پروٹسٹنٹ مسیحیت دی تعداد ازبکستان وچ بوہت گھٹ اے۔
یہودیت
سودھو2007ء وچ ازبکستان وچ یہودیاں دی تعداد 5000 دسی گئی اے جو کل آبادی دا 0.2% اے۔ [۲۹] ازبکستان وچ صرف یہود بخاری اک چھوٹی سی آبادی باقی رہ گئی اے۔
بہائیت
سودھوازبکستان وچ 6 مندرج کمیون موجود نيں جو تاشقند، بخارا، سمرقند، ناوئی تے جزاخ جداں شہراں وچ رہندے نيں۔ [۳۰] سفیر طاہر، اک ایرانی النسل برطانوی نزاد انگریزی بولی دا معلم سی، اس دی ولادت 1959ء وچ ہوئی سی ار اس نے اک ازبک لڑکی نال شادی کر کے اوتھے سکونت اختیار کرلئی سی، اسنوں غیر قانونی طور اُتے بہائیت دی تبلیغ کردے ہوئے پایا گیا سی لہذا نومبر 2009ء وچ اسنوں ملک بدر کر دتا گیا۔ [۳۱]
ہندو مت
سودھوازبکستان وچ ہرے کرشنا نامی اک گروہ رجسٹرڈ اے
بدھ مت
سودھوموجودہ ازبکستان وچ کئی بدھ مت دے رشتہ دار پائے گئے نيں جو قدیم زمانے وچ بدھ مت نوں مندے سن ۔ انہاں وچ زیادہ تر باختر علاقہ نال تعلق رکھدے نيں۔
زرتشتیت
سودھوازبکستان وچ ما پہلے اسلام زرتشتیت حالے وی باقی ہ تے تقریباً 7,400 لوک اس دے متبع نيں۔ [۳۲] ازبک دے کچھ باشندے حالے وی اگ دی پرستش کردے نيں ایسا اوہ مقدس اگ توں مندر نوں بچان دے لئی کردے نيں۔ شادی دے بعد جدوں دلہن اپنے شوہر دے گھر جاندی تب اسنوں اگ دے ارد گرد تن چکر لگانے پڑدے نيں تاکہ خود نوں ظہارت دے سکن۔ اس دے بعد ہی شوہر بیوی اپنی بانہاں وچ لیندا اے تے زینت بستر بناندا اے۔
لامذہبیت
سودھوWIN-Gallup International's 2012 دے مطابق اک سروے وچ 2 فیصد لوکاں نے قبول کیہ انہاں دا کوئی مذہب نئيں اے ۔
مختلف حروفِتہجی
سودھوایتھے مختلف زباناں بولی جادیاں سن۔ اٹھويں صدی عیسوی وچ اِسلامی فوجاں نے ملک اُتے فتح حاصل کيتی تے عربی بولی نوں فروغ دتا۔ اِس دے بعد جدوں اُزبکستان، سوویت یونین دا حصہ بنا تاں شروع وچ رومن رسمالخط دا اِستعمال کِیا گیا لیکن 1930ء دے دہے دے آخر تک اِس دی جگہ سیرِلیک رسمالخط اِستعمال کِیا جانے لگیا۔ 1993ء وچ اک نويں آئین دے مطابق اُزبک حروفِتہجی متعارف کرائے گئے جو رومن رسمالخط اُتے مبنی نيں۔
انتظامی ونڈ
سودھوازبکستان انتظامی طور اتے 12 صوبےآں ، اک خودمختار ریاست تے اک وفاقی شہر وچ ونڈیا ہویا اے :
ازبکستان | |
Republic of Uzbekistan | |
O‘zbekiston Respublikasi | |
راجگڑھ: | تاشقند |
تھاں: | 447,400 مربع کلومیٹر |
لوک گنتی: | 27,606,007 |
بولی: | ازبک |
ازبکستان دے صوبےآں دا رقبہ تے آبادی اینج اے:
صوبہ | راجگڑھ | رقبہ( مربع کلومیٹر) | آبادی | Key |
---|---|---|---|---|
صوبہ اندیجان | اندیجان | 4 ، 200 | 18 ، 99 ، 000 | 2 |
صوبہ بخارا | بخارا | 39 ، 400 | 13 ، 84 ، 700 | 3 |
صوبہ فرغانہ | فرغانہ | 6 ، 800 | 25 ، 97 ، 000 | 4 |
صوبہ جیزک | جیزک | 20 ، 500 | 9 ، 10 ، 500 | 5 |
صوبہ خوارزم | اورگینچ | 6 ، 300 | 12 ، 00 ، 000 | 13 |
صوبہ نمنگان | نمنگان | 7 ، 900 | 18 ، 62 ، 000 | 6 |
صوبہ نوائی | نووئی | 110 ، 800 | 7 ، 67 ، 500 | 7 |
صوبہ قشقہ دریا | قرشی | 28 ، 400 | 20 ، 29 ، 000 | 8 |
قراقل پاکستان | نکوس | 160 ، 000 | 12 ، 00 ، 000 | 14 |
صوبہ سمرقند | سمرقند | 16 ، 400 | 23 ، 22 ، 000 | 9 |
صوبہ سردریا | سردریا (شہر) | 5 ، 100 | 6 ، 48 ، 100 | 10 |
صوبہ سُرخاندریا | ترمذ | 20 ، 800 | 16 ، 76 ، 000 | 11 |
صوبہ تاشقند | تاشکند | 15 ، 300 | 44 ، 50 ، 000 | 12 |
تاشکند شہر | تاشکند | No Data | 22 ، 05 ، 000 | 1 |
مورتاں
سودھوحوالے
سودھو- ↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في خريطة الشارع المفتوحة". https://www.openstreetmap.org/relation/196240. Retrieved on ۲۳ نومبر ۲۰۲۴.
- ↑ باب: 115
- ↑ ناشر: عالمی بنک
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ ۴.۲ ۴.۳ ۴.۴ ۴.۵ ۴.۶ ۴.۷ ناشر: World Bank Open Data
- ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
- ↑ http://chartsbin.com/view/edr
- ↑ International Crisis Group. "Water Pressures in Central Asia"، CrisisGroup.org۔ 11 ستمبر 2014. Retrieved 7 اکتوبر 2014.
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ ۸.۲ ۸.۳ ۸.۴ "Country Profile: Uzbekistan"۔ کتب خانہ کانگریس Federal Research Division (فروری 2007)۔ This article incorporates text from this source, which is in the دائرہ عام۔
- ↑ «Constitution of the Republic of Uzbekistan». ksu.uz. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در 27 جون 2016. دریافتشده در 26 اکتوبر 2018. تاریخ وارد شده در
|accessdate=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ Mansurov, Nasim (8 دسمبر 1992). «Constitution of the Republic of Uzbekistan». Umid.uz. بایگانیشده از اصلی در 17 جنوری 2012. دریافتشده در 2 مئی 2010. تاریخ وارد شده در
|accessdate=،|date=،|archivedate=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ Kamp, Marianne (2008). The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling Under Communism. University of Washington Press. ISBN 0-295-98819-3.
- ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ «Law of the Republic of Uzbekistan "On Official Language"» (PDF). Refworld. دریافتشده در 3 اکتوبر 2016. تاریخ وارد شده در
|accessdate=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ Юрий Подпоренко (2001). «Бесправен، но востребован۔ Русский язык в Узбекистане». Дружба Народов. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در 13 مئی 2016. دریافتشده در 27 مئی 2016. تاریخ وارد شده در
|accessdate=،|archivedate=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ Евгений Абдуллаев (2009). «Русский язык: жизнь после смерти۔ Язык، политика и общество в современном Узбекистане». Неприкосновенный запас. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در 23 جون 2016. دریافتشده در 27 مئی 2016. تاریخ وارد شده در
|accessdate=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ А۔ Е۔ Пьянов. «СТАТУС РУССКОГО ЯЗЫКА В СТРАНАХ СНГ». 2011. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در 28 مئی 2016. دریافتشده در 27 مئی 2016. تاریخ وارد شده در
|accessdate=،|archivedate=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۱۶.۰ ۱۶.۱ ۱۶.۲ Languages in Uzbekistan Archived 11 ستمبر 2016 at the وے بیک مشین – Facts and Details
- ↑ «Uzbekistan's Russian-Language Conundrum». Eurasianet.org. 19 ستمبر 2006. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در 29 نومبر 2010. دریافتشده در 2 مئی 2010. تاریخ وارد شده در
|accessdate=،|date=،|archivedate=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ Cordell, Karl (1998) Ethnicity and Democratisation in the New Europe، Routledge, سانچہ:آئی ایس بی این، p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7% (Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88)۔
- ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ «Middle East :: UZBEKISTAN». CIA The World Factbook. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۴. دریافتشده در ۲۰۱۸-۱۱-۲۳. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ WIN-Gallup International.GLOBAL INDEX OF RELIGIOSITY AND ATHEISM Archived 2013-10-21 at the وے بیک مشین
- ↑ The Bible Society of Uzbekistan (BSU)
- ↑ Soviet Muslims 23. جون 1980
- ↑ Constitution of Uzbekistan. Part II. Basic human and civil rights, freedoms and duties.
- ↑ Islam and Secular State in Uzbekistan: State Control of Religion and its Implications for the Understanding of Secularity.
- ↑ Atabaki, Touraj. Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora، pg. 24
- ↑ «Archive copy» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۳-۰۷-۲۵. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ NESTORIAN CHRISTIANITY IN CENTRAL ASIA
- ↑ SYRIAC GRAVESTONES IN THE TASHKENT HISTORY MUSEUM
- ↑ «AMERICAN JEWISH YEAR BOOK, 2007, Page 592» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۰۹-۰۳-۲۶. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ «Bahai Centers in Uzbekistan». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۳-۲۰. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۶.
- ↑ Detailed story of Sepehr Taheri
- ↑ Uzbakistan
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ازبکستان |
سانچہ:ہند آریائی بولنے والے خطے سانچہ:ترک سبھیاچار دی بین الاقوامی تنظیم
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ازبکستان |
ازبکستان دی انتظامی ونڈ | |
---|---|
راجگڑھ | تاشقند |
خودمختار لوکراج | قراقل پاکستان (نوکوس) |
صوبے(راجگڑھ) | اندیجان(اندیجان) • بخارا(بخارا) • تاشقند(تاشقند) • جیزک (جیزک) • خوارزم(اورگانچ) • سرخان دریا(ترمذ) • سمرقند(سمرقند) • سردریا(سردریا) • فرغانہ(فرغانہ) قشقہ دریا(قرشی) • نمنگان(نمنگان) • نوائی(نوائی) |