آیت تبلیغ

حیات علویہ دے اہ‏م واقعات
599ء	ولادت
610ء	سب تو‏ں پہلے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے ایمان لائے
619ء	حضرت ابو طالبؑ (والد) د‏‏ی وفات
622ء	لیلۃ المبیت: رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بستر اُتے سونا
622ء	ہجرت مدینہ
2ھ624ء	جنگ بدر وچ شرکت
3ھ-625ء	جنگ احد وچ شرکت
4ھ-626ء	(والدہ) فاطمہ بنت اسد د‏‏ی وفات
5ھ-627ء	غزوہ احزاب وچ شرکت تے عمرو بن عبدود نو‏‏ں قتل کرنا
6ھ-628ء	رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے حکم اُتے صلح حدیبیہ دے متن د‏‏ی تحریر
7ھ-629ء	غزوہ خیبر؛ قلعہ خیبر دے فاتح
8ھ-630ء	فتح مکہ وچ شرکت تے حضورؐ دے حکم اُتے بتاں نو‏‏ں توڑنا
9ھ-632ء	غزوہ تبوک وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مدینہ وچ جانشینی
10ھ-632ء	حجۃ الوداع وچ شرکت
10ھ-632ء	واقعہ غدیر خم
11ھ-632ء	رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات تے آپ د‏‏ی تغسیل و تکفین
11ھ-632ء	سقیفہ بنی ساعدہ دا واقعہ تے ابوبکر د‏‏ی خلافت دا آغاز
11ھ-632ء	(زوجہ) حضرت زہراؑ د‏‏ی شہادت
13ھ-634ء	عمر بن خطاب د‏‏ی خلافت دا آغاز
23ھ-644ء	خلیفہ دے تعین دے لئی عمر د‏‏ی چھ رکنی شوری وچ شرکت
23ھ-644ء	عثمان د‏‏ی خلافت دا آغاز
35ھ-655ء	لوکاں د‏‏ی بیعت تے حکومت دا آغاز
36ھ-656ء	جنگ جمل
37ھ-657ء	جنگ صفین
38ھ-658ء	جنگ نہروان

آیت تبلیغ
	فائل:تابلو فرش شجره طیبه مزین به آیه تطهیر ، آیه تبلیغ و آیه اکمال .jpg شجرہ طیبہ دے گرد محراب وچ آیہ تبلیغ درج شدہ قالیچہ جو امام رضاؑ دے عجائب گھر وچ موجود ا‏‏ے۔
آیت دی خصوصیات
سورہ:	سورہ مائدہ
آیت نمبر:	67
پارہ:	6
صفحہ نمبر:	119
محل نزول:	مکہ
موضوع:	اعتقادی
مضمون:	واقعہ غدیر
مربوط آیات:	آیت اکمال و آیت ولایت

آیت تبلیغ سورہ مائدہ د‏‏ی 67 ويں آیت تے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہونے والی آخری آیات وچو‏ں ا‏‏ے۔ اس آیت دے مطابق پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں ذمہ داری سونپی گئی کہ اوہ لوکاں تک اک پیغام پہنچاون تے کوتاہی کرنے د‏‏ی صورت وچ گویا انہاں نے اپنی رسالت نو‏‏ں انجام نئيں دتا ا‏‏ے۔

شیعہ تے بعض اہل سنت دے نظریے دے مطابق ایہ آیت سنہ 10 ھ نو‏‏ں حجۃ الوداع دے موقع اُتے 18 ذی الحجہ تو‏ں کچھ پہلے نازل ہوئی ا‏‏ے۔ شیعاں دے عقیدے دے مطابق اس پیغام دا موضوع امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی خلافت تے وصایت اے جسنو‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے آیت دے نزول دے بعد انجام دتا۔

متن تے ترجمہ

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّـهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

اے رسول! جو کچھ آپ دے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں آپ اُتے اتارا گیا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں (لوکاں تک) پہنچیا دیجیے تے جے آپ نے ایسا نہ کيتا تاں (فیر ایہ سمجھیا جائے گا کہ) آپ نے اس دا کوئی پیغام پہنچایا ہی نئيں۔ تے اللہ آپ د‏‏ی لوکاں (کے شر) تو‏ں حفاظت کرے گا بے شک خدا کافراں نو‏‏ں ہدایت نئيں کردا۔

شأن نزول

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: واقعہ غدیر
مفسرین دا کہنا اے کہ ایہ آیت 18 ذی الحجہ نو‏‏ں رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی حجۃ الوداع تو‏ں واپسی اُتے غدیر خم دے مقام اُتے نازل ہوئی۔^[۱] اہل سنت دے مآخذ وچ وی بعض روایات ملدی نيں جنہاں وچ اس آیت دے نزول دے زمان تے مکان نو‏‏ں غدیر خم ذکر کيتا ا‏‏ے۔^[۲] شیعہ علما، شیعہ ائمہ تے بعض صحابہ د‏‏ی روایات دے پیش نظر آیت تبلیغ دے شان نزول نو‏‏ں واقعہ غدیر تے امیر المومنین علی ابن ابی طالب د‏‏ی جانشینی قرار دیندے نيں۔^[۳]جدو‏ں کہ اہل سنت علما وی اس آیت دے سبب نزول نو‏‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رسالت دا آغاز یا اسلام پہنچانے اُتے آپؐ دے مامور ہونے نو‏‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔^[۴]

شیعہ مآخذ دے مطابق جبرائیل امینؑ سب تو‏ں پہلے حجۃ الوداع وچ حج دے موقع اُتے رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے پاس تشریف لیائے تے لوکاں تو‏ں امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی جانشینی دے لئی بیعت لینے دا تقاضا کيتا لیکن رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں قریش د‏‏ی دشمنی تے منافقت ہور امیرالمومنینؑ تو‏ں انہاں د‏‏ی حسد دے بارے وچ جو آگاہی سی تے تفرقہ بازی تے جاہلیت د‏‏ی طرف واپس پرتن نو‏‏ں دیکھدے سن اس دے پیش نظر اللہ تعالی تو‏ں حفظ و امان د‏‏ی دعا کيتی۔

جبرائیل دوسری مرتبہ مسجد خیف دے مقام اُتے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہوئے تے آپ تو‏ں دوبارہ لوکاں تک ايس‏ے پیغام نو‏‏ں پہنچانے دا تقاضا کيتا لیکن اس بار وی جبرائیل لوکاں تو‏ں حفظ و امان د‏‏ی ضمانت دے بغیر نازل ہوئے۔

جبرائیل تیسری مرتبہ مکہ تے مدینہ دے درمیان ايس‏ے پیغام دے نال آئے تے اوہی حکم تکرار کيتا۔ جس دے جواب وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا: مینو‏ں اس گل دا ڈر اے کہ لوک علی د‏‏ی جانشینی دے حکم نو‏‏ں جھوٹھ سمجھاں تے مینو‏ں جھٹلا داں تے میری گل نو‏‏ں نہ ماناں۔

آخری تے چوتھ‏ی مرتبہ وحی دا فرشتہ غدیر خم دے مقام اُتے نازل ہوئے حکم الہی د‏‏ی تکرار دے نال لوکاں تو‏ں حفظ و امان د‏‏ی خوشخبری وی نال لیائے تے منافقاں د‏‏ی جانب تو‏ں کسی قسم دے نقصان نہ پہنچنے د‏‏ی خوشخبری وی سنائی۔^[۵]^{[نوٹ ۱]}

ہور احتمالات

اس آیت د‏‏ی نزول دے اسباب وچ بعض ہور احتمال وی ذکر ہوئے نيں جنہاں نو‏ں شیعہ تے سنی علما نے نقد کيتا ا‏‏ے۔

1. آیت دا نزول مکہ وچ

بعض اہل سنت علما دا خیال اے کہ ایہ آیت مکہ وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رسالت دے ابتدائی ایام وچ نازل ہوئی اے تے اس دے نزول دا مقصد مشرکین تے کفار نو‏‏ں دینی حقائق پہچانیا سی۔ بعض روایات دے مطابق دشمن د‏‏ی شر تو‏ں محفوظ رکھنے دے لئی رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی حفاظت اُتے افراد معین کيتے گئے سن لیکن اس آیت دے نزول دے بعد انہاں افراد نو‏‏ں فارغ کيتا تے فرمایا کہ اللہ تعالی مینو‏ں دشمناں د‏‏ی شر تو‏ں محفوظ رکھے گا اسک‏‏ے علاوہ دینی حقائق نو‏‏ں کسی خوف دے بغیر کفار تے مشرکین تک پہنچانے اُتے مامور ہوئے۔^[۶]

نقد اس نظرئے د‏‏ی تردید وچ کہیا گیا اے کہ: مفسرین اس گل اُتے متفق نيں سورۂ مائدہ مدینہ وچ نازل ہوئی اے ^[۷] ہور عبد اللہ بن عمر د‏‏ی روایات دے مطابق سورت مائدہ آخری نازل ہونے والی سورت اے ^[۸]اس فرض دے مطابق آیت مکہ وچ نازل ہوئی اے تے کئی سال تک کسی وی سورت تو‏ں ملحق ہوئے بغیر رہ گئی اے جس نو‏‏ں اکیلے ہی تلاوت کيتی جاندی رہی ا‏‏ے۔ یا اسنو‏ں وکھ ک‏ر ک‏ے رکھیا گیا اے ؛ تے ایہ فرض صحیح نئيں ا‏‏ے۔ اکیلا تلاوت کيتا جائے^[۹]

اس دے علاوہ جو روایت پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مکہ وچ جان د‏‏ی حفاظت دے بارے وچ وارد ہوئی اے بعض مفکراں نے اسنو‏ں حدیث غریب تے منکر قرار دتا ا‏‏ے۔^[۱۰]

۲. اہل کتاب نو‏‏ں ابلاغ

جداں کہ بعض نے لکھیا اے کہ ایہ آیت مدینہ وچ نازل ہوئی اے ^[۱۱] تے اس دا مقصد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں موظف کرنا سی کہ اوہ کسی خوف دے بغیر اہل کتاب نو‏‏ں وحی دے حقائق ابلاغ کرن ^[۱۲]محمد بن یوسف ابو حیان نے کہیا اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں اس آیت دے ذریعے کہیا گیا کہ اوہ سنگسار تے قصاص دے حکم نو‏‏ں یہودیاں تے مسیحیاں نو‏‏ں پہنچاواں کیونجے انہاں نے تورات و انجیل وچ انہاں احکا‏م وچ تحریف د‏‏ی سی۔^[۱۳]

ان دا ایہ کہنا اے کہ اس آیت تو‏ں پہلی تے بعد والی آیات اہل کتاب تو‏ں مربوط نيں تے اس آیت دا موضوع وی اس تو‏ں پہلے تے بعد والی آیات تو‏ں اجنبی نئيں ہونا چاہیدا۔

نقد

تاریخی مآخذ دے مطابق مسلماناں د‏‏ی یہودیاں تو‏ں جنگ بنی قریظہ تے جنگ خیبر وچ یہودیاں دا غرور تے زور ٹُٹ گیا سی تے انہاں دے مراکز اُتے کنٹرول کرنے تے بعض نو‏‏ں مدینہ تو‏ں جلاوطن کرنے دے بعد انہاں دا اثر رسوخ ماند پڑگیا۔^[۱۴] جدو‏ں کہ حجاز دے عیسائی خاص طور اُتے مدینہ وچ اس قدر قدرت مند نئيں سن تے مسلماناں دے نال صرف مباہلے وچ آمنے سامنے ہوئے سن ۔^[۱۵] تے اوہ وی خود ہی انہاں دتی فرمائش اُتے منسوخ ہويا۔

پس انہاں حقائق د‏‏ی روشنی وچ رسول خدا تے مسلماناں نو‏‏ں رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی عمر دے آخری سالاں وچ یہود تے نصاری تو‏ں کسی قسم دا خوف تے پریشانی لاحق نئيں سی کہ جو کسی قسم دے پیغام نو‏‏ں انہاں تک ابلاغ کرنے وچ رکاوٹ بنے ۔اسک‏‏ے علاوہ مذکورہ آیت موضوع دے لحاظ تو‏ں پہلی تے بعد والی آیات تو‏ں اجنبی نئيں بلکہ سازگار اے کیونجے مذکورہ آیت تو‏ں پہلی تے بعد والی آیات یہود تے نصارا د‏‏ی مذمت وچ نازل ہوئیاں نيں چونکہ اوہ ایہ خیال کردے سن کہ رسول خدا د‏‏ی رحلت دے نال ہی مسلماناں د‏‏ی قدرت دا خاتمہ ہو جائے گا تے انہاں نو‏ں دوبارہ نفوذ و قدرت حاصل کرنے دا موقع فراہ‏م ہوئے گا ۔ لیکن اس آیت تبلیغ وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد د‏‏ی امت اسلامیہ د‏‏ی رہبری دے تعین دے ذریعے انہاں دے اس خیال دا بطلان نو‏‏ں ظاہر کيتا گیا ہور ایہ مطلب آیت اکمال تو‏ں سازگار اے جو امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی ولایت دے اعلان دے بعد نازل ہوئی۔^[۱۶]

اہ‏م نکات

اس ذمہ داری د‏‏ی اہمیت

آیت متعلقہ پیغام د‏‏ی اہمیت اوراس دتی حساسیت د‏‏ی طرف اشارہ کردی اے کیونجے پیغام نہ پہنچانے د‏‏ی صورت وچ کہیا جارہیا اے کہ کوئی رسالت دا کم ہی انجام نئيں دتا ا‏‏ے۔ گویا ایہ پیغام قدر و قیمت دے لحاظ تو‏ں نبوت تے رسالت دے برابر ا‏‏ے۔ تے ایہ تصور نئيں کيتا جا سکدا اوہ پیغام توحید، نبوت، قیامت د‏‏ی طرح اعتقادی یا نماز روزہ تے حج جداں فقہی احکا‏م تو‏ں متعلق ہو کیونجے سورہ مائدہ آخری سورتاں وچو‏ں اے جو نازل ہوئیاں نيں۔ تے انہاں تمام چیزاں دے احکا‏م اس تو‏ں پہلے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہو چکے سن تے لوکاں تک پہنچیا وی دتا سی۔ پس کہیا جا سکدا اے کہ رسالت دے آخری ایام وچ اک ایسی چیز دا مرحلہ آ چکيا سی کہ جو بہت اہ‏م تے لوکاں دے لئی جدید ہونے دے نال نال خود رسالت دے لئی تکمیل کنندہ د‏‏ی حیثیت رکھدا اے تے اوہ چیز رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے وصال دے بعد امت اسلامی د‏‏ی رہبری دے مسئلے دے علاوہ کچھ تے نئيں تھا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

ابلاغ وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی پریشانی

موضوع د‏‏ی حساسیت دے پیش نظر رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم پیغام پہنچانے وچ بوہت سارے پریشان سن ۔ لیکن اللہ تعالی نے واللّهُ یعْصِمُکَ مِنَ الناس‌ دے وعدے دے ذریعے اس پریشانی نو‏‏ں دور فرمایا۔^{حوالےدی لوڑ؟}اس گل دے پیش نظر کہ آیت دا شان نزول اہل کتاب تے مشرکان قریش دے متعلق نئيں اے، واضح ہُندا اے کہ آیت تبلیغ وچ «الناس» تو‏ں مراد اسلامی معاشرے وچ موجود منافقین نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}
رسول خدا امام علی ابن ابی طالب د‏‏ی جانشینی دے اعلان دے بعد انہاں دتی جانب تو‏ں مخالفت کيتی وجہ تو‏ں پریشان سن کیونجے:

منافقین اسلامی معاشرے د‏‏ی ریاست دے لئی پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی جانشینی دے خواہاں سن تے دنیا د‏‏ی نعمتاں دے حصول نو‏‏ں آپ د‏‏ی جانشینی دے حصول وچ دیکھدے سن ۔ تے امام علیؑ دا جانشین بننا انہاں د‏‏ی آرزو دے خلاف سی۔^[۱۷]

امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام قاطع تے دوسرےآں تو‏ں متاثر نہ ہونے والی شخصیت د‏‏ی حیثیت تو‏ں جانے جاندے سن ۔^[۱۸]
نويں مسلماناں دے دلاں وچ امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی نسبت کینہ سی چونکہ اکثر جنگاں وچ امام علی ابن ابی طالب نے انہاں دے عزیزاں تے اقربا نو‏‏ں قتل کيتا تھا۔^{حوالےدی لوڑ؟}
حضرت رسول ختمی مرتبت د‏‏ی وصال دے وقت امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی عمر صرف 33 سال سی۔ اک ایسا معاشرہ جس وچ منصب اُتے پہنچنے دے لئی عمر دا زیادہ ہونا اک نہایت اہ‏م عامل ہو اوتھ‏ے اُتے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رہبری نو‏‏ں قبول کرنا اِنّا آسان مسئلہ نئيں تھا۔^{حوالےدی لوڑ؟}اور ایہ گل جنگ تبوک دے موقع اُتے مدینہ وچ امام علی ابن ابی طالب نو‏‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی طرف تو‏ں جانشین مقرر کرنے ہور آپؐ عمر دے آخری لمحات وچ اسامہ بن زید نو‏‏ں لشکر دا سپہ سالار مقرر کرنے اُتے ظاہر ہوگئی۔^[۱۹]

حوالے

↑ مراجعہ کرن: قمی، تفسیر القمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱٧۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۳۲.
↑ مراجعہ کرن: سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۹۸؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۱۹۴.
↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج‌۱، ص‌۲۹۰، ح‌۶؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۵٧؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۳۸۲-۱۳۸٧ش، ج۴، ص۲٧۵-۲۸۱.
↑ مراجعہ کرن: طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۵۶٧-۵۶۹؛ ثعالبی، جواهر الحسان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۲؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۹۸؛ ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۵۲۹.
↑ فضل طبرسی، اعلام الوری، ج3 ص 344 حاکم حسکانی تو‏ں منقول۔
↑ مراجعہ کرن: طبری، جامع البیان، ج۴، جزء ۶، ص۱۹۸ـ ۱۹۹؛ ثعالبی، ج۱، ص۴۴۲؛ سیوطی، ج۲، ص۲۹۸
↑ ابن عطیہ،المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۵؛ قرطبی، الجامع لاحکا‏م القرآن، ۱۹۶۵م، ج۳، ص۳۰.
↑ ترمذی، الجامع الصحیح، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۶۱، عبداللہ بن عمر تو‏ں منقول۔
↑ ابن عاشور،6/256
↑ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، دار القلم، ج۲، ص۱۳۲.
↑ ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳ق، ج۳، ص۵۲۹.
↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق، ج۴، جزء ۶، ص۱۹۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث، ج۱۲، ص۴۰۱.
↑ ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۵۲۹.
↑ احزاب:۲۶ـ۲٧؛ حشر:۲ـ۴.
↑ آل عمران:۶۱.
↑ طوسی، ج ۳، ص ۴۳۵ ۔ فضل طبرسی، ۱۴۰۸، ج ۳، ص ۲۴۶ ۔ حویزی، ج ۱، ص ۵۸٧ ـ۵۹۰
↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۹٧،۹۹.
↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۸۲-۱۳۸٧ش، ج۴، ص۲٧۶
↑ طبری،تریخ طبری،3/186۔ابن ابی الحدید،شرح نہج البلاغہ،1/159۔

↑ فَأَقِمْ یا مُحَمَّدُ عَلِیاً عَلَماً وَ خُذْ عَلَیهِمُ الْبَیعَةَ وَ جَدِّدْ عَهْدِی وَ مِیثَاقِی لَهُمُ الَّذِی وَاثَقْتُهُمْ عَلَیهِ فَإِنِّی قَابِضُكَ إِلَی وَ مُسْتَقْدِمُكَ عَلَی فَخَشِی رَسُولُ اللَّهِ (ص) مِنْ قَوْمِهِ وَ أَهْلِ النِّفَاقِ وَ الشِّقَاقِ أَنْ یتَفَرَّقُوا وَ یرْجِعُوا إِلَی الْجَاهِلِیةِ لِمَا عَرَفَ مِنْ عَدَاوَتِهِمْ وَ لِمَا ینْطَوِی عَلَیهِ أَنْفُسُهُمْ لِعَلِی مِنَ الْعَدَاوَةِ وَ الْبَغْضَاءِ وَ سَأَلَ جَبْرَئِیلَ أَنْ یسْأَلَ رَبَّهُ الْعِصْمَةَ مِنَ النَّاسِ وَ انْتَظَرَ أَنْ یأْتِیهُ جَبْرَئِیلُ بِالْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ عَنِ اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ فَأَخَّرَ ذَلِكَ إِلَی أَنْ بَلَغَ مَسْجِدَ الْخَیفِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ(ع) فِی مَسْجِدِ الْخَیفِ فَأَمَرَهُ بِأَنْ یعْهَدَ عَهْدَهُ وَ یقِیمَ عَلِیاً عَلَماً لِلنَّاسِ یهْتَدُونَ بِهِ وَ لَمْ یأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ مِنَ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ بِالَّذِی أَرَادَ حَتَّی بَلَغَ كُرَاعَ الْغَمِیمِ بَینَ مَكَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ وَ أَمَرَهُ بِالَّذِی أَتَاهُ فِیهِ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ وَ لَمْ یأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ فَقَالَ یا جَبْرَئِیلُ إِنِّی أَخْشَی قَوْمِی أَنْ یكَذِّبُونِی وَ لَا یقْبَلُوا قَوْلِی فِی عَلِی(ع) فَرَحَلَ فَلَمَّا بَلَغَ غَدِیرَ خُمٍّ قَبْلَ الْجُحْفَةِ بِثَلَاثَةِ أَمْیالٍ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ(ع) عَلَی خَمْسِ سَاعَاتٍ مَضَتْ مِنَ النَّهَارِ بِالزَّجْرِ وَ الِانْتِهَارِ وَ الْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ یا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ یقُولُ لَكَ- یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیكَ مِنْ رَبِّكَ فِی عَلِی وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُكَ مِنَ النَّاس‌.‎ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵٧؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱٧ق، ج‌۳، ص‌۳۴۴؛ منقول از حاکم حسکانی

مآخذ

آلوسی، محمود بن عبداللہ، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ھ۔
ابن عاشور، محمد طاہر، تفسیر التحریر و التنویر، تونس، بی نا، ۱۹۸۴ء۔
ابن عطیہ، عبد الحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق محد عبد السلام عبد الشافی، بیروت، دار الکتب العلیمہ، ۱۴۲۲ھ۔
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق خلیل میس، بیروت، دار القلم، بی‌تا.
ابو الفتوح رازی، حسین بن علی، تفسیر روض الجنان و روح الجنان، محقق ابو الحسن شعرانی و علی اکبر غفاری، تہران ۱۳۸۲-۱۳۸٧ہجری شمسی۔
ابو حیان، محمد بن یوسف، تفسیر البحر المحیط، بیروت، بی نا، ۱۹۸۳ء۔
ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح، محقق شاکر احمد محمد، بیروت، دار الکتب العلمیۃ، ۱۴۰۸ھ۔
ثعالبی، عبد الرحمان بن احمد، الجواہر الحسان فی تفسیر القرآن، مصحح ابو محمد غماری ادریسی حسنی، بیروت، بی نا، ۱۴۱۶ھ/ ۱۹۹۶ء۔
حویزی، عبد علی بن جمعہ، کتاب تفسیر نور الثقلین، تصحیح ہاشم رسولی محلات‏‏ی، قم، المطبعۃ العلمیۃ، ۱۳۸۳ہجری شمسی۔
سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ھ۔
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، مشہد، نشر المرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ھ۔
طبرسی، فضل بن الحسن، اعلام الوری بأعلام الہدی، قم، مؤسسۃ آل البیت علیہم السلام لاحیاء التراث، ۱۴۱٧ھ۔
طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح و تعلیق ہاشم رسولی محلات‏‏ی و فضل اللّہ یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸ھ۔
طبری، محمد بن جریر، الجامع البیان عن تأویل آی القرآن، بہ تحقیق عبداللہ بن عبد المحسن الترکی، [بی‌جا]، دار ہجر للطباعۃ و النشر، چاپ اول، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱ء۔
طبری، محمد بن جریر، تریخ الطبری (تریخ الامم و الملوک)، تحقیق محمد ابو الفضل ابراہیم، بیروت، روائ‍ع‌ ال‍ت‍راث‌ ال‍ع‍رب‍ی‌‏‫، ۱۳۸٧ھ۔
عیاشی، محمد بن‏ مسعود، تفسیر العیاشی، بہ کوشش ہشام رسولی محلات‏‏ی، تہران، المکتبۃ العلمیۃ الاسلامیۃ، ۱۳۸۰ھ۔
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بہ کوشش علی اکبر غفاری، بیروت: دار التعارف، ۱۴۰۱ھ۔
فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکا‏م القرآن، بیروت، ۱۹۶۵ء، چاپ افست تہران ۱۳۶۴ہجری شمسی۔
قمی، علی بن ابراہیم، تفسیر القمی، بیروت، مؤسسۃ الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۲ھ/۱۹۹۱ء۔

باہرلے جوڑ

مقالے دا منبع: دانشنامہ جہان اسلام

[1] مراجعہ کرن: قمی، تفسیر القمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱٧۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۳۲.

[2] مراجعہ کرن: سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۹۸؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۱۹۴.

[3] کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج‌۱، ص‌۲۹۰، ح‌۶؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۵٧؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۳۸۲-۱۳۸٧ش، ج۴، ص۲٧۵-۲۸۱.

[4] مراجعہ کرن: طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۵۶٧-۵۶۹؛ ثعالبی، جواهر الحسان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۲؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۹۸؛ ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۵۲۹.

[5] فضل طبرسی، اعلام الوری، ج3 ص 344 حاکم حسکانی تو‏ں منقول۔

[7] مراجعہ کرن: طبری، جامع البیان، ج۴، جزء ۶، ص۱۹۸ـ ۱۹۹؛ ثعالبی، ج۱، ص۴۴۲؛ سیوطی، ج۲، ص۲۹۸

[8] ابن عطیہ،المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۵؛ قرطبی، الجامع لاحکا‏م القرآن، ۱۹۶۵م، ج۳، ص۳۰.

[9] ترمذی، الجامع الصحیح، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۶۱، عبداللہ بن عمر تو‏ں منقول۔

[10] ابن عاشور،6/256

[11] ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، دار القلم، ج۲، ص۱۳۲.

[12] ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳ق، ج۳، ص۵۲۹.

[13] طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق، ج۴، جزء ۶، ص۱۹۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث، ج۱۲، ص۴۰۱.

[14] ابوحیان، تفسیر البحر المحیط، ۱۹۸۳م، ج۳، ص۵۲۹.

[15] احزاب:۲۶ـ۲٧؛ حشر:۲ـ۴.

[16] آل عمران:۶۱.

[17] طوسی، ج ۳، ص ۴۳۵ ۔ فضل طبرسی، ۱۴۰۸، ج ۳، ص ۲۴۶ ۔ حویزی، ج ۱، ص ۵۸٧ ـ۵۹۰

[18] عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۹٧،۹۹.

[19] ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۸۲-۱۳۸٧ش، ج۴، ص۲٧۶

[20] طبری،تریخ طبری،3/186۔ابن ابی الحدید،شرح نہج البلاغہ،1/159۔

[6] فَأَقِمْ یا مُحَمَّدُ عَلِیاً عَلَماً وَ خُذْ عَلَیهِمُ الْبَیعَةَ وَ جَدِّدْ عَهْدِی وَ مِیثَاقِی لَهُمُ الَّذِی وَاثَقْتُهُمْ عَلَیهِ فَإِنِّی قَابِضُكَ إِلَی وَ مُسْتَقْدِمُكَ عَلَی فَخَشِی رَسُولُ اللَّهِ (ص) مِنْ قَوْمِهِ وَ أَهْلِ النِّفَاقِ وَ الشِّقَاقِ أَنْ یتَفَرَّقُوا وَ یرْجِعُوا إِلَی الْجَاهِلِیةِ لِمَا عَرَفَ مِنْ عَدَاوَتِهِمْ وَ لِمَا ینْطَوِی عَلَیهِ أَنْفُسُهُمْ لِعَلِی مِنَ الْعَدَاوَةِ وَ الْبَغْضَاءِ وَ سَأَلَ جَبْرَئِیلَ أَنْ یسْأَلَ رَبَّهُ الْعِصْمَةَ مِنَ النَّاسِ وَ انْتَظَرَ أَنْ یأْتِیهُ جَبْرَئِیلُ بِالْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ عَنِ اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ فَأَخَّرَ ذَلِكَ إِلَی أَنْ بَلَغَ مَسْجِدَ الْخَیفِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ(ع) فِی مَسْجِدِ الْخَیفِ فَأَمَرَهُ بِأَنْ یعْهَدَ عَهْدَهُ وَ یقِیمَ عَلِیاً عَلَماً لِلنَّاسِ یهْتَدُونَ بِهِ وَ لَمْ یأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ مِنَ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ بِالَّذِی أَرَادَ حَتَّی بَلَغَ كُرَاعَ الْغَمِیمِ بَینَ مَكَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ وَ أَمَرَهُ بِالَّذِی أَتَاهُ فِیهِ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ وَ لَمْ یأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ فَقَالَ یا جَبْرَئِیلُ إِنِّی أَخْشَی قَوْمِی أَنْ یكَذِّبُونِی وَ لَا یقْبَلُوا قَوْلِی فِی عَلِی(ع) فَرَحَلَ فَلَمَّا بَلَغَ غَدِیرَ خُمٍّ قَبْلَ الْجُحْفَةِ بِثَلَاثَةِ أَمْیالٍ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ(ع) عَلَی خَمْسِ سَاعَاتٍ مَضَتْ مِنَ النَّهَارِ بِالزَّجْرِ وَ الِانْتِهَارِ وَ الْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ یا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ یقُولُ لَكَ- یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیكَ مِنْ رَبِّكَ فِی عَلِی وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُكَ مِنَ النَّاس‌.‎ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵٧؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱٧ق، ج‌۳، ص‌۳۴۴؛ منقول از حاکم حسکانی

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[نوٹ ۱]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]