عمرو بن عبدود
| معلومات شخصیت | |
|---|---|
| دینی مشخصات | |
| جنگاں وچ شرکت | جنگ بدر (اک روایت دے مطابق) |
| وجہ شہرت | امام دے ہتھوں قتل |
عمرو بن عبدوُد یا عمرو بن عبدِوَد (سال قتل پنج ہجری)، قریش دے برترین جنگجوواں وچوں سی کہ جو جنگ خندق وچ امام علی دے ہتھوں قتل ہويا۔ بعض روایات دے مطابق، پیغمبرؐ نے اس جنگ وچ علی بن ابی طالب دی عمرو بن عبدود اُتے ضرب نوں تمام جناں تے انساناں دی عبادت توں افضل قرار دتا اے۔ سلفی تفکر دے بانی، اہل سنت عالم ابن تیمیہ نے عمرو بن عبدود دے وجود دا انکار کيتا اے۔ بعض محققاں نے ابن تیمیہ دا ہدف امام علیؑ دے فضائل دا انکار قرار دتا اے۔ مولوی دی مثنوی دے اک شعر وچ آیا اے کہ امام علیؑ نال جنگ دے دوران جدوں عمرو بن عبدود نے آپؑ دے چہرے اُتے تھوکیا تاں آپؑ چند لمحات دے لئی اس توں وکھ ہوئے گئے، اپنا غصہ ٹھنڈا کيتا تے فیر عمرو نوں قتل کيتا۔ کچھ لوکاں نے اس روایت نوں جعلی قرار دتا اے اس دے باوجود، ابن شہر آشوب (588۔488ھ) نے اپنی کتاب مناقب آل ابی طالب وچ مذکورہ روایت نوں نقل کيتا اے۔
جنگ خندق وچ قتل
سودھوعمرو بن عبدود دی ولادت تے زندگی نامے دے بارے وچ تاریخی تے روائی منابع وچ معلومات موجود نئيں نيں سوائے اس گل دے کہ اوہ قریش دی شاخ بنی عامر بن لؤی توں سی۔[۱] شیعہ سنی منابع دی نقل دے مطابق سنہ پنج ہجری قمری، دی جنگ احزاب (خندق) وچ اس نے عکرمۃ بن ابی جهل، هبیرة بن ابی وهب، نوفل بن عبدالله بن مغیرة تے ضرار بن خطاب دے ہمراہ مسلماناں دی کھودی ہوئی خندق بمشکل پار کیتی۔[۲] عمرو بن عبدود جو قریش دا تیسرا جنگجو[۳] تے ہزار جنگجوواں دے برابر سمجھیا جاندا سی۔[۴] مقابلے دے لئی للکاردا رہیا تے مسلماناں دی توہین کردا رہیا ایتھے تک کہ کہنے لگا: «و لقد بححت من النداء بجمعهم هل من مبارز»؛[۵] یعنی ميں نے انہاں نوں مقابلے دے لئی اس قدر للکارا اے کہ میری آواز بیٹھ گئی اے۔[۶] اک نقل دے مطابق علی بن ابی طالبؑ عمرو بن عبدود دی ہر للکار اُتے کھڑے ہُندے سن مگر پیغمبرؐ دے حکم اُتے بیٹھ جاندے سن ایتھے تک کہ پیغمبرؐ نے امام علیؑ نوں مقابلے دی اجازت دی۔ اپنا عمامہ آپؑ دے سر اُتے رکھ دتا تے اپنی تلوار انہاں نوں عطا کيتی تاکہ عمرو دے نال جنگ کرن۔[۷]
امام علیؑ دی ضربت
سودھوامام علی نے پہلے عمرو بن عبدود نوں دعوت دتی کہ خدا دی وحدانیت تے محمدؐ دی رسالت دی گواہی دے تے جدوں اس نے قبول نئيں کيتا تاں اسنوں کہیا کہ گھوڑے توں اتر آؤ تے مقابلہ کرو۔[۸] جابر بن عبد اللہ انصاری دی نقل دے مطابق کہ جو امام علیؑ دے ہمراہ سن، علی بن ابی طالب تے عمرو بن عبدود دے درمیان گھمسان دی جنگ ہوئی کہ اِنّے وچ علیؑ دی صدائے تکبیر بلند ہوئی تے مسلمان سمجھ گئے کہ عمرو بن عبدود ماریا گیا اے۔[۹] تاریخی منابع دی بنیاد اُتے عمرو بن عبدود دے علاوہ اس دا بیٹا حسل وی امام علیؑ دے ہتھوں ماریا گیا۔[۱۰] روائی منابع وچ پیغمبرؐ توں نقل ہويا کہ علی ؑ دی جنگ خندق وچ عمرو بن عبدود اُتے ضربت جنہاں و انس دی عبادت توں زیادہ افضل اے۔[۱۱]
عمرو دے وجود وچ تشکیک
سودھواہل سنت عالم تے سلفی تفکر کے بانی ابن تیمیہ نے عمرو بن عبدود دے وجود وچ تشکیک تے تردید ایجاد دی اے ۔[۱۲] اس دے خیال وچ بدر تے احد تے ايسے طرح ہور غزواں تے سریاں وچ عمرو بن عبدود دا کوئی ناں و نشان نئيں اے تے اس دے متعلق جنگ خندق وچ جو کچھ نقل کيتا گیا اے، اس وچوں کچھ وی صحیحین، یعنی صحیح مسلم تے صحیح بخاری وچ نقل نئيں ہويا اے ۔[۱۳] اس دے باوجود عمرو بن عبدود دی غزوہ خندق وچ موجودگی تریخ طبری[۱۴] تے ذہبی دی تریخ الاسلام[۱۵] جداں تاریخی منابع وچ ذکر کيتی گئی اے تے اہل سنت عالم حاکم نیشاپوری نے کتاب المستدرک علی الصحیحین وچ عمرو بن عبدود دی غزوہ بدر وچ موجودگی تے زخمی ہونے دے حوالے توں اک روایت نقل کيتی اے۔[۱۶] ايسے طرح تاریخی منابع وچ صحابی پیغمبرؐ حسان بن ثابت دے امام علیؑ دے ہتھوں عمرو دے قتل ہونے توں متعلق کچھ فخریہ اشعار[۱۷] تے ايسے طرح عمرو دے ہمراہ خندق پار کرنے والے اس دے ساتھیاں مسافع بن عبد مناف[۱۸] تے ھبیرہ بن وھب[۱۹] تے عمرو دی بہن[۲۰] دے اس دے سوگ وچ کچھ اشعار نقل کیتے گئے نيں۔ بعض محققاں نے ابن تیمیہ دی تشکیک و تردید دا ہدف امام علیؑ دے فضائل دا انکار قرار دتا اے ۔[۲۱]
قتل عمرو توں پہلے امام علیؑ دی بردباری
سودھومولوی (متوفی 672ھ) دی مثنوی دے دفتر اول وچ 120 اشعار اُتے مشتمل اک قصیدہ امام علیؑ دی شان وچ آیا اے کہ جس دا آغاز اس شعر توں ہُندا اے : از علی آموز اخلاص عمل/ شیر حق را دان منزه از دغل»، انہاں نے عمرو بن عبدود دی جانب توں امام علیؑ دے چہرے اُتے لعاب ڈالنے دا ماجرا بیان کيتا اے کہ اس وجہ توں علی بن ابی طالب اسنوں ذاتی غصے وچ قتل کرنے توں پرہیز دی خاطر چند لمحات دے لئی لڑائی توں علیٰحدہ ہوئے جاندے نيں تے اپنا ذاتی غصہ ٹھنڈا ہونے دے بعد عمرو نوں راہ خدا وچ قتل کردے نيں ۔[۲۲] مگر بدیع الزمان فروزانفر دا خیال اے کہ ایہ روایت جس صورت وچ مثنوی وچ وارد ہوئی اے کِسے تے منبع وچ نئيں مل سکی۔[۲۳] اس دے باوجود بعض محققاں نے اس روایت دے لئی کچھ منابع دا ذکر کيتا اے منجملہ ابن شہر آشوب (متوفی 588ھ) دی کتاب مناقب آل ابی طالب کہ جس وچ مذکورہ روایت نقل کيتی گئی اے۔[۲۴]
حوالے
سودھو- ↑ بطور نمونہ ملاحظہ کیجئے: ابن هشام الحمیری، سیرة النبی، 1383شمسی، ج3، ص732؛ ابن عساکر، تریخ مدینة دمشق، 1415ھ،ج42، ص78؛ ابن اثیر، الکامل فی التریخ، 1385شمسی،ج2، ص181۔
- ↑ طبری، تریخ الطبری، 1387 شمسی،ج2، ص573-574؛ شیخ مفید، الإرشاد، 1413ھ،ج1، ص100۔
- ↑ الحاکم النیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، 1411ھ،ج3، ص34، ح4329۔
- ↑ ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی طالب، 1375 شمسی،ج2، ص324۔
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، 1413ھ،ج1، ص100۔
- ↑ شیخ مفید، ترجمہ ارشاد شیخ مفید، 1388شمسی، ص92۔
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، 1413ھ،ج1، ص100۔
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، 1413ھ،ج1، ص100و101۔
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، 1413ھ،ج1، ص102۔
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، 1426ھ،ج11، ص160۔
- ↑ علامہ حلی، نہج الحق و کشف الصدق، 1982م، ص234۔
- ↑ ابن تیمیہ، منهاج السنۃ النبویۃ، 1406ھ،ج8، ص105-110۔
- ↑ ابن تیمیہ، منهاج السنۃ النبویۃ، 1406ھ،ج8، ص109۔
- ↑ طبری، تریخ الطبري، 1387 شمسی،ج2، ص573۔
- ↑ ذهبی، تریخ الإسلام، 1410ھ،ج2، ص290۔
- ↑ الحاکم النیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، 1411ھ،ج3، ص34، ح4329۔
- ↑ ابن ہشام، السیرة النبویۃ، دار المعرفۃ، ص268-269۔
- ↑ ابن ہشام، السیرة النبویۃ، دار المعرفۃ، ج2، ص266-267۔
- ↑ ابن ہشام، السیرة النبویۃ، دار المعرفۃ، ج2، ص267-268۔
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، 1413ھ،ج1، ص106-109۔
- ↑ جمعی از نویسندگان، امام علی(ع)، سازمان حج و زیارت، ج2، ص148۔
- ↑ مهدوی دامغانی، «مأخذ خدو انداختن خصم بر روی حضرت امیرالمومنین علی علیہ السلام...»، ص61-63۔
- ↑ فروزانفر، احادیث و قصص مثنوی، 1387شمسی، ص143۔
- ↑ مهدوی دامغانی، «مأخذ خدو انداختن خصم بر روی حضرت امیرالمومنین علی علیہ السلام...»، ص65؛ ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی طالب، 1375 شمسی،ج1، ص381۔
مآخذ
سودھو- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التریخ، بیروت، دار صادر و دار بیروت، 1385شمسی/1965ء۔
- ابن تیمیہ، احمد بن عبدالحلیم، منہاج السنۃ النبویۃ فی نقض کلام الشیعۃ القدریۃ، تحقیق محمد رشاد سالم، [ریاض]، جامعۃ الإمام محمد بن سعود الإسلامیۃ، 1406ھ/1986ء۔
- ابن شہر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، نجف، المطبعۃ الحیدریۃ، 1375شمسی/1956ء۔
- ابن عساکر، علی بن الحسن، تریخ مدینۃ دمشق، بیروت، دار الفکر، 1415ھ/1995ء۔
- ابن ہشام الحمیری، عبدالملک، سیرۃ النبی، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، قاہرہ، مکتب محمدعلی صبیح، 1383شمسی/1963ء۔
- ابن ہشام الحمیری، عبدالملک،السیرۃ النبویۃ، تحقیق مصطفیٰ السقا و ابراہیم الابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفۃ، بیتا۔
- جمعی از نویسندگان، امام علی(ع)، قم، سازمان حج و زیارت، بیتا۔
- الحاکم النیسابوری، محمد بن عبداللہ، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفیٰ عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیۃ، 1411ھ/1990ء۔
- ذہبی، محمد بن احمد، تریخ الإسلام ووفیات المشاہیر والأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ھ/1990ء۔
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفۃ حجج اللہ علی العباد، تحقیق موسسۃ آل البیت علیہم السلام لإحیاء التراث، قم، المؤتمر العالمی لألفیۃ الشیخ المفید، 1413ھ۔
- شیخ مفید، محمد بن محمد، ترجمہ ارشاد شیخ مفید، ترجمہ سید حسن موسوی مجاب، قم، سرور، 1388شمسی۔
- طبری، محمد بن جریر، تریخ الطبری: تریخ الرسل والملوک: وصلۃ تریخ الطبری، بیروت، دار التراث، 1387شمسی۔
- عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرۃ النبی الأعظم، قم، موسسہ علمی فرہنگی دار الحدیث، 1426ھ/1385شمسی۔
- علامہ حلی، حسن بن یوسف، نہج الحق وکشف الصدق، با تعلیقہ فرجاللہ حسنی و مقدمہ سید رضا صدر، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، 1982ء۔
- فروزانفر، احادیث و قصص مثنوی: تلفیقی از دو کتاب احادیث مثنوی و مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی، ترجمہ حسین داوودی، تہران، امیرکبیر، 1387شمسی۔
- مہدوی دامغانی، محمود، مأخذ خدو انداختن خصم بر روی حضرت امیرالمومنین علی علیہالسلام در بیت "او خدو انداخت بر روی علی/ افتخار ہر نبی و ہر ولی"»، در فصلنامہ تخصصی ادبیات فارسی، ش1و2، بہار و تابستان 1383شمسی۔