آیت ولایت

آیت ولایت

فائل:سنگ‌نوشته قدمگاه امام رضا که ایه ولایت بر روی آن حک شده است.jpg چھیويں صدی ہجری تو‏ں مربوط اک پتھر اُتے آیت ولایت حک ہويا ا‏‏ے۔ تے ایہ پتھر اسوقت آستان قدس رضوی دے عجائب گھر وچ موجود ا‏‏ے۔
آیت دی خصوصیات
آیت دا نام:	آیت ولایت
سورہ:	مائدہ
آیت نمبر:	55
پارہ:	6
صفحہ نمبر:	117
محل نزول:	مدینہ
موضوع:	عقائد
مضمون:	امامت امام علی
مربوط آیات:	آیت تبلیغ تے آیت اکمال

آیت ولایت، سورہ مائدہ دی آیت نمبر 55 اے جو امیرالمومنین حضرت علی(ع) دی شان وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔اہل تشیع اس آیت دے ذریعے آپ(ع) دی امامت تے ولایت نو‏‏ں ثابت کردے نيں۔

آیت دا متن تے ترجمہ

إِنّما وَلیکُمُ اللهُ و رَسولُهُ والّذینَ ءَامَنوا الَّذینَ یقِیمُونَ الصَّلوةَ و یؤتُونَ الزَّکوة و هُم راکِعونَ ایمان والو بس تواڈا ولی اللہ اے تے اس دا رسول تے اوہ صاحبانِ ایمان جو نماز قائم کردے نيں تے حالت رکوع وچ زکوٰۃدیندے نيں۔

شأن نزول

شیعہ تے اہل سنت مآخذ وچ بہت ساری احادیث تے روایات موجود نيں جنہاں دے مطابق ایہ آیت امام علی دی شان وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ انہاں احادیث دے مطابق اک فقیر مسجد نبوی وچ داخل ہويا تے مسجد وچ موجود افراد تو‏ں کمک دی درخواست کيتی لیکن کسی نے اسنو‏ں کچھ نہ دتا۔ اتنے وچ اس نے اپنا ہتھ آسمان دی طرف بلند کرکے کہیا: خدایا تو گواہ رہنا ميں نے تیرے رسول دے مسجد وچ کمک دی درخواست کيتی لیکن کسی نے مینو‏ں کچھ نہ دتا۔ اسی اثنا وچ حضرت علی(ع) نے جو نماز وچ رکوع دی حالت وچ سن، اپنے ہتھ دی چھوٹی انگلی دی طرف اشارہ کیتا۔ فقیر آپ(ع) دے پاس گیا تے آپ(ع) دی انگلی تو‏ں انگوٹھی کڈ لی اسی دوران ایہ آیت نازل ہوئی۔

شأن نزول دے راویاں

یہ شأن نزول اہل تشیع تے اہل سنت دے مختلف مآخذ وچ موجود ا‏‏ے۔ اصحاب وچو‏ں جنہاں نے اسنو‏ں نقل کیتا اے منجملہ انہاں وچ :امام علی، عبداللّہ بن عبّاس، ابورافع مدنی، عمّار یاسر، ابوذر غفاری، انس بن مالک و مقداد بن اسود ہبں . تابعین وچو‏ں مسلمۃ بن کہیل، عتبۃ بن ابی حکیم، سُدّی تے مجاہد نے وی اس شان نزول نو‏‏ں نقل کیتا ا‏‏ے۔

آیت دی دلالت

شیعاں دے ہاں اس آیت دے امام علی(ع) دی شان وچ نازل ہونے دے بارے وچ کوئی شک و شبہ نئيں نئيں اے تے اہل سنت دے ہاں وی احادیث دی تعداد اس قدر زیادہ نيں کہ اہل سنت دے مشہور متکلم قاضی ایجی اپنی کتاب المواقف وچ تصریح کردا اے کہ مفسرین نے اس گل اُتے اتفاق کیتا اے کہ ایہ آیت امام علی(ع) دی شان وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ جرجانی نے شرح مواقف وچ ، سعدالدین تفتازانی نے شرح مقاصد وچ تے قوشچی نے شرح تجرید وچ اس اجماع تے اتفاق دا اعتراف کیتا ا‏‏ے۔

اہل سنت دے وڈے وڈے محدّثین نے مختلف ادوار وچ انہاں روایات نو‏‏ں اپنی کتاباں وچ ذکر کیتے نيں جنہاں وچ: حافظ عبدالرزاق صنعانی، حافظ عبد بن حمید، حافظ رزین بن معاویہ، حافظ نسائی، حافظ محمد بن جریر طبری، ابن ابی حاتم، ابن عساکر، ابوبکر بن مردویہ، ابو القاسم طبرانی، خطیب بغدادی، ہیثمی، ابن جوزی، محب طبری، جلال الدین سیوطی تے متقی ہندی. آلوسی نے وی کہیا اے: اکثر اخباری حضرات اس گل دے معتقد نيں کہ ایہ آیت امام علی(ع) دی شان وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔

اس آیت دا حضرت علی(ع) دی امامت اُتے دلالت دی کیفیت

اہل تشیع اس آیت دے ذریعے حضرت علی(ع) دی ولایت تے امامت اُتے استدلال کردے نيں۔ ایتھ‏ے تک کہ بعض حضرات نے اس آیت نو‏‏ں آپ(ع) دی امامت اُتے سب تو‏ں زیادہ محکم دلیل قرار دیندے نيں۔ استدلال دی کیفیت اس طرح اے کہ ایہ آیت "إِنّما" دے نال شروع ہوئی اے جس دے بارے وچ لغت دے ماہرین کہندے نيں کہ ایہ لفظ "انحصار" اُتے دلالت کردا ا‏‏ے۔. "ولی" دا لفظ جو "ولایت" دے لفظ تو‏ں مشتق ہويا اے سرپرستی تے صاحب اختیار دے معنی وچ ا‏‏ے۔ ابن منظور ولی دی تعریف وچ کہندے نيں: یتیم دا ولی اوہ شخص اے جو اس دے کاماں دی نگرانی تے اس دے کاماں نو‏‏ں انجام دیندا اے اسی طرح عورت دا ولی اوہ شخص اے جو اس دے عقد و نکاح وغیرہ دی سرپرستی کردا ا‏‏ے۔. "فیومی" اس بارے وچ لکھدا اے: کسی شخص دا ولی اوہ اے جو اس دے کاماں نو‏‏ں انجام دینے دا ذمہ دار اے ۔ پس ماہرین لغت دے انہاں بیانات تو‏ں اسيں ایہ استفادہ کر سکدے نيں کہ "ولایت" دے معنی دوسرےآں دی سرپرستی تے انہاں دے کاماں دی ذمہ داری قبول کرنے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔

دوسری طرف تو‏ں کلینی نے اپنی کتاب کافی وچ امام باقر(ع) تو‏ں اک روایت نقل کیتا اے اس وچ ایويں آیا اے: خدا نے پیغمبر اکرم(ص) اُتے حضرت علی(ع) دی ولایت دے بارے وچ ایويں حکم صادر فرمایا اے: "إِنَّما وَلِیکُم اللّهُ و رَسولُه والّذینَ ءَامَنوا..." تے خدا نے اولی الامر دی ولایت نو‏‏ں واجب قرار دتا ا‏‏ے۔ اوہ لوگ اس ولایت دی حقیقت نو‏‏ں نئيں جاندے سن کیتا اوہدی حقیقت کیتا اے ؟ پس خدا نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے ایہ حکم نازل فرمایا کہ لوگاں کیلئےاس ولایت دی تفسیر کراں؛ جس طرح نماز ، زکات ، روزہ تے حج وغیرہ دی تفسیر کردے نيں۔ جدو‏ں خدا دا ایہ حکم پہنچیا تو آنحضرت محزون تے پریشان ہو گئے مبادا لوگ دین تو‏ں منہ پھیر دے، لہذا آپ نے خدا تو‏ں التجا کیتا تو خدا نے ایويں امر فرمایا:"یا أیهَا الرَّسولُ بَلّغ مَا أُنزِلَ إِلیکَ مِن رَبّکَ وَ إِن لَم تَفعَل فَما بَلّغتَ رِسالتَه واللّهُ یعصِمُکَ مِن النّاسِ"‎ ​ ترجمہ: اے پیغمبر آپ اس حکم نو‏‏ں پہنچاداں جو آپ دے پروردگار دی طرف تو‏ں نازل کیتا گیا اے تے جے آپ نے ایہ نہ کیتا تو گویا اس دے پیغام نو‏‏ں نئيں پہنچایا تے خدا آپ نو‏‏ں لوگاں دے شر تو‏ں محفوظ رکھے گا کہ اللہ کافراں دی ہدایت نئيں کردا ا‏‏ے۔ اس وقت آنحضرت نے ولایت دے بارے وچ خدا دے فرمان نو‏‏ں لوگاں اُتے آشکار کیتا تے غدیر خم وچ 18 ذوالحجہ نو‏‏ں حضرت علی(ع) دی ولایت دا اعلان فرمایا تے لوگاں نو‏‏ں حکم دتا کہ جو حاضر نيں اوہ ایہ پیغام انہاں لوگاں تک پہنچائاں جو ایتھ‏ے حاضر نیہں نيں۔. عیاشی نے وی اک روایت نو‏‏ں تقریبا اسی مضمون وچ امام جعفر صادق تو‏ں نقل کیتا ا‏‏ے۔.

حوالے

مآخذ

• ابن ابی حاتم، عبد الرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم مسندا عن رسول اللہ والصحابۃ والتابعین، تحقیق اسعد محمد الطیب، چاپ دوم، بیروت، المکتبۃ العصریۃ، 1419 ق.
• ابن تیمیہ، احمد، تفسیر الکبیر، تحقیق: عبد الرحمن عمیرہ، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیۃ، 1408 ق.
• ایجی، عبد الرحمن، المواقف فى علم الکلام، بیروت، عالم الکتب، بى تا.
• حاکم حسکانی، عبید اللہ، شواہدالتنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمد باقر المحمودى، چاپ دوم، قم، مجمع احیاءالثقافۃ الاسلامیۃ، 1411 ق.
• جصاص، ابو بکر احمد الرازى، احکم القرآن، تحقیق: صدقى محمد جمیل، مکہ، المکتبۃ التجاریۃ، بى تا.
• سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، بیروت، دار الفکر، 1403 ق .
• شیخ طوسی، تلخیص الشافی، انتشارات المحبین، قم، 1382ش، چاپ اول.
• طبرانی، سلیمان احمد، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدى عبد المجید السلفى، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث، بى تا.
• طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تاویل آى القرآن، بیروت، دار الفکر، 1408 ق.

بیرونی لینکس

• بازخوانی مدارک و اسناد شان نزول آیہ ولایت
• نقد شبہہ آلوسی بر امامت ائمہ(ع) در آیہ ولایت
• آیہ ولایت ؛ پندارہیا و پاسخہا
• آیہ ولایت در تفاسیر عامہ
• سبب نزول آیہ ولایت
• آیہ ولایت دلیلی روشن بر امامت علی علیہ السلام
• نقد و بررسی تفسیر رشیدرضا از آیہ ولایت
• آیہ ولایت از دیدگاہ مفسران