پطرس بخاری
پطرس بخاری | |
---|---|
جم | 1 اکتوبر 1898 |
وفات | 5 دسمبر 1958 (60 سال) |
وجہ وفات | دل دا دورہ |
مدفن | کینسیکو قبرستان، نیویارک |
طرز وفات | طبعی موت |
شہریت | برطانوی ہندستان |
عملی زندگی | |
مادر علمی | گورنمنٹ کالج لہور |
تعلیمی اسناد | ایم اے |
پیشہ | سفارت کار ، مزاح نگار ، نشر کار ، پروفیسر ، لکھاری |
پیشہ ورانہ زبان | اردو ، انگریزی |
شعبۂ عمل | ڈپلومیسی ، ریڈیو اسٹیشن ، مزاح ، ادبی تنقید ، ترجمہ |
ملازمت | یونائیٹڈ نیشنز ، گورنمنٹ کالج لہور |
اعزازات | |
باب ادب | |
ترمیم |
سید احمد شاہ المعروف پطرس بخاری (انگریزی: Patras Bokhari؛ پیدائش: یکم اکتوبر 1898ء - وفات: 5 دسمبر 1958ء) پاکستان نال تعلق رکھنے والے اردو دے نامور مزاح نگار، افسانہ نگار، مترجم، شاعر، نقاد، معلم، برطانوی ہندوستان دے ماہر نشریات تے پاکستان دے سفارت کار سن ۔ پطرس دے طنزیہ و مزاحیہ مضامین دا مختصر مجموعہ پطرس دے مضامین پاکستان تے ہندوستان وچ اسکولاں توں لے کے یونیورسٹیاں تک اردو نصاب دا حصہ اے۔ انہاں دا شمار متحدہ ہندوستان وچ نشریات دے بانیاں وچ ہُندا اے۔ اس دے علاوہ پطرس اقوام متحدہ وچ پاکستان دے پہلے مستقل مندوب دی حیثیت توں جانے جاندے نيں۔ پطرس انگریزی دے پروفیسر سن تے انگریزی وچ اِنّی قابلیت سی کہ انہاں نے امریکا دی یونیورسٹیاں وچ انگریزی پڑھائی تے اوتھے وفات پائی تے دفن ہوئے۔
پطرس بخاری پاکستان چ اردو بولی دے مشہور منے پرمنے مزاحیہ تے افسانہ لکھاری، مترجم، شاعر، نقاد، معلم تے ہندوستان دے ماہر نشریات تے پاکستان دے سفارت کار سی۔اوناں دا پورا ناں سیداحمد شاہ پطرس بخاری سی۔
اوہناں دیاں لکھتاں دا مجموعہ پطرس کے مضامین دے ناں توں مشہور اے جیہڑا پاکستان تے ہندستان دے سکولاں کالجاں دے نصاب وچ شامل اے۔
حالات زندگی
سودھوپیدائش و ابتدائی تعلیم
سودھوپطرس بخاری یکم اکتوبر 1898ء وچ پشاور، برطانوی ہندوستان (حالیہ پاکستان) وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد سید اسد اللہ شاہ بخاری پشاور دے اک معروف وکیل خواجہ کمال الدین دے منشی سن ۔[۱][۲]
اس زمانے دے رواج تے خاندانی روایات دی پاسداری کردے ہوئے پطرس بخاری نوں گھر اُتے ناظرہ قرآن پاک پڑھایا گیا۔ فارسی دی تعلیم ضروری خیال کيتی جاندی سی ايسے لئی "صفوۃ المصادر" دے ذریعے فارسی بولی دے قواعد دی باقاعدہ تعلیم دتی گئی۔ دینی تے ثقافتی بنیاد فراہم کرنے دے بعد والد نے آنے والے دور دے تقاضاں نوں بھانپتے ہوئے دوستاں تے خیر خواہاں دے اعتراضات دی پروا نہ کردے ہوئے نو سالہ پیر احمد شاہ (پطرس بخاری) نوں انگریزی تعلیم دے لئی مشن اسکول پشاور وچ داخل کرادتا۔ مشن اسکول وچ داخل ہُندے ہی انہاں نے انگریزی نظماں زبانی یاد کرنا شروع کر دتیاں۔ اس زمانے وچ انگریزی دے استاد انگریز ہُندے سن جو بچےآں دے تلفظ دا خاص خیال رکھدے سن ۔ احمد شاہ دی آواز، انگریزی لہجے تے خوبصورت تلفظ دے سبب انہاں دی انگریزی نظم خوانی اُتے استاداں خصوصی توجہ دیندے سن ۔ اس طرح انگریزی ادب توں مانوسیت نے دلی لگاؤ دی کیفیت پیدا کردتی۔۔[۳] مشن ہائی اسکول وچ تعلیم دے اعلیٰ معیار توں پورا پورا فائدہ اُٹھایا تے 1913ء وچ پندرہ برس دی عمر میٹرک وچ اعلیٰ نمبراں توں کامیابی حاصل کيتی۔ والد صاحب نے انہاں نوں 1914ء وچ گورنمنٹ کالج لاہور وچ داخلہ دلوا دتا جتھے اوہ ابتدا وچ شرمیلے، کم گو تے ہوشیار طالبِ علم دی حیثیت توں اُبھرے ۔ جتھے انہاں نے 1916ء توں 1922ء تک تعلیم حاصل کيتی۔[۴]
اعلیٰ تعلیم
سودھوپطرس بخاری 26-1925ء وچ اعلیٰ تعلیم دے لئی انگلستان گئے۔ انہاں نے انگریزی ادب وچ اعلیٰ ترین سند دے لئی کیمبرج یونیورسٹی دا انتخاب کيتا تے کیمبرج یونیورسٹی دے عمانویل کالج وچ انگریزی ادب وچ TRIPOS دی سند اول درجے وچ حاصل کيتی تے عمانویل کالج دے سینئر اسکالر منتخب ہوئے۔ اوہ جنوبی ایشیا دے دوسرے طالبِ علم سن جس نے انگریزی ادب وچ اول درجے وچ سند حاصل کيتی۔[۵]
ملازمت
سودھوگورنمنٹ کالج لاہور
سودھوبخاری صاحب نے ملازمت دا آغاز 1922ء وچ گورنمنٹ کالج لاہور توں لیکچرار دی حیثیت توں کيتا تے 1935ء تک منسلک رہے۔ گورنمنٹ کالج لاہور توں اعلیٰ تعلیم دے لئی انگلستان گئے سن، واپسی اُتے انہاں نوں ٹریننگ کالج وچ انگریزی دا استاد مقرر کر دتا گیا۔ کچھ عرصے بعد آپ دا تقرر گورنمنٹ کالج لاہور وچ بطور لکچرارہو گیا۔ انتظامیہ نے بخاری صاحب دی صلاحیتاں توں پورا پوارا انصاف کيتا۔ انہاں نوں پراکٹر (نگران طلبہ) مقرر کيتا جس دا کم طلبہ وچ نظم و ضبط برقرار رکھنا سی۔ انہاں نے اس ذمہ داری نوں وڈی چابک دستی تے احتیاط توں نبھایا۔ اوہ طلبہ نوں سزا نئيں دیندے سن ۔ سرزنش دا انہاں دا اپنا انداز سی۔
آپ دی صلاحیتاں نوں مدنظر رکھدے ہوئے اُس وقت دے گورنر نے آپ نوں گورنمنٹ کالج لاہور دے شعبۂ انگریزی دی صدارت اُتے فائز کيتا۔ یاد رہے پطرس بخاری پہلے مسلمان صدر شعبۂ انگریزی سن ۔ Prof. E. Dickenson دی سبکدوشی دے بعد 1 مارچ 1947ء کوپطرس نے گورنمنٹ کالج لاہور دے پرنسپل دا عہدہ سنبھالیا جتھے 1950ء تک خدمات انجام دیندے رہے۔[۶] ایتھے آپ دے شاگرداں وچ فیض احمد فیض، ن م راشد، کنہیا لال کپور، اقبال سنگھ، الطاف قادر، حفیظ ہوشیار پوری، حنیف رامے تے پروفیسراشفاق علی خان بطور خاص شامل نيں۔
1936ء وچ جنوبی ایشیا وچ ریڈیو دے باقاعدہ قیام نے بخاری صاحب دی انتظامی تے فن کارانہ صلاحیتاں نوں جِلا بخشی تے انہاں نے تعلیم دے شعبے نوں خیرباد کہہ کے اک ایداں دے میدان وچ خدمت نوں ترجیح دتی جس دے امکانات لامحدود سن ۔ ریڈیو وچ لائق تے با صلاحیت عملے دے انتخاب دے لئی مرکزی حکومت نے جو بورڈ تشکیل دتا سی اس وچ صوبہ پنجاب دے نمائندے دی حیثیت توں بخاری صاحب نوں نامزد کيتا گیا سی۔ بورڈ دے اجلاس وچ بخاری صاحب نے اپنی لیاقت، انگریزی وچ صلاحیت، اردو ادب تے فنونِ لطیفہ وچ مہارت توں ریڈیو دے کنٹرولرنیونل فیلڈن نوں بہت متاثر کيتا۔ ايسے بورڈ وچ بخاری صاحب دے چھوٹے بھائی ذوالفقارعلی بخاری دا وی انتخاب ہويا۔ نیونل فیلڈن نے دو اک ماہ دے بعد ہی محسوس کيتا کہ ریڈیو دے بڑھدے ہوئے کم توں تنہا عہدہ برآ ہونا ممکن ننيں۔ ايسے لئی نیونل فیلڈن نے وائسرائے لارڈ لنلتھگو توں جو رشتے وچ اس دے ماماں سن براہِ راست بخاری صاحب دی تقرری دے احکامات حاصل کروا لئی تے حکومت پنجاب توں انہاں نوں فوری طور اُتے ریڈیو وچ شمولیت دی اجازت طلب کيتی۔ پطرس بخاری ڈپٹی کنٹرولر دے عہدے دا چارج لینے آئے تاں معلوم ہويا کہ حالے ایہ اسامی حکومت نے منظور نئيں کيتی اے۔ لہذا انہاں نوں دو ماہ دے لئی دلی دا اسٹیشن دا ڈائریکٹر مقرر کيتا گیا۔ بعد وچ انہاں نے جون 1936ء وچ ڈپٹی ڈائریکٹر دا چارج سنبھالیا۔ 1939ءماں پطرس نوں ڈپٹی ڈائریکٹر جنرل مقرر کيتا گیا۔ حالے ریڈیو دے کم دا آغاز ہی ہويا سی کہ بخاری دا نیونل فیلڈن توں اختلاف شروع ہوئے گیا۔ اس دا آغاز اختلافِ رائے توں ہويا تے فیر ذاتی نوعیت اختیار کر گیا۔ ايسے دوران جنگ عظیم دوم شروع ہونے توں پہلے ہی نیونل فیلڈن بیمار ہوئے کےانگلستان چلا گیا تے بخاری اس دی جگہ قائم مقام کنٹرولر مقرر کردیے گئے تے 1940ء وچ مستقل کنٹرولر مقرر کیتے گئے۔ ایہ عہدہ فروری 1943ء نوں ڈائریکٹر جنرل وچ تبدیل کر دتا گیا۔ بخاری صاحب نے سب توں پہلے انڈین براڈکاسٹنگ سروس دا ناں آل انڈیا ریڈیو منظور کروایا جس دی انگریزی تخفیف شدہ شکل AIR اے۔ انہاں نے ریڈیو دا شناختی نغمہ وی منتخب کيتا جو اج وی پورے ہندوستان وچ گونج رہیا اے۔ اس دے بعد بخاری دا ریڈیائی بولی دے مسئلے توں سابقہ پيا۔ نیونل فیلڈن نے تاں صرف حکومت دا ایہ حکم سنیا دتا کہ قومی پروگراماں دی بولی "ہندوستانی" ہوئے گی۔ اس طرح 1 جنوری 1936ء نوں انڈین براڈکاسٹنگ سروس دلی اسٹیشن دا افتتاح ہويا تاں گویا بولی دے سلسلے وچ بھڑاں دے چھدے نوں چھیڑ دتا گیا۔ سیاسی حلفےآں وچ الزام تراشیاں دا بازار گرم ہوئے گیا۔ ریڈیو دی بولی اُتے اخبارات وچ ، مرکزی اسمبلی وچ تے سیاسی جلساں وچ اعتراضات دا طوفان اٹھیا کھڑا ہويا۔ پطرس بخاری نے حواس مجتمع رکھے، حوصلہ نئيں ہارا تے سب توں پہلے بولی دے مسئلے دے سیاق و سباق توں آگاہی دے لئی چھ تقاریر دا اک سلسلہ نشر کيتا۔ مقررین وچ بابائے اردو مولوی عبدالحق، راجندر پرشاد (بعد وچ ہندوستان دے پہلے صدر ہوئے)، ڈاکٹر تارا چند (الہ آباد یونیورسٹی)، ڈاکٹر ذاکر حسین (بعد وچ ہندوستان دے صدر ہوئے)، پنڈت برج موہن دتا تریا کیفی (اردو ادیب تے دانشور) تے ڈاکٹر آصف علی (سیاسی قائد) ورگی بلند مرتبت، لائق تے صاحبِ رائے شخصیتاں شامل سن۔ اس سلسلۂ تقاریر وچ بخاری نے ایہ جدت وی دی کہ انگریزی دی اک عبارت، اس دا اوہ ترجمہ جو ریڈیو توں نشر ہويا تے خالص ہندی ترجمہ وی مقررین نوں بھیجیا کہ اوہ اس اُتے اپنی رائے دا اظہار کرن۔ انہاں دی رائے ریڈیائی بولی دی کامیابی دا ثبوت اے۔ انہاں تقاریر دی نشر و اشاعت دے بعد بخاری صاحب نوں برطانوی راج دے نال نال کانگریس دی وی سرپرستی حاصل ہوئے گئی جو اس زمانے وچ بیشتر صوبےآں وچ حکمران سی۔ موزاں لفظاں دے فوری طور اُتے استعمال دے لئی اک ایسی فرہنگ دی ضرورت سی جس دے لفظاں نہ اردو دے ہاں نہ ہندی دے بلکہ ہندوستانی (عوام فہم) ہون۔ اسنوں مرتب کرنے دے لئی چراغ حسن حسرت تے ایچ دت "سیانا" نوں بطور ماہر مقرر کيتا۔ اس فرہنگ اُتے نظرثانی دے لئی ڈاکٹر دوونشنی تے ڈاکٹر رفیق الدین اُتے مشتمل اک کمیٹی قائم کيتی گئی۔ ایہ فرہنگ چار سال وچ مکمل ہوئی تے 1944ء وچ لطیفی پریس نويں دلی توں شائع ہوئی۔
جنگِ عظیم دوم شروع ہُندے ہی ستمبر 1939ء وچ دلی نوں محکمۂ خبر دا مرکز بنا دتا گیا۔ حکومت نے آل انڈیا ریڈیو دے صدر دفتر نوں اپنی عمارت وچ ، پارلیمنٹ اسٹریٹ اُتے منتقل کيتا تے 1943ء وچ ریڈیو اک مستقل محکمہ بنا دتا گیا۔ جنگ دے شرو ع ہُندے ہی دشمن دی نشریات سننے اُتے پابندی لگیا دتی گئی لیکن سرکاری محکمےآں دی اطلاع تے دشمن پروپیگنڈے دا جواب دینے دے لئی شملہ وچ اک مانیٹرنگ اسٹیشن قائم کيتا گیا جس دی رپورٹ روزانہ متعلقہ محکمےآں نوں خفیہ خطوط دے ذریعے فراہم کيتی جاندی سی۔ جنگ دے دوران بخاری صاحب دی خدمات نوں حکومت کیتی سطح اُتے سراہا گیا تے انہاں نوں( Companion of the Indian Empire (CIE دا خطاب دتا گیا۔ جنوبی ایشیا وچ نشریات دی بنیاد رکھنے تے اسنوں فروغ دینے وچ بخاری صاحب دی خدمات نوں فراموش کرنا ممکن نئيں اے۔
حکومت پاکستان نشریات دے محاذ اُتے پطرس بخاری دے تجربے توں پورا پورا فائدہ اٹھانا چاہندی سی ايسے لئی انہاں نوں 14 اکتوبر 1947ء توں کل وقتی مشیر مقرر کرکے ریڈیو فریکوئنسی دی تقسیم دی پہلی کانفرنس وچ ریڈیو دے وفد دا سربراہ بنا کے بھیجیا گیا۔ ایہ کانفرنس میکسیکو سٹی وچ اپریل 1949ء تک جاری رہی۔ اس کانفرنس وچ اے عزیزانجینئر سابق وزیر اعظم شوکت عزیز دے والد وی شریک سن ۔ افتتاحی اجلاس وچ پطرس بخاری نے اپنی فی البدیہہ تقریر توں دھاک بٹھا دی۔[۷] میکسیکو وچ قیام دے دوران بخاری صاحب نے ہسپانوی زبان سکھی تے چار ماہ بعد ہی ہسپانوی بلاتکلف بولنے لگے، اخبارات پڑھنے لگے تے اوتھے دی رہتل وسبھیاچار دا مطالعہ کيتا۔ میکسیکو دے تاثر دے بارے وچ سالک صاحب نوں اپنے خط وچ ذکر کردے نيں کہ:[۸]
” | میکسیکو مینوں بے حد پسند آیا۔ پہاڑی ملک اے۔ آب و ہوا وی خوشگوار اے، لوک رنگین طبع، با اخلاق، رنگین مزاج ہیں--- موسیقی، ناچ تے سواری دے بے حد شوقین نيں، گفتگو وچ آپ، جناب، حضور وغیرہ کثرت توں استعمال کردے ہیں--- پنجاہ سال توں ایتھے اک نويں نیشنلزم بروئے کار آرہی اے جو اپنے آپ نوں صرف میکسیکو توں وابستہ کردی اے ۔ | “ |
چھ ماہ بعد کانفرنس ختم ہويا اس دوران پاکستان دے پہلے وزیر اعظم لیاقت علی خان نے امریکا تے کینیڈا دا دورہ کيتا۔ تقاریر لکھنے دے لئی بخاری صاحب نوں وی نال لے لیا۔ ایہ تقاریر"Pakistan Heart of Asia" دے عنوان توں کتابی شکل وچ شائع ہوئے چکيتیاں نيں۔[۹]
اقوامِ متحدہ
سودھوبخاری صاحب نوں 1 اگست 1949ء نوں اقوام متحدہ وچ پاکستان دا مستقل مندوب مقرر کيتا گیا۔ ایہ اوہ دور سی جدوں بھارت کشمیر دا تنازع لے کے اقوام متحدہ وچ گیا سی۔ فلسطین دا مسئلہ اقوامِ متحدہ وچ گرما گرم بحثاں دا مرکز بنیا ہویا سی۔ تیونس دی آزادی دا معاملہ اقوامِ عالم دے لئی اہمیت اختیار کرچکيا سی۔[۸]
پطرس بخاری افتادِ طبع دے ہتھوں مجبور ہوکراس ماحول توں کنارہ کرنے لگے تے سفارت کاری وچ اپنی خداداد ذہانت توں پورا پورا فاعدہ اٹھانے دے لئی سخت محنت کردے۔ انہاں نوں اقوامِ متحدہ دے اجلاساں تے چھوٹی وڈی کمیٹیاں وچ مختلف موضوعات اُتے تقریر اں کرنی پڑدتیاں سن۔ انہاں دی تقریر دی خوبیاں دا ذکر کردے ہوئے کینیڈا دے اخبار نے لکھیا کہ ان دی تقریر تمام سیاست داناں دے لئی اک سبق دی حیثیت رکھدی اے کہ تقریر وچ کس قسم دی بولی استعمال کرنی چاہیے، انگریزی بولی سیکھنی اے تاں بخاری توں سیکھیے۔ انہاں دی سب توں اہم تقریر 4 اپریل 1952ء نوں سلامتی کونسل وچ تیونس دی آزادی دے مسئلے پرفرانس دے خلاف گیارہ نکاندی شکایت اُتے سی جس نے انہاں نوں عرب تے ایشیائی ملکاں دے قابلِ اعتماد ترجمان دی حیثیت عطا کردتی۔ بخاری دی اس خدمت نوں تیونس نے وی تسلیم کيتا تے اظہارِ عقیدت دے لئی اوتھے پتھر دا اک چھوٹا جہا مینار بخاری دی یادگار دے طور اُتے تعمیر ہويا۔[۱۰] نومبر 1953ء وچ اقوامِ متحدہ دی ایڈہاک کمیٹی نمبر 3 دے اجلاس وچ نسلی امتیاز دی پالیسی نوں اخلاقی لحاظ توں قابلِ مذمت قرار دتا۔ 19 دسمبر 1953ء نوں فلسطین دے پیچیدہ مگر اہم مسئلے اُتے بحث کردے ہوئے تن وڈھیاں دے رویئے اُتے طنز دے تیر برسائے۔ ايسے طرح دریائے اردن دے تنازع اُتے اک مدلل و مؤثر تقریر کيتی۔ 28 فروری 1954ء نوں اک اجلاس وچ پاکستان دے لئی فوجی امداد دے موضوع اُتے پُرمغز گلاں کيتياں تے انال جنگ دے بعد بین الاقوامی تعاون دی اہم مثال قرار دتا۔
پطرس نے 17 اپریل 1954ء نوں نیو یارک ٹائمز دے یوتھ فورم توں جارحانہ جنگاں دے خاتمے دی ضرورت دے موضوع اُتے خطاب کيتا۔ انہاں تقریراں نے انہاں دی علمیت، انگریزی بولی و ادب اُتے دسترس تے حسِ مزاح دی دھاک بٹھا دی۔ نیو یارک ٹائمز، کرسچین سائنس مانیٹر، نیویارک ڈیلی، شکاگو ٹریبون نے بخاری نوں اقوام متحدہ دے بہترین مقرراں وچ شمار کيتا۔ اقوام متحدہ وچ تعینات نامہ نگاراں نے انہاں نوں سب توں زیادہ خوش بیان تے فصیح و بلیغ مقرر قرار دتا۔[۱۱]
اقوامِ متحدہ وچ پاکستان دے مستقل مندوب دی حیثیت توں ریٹائرمنٹ دے بعد اقوامِ متحدہ دے اس وقت دے سیکریٹری جنرل داگ ہیمرشولڈ نے پطرس بخاری نوں اقوامِ متحدہ دے انڈر سیکریٹری جنرل انچارج تعلقات عامہ دے عہدے دے لئی منتخب کر ليا۔ جس اُتے بھارت نے سخت احتجاج کيتا لیکن اقوامِ متحدہ دے سیکریٹری جنرل داگ ہیمرشولڈ نے تمام اعتراضات نوں رد کردے ہوئے انہاں دی تقرری دی منظوری دی۔ پطرس بخاری دی تقرری بخاری صاحب دے نال پاکستان دے لئی اک اعزاز سی جو فیر کسی پاکستانی نوں حاصل نئيں ہوئے سکیا۔
ادبی و فنی خدمات
سودھوادبی زندگی دا آغاز
سودھوپطرس بخاری نے اپنی ادبی زندگی دا باقاعدہ آغاز سول اینڈ ملٹری گزٹ توں کيتا۔ اوہ عموماً تنقیدی مضامین لکھدے سن ۔ اس دے لئی انہاں نے Peter Watkins دا قلمی ناں اختیار کيتا سی۔ ایہ اک لحاظ توں مشن اسکول پشاور دے ہیڈ ماسٹر توں قلبی تعلق دا اظہار سی۔ جس دے لفظ پیٹر دے فرانسیسی تلفظ نے پیر احمد شاہ نوں پطرس بنا دتا۔ اس وقت سول اینڈ ملٹری گزٹ دے ایڈیٹر M.E. Hardy سن جو بخاری نوں اک کالم دا سولہ روپیہ معاوضہ ادا کردے سن جس دی قدر اس زمانے وچ تن تولہ سونے توں ودھ سی۔[۱۲]
پطرس قلمی ناں
سودھوپطرس بخاری نے پطرس دا قلمی ناں سب توں پہلے رسالہ کہکشاں دے اک سلسلۂ مضامین یونانی حکماء تے انہاں دے خیالات دے لئی استعمال کيتا۔ بخاری دیاں تحریراں پطرس دے ناں توں اپنے زمانے دے مؤقر رسالے و جریدے وچ شائع ہودیاں سن۔ انہاں دی بیشتر تحریراں کارواں، کہکشاں، مخزن، راوی تے نیرنگ خیال وچ اشاعت پزیر ہوئیاں۔
اردو ادیب
سودھو” | مقالہ پڑھیا تاں دھوم مچ گئی۔ اردو تے ہندوستان دی ہور زباناں دے ادیباں دے اک بنیادی مسئلے نوں پہلی بار نہایت وضاحت دے نال پیش کيتا گیا سی--- انہاں نے کہیا کہ ہندوستانی ادیب مادری بولی تے انگریزی بولی دے درمیان معلق ہوکے رہ گئے نيں۔ ایہ ذولسانی کشمکش انہاں دے فکر و نظر نوں فطری رنگ وچ جلوہ گر ہونے نئيں دیندی۔ | “ |
تنقید نگاری
سودھوپطرس بخاری دی تنقید کسی خاص صنف تک محدود نئيں سی۔ اوہ نظم و نثر تمام اصنافِ ادب دے بارے وچ اپنی رائے دا اظہار کرنے اُتے قادر سن ۔ بخاری صاحب نے ڈراما، افسانہ تے ادب پرتنقیدی مضامین لکھے۔ تنقید دے سلسلے وچ پطرس دے مقالےآں دی تعداد کم اے۔ انہاں نے دیباچاں تے تقریظاں وچ وی اپنی تنقیدی صلاحیتاں دا پوری طرح اظہار کيتا اے۔
تراجم
سودھوپطرس بخاری انگریزی بولی دے رموز، انداز تے مزاج توں اچھی طرح واقف سن ۔ انہاں نے اپنی اس صلاحیت نوں ترجموں وچ وڈی چابکدستی توں استعمال کيتا۔ انہاں نوں اردو وچ اظہار اُتے وی پوری قدرت حاصل سی ايسے لئی انہاں دے اردو تراجم نوں وڈی قدر دی نگاہ توں دیکھیا جاندا اے۔ اوہ ترجمے نوں میکانہاں دی نئيں بلکہ تخلیقی عمل مندے سن ۔ پطرس بخاری دے ترجموں وچ افسانے وی نيں، ڈرامے وی، فلسفیانہ مضامین وی نيں تے اوپیرا بھی۔ اس تنوع نے انہاں دی ترجمہ نگاری دی صلاحیتاں دی تمام جہتاں نوں اجاگر کيتا اے۔ بخاری نے ترجموں دے لئی جنہاں اہلِ قلم دی نگارشات دا انتخاب کيتا اس توں ایہ اندازہ لگانا دشوار نئيں اے کہ اس انتخاب وچ انہاں دے اندر چھپا ہويا استاد نمایاں اے۔ انہاں ترجموں دا مقصد ایہ نظر آندا اے کہ پڑھنے والے عام افراد مغربی ادب دے شہ پارےآں توں آشنا ہوئے جاواں تے طلبہ وچ وی ہور مطالعے دا شوق بیدار ہو، ہور صاحبِ علم وچ ترجمہ کرنے دا ذوق پیدا ہوئے۔ بخاری دی انہاں کوششاں توں اردو وچ روز افزاں ترجموں دے دور دا آغاز ہويا۔[۱۴]
بخاری صاحب نے مندرجہ ذیل تخلیقات نوں اردو دا جامہ پہنایا:
- مارخم (افسانہ) از رابرٹ لوئیس اسٹیونسن
- گونگی جورو (ڈراما) فرنسیسی مصنف فرانسس رابیلے
- صید و صیاد (افسانہ) ماخوذ از فرانسہ
- تائیس (رومان) از اناطول فرانس
- سیب کا درخت (افسانہ) از جان گالزوردی
- نوعِ انسانی کی کہانی (دنیا کی ابتدا) از ہینڈرک فان لون 522 صفحات دی مکمل کتاب
- بچے کا پہلا سال از برٹرینڈ رسل 407 صفحات دی مکمل کتاب
- دیہات میں بوائے اسکاؤٹ کا کام (مکھیوں کا بادشاہ) از ایف ایل برین 200 صفحات دی مکمل کتاب
شاعری
سودھوپطرس بخاری نوں شاعری تے شاعرانہ ذوق ورثے وچ ملیا سی۔ والد خود وی شاعر سن ۔ گورنمنٹ کالج لاہور وچ مشاعراں دی صدرات پطرس بخاری دی ذمہ داری سی۔ صوفی غلام مصطفیٰ تبسم دے بیان دے مطابق کالج دے مشاعراں وچ اوہ نہ صرف صدارت کردے بلکہ دادِ سخن وی دیندے، خود شعر وی سناتے۔
بخاری نے سنجیدگی توں نئيں محض تفریح دے لئی کدی کدی شعر کہے نيں۔ اس وچ نظماں تے غزلاں دونے شامل نيں۔ بچےآں دے لئی وی مختصر تے خوبصورت سی نظم نقوش دے پطرس نمبر وچ شامل اے، انہاں نے فارسی بولی وچ وی شعر کہے نيں۔ پطرس دا اک شعر ملاحظہ ہو:
میں خم کے سایے میں سر گوشیاں کروں ایسی | کہ تیرے لب مری ہر بات کو نبات کریں |
پطرس بخاری | |
---|---|
فائل:پطرس بخاری.jpg | |
جم | سید احمد شاہ بخاری اکتوبر 1, 1898 ء پشاور، موجودہ پاکستان |
موت | دسمبر 5, 1958 ء نیو یارک، ریاستہائے متحدہ امریکہ |
دفن تھاں | نیو یارک، ریاستہائے متحدہ امریکہ |
قلمی ناں | پطرس |
کم کِتہ | مصنف، شاعر، معلم، سفارت کار اور خطیب |
قومیت | پاکستانی |
نسل | سید، شاہ |
تعلیم | ایم اے (انگریزی) |
مادر علمی | گورنمنٹ کالج لاہور، کیمبرج یونیورسٹی |
صنف | مزاح نگاری، افسانہ نگاری، تنقید، شاعری |
وڈے کم | پطرس کے مضامین |
وڈے اعزاز | ہلالِ امتیاز، |
دستخط | فائل:پطرس بخاری کے دستخط.jpg |
افسانہ نگاری
سودھوڈرامے توں وابستگی تے تھیٹر دی چاٹ نے بخاری دی تقریباً ہر تحریر وچ افسانوی انداز پیدا کر دتا اے۔ انہاں دے طبع زاد مضامین وچ افسانہ پن ہر جگہ نمایاں اے۔ برستے ہوئے مینہ دی اک گنگناندی بوند دا اثربیان کردے نيں:
” | مینہ موسلادھار برس رہیا اے۔ ندی نالے چڑھے ہوئے نيں۔ ہر طرف شام دی سی تاریکی چھائی ہوئی اے۔ درخت تے پودے اک دھلی ہوئی تصویر دی طرح اپنی سبزی وچ زیادہ سبز تے اپنی پاکیزگی وچ زیادہ صاف نظر آ رہے سن ۔ پھُل تے پرندے، نغمہ دی نکہت، رنگ و بو سب شاداں معلوم ہُندے نيں۔ اے میری آرزواں دی ملکہ میرا دل اداس اے ۔ | “ |
مکتوب نگاری
سودھو” | وچ توانوں خط اپنے دفتر توں لکھ رہیا ہاں جو اقوامِ متحدہ دے سیکریٹریٹ دی عمارت وچ دسويں منزل اُتے واقع اے۔ اس عمارت دی اڑتیس منزلیاں نيں اک مستطیل سا بنا رہیاں نيں۔ سمجھو دور توں ایداں دے لگتی اے جداں ماچس دی ڈبیا اپنے کنارےآں اُتے کھڑی ہو۔ | “ |
بخاری نے جنہاں نوں خطوط لکھے یا جنہاں توں انہاں دی خط کتابت سی انہاں دی تعداد زیادہ نئيں اے۔ خطوط دے مجموعےآں دے مطابق سب توں زیادہ خطوط عبدالمجید سالک دے ناں نيں جنہاں توں پطرس بخاری نوں عقیدت سی۔[۱۵]
مزاح نگاری
سودھو تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پطرس کے مضامین
پطرس بخاری دا کمال ایہ اے کہ اوہ اپنی مزاح نگاری نوں تمسخر تے طنز توں آلودہ نئيں ہونے دیندے۔ انہاں دے مزاح وچ شوخی تے لطافت دی پاکیزہ آمیزش اے۔ اس وچ اِنّی تلخی نئيں کہ طنز بن جائے تے اِنّی کھلی ظرافت وی نئيں کہ متانت توں گر جائے۔ انہاں دا لطیف مزاح انہاں دے انوکھے زاویۂ نظر توں پیدا ہُندا اے۔ ایہ مزاح پطرس دی غیر معمولی ذہانت، عمیق مشاہدہ دی عادت تے شگفتہ طرز بیاں دی قوت دا آئینہ دار ہُندا اے۔
اک وڈا مزاح نگار ہونے دے لئی اک وڈی شخصیت وی درکار ہُندی اے تے پطرس بلاشبہ اک عظیم شخصیت دے مالک سن ۔ اوہ بلحاظ منصب وڈے تے اہم سرکاری عہدےآں اُتے فائز رہے تے انہاں عہدےآں دی گونا گاں مصروفیات دی وجہ توں انھاں بوہت گھٹ فرصت ملدی کہ اوہ ادبی مشاغل دی طرف توجہ دیندے۔ اگرچہ انہاں نے بوہت گھٹ لکھیا اے لیکن جو لکھیا اوہ خوب لکھیا تے معیاری و بلند مرتبہ اے۔ انہاں دیاں تحریراں وی خالص ادبی مزاح دے بہترین نمونے نيں۔ قاری دی حسِ مزاح نوں بیدار کر کے چھوٹی چھوٹی گلاں توں ظرافت دی کلیاں کھلاندے چلے جاندے نيں، انہاں دے ہاں طنز دی گہرائی کدرے نظر نئيں آندی، اوہ صرف گدگداندے، چٹکیاں لیندے تے ہنساندے نيں۔ ایہی انہاں دی مزاح نگاری دی خصوصیات نيں۔ ایہی وجہ اے کہ پروفیسر رشید احمد صدیقی کہندے نيں کہ:
” | جے اسيں ذہن وچ کِسے ایسی محفل دا نقشہ جماواں، جتھے تمام ملکاں دے مشاہیر اپنے اپنے شعر و ادب دا تعارف کرانے دے لئی جمع ہاں تاں اردو دی طرف توں بالاتفاق کس نوں اپنا نمائندہ منتخب کرن گے؟ یقیناً بخاری نوں۔ بخاری نے اس قسم دے انتخاب دے معیار نوں اِنّا اُچا کر دتا اے کہ نمائندےآں دا حلقہ مختصر ہُندے ہُندے معدوم ہونے لگیا اے۔ ایہ گل کسی وثوق توں ایداں دے شخص دے بارے وچ کہہ رہیا ہون، جس نے اردو وچ سب توں کم سرمایہ چھڈیا اے، لیکن کتنا اُچا مقام پایا۔ | “ |
جدوں کہ اک دوسرے نقاد دا کہنا اے کہ:
” | پطرس بخاری نے اپنی ظرافت دا مواد زندگی توں لیا اے۔ زنداں توں مواد کوئی زندہ دل ہی لے سکدا اے جس نے زندگی نوں محسوس کيتا اے تے بردا اے ۔ | “ |
حقیقت ایہ اے جس نے انساناں وچ رہ کران دی ذہنی تے عملی حرکات دے اک اک پہلو نوں ہمدردی توں دیکھیا ہو، زندگی توں ایہ لگاؤ غالب دے بعد پطرس دے ایتھے سب توں زیادہ نمایاں اے۔ اک نے ناکامیاں توں کم لیا بلکہ مشکلاں نوں آسان کر ليا سی تے دوسرے دے سر اِنّا کم آ پيا کہ نمٹ نہ سکیا۔ غالب تے پطرس دا ناں ايسے وجہ توں نال نال لیا گیا اے کہ دونے بلند پایہ مزاح نگار نيں۔ غالب نوں مرنے دی فرصت نہ سی تے پطرس نوں جینے دی فرصت نہ مل سکيتی۔ اک نوں اپنے مزاح نگار ہونے دا علم نہ ہوئے سکیا تے دوسرے نوں لوکاں نے احساس وی کرا دتا تاں کوئی اثر نہ ہويا۔ اک نے اپنی شخصیت دا اظہار شاعری وچ کیہ مگر اس دے دامن نوں تنگ پا کر خطوط دا سہارا لیا لیکن دوسرے نے محض چند مضامین، خطوط، تراجم تے تقاریر اُتے اکتفا کيتا۔ مختصراً ایہ کہ پطرس دا مختصر سرمایہ مزاح، ظرافت دے وڈے وڈے کارنامےآں اُتے بھاری اے۔ اِنّا مختصر رخت سفر لے کے بقائے دوام دی منزل تک پہنچنا وڈی اہمیت دی گل اے۔
پطرس نے خوجی، حاجی بغلول تے چچا چھکن جداں کوئی مزاحیہ کردار تخلیق نئيں کیتے لیکن انسانی سیرت وچ جتھے وی انہاں نے کوئی کمزوری محسوس کيتی اس دی گرفت دی اے تے مزاحیہ انداز وچ اس دا خاکہ اڑایا اے۔ اوہ کسی کردار دی خامیاں نوں مزاحیہ رنگ وچ اس طرح اجاگر کردے نيں کہ پڑھنے والے دے لئی لطف دا سامان مہیا کر دیندے نيں لیکن اس وچ وی ہمدردانہ انداز پایا جاندا اے۔ مرید پور دا پیر وچ جدوں لیڈر تقریر کرنے کھڑا ہُندا اے تے پرچہ گم ہوئے جانے دی وجہ توں تقریر نئيں کر پاندا تاں پطرس اس دا مضحکہ اڑانے دی بجائے اس توں ہمدردی کرنے لگدے نيں۔ پطرس مذاق ہی مذاق وچ کم دیاں گلاں کہہ جاندے نيں۔ چاہے لاہور کا جغرافیہ ہو، میبل اور میں ہر جگہ انہاں دا ذہن اک ہی لفظ دے گرد گھمدا اے۔ اوہ اے مقصدیت۔
پطرس دے مضامین بخاری بخاری دی مزاحیہ طبیعت دے آئینہ دار نيں تے ایہ مضامین ہمیشہ دلچسپی توں پڑھے جاندے رہن گے۔ انہاں دے دوسرے مضامین وچ وی عام آدمی دے مشاہدے تے تجربات دیاں گلاں کيتی گئی نيں۔ ايسے طرح صاحب مذکور دے مضامین نيں۔ اوہ عمومیت اے جو انھاں دوسرے مزاح نگاراں مثلاً رشید احمد صدیقی تے فرحت اللہ بیگ وغیرہ توں جدا کردی اے۔ رشید احمد صدیقی صاحب علی گڑھ دی فضا توں باہر نئيں نکلدے تے مرزا فرحت اللہ بیگ دہلی تے حیدرآباد، دکن دے ماحول دے اسیر رہندے نيں۔ اس لئی انہاں دا مزاح عام آدمی تے خاص آدمی سبھی دے لئی دلچسپی اورخوش دلی دی چیز اے۔ القصہ مختصر ایہ کہ پطرس بخاری دور جدید دے بہت وڈے شگفتہ تے مزاح نویس نيں۔ اگرچہ انہاں نے بوہت گھٹ لکھیا۔ اُتے جو کچھ وی لکھیا، خوب لکھیا۔[۱۶]
فنِ تقریر
سودھوانہاں نے تقریر کرنے دا فن کسی توں سکھیا نئيں سی لیکن لفظاں دے استعمال دا سلیقہ انہاں نوں آندا سی۔ آواز دلکش سی۔ تلفظ نہایت عمدہ، لہجے وچ اعتماد تے خلوص سی، اندازِ بیان وچ اوہ خوبی سی کہ ہر شخص انہاں دے استدلال دی رو وچ بہہ جاندا سی۔ سنجیدہ توں سنجہدہ موضوع وچ وی شگفتہ بیانی دے شگوفی فضا نوں بوجھل ہونے نئيں دیندے سن ۔
اقوامِ متحدہ وچ بخاری دی تقریراں دی مقبولیت دا ایہ عالم سی کہ خواہ اوہ جنرل اسمبلی وچ خطاب کردے یا سلامتی کونسل وچ یا کسی کمیٹی وچ ، اچھی تقریر دے شائقین اوتھے پہنچ جاندے۔ گیلریاں صحافیاں دے علاوہ خود اقوامِ متحدہ دے کارکناں توں بھر جاندیاں۔ انگریزی اُتے انہاں دی قدرت، لفظاں دا انتخاب، اندازِ خطابت تے طرزِ استدلال وچ اوہ خوبیاں سن جنہاں نے سب نوں گرویدہ بنا رکھیا سی۔ اس سلسلے وچ انہاں دی تیونس دے مسئلہ اُتے تقریر اک شاہکار دی حیثیت رکھدی اے۔ اس تقریر نے تیونس دے مسئلے نوں بین الاقوامی توجہ دا مرکز وی بنایا تے خود بخاری صاحب دی خطابت نوں دنیا بھر دے اخباراں نے دل کھول کر سراہا۔[۱۷]
صحافت توں دلچسپی
سودھوریڈیو نال تعلق ہونے دے سبب بخاری نوں ذرائع ابلاغ توں خصوصی دلچسپی سی۔ اس دے علاوہ اقوامِ متحدہ وچ پاکستان دی نمائندگی تے |اقوامِ متحدہ دی ملازمت دے دوران صحافت توں زیادہ صحافیاں توں سے انہاں دا واسطہ رہیا۔ صحافت توں دلچسپی نے پیشہ ورانہ رنگ اختیار نئيں کيتا۔ محض دوست نوازی تک محدود رہیا۔
تخلیقاتِ بخاری
سودھوپطرس دی تخلیقات زیادہ تر متفرق مضامین، مقالےآں، دیباچاں تے تقریراں دی صو رت وچ مختلف رسالےآں وچ بکھری ہوئی نيں۔ اُتے انہاں دی زندگی وچ صرف پطرس دے مضامین ہی شایع ہوئے سکيتی۔
اب تک جولکھتاں منصۂ شہود اُتے آچکياں نيں اوہ مندرجہ ذیل نيں:
- پطرس کے خطوط (خطوط دا مجموعہ جو نا مکمل اے )
- افسانے، ڈرامے تے ناولٹ
- خطباتِ پطرس (تقاریر دا نا مکمل مجموعہ)
- تنقیدی مضامین
- تخلیقاتِ پطرس
- اقوامِ متحدہ وچ تقاریر دا مجموعہ (انگریزی)
اسلوب
سودھوپطرس بخاری سویرے جو کل اکھ میری کھلی وچ رقمطراز نيں:
” | اب جو ہم کھڑکی میں سے آسمان کو دیکھتے ہیں تو جناب ستارے ہیں، کہ جگمگا رہے ہیں! سوچا کہ آج پتہ چلائیں گے، یہ سورج آخر کس طرح سے نکلتا ہے۔ لیکن جب گھوم گھوم کر کھڑکی میں سے اور روشندان میں سے چاروں طرف دیکھا اور بزرگوں سے صبح کاذب کی جتنی نشانیاں سنی تھیں۔ ان میں سے ایک بھی کہیں نظر نہ آئی، تو فکر سی لگ گئی کہ آج کہیں سورج گرہن نہ ہو؟ کچھ سمجھ میں نہ آیا، تو پڑوسی کو آواز دی۔ "لالہ جی!۔۔۔ لالہ جی؟"
جواب آیا۔ "ہوں۔" میں نے کہا "آج یہ کیا بات ہے۔ کچھ اندھیرا اندھیرا سا ہے؟" کہنے لگے "تو اور کیا تین بجے ہی سورج نکل آئے؟" تین بجے کا نام سن کر ہوش گم ہوگئے، چونک کر پوچھا۔ "کیا کہا تم نے؟ تین بجے ہیں۔" کہنے لگے۔ "تین۔۔۔ تو۔۔۔ نہیں۔۔۔ کچھ سات۔۔۔ ساڑھے سات۔۔۔ منٹ اوپر تین ہیں۔" میں نے کہا۔ "ارے کم بخت، خدائی فوجدار، بدتمیز کہیں کے، میں نے تجھ سے یہ کہا تھا کہ صبح جگا دینا، یا یہ کہا تھا کہ سرے سے سونے ہی نہ دینا؟ تین بجے جاگنا بھی کوئی شرافت ہے؟ ہمیں تو نے کوئی ریلوے گارڈ سمجھ رکھا ہے؟ تین بجے ہم اُٹھ سکا کرتے تو اس وقت دادا جان کے منظور نظر نہ ہوتے؟ ابے احمق کہیں کے تین بجے اُٹھ کے ہم زندہ رہ سکتے ہیں؟ امیرزادے ہیں، کوئی مذاق ہے، لاحول ولاقوة۔ |
“ |
پطرس بخاری اپنے اک شاہکار مضمون کتے وچ ایويں رقمطراز نيں:
” | علم الحیوانات کے پروفیسروں سے پوچھا سلوتریوں سے دریافت کیا ۔ خود سرکھپاتے رہے لیکن کچھ سمجھ میں نہ آیا کہ آخر کتوں کا کیا فائدہ ہے--- کہنے لگے وفادار جانور ہے اب جناب اگر وفادری اس کا نام ہے تو شام کے سات بجے جو بھونکنا شروع کیا تو لگاتار بغیر دم لیے صبح کے چھ بجے تک بھونکتے ہی چلے گئے تو ہم لنڈورے ہی بھلے۔ | “ |
لاہور دا جغرافیہ وچ لکھدے نيں کہ:
” | لاہور لاہور ہے اگر اس پتے سے آپ کو لاہور نہیں مل سکتا تو آ پ کی تعلیم ناقص اور آپ کی ذہانت فاتر ہے۔ | “ |
پطرس بخاری اپنے اک شاہکار مضمون مرحوم دی یاد وچ وچ ایويں رقمطراز نيں:
” | جب دوستی پرانی ہو گئی ہو تو گفتگو کی چنداں ضرورت باقی نہیں رہتی اور دوست ایک دوسرے کی خاموشی سے بھی لطف اندوز ہوسکتے ہیں۔ | “ |
” | آخر کار بائسیکل پر سوار ہوا۔ پہلا ہی پاؤں چلایا تو ایسا محسوس ہوا جیسے کوئی مردہ اپنی ہڈیاں چٹخا چٹخا کر اپنی مرضی کے خلاف زندہ ہو رہا ہو۔۔۔ زنجیر ڈھیلی ڈھیلی تھی۔ میں جب کبھی پیڈل پر زور ڈالتا، زنجیر میں ایک انگڑائی سی پیدا ہوتی جس سے وہ تن جاتی اور چڑ چڑ بولنے لگتی۔ پھر ڈھیلی ہو جاتی۔
پچھلا پہیہ گھومنے کے علاوہ جھومتا بھی تھا۔ یعنی ایک تو آگے کو چلتا تھا، دوسرا دائیں سے بائیں اور بائیں سے دائیں کو بھی حرکت کرتا تھا۔ چنانچہ سڑک پر جو نشان پڑتا جاتا تھا، اسے دیکھ کر یوں لگتا تھا جیسے کوئی مخمور سانپ لہرا کے گزر گیا ہے۔ |
“ |
ناقدین دی آراء
سودھوپروفیسر رشید احمد صدیقی کہندے نيں کہ:
” | جے اسيں ذہن وچ کِسے ایسی محفل دا نقشہ جماواں، جتھے تمام ملکاں دے مشاہیر اپنے اپنے شعر و ادب دا تعارف کرانے دے لئی جمع ہاں تاں اردو دی طرف توں بالاتفاق کس نوں اپنا نمائندہ منتخب کرن گے؟ یقیناً بخاری نوں۔ بخاری نے اس قسم دے انتخاب دے معیار نوں اِنّا اُچا کر دتا اے کہ نمائندےآں دا حلقہ مختصر ہُندے ہُندے معدوم ہونے لگیا اے۔ ایہ گل کسی وثوق توں ایداں دے شخص دے بارے وچ کہہ رہیا ہون، جس نے اردو وچ سب توں کم سرمایہ چھڈیا اے، لیکن کتنا اُچا مقام پایا۔ | “ |
ممتاز نقاد تے افسانہ نگار ڈاکٹر سلیم اختر، پطرس بخاری دے مزاح دے بارے وچ کہندے نيں،[۱۸]
” | پطرس ہر معاملے وچ خود اپنا مذاق اڑاندے نظر آندے نيں۔ ايسے خصوصیت نے انہاں دے مزاح توں طنز دی زہرناکی نوں ختم کرکے خالص تے سُتھرے مزاح نوں جنم دتا۔ | “ |
ممتاز نقاد ڈالٹر احسن فاروقی کہندے نيں:
” | میری نگاہ وچ پکا ہیومرسٹ سی۔ اردو دا واحد ہیومرسٹ۔ بلکہ وحدہ لاشریک ہیومرسٹ۔ | “ |
نیو یارک ٹائمز، مورخہ 7 دسمبر 1958ء اداریہ،[۱۹]
” | کدی کدی سانوں کسی ایسی ہستی دی موجودگی دا یقین ہوجاندا اے جو ساڈے تخیلات نوں عمل دی دنیا وچ لے آندی اے۔ حالے حالے سانوں پاکستان دے سفیر پروفیسر احمد شاہ بخاری دی بے وقت موت دی شکل وچ ایسی ہی اک شخصیت دے ضیاع دا سامنا ہويا اے جنہاں نے اقوام متحدہ وچ رئیس شعبہ اطلاعات دی حیثیت توں خدمات انجام دتیاں اوہ صحیح معنےآں وچ عالمی شہری سن ۔ | “ |
داگ ہیمرشولڈ (سیکرٹری جنرل اقوام متحدہ) کہندے نيں،[۲۰]
” | قدرتی طور اُتے میرے ليے لازم اے کہ احمد بخاری دے اوصاف و کمال دے بارے وچ جو کچھ ميں نے کہیا اے اسنوں چند لفظاں وچ سمیٹ کر ایہ بیان کراں کہ انہاں دی ایہ خصوصیات اک سیاسی سفیر دی حیثیت وچ کس طرح ظاہر ہُندیاں تے اپنا اثر ڈالدیاں سن۔ ایہ کم وچ جیقس برزون (Jacques Barzun) دی تازہ تصنیف "دی ہاؤس آف انٹی لیکٹ" دا اک اقتباس پیش کرکے بخوبی انجام دے سکدا ہون۔ اوہ لکھدے نيں حکمت عملی (سفارت) دا تقاضا اے کہ دوسرے دے افکار و اذہان توں آگاہی حاصل ہوئے ایہ انشاء پرداز دا وی اک امتیازی وصف اے مگر اس توں دوسرے درجے اُتے کہ اوہ دوسرےآں دے دلائل دا جواب کس ہوشمندی تے واضح استدلال دے نال دینے دی صلاحیت رکھدا اے۔ اک 'حاضر دماغ' سفیر تے اک 'پریشان خیال' سفیر اصلاح وچ اک دوسرے دی ضد نيں۔
احمد بخاری حقیقت وچ انہاں اوصاف اُتے پورے اترنے والے سفیر سن جو مندرجہ بالا اقتباس وچ بیان کيتے گئے نيں۔ |
“ |
اعزازات
سودھو1945ء وچ برطانوی سرکار نے آپ کو( Companion of the Indian Empire (CIE توں نوازیا۔ آپ نوں ایہ وی اعزاز حاصل اے کہ آپ نے 1951ء – 1954ء تک اقوامِ متحدہ وچ پاکستان دے پہلے مستقل مندوب دی حیثیت توں خدمات انجام دتیاں۔[۲۱]
2003ء وچ حکومت پاکستان نے پطرس بخاری دی ادبی وثقافتی، تعلیمی، سفارتی خدمات دے صلے وچ ہلال امتیاز دے اعزاز توں نوازیا۔
اقوامِ متحدہ وچ تیونس دی آزادی دی حمایت وچ کيتی گئی خدمات دے سلسلے وچ حکومتِ تیونس نے آپ دے اعزاز وچ سڑک دا ناں پطرس بخاری دے ناں اُتے رکھیا۔[۲۱]
پاکستان پوسٹ نے1 اکتوبر 1998ء وچ پطرس بخاری دی گرانقدر ادبی، تعلیمی، ثقافتی تے سفارتی خدمات دے صلے وچ آپ دے سو سالہ جشن پیدائش دے یادگار دے موقع اُتے 5 روپے دا یادگاری ڈاک ٹکٹ جاری کيتا۔[۲۲]
وفات
سودھوبخاری صاحب دے دل وچ پیدائشی خرابی سی۔ عمر دے نال نال ہور عوارض وی زور پکڑدے گئے۔ دل دے دورے بار بار پڑنے لگے۔ اوہ اکثر بے ہوش ہوجاندے۔ کمزوری ودھدتی گئی مگر دفتر جانا نہ چھڈیا۔ ڈاکٹر دل دی حالت دیکھدے اورمکمل آرام دا مشورہ دیندے لیکن بخاری دل دی گھبراہٹ توں ڈردے تے دفتر دا رخ کردے۔
ڈاکٹراں نے انہاں نوں بستر اُتے آرام کرنے دا مشورہ دتا سی لیکن 4 دسمبر 1958ء نوں ڈاکٹراں دے مشوراں نوں پسِ پشت ڈال کربستر توں اُٹھے تے کمرے وچ ٹہلنا شروع کر دتا، تھوڑی دیر دے بعد بے ہوش ہوئے کے گر پئے۔ صبح چھ بجے سورج طلوع ہونے توں پہلے دنیائے اُردو دے عظیم مزاح نگار 5 دسمبر 1958ء نوں نیویارک امریکا وچ وفات پا گئے۔ آپ نوں نیویارک دے کینسیکو (Kensico Cemetery,Valhalla)قبرستان وچ سینکڑاں مداحاں، دوستاں تے سفارتی نمائندےآں دی موجودگی وچ قبر وچ اُتار دتا گیا[۱]۔[۲۳]
ہور ویکھو
سودھوباہرلے جوڑ
سودھوحوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ عقیل عباس جعفری، پاکستان کرونیکل، ورثہ پبلی کیشنز کراچی، 2010ء، ص 156
- ↑ عبد الحمید اعظمی، پطرس بخاری: شخصیت تے فن، اکادمی ادبیات پاکستان اسلام آباد، 2006، ص 12
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 13
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 14
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص16-17
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 46
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 48
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 47
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 49-50
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 50-51
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 80-78
- ↑ تنقیدی مضامین ص12، مطبوعہ مکتبۂ اردو ادب لاہور
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 91-90
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 99-100
- ↑ اخبارِ اردو، شمارہ اکتوبر 2012ء، ادارہ فروغ قومی زبان، اسلام آباد
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 105-106
- ↑ پطرس بخاری: شخصیت تے فن، ص 101
- ↑ پطرس بخاری ویب، خراج تحسین
- ↑ پطرس بخاری ویب، خراج تحسین
- ↑ ۲۱.۰ ۲۱.۱ پطرس بخاری ویب، اعزازات
- ↑ پاکستان پوسٹ آفیشل ویب، حکومت پاکستان
- ↑ پطرس بخاری ویب، سوانح