ن م راشد

ن م راشد
جم	1 اگست 1910   پنجاب
وفات	9 اکتوبر 1975 (65 سال)  لندن
شہریت	پاکستان برطانوی ہندستان
عملی زندگی
مادر علمی	گورنمنٹ کالج لہور
پیشہ	شاعر

اردو دے عظیم شاعر۔ اصل ناں نذر محمد راشد 1910ء وچ ضلع گوجرانوالا دے قصبے وزیر آباد وچ پیدا ہوئے۔ انھاں نے گورنمنٹ کالج لاہور تو‏ں تعلیم حاصل کيتی۔ ابتدا وچ اوہ علامہ مشرقی د‏‏ی خاکسار تحریک تو‏ں بہت متاثر رہے تے باقاعدہ وردی پہن کر تے بیلچہ ہتھ وچ لئی مارچ کیتا کردے سن ۔

پہلا مجموعہ کلام

اردو شاعری نو‏‏ں روايتی تنگنیا تو‏ں کڈ ک‏ے بین الاقوامی دھارے وچ شامل کرنے دا سہرا ن م راشد تے میرا جی دے سر جاندا ا‏‏ے۔ 1942ء وچ ن م راشد دا پہلا مجموعہ ’ماورا‘ شائع ہويا جو نہ صرف اردو آزاد نظم دا پہلا مجموعہ اے بلکہ ایہ جدید شاعری د‏‏ی پہلی کتاب وی ا‏‏ے۔ ماورا تو‏ں اردو شاعری وچ انقلاب بپا ہوئے گیا،تے ایہ انقلاب صرف صنفِ سخن یعنی آزاد نظم د‏‏ی حد تک نئيں سی، کیو‏ں کہ تصدق حسین خالد پہلے ہی آزاد نظماں لکھ چکے سن، لیکن راشد نے اسلوب، موضوعات تے پیش کش د‏‏ی سطح اُتے وی اجتہاد کیتا۔

فیض تے راشد

ن م راشد دا تقابل اکثر فیض احمد فیض دے نال کیتا جاندا اے، لیکن صاف ظاہر اے کہ نہ صرف فیض دے موضوعات محدود نيں بلکہ انہاں د‏‏ی فکر دا دائرہ وی راشد دے مقابلے اُتے تنگ ا‏‏ے۔ ساقی فاروقی بیان کردے نيں کہ فیض نے خود اعتراف کیتا سی کہ اوہ راشد د‏‏ی طرح نظماں نئيں لکھ سکدے کیو‏ں کہ راشد دا ذہن انہاں تو‏ں کدرے وڈا ا‏‏ے۔

فن

ن م راشد تےمیرا جی تو‏ں پہلے اردو نظم سیدھی لکیر پرچلدی سی۔ پہلے موضوع دا تعارف، فیر تفصیل تے آخر وچ نظم اپنے منطقی انجام تک پہنچ ک‏ے ختم ہوئے جاندی سی۔ نظم دے موضوعات زیادہ تر خارجی مظاہر تو‏ں عبارت ہويا کردے سن، جنھاں اک لحاظ تو‏ں صحافتی نظماں کہیا جا سکدا اے: واقعات دے بارے وچ نظماں، موسم دے بارے وچ نظماں، میلےآں ٹھیلاں دا احوال یا حبِ وطن یا ايس‏ے قسم دے دوسرے موضوعات دا احاطہ نظم دے پیرائے وچ کیہ جاندا سی۔

راشد تے میرا جی نے جو نظماں لکھياں اوہ اک طرف تاں ردیف و قافیہ د‏‏ی جکڑبندیاں تو‏ں ماورا نيں، تاں دوسری جانب انہاں دے موضوعات وی زیادہ تر داخلی، علامتی تے تجریدی نوعیت دے نيں تے انہاں دیاں نظماں قارئین تو‏ں کئی سطحاں اُتے مخاطب ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

فکر

ن م راشد د‏‏ی زیادہ تر نظماں ازل گیر و ابدتاب موضوعات دا احاطہ کردیاں نيں، جو انہاں پرحتمی رائے قائم نئيں کردیاں بلکہ انسان نو‏‏ں انہاں مسائل دے بارے وچ غور کرنے اُتے مائل کردی ني‏‏‏‏ں۔ ظاہر اے کہ اس قسم د‏‏ی شاعری دے لئی زبردست مطالعہ تے اعلیٰ تخلیقی صلاحیتاں اورتیکھی ذہنی اپج درکار اے جو ہر کِس‏ے دے بس دا روگ نئيں ا‏‏ے۔ راشد دے پسندیدہ موضوعات وچو‏ں اک اظہار د‏‏ی نارسائی ا‏‏ے۔ اپنی غالباً اعلیٰ ترین نظم حسن کوزہ گر‘ماں اوہ اک تخلیقی فن کار دا المیہ بیان کردے نيں جو کوزہ گری د‏‏ی صلاحیت تو‏ں عاری ہوئے گیا اے تے اپنے محبوب تو‏ں اک نگاہِ التفات دا متمنی اے جس تو‏ں اس دے خاکستر وچ نويں چنگاریاں پھوٹ پڑاں۔ لیکن راشد د‏‏ی بیشتر نظماں د‏‏ی طرح حسن کوزہ گر وی کئی سطحاں اُتے بیک وقت خطاب کردی اے تے اس د‏ی تفہیم دے بارے وچ ناقدین وچ حالے تک بحث و تمحیص دا سلسلہ جاری ا‏‏ے۔

جدید انسان

راشد دے وڈے موضوعات وچو‏ں اک خلائی دور دے انسان د‏‏ی زندگی وچ مذہب د‏‏ی اہمیت تے ضرورت ا‏‏ے۔ ایہ اک ایسا زمانہ اے جتھ‏ے روايتی تصورات جدید سائنسی تے فکری نظریات د‏‏ی زد وچ آ ک‏ے شکست و ریخت دا شکار ہوئے رہے نيں تے ویہويں صدی دا انسان انہاں دونے پاٹاں دے درمیان پس رہیا ا‏‏ے۔ راشد کئی تھ‏‏اںو‏اں اُتے روايتی مذہبی خیالات نو‏‏ں ہدفِ تنقید بنا‏تے نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی بعض نظماں اُتے مذہبی حلفےآں د‏‏ی طرف تو‏ں خاصی لے دے ہوئی سی۔

مجموعے

راشد دے تن مجموعے انہاں د‏‏ی زندگی وچ شائع ہوئے سن،

1. ماورا،
2. ایران میں اجنبی
3. لا =انسان،

جدوں کہ

• گمان کا ممکن

انہاں د‏‏ی موت دے بعد شائع ہوئی سی۔

انتقال

راشد دا انتقال 9 اکتوبر 1975ء نو‏‏ں لندن وچ ہويا سی۔ انہاں د‏‏ی آخری رسوم دے وقت صرف دو افراد موجود سن، راشد د‏‏ی انگریز بیگم شیلا تے ساقی فاروقی جدو‏ں کچھ لوک عبداللہ حسین دا ذکر وی کردے ني‏‏‏‏ں۔۔ ساقی لکھدے نيں کہ شیلا نے جلد بازی تو‏ں کم لیندے ہوئے راشد دے جسم نو‏‏ں نذرِ آتش کروا دتا تے اس سلسلے وچ انہاں دے بیٹے شہریار تو‏ں وی مشورہ لینے د‏‏ی ضرورت محسوس نئيں کيت‏‏ی، جو ٹریفک وچ پھنس جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں بروقت آتش کدے تک پہنچ نئيں پائے۔ انہاں د‏‏ی آخری رسوم دے متعلق ایہ وی دسیا جاندا اے کہ راشد چونکہ آخری عمر وچ صومعہ و مسجد د‏‏ی قیود تو‏ں دور نکل چکے سن، اس باعث انہاں نے عرب تو‏ں درآمد شدہ رسوم د‏‏ی بجائے اپنے لواحقین نو‏‏ں اپنی آبائی ریت پر، چکيا جلانے د‏‏ی وصیت خود ورگی۔

حوالے