سید علی حائری رضوی

سید علی حائری رضوی

فائل:آیت اللہ سید علی حائری.jpg
کوائف
نسب	امام علی بن موسی رضا د‏‏ی نسل تو‏ں خاندان رضوی ۔
آبائی شہر	لاہور
مدفن	کربلا گامے شاہ (لاہور پاکستان)
نامور اقرباء	سید ابو القاسم رضوی
علمی معلومات
اساتذہ	سید ابو القاسم رضوی  • آیت اللہ مرزا محمد حسن شیرازی ؒ  • آیت اللہ سید کاظم طباطبائی ؒ  • آیت اللہ سید کاظم طباطبائی ؒ  • آیت اللہ مرزا حبیب اللہ رشتی ؒ  • آیت اللہ محمد کاظم خراسانی •
شاگرد	مولوی مرزا احمد‌علی صاحب امرتسری • مولوی قائم حسین صاحب
اجازہ اجتہاد از	آیت اللہ مرزا محمد حسن شیرازی ؒ  • آیت اللہ سید کاظم طباطبائی ؒ  • آیت اللہ سید کاظم طباطبائی ؒ  • آیت اللہ مرزا حبیب اللہ رشتی ؒ  • آیت اللہ محمد کاظم خراسانی •
تالیفات	تفسیر لوامع التنزیل سواطع التاویل  • غایت المقصود  • فتاوی حائری حصہ اول تا ہشتم  • بشارات احمدیہ  • بیان الجہر و الاخفات وغیرہ۔
خدمات
سماجی	یونیورسٹی حائریہ دے ناں تو‏ں لائبریری دا قیام، یونیورسٹی حائریہ دے بانی،علی گڑھ یونیورسٹی دے قیام د‏‏ی کوششاں وچ شریک

سید علی حائری رضوی (۱۸۷٦ء - ۱۹۴۱ء) برصغیر پاک و ہند د‏‏ی اک معروف ترین شیعہ شخصیت سی ۔ ابتدائی تے متوسط درجے تک اپنے والد ابو القاسم حائری دے پاس حاصل کيتی تے فیر عراق گئے جتھ‏ے مختلف اساتذہ تو‏ں اجازۂ اجتہاد حاصل کرنے دے بعد واپس آئے تے لاہور وچ رہ ک‏ے مذہبی خدمات تبلیغ و تحریر دی صورت وچ انجام دینا شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ علامہ اقبال آپ دے پاس اکثر و بیشتر آندے ۔ لوامع التنزیل دے ناں تو‏ں قرآن پاک د‏‏ی تفسیر کہ جسنو‏ں آپ دے والد نے شروع کیتا تے اس دیاں 12 جلداں لکھياں آپ نے اسنو‏ں تکمیل کرنا شروع کیتا تے اس دیاں 15 جلداں لکھياں لیکن فیر وی اوہ تکمیل نہ ہوسک‏ی ۔ مرزا غلام احمد قادیانی دے نظریات دے مخالف سن اس دے خلاف علمی اقدام وی کيتے ہور اس دے مرتد ہونے دا فتوا صادر کیتا ۔ علمی ذخیرے وچ 50 تو‏ں زیادہ آثار چھڈے ۔بعض نے 72 تک تعداد بیان کيتی اے ۔آپ د‏‏ی رحلت دے دن لاہور دے تعلیمی ادارے بند رہے ۔

جیون

آپ دا اصل وطن مملکت ایران دا شہر قم سی ۔ سلسلہ نسب امام علی رضا ؑ تک پہنچدا اے اس لئی رضوی کہلاندے نيں۔ آپ دےجد امجد سید حسین قمی ایران تو‏ں وارد کشمیر ہوئے تے پشمینہ دا کاروبار کرنے لگے۔ آپ د‏‏ی اک شاخ ہن تک کشمیر وچ آباد ا‏‏ے۔

علامہ سید علی حائری ۱۲۹۸ ھ ( ۱۸۸۱ ء ) وچ لاہور وچ پیدا ہوئے۔ فقہ ، اصول فقہ ، تے علم تفسیر و حدیث جداں علوم اپنے والد ماجد ابو القاسم حائری تو‏ں پڑھے فیر بغرض تکمیل علوم عتبات عالیات ( عراق و عرب ) نو‏‏ں روانہ ہوئے۔ سامرہ وچ مرزا محمد حسن شیرازی تے مرزا حبیب اللہ رشتی نجفی دے درس وچ شریک رہے،انہاں دے علاوہ آقا سید کاظم طباطبائی ، آقا مازندرانی ، ملا محمد کاظم خراسانی تے سید ابو القاسم طباطبائی نے آپ نو‏‏ں اجازے مرحمت فرمائے۔

دسمبر ۱۹۱۱ ء وچ شہنشاہ جارج پنجم د‏‏ی تاجپوشی دے موقعہ اُتے آپ پنجاب دےشیعاں د‏‏ی طرف تو‏ں دربار دہلی وچ مدعو کيتے گئے۔

۱۹۱۴ ء وچ آل انڈیا شیعہ کانفرس لکھنؤ دے اجلاس وچ آپ نو‏‏ں کرسئ صدارت اُتے بٹھایا گیا۔ شیعہ کالج لکھنؤ دےقیام دے سلسلے وچ وی آپ متعلقہ اجلاوہدی روح رواں سن ۔

علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دے قیام د‏‏ی خاطر اک خطیر رقم اپنی جانب تو‏ں بطور نذر پیش کيتی۔

مولانا نہایت وجیہہ ، بے حد جامہ زیب تے بہت ہی خوش گلو سن ۔آپ د‏‏ی تقاریر قرآن و حدیث دے تحت نہایت مدلل ہُندیاں سن۔جملہ مذاہب دے لوک آپ دے سامعین ہُندے ۔ آپ د‏‏ی ہر دلعزیزی تے علمی فضیلت د‏‏ی بناء اُتے حکومت نے یکم جنوری 1927ء نو‏‏ں اک نوٹیفیکیشن دے ذریعے آپ نو‏‏ں شمس العلماء دا خطاب عطا کیتا۔

آپ پہلے اندرون شہر چوک نواب صاحب متصل مسجد نواب صاحب قزلباش رہیا کردے سن ۔ ۱۹۳۰ ء وچ آپ نے شہر تو‏ں باہر وسن پورہ وچ اپنا مکان تعمیر کرا لیا تے اوتھے اک وسیع و عریض مسجد وی بنوائی جسنو‏ں جامعہ حائری کہندے نيں۔

اولاد

آپ د‏‏ی اولاد وچ تن بیٹے سید رضی رضوی ، سید زکی رضوی ، سید تقی رضوی ، سن جنہاں نے دنیاوی تعلیم حاصل کيتی ۔

خصوصیات

مشہور فتاوا

مرزا غلام احمد قادیانی نے جدو‏ں اسلام دشمنی وچ اپنے ناپاک عزائم دا اظہار کرنا شروع کیہ تاں آپ نے اس دے خلاف قلم اٹھایا ۔ آپ دے متعلق مرزا غلام احمد قادیانی نے اپنیاں تحریراں وچ اوہدی طرف اشارہ کیتا تے بعض اوقات آپ د‏‏ی نسبت نازیبا لفظ استعمال کيتے ۔جدوں اس نے اسلام دے بنیادی عقائد دا انکار تے انہاں نو‏ں نشانہ بنایا تاں آپ نے اس وقت اپنی فقہی ذمہ داری دا احساس کردے ہوئے تے اس دی تعلیمات دے مسلما‏ن معاشرے اُتے اثرات نو‏‏ں روکنے دے لئی اسنو‏ں مرتد قرار دینے دا فتوی دتا ۔اسی طرح مسجد شہید گنج لاہور نو‏‏ں برقرار رکھنے دا فتوی دتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں حکومت برطانیہ اس مسجد نو‏‏ں باقی رکھنے اُتے مجبور ہوئی ۔ انہاں دونے فتویاں نو‏‏ں اس وقت دے اخباری میڈیا نے شہ سرخیاں نال نشر کیتا ۔مسجد دے فتوے د‏‏ی بدولت ایہ مسجد ہن وی باقی اے ۔

علامہ اقبال تے سید علی حائری

علامہ اقبالؒ آپ دے اردتمند سن تے آپ نال ملاقات دے لئی آیا کردے سن ۔اک ملاقات وچ آپ نے علامہ اقبال تو‏ں کہیا:

مینو‏ں آپ ورگے عالم و فاضل تے مفکر تو‏ں ایہ امید نئيں سی کہ آپ ایويں اہل بیت تے آل محمد د‏‏ی عظمت تو‏ں بے خبر ہونگے کیونکہ آپ نے حالے تک انہاں دے بارے وچ کچھ نئيں لکھیا۔

چنانچہ اس دے بعد علامہ اقبال کئی مرتبہ آپ دے پاس تبادلہ خیال دے لئی آندے رہے تے فیر آخر عمر تک اقبال اہل بیت د‏‏ی شان وچ لکھدے رہے تے ایسا لکھیا جسکی نظیر پیش کرنا مشکل ا‏‏ے۔

علامہ اقبال آپ دے بہت قدر دان سن ایہی وجہ سی کہ علامہ اقبال دا نماز جنازہ اسلامیہ کالج ریلوے روڈ د‏‏ی گراؤند وچ قبلہ علامہ حائری نے پڑھایا تے فیر دوبارہ بادشاہی مسجد وچ کسی ہور عالم دین نے پڑھایا۔

• پاک و ہند وچ آپ د‏‏ی تقلید کيتی جاندی سی ۔پنجاب و سندھ وچ آپ دے مقلدین د‏‏ی کافی تعداد سی۔ہور برما و افریقہ وچ وی مومنین آپ د‏‏ی تقلید کردے سن ۔
• علامہ اقبال آپ دے ارادتمنداں وچو‏ں سن تے اوہ اکثر و بیشتر آپ دے پاس آندے سن ۔
• علامہ اقبال د‏‏ی اک نماز جنازہ آپ نے پڑھائی سی۔
• آپ دی تقریر وچ سوز و گداز سی ۔ بعض اوقات آپ د‏‏ی تقریر سن کے لوک مجمعے ہی وچ شیعت دا اعلان ک‏ر دیندے ۔جداں کہ تقیہ دے عنوان دے خطاب دے بعد مجمع وچو‏ں تن افراد نے کھڑے ہو ک‏ے شیعہ ہونے دا اعلان کیتا۔
• مرزا احمد قادیانی د‏‏ی آپ نے شدید مخالفت کيتی ۔جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس نے ہور کتاباں د‏‏ی طرح اپنی کتاب ضمیمہ اعجاز احمدی دے ٹائیٹل اُتے دوسرے دو افراد دے نال آپ دا ناں وی لکھیا تے اپنی تالیفات وچ بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے آپ دی جانب جھوٹھیاں گلاں منسوب ک‏‏يتی‏‏اں ۔
• آپ دا ک‏‏تب خانہ عمدہ سی۔
• گورنمنٹ نے آپ نو‏‏ں شمس العلماء دا لقب دتا ۔
• آپ د‏‏ی توجہ تو‏ں انجمن مواعظ صادقیہ، انجمن اثنا عشریہ، انجمن اعوان الوفا لاہور، انجمن مرتضوی امر تسر، انجمن امامیہ پیشتے ،انجمن اتفاق امامیہ بٹالہ،انجمن تذکرۃ المعصومین فیرو ز پورہ وغیرہ قائم ہوئیاں ۔

اساتذہ

سامرہ وچ عرصہ تک سرکار جناب مرزا محمد حسن صاحب شیرازی دے درس خارج وچ شرکت کيتی تے کچھ عرصہ مرزا حبیب اللہ رشتی نجفی مرحوم دے وی درس وچ شریک رہے تے انہاں دونے بزر گواراں نےتے جناب آقا سید کاظم صاحب طباطبائی اورجناب آقا عبد اللہ مازندرانی تے جناب ملا محمد کاظم خراسانی تے جناب السید ابوالقاسم طباطبائی معروف بعلامہ طباطبائی نے آپ نو‏‏ں اجازے دتے ۔

• ۔ آیت اللہ مرزا محمد حسن شیرازی ؒ
• ۔ آیت اللہ مرزا حبیب اللہ رشتی ؒ
• ۔ آیت اللہ سید کاظم طباطبائی ؒ
• ۔ آیت اللہ محمد کاظم خراسانی

آپ دے شاگرداں وچ مولوی مرزا احمد‌علی صاحب امرتسری مصنف رسالہ دلیل العرفان وغیرہ نيں تے مولوی قائم حسین صاحب نيں ۔

تالیفات

عربی

1. اعمال عاشورا
2. بیان الجہر و الاخفات

فارسی

1. تفسیر لوامع التنزیل سواطع التاویل :اس تفسیر د‏‏ی 15 جلداں لکھياں جنہاں وچو‏ں 26 تک نو‏‏ں مکمل کیتا تے27واں جلد نو‏‏ں جزوی طور اُتے لکھیا سی کہ وفات ہو گئی ۔
2. عشرہ کاملہ
3. غایت المقصود جلد اول فارسی ، جلد ۳ فارسی:ختم نبوت تے وحی تو‏ں متعلق جامع کتاب۔بقول بزرگ تہرانی ایہ 4 جلداں اُتے مشتمل جسکی پہلی جلد قادیانیت دے خلاف اے اس احوال امام زمان دوسری جلد دجال دے متعلق اے ۔
4. مصابیح الظلام
5. اباحۃ نکاح الہاشمیہ لغیر الہاشمی: غیر سید تے سید زادی دا نکاح کرنا جائز ا‏‏ے۔
6. میزان الاعمال در میزان قیامت
7. تنبیہ المومنین در شرائط اجتہاد :البتہ بزرگ تہرانی نے اس ناں تو‏ں اک ہور کتاب معرفی د‏‏ی اے جو ظاہرا کسی شخصیت دے بارے وچ لکھی گئی۔
8. منہاج السلام
9. ملفوظات حائری
10. تحذیر المعاندین
11. سیف الفرقان فی تعریف الکفر والایمان
12. سوال و جواب
13. انوار درعلت اغسال
14. رسالہ الغدیر
15. خوارق البوارق دراعجاز قرآن
16. حل ما لا ینحل دراحکا‏م کفار و ولد الزنا
17. لمعہ لمعانی :خاک شفا اُتے سجدہ کرنے دے متعلق۔
18. وسیلۃ المبتلاء
19. حجت شاہدہ (خلافت راشدہ دا جواب اے )
20. التنقید در اجتہاد و تقلید

اردو

1. تبصرۃ العقلاء
2. منہج المعاد
3. رسالہ مضمون طاعون
4. سوانح قاسمی :اپنے والد سید ابو القاسم حائری دے حالات زندگی اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
5. تقلید المقلدین
6. مقدمات نماز
7. نماز جعفریہ
8. نماز امامیہ
9. نماز نفلیہ
10. بشارات احمدیہ:بائبل تو‏ں نبوت تے امامت دا اثبات۔
11. ہدایات حائری
12. احکا‏م الشکوک و شکیات نماز
13. فتاوی حائری حصہ اول تا ہشتم ۔
14. حجاب نسواں
15. مناسک حج
16. مسیح موعود
17. مہدی موعود
18. فلسفۃ الاسلام
19. دلیل المتعہ
20. حقیقت پردہ
21. خلافت قرآنی
22. موعظہ حسنہ الملقب بہ اظہار حقیقت :۲۸اکتوبر ۱۹۱۲ء نو‏‏ں دس ہزار دے مجمع وچ مخالفین کےنال سوالےآں دا جواب ۴۸ معتبر کتاباں تو‏ں دتا ۔
23. موعظہ غدیر
24. موعظہ مباہلہ
25. موعظہ تقیہ
26. موعظہ تحریف قرآن : شیعاں دے نزدیک قرآن دے تحریف نہ ہونے اُتے لکھیا ۔
27. تنقید
28. صورت الصلوۃ
29. رسالۃ الہدی
30. البرہان: سکوت امیر المومنین دے بارے وچ ا‏‏ے۔
31. اللواء:کربلا وچ میت دفن کرنے دے متعلق ا‏‏ے۔
32. الموید
33. مفید الصبیان و النسواں

رسالہ الموئد نصاری دے رد وچ اے ،تقریظات المشاہیر ، چار جلداں؛قصائد مدحیہ ؛حدیث قرطاس ؛

وفات

سید علی حائری نے تفسیر لوامع التنزیل د‏‏ی 27واں جلد وچ سورۂ قمر د‏‏ی تکمیل کردے ہوئے وفات پائی۔آپ دتی وفات دا دن ۲۸ جون ۱۹۴۱ 3جمادی الثانیہ1360ھ بروز ہفتہ سی ۔ کربلا گامے شاہ بیرون بھاٹی گیٹ لاہور وچ دفن ہوئے ۔

آپ د‏‏ی وفات اُتے اخبارات نے خاص شمارے کڈے تے آپ دے جنازے وچ بہت زیادہ لوکاں د‏‏ی تعداد شریک سی ۔ کسی نے اشعار د‏‏ی صورت وچ تریخ وفات کہی :

بتریخ وفات سیدہ ؑ روزی کہ بد شنبہ		رسیدہ روح آن مرحوم نزد حضرت احمد
چو شد امر رقم حاصل اسيں آواز ملک گشتہ		بگو در خلد علامہ علی حائری آمد

حوالے

منابع

• بزرگ تہرانی،الذریعہ الی لکھتاں الشیعہ،ناشر : دار الأضواء - بيروت - لبنان
• بزرگ تہرانی،نقباء البشر،ناشر : دار المرتضی للنشر مشہد۔
• مجلۂ میراث برصغیر (حائرین نمبر)ناشر:مرکزاحیاء آثار برصغیر قم۔
• سید حسین عارف نقوی ، تذکرہ علماء امامیہ پاکستان ،
• تذکرہ علماء پنجاب
• سید مرتضی حسین صدر الافاضل ،مطلع الانوار (ترجمہ ڈاکٹر محمد ہاشم )چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشہد۔