خانان سائبیریا
| خانان سائبیریا | |
| 1490ء توں 1598ء | |
| |
| خانان سائبیریا 15ویں تے 16ویں صدی عیسوی چ | |
| راجگھر | قاشلق |
| بولیاں | تاتاری خانتی ، مانسیبولیاں |
| مذہب |
اسلام |
| طرز حکومت | بادشاہت |
| خان | |
| 1490ء | تائی بوغا خان |
| 1242-1255ء | باتو خان نیلا اردو |
| 1563ء توں 1598ءء | کوچم خان |
| قیام | 1490ء |
| روس دا مل | 1598ء |
خانان سائبیریا یاں خانان سیبیر سائبیریا چ اک تاتاری ترک خانان سی جہڑی 1490ء توں 1598ء تک قائم رہی ۔ خانان دی آبادی مختلف ، سائبیریائی تاتاری ، خانٹی ، مانسی ، نینیت تے سیلکوپ نسلاں دے لوکاں تے مشتمل سی ۔ خانان دا پہلا خان تائی بوغا تے آخری کوچم خان سی ۔
خانان سائبیریا 15ویں صدی عسوی چ قائم کیتی گئی جدوں طلائی اردو دے خاتقے دے بعد جوجی خان دے ٹبر دے منگول زوال دی حالت ج سن ۔ اس ریاست دا اصل راجگھر چیمگی تورا سی ۔ اس دا پہلا خان تائی بوغا سی ۔ اسدا جانشین اسدا پتر خوجہ بنئیا تے اسدے بعد اسدا پتر مار تخت تے بیٹھا ۔
دریائے ارتش تے توبول دے وچکار تائی بوغا ٹبر دے علاقے بغیر کسے دوجے دعوے دے نئیں سن ۔ جوجی خان دی اولاد چوں شیبانی اس علاقے تے اپنا حق جتاندے سن ۔ اباک خان جسدا تعلق شیبانیاں دے اک گھرانے نال سی ، نے مار نوں قتل کر کے چیمگی تورا تے قبضہ کر لئیا ۔ تائی بوغا حکومت مار دے پوتے محمد نے بحال کیتی ، جسنے 1493ء چ دریائے ارتش دے کنارے اک جنگ چ ابک خان نوں قتل کر دتا ۔ محمد نے چیمگی تورا دی بجائے دریائے ارتش دے کنارے نویں راجگھر قاشلق دا انتخاب کیتا جسنوں سیبیر تے ایسکر (عسکر) وی آکھئیا جاندا سی ۔
1552ء چ روسی سلطنت دی خانان قازان تے فتح دے بعد سائبیریا د ے تائی بوغا خان "یادگار خان نوں ماسکو نال دوستانہ تعلقات استوار کرن تے مجبور کیتا ۔ یادگار خان دے مقابلے چ اک شیبانی ، اباک خان دا پوتا کوچم خان آئیا تے کئی ورہےآں (1556ء توں 1563ء ) دی لڑائی دے مگروں یادگار مارئیا گئیا تے کوچم سائبیریا دا خان بن گئیا ۔
سائبریا دی فتح
سودھووڈا مضمون: کوچم خان تے روس دی سائبیریا دی فتح
کوچم نے سائبیریائی تاتاریاں نوں اسلام چ لیان دی کوشش کیتی جہڑے زیادہ تر شامانزم نوں منن آلے سن(ایہہ روسیاں دا خانان تے مل مارن دا بہانہ سی) ۔ اسدے ستروگانوف دیاں تجارتی پوسٹاں تے حملے دا فیصلے دا نتیجہ خانان سائبیریا دے خلاف کاسک یرماک دی قیادت چ روسی سلطنت دے حملے دی شکل چ نکلئیا ۔ 1582ء چ کوچم خان دیاں فوجاں نوں چواش کیپ دی لڑائی چ یرماک دے ہتھوں شکست ہوئی تے کاسک اک ورہے بعد راجگھر قاشلق چ داخل ہو گئے ۔ کوچم نے اپنیاں فوجاں نوں دوبارہ منظم کیتا تے 1584ء چ یرماک نوں اک لڑائی چ قتل کر دتا تے خانان دی حکومت دوبارہ حاصل کر لئی ۔ اگلے 14داں سالاں چ روسیاں نے ہولی ہولی ساری ریاست تے مل مار لئیا ۔ 1598ء چ کوچم خان دریائے اوب دے کنارے لڑائی چ شکست کھا گئیا تے نگوئے اردو دے علاقے ول چلا گئیا تے اسدی حکمرانی ختم ہوگئی ۔ اس دے نال ایہہ خانان سائبیریا دی خودمختار حثیت ختم ہو گئی تے اوہ روسی سلطنت دے مل چ آ گئی ، تے اج تک ایہہ علاقہ روسیاں دے قبضے چ اے ۔ ایتھے روسیاں دی آبادکاری پاروں مقامی سائبیریائی تاتاری مسلمان ہن ، اقلیت ، چ ، نیں ۔
خانیت دے خان
سودھو- سیبیر خانیت اتے دو ٹبراں اک دوجے دے بعد (کدی اک تے کدی دوجا) نے راج کیتا ۔ اک طائع بغا ٹبر تے دوجا شیبانی ٹبر ۔
- ایہہ سیبیر خانیت دے خاناں دی لسٹ اے :
| لقب | ناں | راج ویلہ |
|---|---|---|
| خان |
طائع بغا | ? |
| خان |
خواجہ ابن الطائع بغا | ? |
| خان |
ابو الخیر خان ابن دولت شیخ ابن ابراہیم خان | 1428 - 1465 |
| خان | مار خواجہ دا پتر | 1465? - 1468? |
| خان | عبک خان (اباک خان) | 1468? - 1493/95? |
| خان | ماموک | 1493/95? – 1498 (1502?) |
| خان |
ابلق | 1498 (1502?) – 1530 |
| خان |
انگیش | 1530 - ? |
| خان |
قاسم بن ماموک | ? |
| خان |
یادگار بن قاسم بیگ پلاد ابن قاسم ممکنا شریک اقتدار |
1552 - 1563 |
| خان |
کوچم ابن مرتضی ابن عبک خان | 1563 - 1598 |
| اک کاسک یرماک نے روس دی سائیبیریا دی فتح دی پہلی مہم ایوان گروزنی دے راج ویلے 1580/82ء چ شروع کیتی ۔پر کوچم خان چھیتی ای پرت آئیا تے 6 اگست 1584ء دی رات نوں حملہ کر کے یرماک تے اسدی فوج دے وڈے حصے نوں مار دتا ۔ آخر چ کوچم خان 1598ء چ دریائے اوب دے کنڈے ارمن دی لڑائی چ شکست ہوئی ۔ لڑائی دوران سائیبیریا دے شاہی ٹبر نوں روسیاں نے پھڑ لیا ، پر کوچم خان فیر ہتھوں نکل گیا ۔ روسی کوچم خان دے ٹبر نوں ماسکو لے گئے ، جپھے اوہ یرغمالیاں دے طور اتے رہے ۔ خان دی نسل بعد چ سیبیری شہزادے دے ناں توں جانی جان لگی ، 19ویں صدی دے اخیر تک اس ٹبر دی موجودگی دے نشان ملدے نیں ۔سائیبیریا دے علاقے چ طائع بغا ٹبر دے جانشین سعید احمد خان (طائع بغی) تے شیبانی ٹبر دے جانشین علی ابن کوچم خان تے روسیاں وچکار ، غلبے دی جدوجہد کئی سالاں تک چلدی رہی | ||
- نیلے رنگ چ سائیبیریا دا شیبائی ٹبر .
- چٹے رنگ چ سائیبیریا دا طائع بغا ٹبر.
- نیلے رنگ چ سائیبیریا دا شیبائی ٹبر .
- طائع بغا
- خواجہ ابن طائع بغا
- مار (خواجہ دا پتر) (عمر) - (اسدی بھین دا ویاہ عبک خان نال ہویا سی۔ (1450؟ - 1480؟))
- اوبدر (Oder,Ader) - مار دا پتر (اباک خان(عبک خان) دی قید چ مریا)
- ماموک - اوبدر دا پتر (1496؟ - 1502؟)
- قاسم خان سیبیری ( ماموک دا پتر (1502-1530)
- یادگار بن قاسم خان) (1530-1563)
- بیک بولاط (قاسم خار دا پتر) - شریک اقتدار (1555-1558), سیمیون بیک بولاطووچ دا ممکنا پیؤ؟
- سعید احمد خان طائع بغی (1583 - 1588)
- قاسم خان سیبیری ( ماموک دا پتر (1502-1530)
- ماموک - اوبدر دا پتر (1496؟ - 1502؟)
- ابلاق (مار دا پتر)
- انگیش - ابلاق دا پتر
- اوبدر (Oder,Ader) - مار دا پتر (اباک خان(عبک خان) دی قید چ مریا)
- مار (خواجہ دا پتر) (عمر) - (اسدی بھین دا ویاہ عبک خان نال ہویا سی۔ (1450؟ - 1480؟))
موسی بیئس - سیبیر خانیت دا ممکنا خان؟ (1460-1496).
- منچ تیمور: 1359
- علی بے خان: 1359-1375
- غیاث الدین کاغان بے: 1375-1396
- توختمش: 1396-1406
- ژرمادک: 1406-1421
- محمود خواجہ: 1421
- خضر: 1421
- قاضی محمد خان: 1421-1428
- ابوالخیر خان: 1428-1464
- اباک خان: 1464-1495
- ماموک قازان دا خان: 1495-1502
- قلق سلطان: 1502-1530
- یادگار : 1552-1563
- کوچم خان: 1563-1598
- علی بن کوچم: 1598-1604
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- جیمز فورستھ ۔ سائبیریا دے لوکاں دی تریخ :روس دی شمالی ایشیائی کالونی 1581ء - 1990۔ کیمبرچ یونیورسٹی پریس 1992ء ۔
باہرلے جوڑ
سودھو- سائبیریائی تاتار
- روسی فتح 1580ء - 1760ء Archived 2020-06-01 at the وے بیک مشین
سلطنت عثمانیہ · سلجوق سلطنت · سلطنت روم · خوارزم شاہی سلطنت · مغلیہ سلطنت · وولگا بلغاریہ · خانان بخارا · خانان خیوا · خانان سائبیریا · خانان قوقند · خانان قازان · قریم یورتی · خانان کاراخانی · خانان کاراخیتان · خانان چغتائی · ایل خانی سلطنت · خانان قاسم · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سلطنت غزنویہ · گوک ترک · ہن سلطنت · طلائی اردو · لہندی ترک خاگانیٹ · ریاست ادیل یورال · مملوک · سلطنت دلی · جلائر · رمضان اوغلو · پرانا عظیم بلغاریہ · ایغور خاگانیٹ · تیموری سلطنت