کوچم خان
| کوچم خان | |
| سائبیریا دا راجہ | |
| |
| خانان سائبیریا دا آخری خان | |
| دور حکومت |
1563ء توں 1598ء تک |
| جم | ؟ |
| جمن دی تھاں | سائبیریا روس |
| موت | 1605ء |
| مرن دی تھاں |
بخارا |
| جانشین بنیا | اپنے بھائی یادگار خان دا |
| سلطنت | خانان سائبیریا |
| شاہی ٹبر |
شیبانی |
| پیؤ | مرتضی خان |
| مذہب | اسلام |
| قومیت |
ترک تاتاری |
| بیویاں : |
1) سلطانیم |
| : | 2) سوئیدیجان |
| : | 3) جان دولت |
| : | 4) آقتولوم |
| : | 5) آق سوئیرون |
| : | 6) شیولیل |
| : | 7) کبول ، |
| : | 8) چیپ شان |
| نیانے : |
1) علی |
| : | 2) التانائی |
| : | 3) ابوالخیر |
| : | 4) ایشم خان |
کوچم خان (1605 -؟) خانان سائبیریا دا 1563ء توں 1598ء تک ، آخری خان سی ۔
روسی سلطنت دیاں سازشاں
سودھوروسی سلطنت دی خانان قازان تے خانان استراخان دیاں مسلمان ریاستاں تے مل مارن دے بعد نظراں علاقے دی واحد بچ جان آلی مسلمان ریاست خانان سائبیریا تے سن تے روسی مختلف حیلے بہانےآں نال اسنوں ہڑپ کرن دیاں کوششاں چ سن ۔ روسی سلطنت نے کوچم خان نے الزام لایا کہ اوہ اپنی رعایا تے اسلام لاگو کرن دی کوشش رہیا اے تے روسی سلطنت دی سرحد دے اندر حملے وی کر رہیا اے ۔ جس نال روسی باشندے اسدے سخت خلاف ہوگئے ۔ کوچم خان دی رعایا تے سائبریائی تاتار سن جہڑے پہلے ای مسلمان سن تے فیر اس نے کہڑی رعایا تے اسلام مسلط کرن دی کوشش کیتی سی تے پہلے آلے خاناں تے کیوں رعایا تے اسلام مسلط نا کیتا ۔ ایہہ صرف روسی پراپیگنڈا سی تے مسلمان تاتاراں تے ڈھائے گئے ظلماں دا جواز مہیا کرن دا بہانہ سی ۔
روسی سلطنت دے تاتاریاں تے مظالم
سودھواصل چ تے روسیاں نے اپنی رعایا تے آرتھوڈکس عیسائیت مسلط کرن دی کوشش کیتی تے کوچم خان توں 50 ورہے پہلے تاتارستان دی تاتاری ریاست خانان قازان تے قبضے دے بعد روسی سلطنت نے مسلمان تاتاریآں نوں زبردستی عیسائی بنائیا تے باقیاں دا قتل عام کیتا ۔ جس دا مصقد تاتارستان چ تاتاریاں دی آبادی گھٹ کر کے روسی لوکاں دی اکثریت بنانا سی ، جداں بعد چ روسیاں نے قریم یورتی (خانان کریمیا) دے کریمیائی تاتاری مسلماناں نال کیتا ۔ کریمیا چ کریمیائی تاتاریاں دی جبری ملک بدری تے قتل عام دی وجہ توں اینہاں دی گنتی ہن کریمیا دی آبادی دا صرف 13 فیصد اے تے اکثریت روسی لوکاں دی اے ۔
روسی سلطنت دے زار ایوان گروزنی نے 1550ء چ خانان قازان تے مل مارن دے مگروں مسلمان تاتاری باشندےآں دا قتل عام کیتا ۔ دسیا جاندا اے کہ تاتاری لوکاں دی کل آبادی دے تیجے حصے نوں قتل کردتا تے تیجے حصے نوں ای زبردستی سعائی بنا لیا گیا ۔ ایہہ تاتاری ہن کیراشین تاتاری کہلاندے نیں تے آرتھوڈکس سعائی نیں تے تیجے حصے نوں چھڈ دتا گیا ۔ مسلماناں دے حوضلے نوں توڑن لئی مسیتاں ڈھاء دتیاں گیاں نے جنہاں چ قازان دی مشہور قل شریف مسیت وی سی (سویت یونین ٹٹن مگروں ایہہ مسیت مڑ اساری گئی اے ) ۔
زار روس ایوان گروزنی نے تاتاریاں نوں حقیر ثابت کرن لئی اینہاں دے نشان چند نوں سعائی نشان صلیب دے تھلے یاں پیراں چ لان دا حکم دتا ، تاکہ ایہہ روسیآں دی تاتاریاں تے فتح دی یادگار رہے ۔
کوچم حان
سودھوزار روس نے کاسک فوجاں اسدے مقابلے لئی بھیجئیاں ۔ کوچم خان نوں روسی حملہ آوراں دے خلاف سخت مزاحمت لئی یاد رکھغیا جاندا اے ۔
پس منظر
سودھوکوچم شیبانی ٹبر دے شہزارے مرتضی خان دا پتر سی ۔ 1554ء چ اسنے اپنے دو بھائیاں یادگار تے بیکبولات ، جہڑے روس دے باجگزار سن، دا تخت دے حصول لئی مقابلہ کیتا ۔ 1563ء چ یارگار نوں شکست ہو گئی تے کوچم تخت تے بیٹھ گئیا ۔ 1573ء چ پرم تے حملہ کیتا ۔ ایہہ تے ایہو جہے اسدے دوجے نکے موٹے حملےاں نے زار روس نوں کاسکاں دی سائبیریا تے حملے دی مہم دی حمایت لئی آمادہ کیتا ۔
1582ء چ خانان سائبیریا تے کاسک اٹامان یرماک نے حملہ کیتا تے کوچم دیاں فوجاں نوں شکست دے کے اسدے راجگھر قاشلق تے قبضہ کر لئیا ۔ کوچم گیاہستان (سٹیپ) چلا گئیا تے اگلے کجھ سال اپنیاں فوجاں نوں جمع کردا رہئیا ۔ اسنے اچانک 6 اگست 1584ء چ رات نوں یرماک تے حملہ کر دتا تے یرماک تے اسدی بوہتی وج نوں مار دتا تے تباہ ہوئے قاشلق دا کنٹرول فیر حاصل کر لئیا ۔ کوچم نے خانان دی اشرافیہ چ موجود مخالفاں نوں اپنے نال جوڑن دی کوشش کیتی پر اسنوں مزاحمت دا ساہمنا ہوئیا ۔ اپنے تے قاراچی سیت خان ولوں قاتلانہ حملے دے بعد کوچم اپنا اردو دریائے ارتش دے دکھن چ گیاہستان چ لے جان تے مجبور ہوگئیا ۔ ایتھے اسنے اک نویں ریاست قائم کرن دی کوشش کیتی تے روسی گورنراں نال جنگ چ الجھ گئیا ۔
آخری کوششاں
سودھو1586ء تے استے حملے کر کے اسنوں پچھے دھک دتا گئیا ۔ کافی اتار چڑھاء دے بعد اگست 1598ء چ دریائے اوب دے کنارے تے گورنر آندرے وویئیکوف دے ہتھوں ایہہ مکمل شکست نال دوچار ہوئیا ۔ کوچم نگوئے اردو دے علاقے چ نس گئیا پر آندرے نے اسدے ٹبر نوں پھڑ لئی اتے یرغمال دے طور تے ماسکو بھیج دتا ۔ 1590ء چ کوچم خان نے روسی سلطنت نوں خراج دین آلے ، توبولسک شہر دے ارد گرد رہن آلے تاتاریاں تے حملے کیتے ۔ 1591ء چ روسی جنرل کولستوف نے دریائے ایشیم دے کنڈے کوچم خان نوں جا لیا ، تے اسدیاں دو بیویاں تے پتر عبدالخیر ، جس نوں بعد چ روس دے علاقےآں چ جاگیراں دتیاں گئیاں سن ، نوں کرفتار کر لیا ۔ 1594ء چ تارا دا قلعہ ، کوچم خان تے قابو پان لئی اسیاریا گئیا ، جہڑا اس علاقے چ موجود سی ۔ 1595ء چ کوچم دے جانبازاں نے دریائے ارتش دے اپرلے علاقےآں تے حملے کیتے ۔
1597ء چ اسنوں مذاکرات لئی آکھیا گیا تے زار روس تے اسدے پتر عبدالخیر نے کوچم نوں روس توں ہتھیار سٹن تے روسی علاقےآں چ جاگیراں قبول کرن دی پیشکش بارے خط لکھے ۔ ستمبر 1598ء دے لاگے روس جرنیل آندرے ووییکوف نے اسدے جانبازاں دے اک وڈے گروہ نوں جھیل اوب دے علاقے توں پھڑ لیا تے بعد چ کوچم نوں وی دریائے اوب تے جا پھڑیا ۔ کوچم فرار ہو گیا ، پر روسیاں نے اسدے دو پتراں نوں مار دتا تے پنج پتراں ، اٹھ دھیاں تے اٹھ بیویاں نوں گرفتار کر لیا ۔ روسیاں نے اک مسلمان مذہبی آگو نوں گل بات لئی بھیجیا ۔ کوچم نے اپنے آپ نوں انھا تے ڈھورا (بہرا) تے بغیر کسے مال تے دولت دے دسیا (یعنی بلکل لاچار تے بے یا رو مددگار دسیا) تے آکھیا کہ میں پہلے وی سر نئیں جھکایا سی تے ہن وی نئیں جھکاواں گا ۔ ایہہ اسدا روسیاں نال آخری رابطہ سی ۔
موت
سودھوبعد چ 1605ء دے لاگے کوچم خان بخارا دے علاقے چ مر گیا (کجھ زرائع موجب اسنوں نغائی اردو دے علاقے چ نغائیاں نے ماریا ؟) جوڑ دا ناں] تے اس نال ای سائبیریا توں تاتاری مسلماناں دے اقتدار دا خاتمہ ہو گیا تے باقی مسلمان ریاستاں وانگ خانان سائبیریا وی روس دے قبضے چ چلا گیا جہڑا کہ اج تک روس دے مل ہیٹھ اے ۔
مگروں
سودھوروسی سلطنت نے علاقے تے پکا پکا مل ماکرن لئی سلاو نسل دے روسیآں نوں روسی علاقےآں توں لیا کے ایتھے آباد کیتا تے اینچ سائبریائی تاتار اپنے ای وطن چ اقلیت ج رہ گئے رہندی سہندی کسر سویت یونین دے ویلے ایتھے دے سائبیریائی تاتاریاں دے قتل عام نے پوری کر دتی ۔ اس قتل عام تے تاتاریاں دوجے ظلماں دے خلاف ہن تاتارستان تے روس دے تاتاری مسلمان آواز چک رہے نیں ۔
اولاد
سودھو1620ء چ اسدے پتر ایشم خان نے خو اورلک دی دھی نال ویاہ کیتا جہڑا زونگاریہ توں دریائے ارتش تک اپنے لوکاں دا سردار سی ۔
کوچم خان دا ذکر بوہت سارے روسی تے تاتاری لوک کیتاں چ اے تے بوہت سارے روسی تے تاتاری قصےآں چ اسنوں بیان کیتا گیا اے ۔ اسدی اولاد ماسکوی روس (ماسکو) چ رہی تے سیبیرسکی دا خاندنانی ناں یاں ٹائٹل اختیار کر لیا ۔
1591ء چ کوچم خان دا پتر عبدالخیر اسدے ٹبر چوں پہلا سی جسنے عیسائیت اختیار کر لئی ۔ اسدے پچھے عبدالخیر دا سارا ٹبر سعائی ہو گیا تے روسی اشرافیہ ج شامل ہو گیا ۔ ایہہ ٹبر بوہت چھیتی اپنی تاتاری شناخت گوا کے روسی معاشرے چ مدغم ہو گیا ، مثال دے طور تے عبدالخیر دے پتر دا ناں وسیلی عبدالگیرووچ سی تے اسدے پوتے دا ناں رومان وسیلیوچ ہویا ، اینج ایہہ ٹبر روسی معاشرے چ گھل مل گیا ۔
1686ء چ زار روس نے اک فرمان جاری کیتا ، جسدے موجب قفقاز چ ریاست امارتیہ دے حکمران ، خانان سائبیریا تے خانان قاسم دے تاتاری شہزادےآں سمیت روسی اشرافیہ دی نسلی لڑی چوں سن ۔
1661ء چ اک شخص جہڑا کوچم خان دی نسل چوں دسیا جاندا سی ، نے ، باشکیرستان (باشکورتوستان) چ روسیاں نال جنگ لڑی ۔
1739ء چ باشکیر جنگ لڑن آلے کراسکال بارے وی دسیا جاندا سی کہ اوہ کوچم خان دی اولاد چوں سی ۔
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- سولووسوف : کوچم کون سی :مشرقی اڈیشن 1882ء ۔
- مخائیل خودارووسکی : روس دی گیاہستانی سرحد ؛ انڈیانا یونیورسٹی پریس ، 2002ء ۔
- آلٹون ڈونیلی : ورسیاں دی باشکیریا دی فتح :1968ء ؛ صحفہ 23 تے 127 ۔