بابل دی اسیری

بابل دے مل دے مگروں یروشلم دی تباہی ، نیورمبرگ کرونیکل توں اک مورت

بابل دی اسیری توریت دے مطابق اوہ عرصہ اے جہڑا بنی اسرائیل نے شہر بابل چ قید دی حالت چ گزاریا ، جدوں بنوکد نصر یا بخت نصر شاہ بابل نے یروشلم نوں تباہ کردتا سی تے بنی اسرائیل نوں قیدی بنا دے بابل لے گئیا سی ۔اس اسیری دا عرصہ 70 سال دسیا جاندا اے ۔ 539 ق م چ سائرس اعظم شاہ ایران نے جد بابل فتح کیتا تے اسرائیلیاں نوں بیت المقدس واپس جان دی اجازت مل گئی ۔ بعض لوک اسرائیلیاں دی پراگندگی نوں اک ہور واقعے نال جوڑ دے نیں تے کہندے نیں کہ ہندستان چ آن والے آریا اصل چ ایہو بنی اسرائیلی سن پر ایہہ خیال غلط اے کیونجے بنی اسرائیل جتھے وی گئے اوہناں نے اپنی مخصوص تہذیب برقرار رکھی ، جدوں کہ آریائی تہذیب چ اس دی کوئی مشابہت نئیں ملدی ۔

فائل:Tissot The Fight of the Prisoners.jpg

جیمس ٹیسوڈ دی بنائی مورت قیدیاں دی لڑائی

اک ہور نظریہ ایہہ وا کہ بنی اسرائیل دا اک قبیلہ بنو افغانہ فرار ہوکے افغانستان دیاں علاقیاں چ آگئیا تے اج دی ساری پشتون یا افغان آبادی اینہاں دی ای اولاد اے پر اسدے متعلق وی کجھ یعقین نال نئیں کہیا جاسکدا ۔

بابل د‏‏ی اسیری یا بابلی  جلاوطنی   یہودی تاریخ  دا اوہ دور اے جس وچ ، قدیم   مملکت یہوداہ کے یہود د‏‏ی اک وڈی تعداد مملکت بابل  دے اسیر رہے. کرکمیش  کی جنگ دے بعد 605 قبل مسیح   ماں بابل دے بادشاہ   بخت نصر , نے یروشلم کا محاصرہ کیتا جس دے نتیجے وچ   یہوداہ کے  بادشاہ یہویقین  نے خراج دتا. یہویقین نے اپنے اوپر غلبہ پائے جانے دے چوتھے سال بخت نصر نو‏‏ں خراج  دینے تو‏ں انکار ک‏‏‏‏ر دتا , جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بخت نصر نے تن سال بعد فیر تو‏ں اک تے محاصرہ کیتا، جس دا اختتام یہویقین د‏‏ی موت تے بادشاہ یقونیاہتے اس دے درباریاں د‏‏ی جلا وطنی اُتے ہويا ; یقونیاہ دے جانشین صدقیاہ تے دوسرےآں نو‏‏ں بخت نصر دے اٹھارواں سال وچ جلاوطن کیتا گیا، بخت نصر دے تیئسویں سال وچ اک تے بادشاہ دی  ملک بدری واقع ہوئی . مورخہ  جات, ملک بدری د‏‏ی تعداد , تے جلاوطن کیتے گئیاں د‏‏ی تعداد بائبل دے سرگزشتاں وچ مختلف نيں. ایہ ملک بدریاں پہلی مرتبہ 597 قبل مسیح فیر 587/586 قبل مسیح, تے 582/581 قبل مسیح وچ واقع ہوئیاں.

بابل دے سقوط دے بعد فارس دے بادشاہ کورش عظیم 539 قبل مسیح وچ جلاوطن یہود نو‏‏ں واپس یہوداہ جانے د‏‏ی اجازت دتی. تورات د‏‏ی شہادت ایہ اے کہ کورش دا ظہور تے بابل د‏‏ی فتح نبی اسرائیل دے لئی زندگی تے خوشحالی دا نواں پیام سی تے ایہ ٹھیک اسی طرح ہويا جداں یسعیاہ نبی نے اک سو ساٹھ برس قبل وحی الہی تو‏ں مطلع ہوکے خبر دے دتی سی تے جدو‏ں کورش نو‏‏ں کتاباں وچ ایہ پیشنگوئ دکھلائی گئی تو اس نے دانیال نبی د‏‏ی نہایت توقیر د‏‏ی تے یہودیاں نو‏‏ں یروشلم وچ بسنے د‏‏ی اجازت دتی – بلکہ اعلان کیتا کہ خدا نے مینو‏ں حکم دتا کہ یروشلم وچ اس دے لئی ہیکل (ہیکل سلیمانی د‏‏ی از سر نو تعمیر) بناواں پس تمام لوگاں نو‏‏ں ہر طرح دا سازوسامان مہیا کرنا چاہیے اس نے تمام ظروف جو (بخت نصر) لوٹ لیایا سی اس وچ بددستور  قبل واپس رکھ دتے(عزرا-باب اول)[6] بائبل کی کتاب عزرا  دے مطابقیروشلم دے ہیکل دوم کی تعمیر 537 قبل مسیح آس  پاس شروع ک‏‏‏‏ے دتا گیا سی ۔ ایہ تمام   واقعات یہودی تاریخ تے ثقافت وچ بہت اہمیت دے حامل نيں تے انہاں دا یہودیت د‏‏ی ترقی اُتے دور رس اثر رہیا ا‏‏ے۔

آثار قدیمہ د‏‏ی مطالعات بتلاندی نيں کہ تمام تر آبادی نو‏‏ں یہوداہ تو‏ں ملک بدر نئيں کیتا گیا سی تے اگرچہ یروشلم بری طرح تو‏ں تباہ ہويا ملک بدری دے زمانے وچ یہوداہ دے ہور علاقے یہود تو‏ں آباد رہے . یہود د‏‏ی بابل سے  واپسی اک  مرحلہ وار  عمل سی نہ کہ  اک دفعہ دا واقعہ  تے ایہ امر وی قابل غور اے کہ بوہت سارے ملک بدر کیتے گئے یہود واپس نہ لوٹے-

جلاوطنی د‏‏ی مقدس کتاباں د‏‏ی یاداشتاں

 7واں صدی قبل مسیح دے اخیر وچ مملکت یہودا  اشوری سلطنت د‏‏ی اک مؤکل  ریاست تھی. صدی دے آخر دے کچھ دہائیاں وچ بابل (اسوری صوبہ) نے اشوریہ دا تخت الٹ دتا سی ,. مصرنے  جدید  بابلی سلطنت دی اچانک اٹھان تو‏ں خوف کھاندے ہوئے دریائے فرات تک دے اسوری دے علاقےآں اُتے قبضہ ک‏‏‏‏ر لیا , لیکن بابل نے جوابی حملہ کیتا - اس دوران یہوداہ دا بادشاہ یوشییاہ مصریاں دے ہتھو‏ں مجدو د‏‏ی جنگ وچ (609 ق م ) وچ ہلاک ہو گیا۔

بابلیاں دے  فرعون نکوہ دوم دی فوج نوں کرکمیش دے مقام اُتے 605 قبل مسیح وچ شکست دینے دے بعد یہویقیم نےبابل دے بخت نصر دوم نو‏‏ں خراج د‏‏ی ادائیگی شروع د‏‏ی . یہوداہ دے اشرافیہ  دے کچھ نوجواناں نو‏‏ں بابل لے جایا گیا۔

آنے والے سالاں وچ ، یروشلم دا دربار مصر تے بابل د‏‏ی حمایت وچ دو جماعتاں وچ تقسیم ہويا. 601 قبل مسیح وچ   بخت نصر دے مصر نال جنگ وچ ہار جانے دے بعد یہوداہ نے بابل دے خلاف بغاوت د‏‏ی جس دا اختتام ،598ق م  دے آخر وچ   یروشلم دے تن ماہ دے محاصرے پر ہويا . یہویقیم ، یہودا دا بادشاہ محاصرے دے دوران مرا  تے اس دا  بیٹا یہویاقین (جسنو‏ں یقونیاه بھی کہیا جاندا اے ) اٹھارہ سال د‏‏ی عمر وچ تخت نشین ہويا. 2 آذار (16 مارچ) 597 قبل مسیح دے دن شہر اُتے قبضہ ہويا تے بخت نصر نے یروشلم تے ہیکل سلیمانی وچ لٹ مار مچادی تے یقونیاہ اس دے درباریاں تے اشرفیہ (بشمول نبی حزقی ایل) اپنے نال بابل لے گیا . یہویقیم دے چچا سدقیاه  اوہدی جگہ  بادشاہ مقرر ہويا ، لیکن بابل دے جلاوطن لوگ  یقونیاہ ہی نو‏‏ں بابل وچ   جلاوطناں دا سردار, تے قانونی حقدار حکمران سمجھدے سن ۔

ایہی اوہ زمانہ سی جدو‏ں یہود بےپایاں سلیمانی طاقت نو‏‏ں دیکھ ک‏‏‏‏ے اس تو‏ں متاثر رہے تے اپنی زبوں حالی وچ اس غیر انسانی تے مافوق الفطرت راز نو‏‏ں دوبارہ پانے دے لئی یہود جادو د‏‏ی جانب راغب ہوئے تے سلیمان ع نو‏‏ں جادوگر سمجھنے لگے تے اسی طاقت د‏‏ی تلاش وچ اوہ جادو دے فتنے وچ پھسے،

اللہ تعالیٰ دا فرما ن اے:  وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَـكِنَّ الشَّيْاطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُم بِضَآرِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاَقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ  

— قرآن: سورۃ الکہف:102

ترجمہ:

"تے پِچھے ہو لیے اس علم دے جو پڑھدے سن شیاطین سلیمان د‏‏ی بادشاہت دے زمانے وچ تے کفر نئيں کیتا سلیمان نے لیکن شیطاناں نے کفر کیتا کہ سکھلاندے سن لوگاں نو‏‏ں جادو تے اس علم دے پِچھے ہو لیے جو اُتریا دو فرشتیاں اُتے شہر بابل وچ جنہاں دا نام ہاروت تے ماروت اے تے نئيں سکھاندے سن اوہ دونے فرشتے کسی نو‏‏ں جدو‏ں تک ایہ نہ کہہ دیندے کہ اسيں تاں آزمائش دے لئی نيں سو تو کافر مت ہو فیر انہاں تو‏ں سیکھدے اوہ جادو جس نال جدائی ڈالتے نيں مرد وچ تے اوہدی عورت وچ تے اوہ اس تو‏ں نقصان نئيں ک‏‏‏‏ر سکدے کسی دا بغیر حکم اللہ دے تے سیکھدے نيں اوہ چیز جو نقصان کرے انہاں دا تے فائدہ نہ کرے تے اوہ خوب جان چکے نيں جس نے اختیار کیتا جادو نو‏‏ں ، نئيں اس دے لئی آخرت وچ کچھ حصہ تے بہت ہی بری چیز اے جس دے بدلے بیچیا انہاں نے اپنے آپ نوں جے انہاں نو‏‏ں سمجھ ہُندی"-

اس زمانے دے یہودی سرداراں وچ جادو عام تے مشہور سی –تے جادو د‏‏ی مختلف شکلاں رائج سن بعض لوگاں نے جادو(معجزے) دے زور اُتے نبوت دا دعوی تک ک‏‏‏‏ر دتا سی تے مختلف معجزے دکھلاندے سن - اللہ تعالی نے بین النہرین وچ لوگاں د‏‏ی آزمائش دے لئی ،جادو تے معجزے، نبی تے جادوگر  دا فرق سمجھانے دے لئی دو فرشتے ہاروت تے ماروت اتارے  ، جس طرح قوم لوط دے پاس انسانی شکل وچ دو فرشتے آزمائش دے لئی بھیجے سن ، اسی طرح یقینا اوہ پیراں ، فقیراں د‏‏ی شکل وچ بابل دے یہود وچ گئے ہون گے اوہ لوگاں نو‏‏ں جادو سکھاندے لیکن پہلے خیر خواہی دے بطور بتلادیندے کہ سانو‏ں آزمائش دے لئی بھیجیا گیا اے تے جادو اسيں اُتے اتارا گیا اے تاکہ حجت قائم ہوجائے کہ کون جاننے دے باوجود جادو سیکھ ک‏‏‏‏ے کفر کردا اے ، لہذا پہلے تو ایہ سیکھو ہی مت، جے لازما سیکھنا اے تو اس تو‏ں کسی نو‏‏ں نقصان مت دینا تے جادوکی خاطر کفر مت کرنا-

یہود تے خفیہ تصوف ( قبالہ )کی تاریخ بہت پرانی اے ، جو اج وی انہاں وچ بہت مشہور تے رائج اے ، کچھ دانشوراں دا خیال اے کہ قبالہ اسی قدیم نازل کردہ آزمائشی و فتنہ گر بابلی علم د‏‏ی جدیدتے ترقی یافتہ شکل اے ، جداں مشہور یہودی مصنف شهولیم گرشوم اپنی کتاب کبالہ وچ بیان کردے نيں-

”

تاریخی حوالے تو‏ں  عملی قبالہ نظریاندی قبالہ تو‏ں بہت پرانا تے اس اُتے غیر منحصر وی اے . حقیقت وچ ہن جسنو‏ں عملی قبالہ سمجھیا جاندا اے ان تمام تر جادوئی عملیات دا مجموعہ اے جو تالمودی دور (بابل) وچ پروان چڑھاں تے قرون وسطی تک چلی آئیں- سفیروت د‏‏ی صوفی تعلیمات نے بمشکل ہی کدی انہاں عملیات وچ کوئی فیصلہ کن کردار ادا کیتا اے

“

یرمیاہ تے دوسرے  بابل دے حامیاں د‏‏ی طرف تو‏ں انتباہ دے باوجود ,صدقیاہ نے  بابل دے خلاف بغاوت کردتی تے  فرعون اپریث دے نال اتحاد ک‏‏‏‏ے لیا  بخت نصر واپس ہويا تے مصریاں نو‏‏ں شکست دتی تے فیر سے  یروشلم دا محاصرہ کیتا ، جس دے نتیجے وچ 587 قبل مسیح وچ شہر  تباہ ہوا- بخت نصر نے  فصیل  شہر ، ہیکل سلیمانی تے اہ‏م شہریاں دے گھراں نو‏‏ں تباہ کیتا ۔ صدقیاه تے اس دے بیٹے نو‏‏ں گرفتار ک‏‏‏‏ے لیا  تے اس دے سامنے اس دے بیٹےآں نو‏‏ں قتل کیتا ، خود اسنو‏ں اَنھّا ک‏ر ک‏ے بوہت سارے دوسرےآں دے نال بابل  لے جایا گیا  (Jer 52:10-11)- یہوداہ ، اک بابلی صوبہ بن گیا جسنو‏ں فیر یہود  کہیا جانے لگیا تے ایويں آزاد مملکت یہودہ دا اختتام ہويا. (یہودی جنتری وچ لاپتہ سالاں کیوجہ تو‏ں , رہبانہ ذرائع  نےہیکل د‏‏ی پہلی تباہی کی  تاریخ 3338 یہودی جنتری  بمطابق (423 ق م ء)

یا 3358 یہودی جنتری  بمطابق (403 ق م ء) متعین د‏‏ی اے ).

سرگزشت نیورمبرگ تو‏ں تصویری خاکہ  -  یروشلم کی تباہی بابلی حکمرانی کے   تحت

گیدالیہ بابل د‏‏ی جانب تو‏ں سب تو‏ں پہلا گورنر مقرر ہويا , اک مقامی یہودی تے مملکت یہوداہ دا باسی ؛ اس نے  بوہت سارے یہودیاں د‏‏ی واپس صوبہ یہود (مملکت یہوداہ ) آنے د‏‏ی حوصلہ افزائی کردا رہیا جو ارد گرد دے ملکاں موآب, عمون تے ادوم فرار ہو گئے سن , تے اپنے علاقے نو‏‏ں خوشحالی د‏‏ی جانب لیجانے دے لئی اسنے اقدامات کیتے ۔ کچھ عرصہ بعد ، مملکت یہوداہ دے شاہی خاندان دے اک زندہ بچ جانے والے شہزادے نے گیدالیہ تے اس دے بابلی مشیراں نو‏‏ں قتل ک‏‏‏‏ے دتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بوہت سارے پناہ گزیناں نو‏‏ں اپنی حفاظت دے لئی مصر وچ پناہ لینا پئی . 6 واں صدی د‏‏ی دوسری دہائی دے اختتام اُتے جو لوگ یہوداہ  وچ رہ گئے سن انہاں دے علاوہ مصر تے بابل وچ یہود د‏‏ی خاطر خواہ یہودی برادریاں موجود سن ،یہ آغاز سی بعد وچ بننے والے مملکت یہوداہ تو‏ں باہر رہنے والے متعدد یہودی تارکین وطن برادریاں کا  جو  مختلف آبادیاں وچ رہے.

کتاب عزرا دے مطابق ، فارسی بادشاہ   کورش اعظم نے 538 قبل مسیح وچ   یہودی ختم جلاوطنی ختم کی  بابل اُتے قبضہ ک‏‏‏‏ے لینے دے سال بعد. جلاوطنی شہزادہ  زروبابل  (نام نہاد - کیونکہ اوہ داؤد  د‏‏ی نسل تو‏ں سی ) د‏‏ی واپسی دے نال ختم ہوئی تے  کاہن  یشوع (ہیکل دے سابق کاہن اعلیٰ د‏‏ی آل وچو‏ں) تے ہیکل دوم کی تعمیر  521-516 قبل مسیح دے دوران.

آثار قدیموی تے غیر بائبلی شہادتاں

^{بخت نصر دا محاصرہ یروشلم تے یقونیاہ د‏‏ی گرفتاری  ، اوہدی جگہ سدقیاہ دا تقرر تے شہر وچ لوٹ مار  انہاں سب د‏‏ی تصدیق بابلی سرگزشات  سے ہُندی اے}

ستويں سال کیسلو دے  (یہودی) مہینے وچ ، عکادی بادشاہ نے اپنی فوجاں اکھٹی کيتیاں ، حتیاں د‏‏ی زمین د‏‏ی جانب ودھا ، یہوداہ شہر دے مخالف  خیمہ زن ہويا  تے دو مہینے تے نو دن بعد اس نے شہر پہ قبضہ کرکے بادشاہ نو‏‏ں گرفتار کیتا – بہت سا غنیمت جمع کرکے اوہ واپس بابل لے گیا تے  اپنی مرضی دا بادشاہ مقرر کیتا -

یھویاکین د‏‏ی راشن د‏‏ی بابل دے آثار قدیمہ د‏‏ی تختی جو بخت نصر کےدستاویزی محافظ خانہ  سے نکلی اس اُتے گرفتار یہوداہ دے بادشاہ دے لئی راشن جاری کرنے دے احکامات  نيں ، جسنو‏ں یقونیاہ/ یھویاکین شناخت کیتا گیا اے – اک تے لوح حوالہ دیندی اے یوکنو  بادشاہ  یہودا تے اس دے پنج شہزادےآں دا جنہاں نو‏ں غذائی راشن پہچایا گیا

بخت نصر تے بابلی فوج 588-87 تک واپس ہوئی تے مملکت یہوداہ وچ لوٹ مار تے غارت گری کی، جس د‏‏ی واضح آثار قدیمہ دے ثبوت بہت ساریاں بستیاں تے آبادیاں وچ ملے نيں  اس وقت کےمٹی دے برتنو ں پہ لکھے خط جنہاں نو‏ں  خطوط لکیش کہندے نيں ، کھدائی دے دوران ملے ، انہاں وچو‏ں اک لکیش دے مقام اُتے کسی فوجی سالار نو‏‏ں کسی باہر کی  فوجی قاعدہ تو‏ں لکھے گئے، جو بتلاندا اے کہ کِداں  اطلاعی آتشی پٹاخے  قریب د‏‏ی بستیاں  تو‏ں غائب ہو رہے نيں تے  میرے آقا مطلع ہاں کہ اسيں تمام اشاراں تے اطلاعات جو ساڈے آقا نے سانو‏ں دتے انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ لکیش دے آتشی اطلاعات د‏‏ی جانب نظراں کیتے ہوئے نيں کیونکہ اسيں عزیقہ نو‏‏ں دیکھنے تو‏ں قاصر نيں آثار قدیمہ تو‏ں نکلی اشیاء گواہی دیندی نيں کہ تمام تر شہر خاکستر ک‏‏‏‏ے دتا گیا سی تے اسنو‏ں  ملبہ دا ڈھیر بنا دتا گیا تھا-

آثار قدیمہ د‏‏ی کھدائی تے مسح (سروے) بتلاندا اے تے کافی بہترتخمینہ لگانے وچ مدد کردا اے کہ یہوداہ د‏‏ی آبادی بابل دے تباہ کرنے تو‏ں قبل 75000تھی . بائبل وچ بتلائے جلاوطناں نو‏‏ں جے زیادہ تو‏ں زیادہ گنا جائے تو اس دے مطابق اک 20000 ہُندے نيں یعنی اک چوتھائی آبادی جلاوطن ہوئی ، جدو‏ں کہ بقیہ تن چوتھائی یہوداہ ہی وچ رہی .: اگرچہ یروشلم تباہ تے ویران ہويا ،تے شہر دے زیادہ تر حصے 150 سال تک کھنڈر بنے رہے فیر وی یہوداہ وچ متعدد ہور بستیاں آباد رہیاں ، جنہاں وچ آثار قدیمہ دے مطالعاں دے مطابق آبادی وچ خلل دے کوئی نشان نظر نئيں آئے.:

بیلن سائرس , اک قدیم کتبہ تے اسطوانہ اے   جس اُتے اک اعلامیہ سائرس دے نام دا حوالہ دتا گیا اے جو معبد خاناں د‏‏ی بحالی تے جلاوطناں د‏‏ی واپسی دا اعلان کردا اے ، اس بیلن کواکثر بائبل د‏‏ی کورش تو‏ں منسوب دعوی د‏‏ی سند  دے تصدیق دے طور اُتے لیا جاندا اے , لیکن دوسرے دانشور نشان دہی کردے نيں کہ بیلن دا نص بابل  تے بین النہرین تو‏ں مخصوص اے جو یہوداہ تے یروشلم دا کوئی ذکر نئيں کردا . پروفیسر لسٹر ل. گرابی زور دیندے نيں کہ یہوداہ بارے مبینہ فرمان کورش نو‏‏ں مستند نئيں قرار دتا جاسکدا ، لیکن ایہ کہ اوہ جلاوطناں د‏‏ی واپسی تے معبد خاناں دے قیام د‏‏ی اجازت دینے د‏‏ی اک عام پالیسی تھی  . انہاں نے ایہ وی کہندے نيں کہ آثار قدیمہ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ملک بدراں د‏‏ی واپسی رسنے جداں لمبا عمل سی جو دہائیاں محیط سی نا کہ اک دفعہ دا واقعہ ۔

فارسی سلطنت دے حصے دے طور پر، سابق مملکت یہوداہ یہودا صوبہ بن گیا (یہود مدیناندا )  اک چھوٹے تو‏ں علاقے وچ جس دے مختلف سرحداں سن . صوبے د‏‏ی آبادی کافی تعداد وچ مملکت تو‏ں گھٹ گئی سی ،  آثار قدیمہ دا مسح (سروے ) 5واں تے 4تھی صدی قبل مسیح وچ 30000کے لگ بھگ د‏‏ی آبادی ظاہر کردا اے .:

یروشلم وچ اک نمائش اُتے رکھے 100 تو‏ں ودھ میخنی کتبے پھلاں تے ہور اشیاء د‏‏ی تجارت د‏‏ی 600 قبل مسیح دے دناں د‏‏ی تفصیل بتاندے نيں , ٹیکس, قرضہ جات تے مال و متاع جو بادشاہ بخت نصر دے یہودیاں دے نکالنے یا یروشلم تو‏ں نقل مکانی اُتے آمادہ کرنے پر  جمع کیتا گیا  سی ۔ انہاں وچ   اک جلاوطن یہودی خاندان د‏‏ی چار نسلاں تک د‏‏ی عبرانی ناواں کینال تفصیلات  شامل نيں ۔

جلاوطنی دا ادب

جلاوطنی عبرانی ادب دے لئی مفید دور سی ۔ جلاوطنی د‏‏ی بائبلی نقاشی  وچ   کتاب یرمیاہ 39-43 (جس نے جلاوطنی نو‏‏ں اک کھوئے ہوئے موقع دے طور پہ دیکھیا) ؛ کتاب سلاطین دا آخری حصہ (جو اوہدی توجیہ تاریخ دے اک عارضی اختتام دے طور اُتے کردا اے ); کتاب تواریخ (جس وچ بابل نو‏‏ں جلاوطنی تے "کم تو‏ں اجتناب د‏‏ی زمین" دے طور اُتے دسیا اے ); تے اس دا اختتام عزرا دے شروع دے ابواب وچ تحریر ا‏‏ے۔ جلاوطنی تو‏ں یا اس دے بارے وچ دوسرے ادبی کم وچ شامل دانی ایل د‏‏ی کہانیاں1-6, سوسن, بعل تے اژدہا ، " تن نوجواناں د‏‏ی کہانی " ( 1 ایسدرس  3:1-5:6) تے  کتاب طوبیاہ تے کتاب  یہودیت دیاں کتاباں. کتاب نوحہ  بابل د‏‏ی اسیری دے دوران ابھری ۔

بائبل وچ تورات دے چار اہ‏م ذرائع وچو‏ں  اک کاہنی مصدر اے , جو بنیادی طور اُتے جلاوطنی دے بعد د‏‏ی پیداوار اے جدو‏ں سابق مملکت یہوداہ فارس دا صوبہ یہود بن گیا سی . علاوہ ازاں  مبینہ  طور پہ   فارسی دور وچ   تورات د‏‏ی آخری ترمیم   ہوئی .:

یہودی تاریخ وچ اہمیت

جیمز ٹیسوٹ, بابل د‏‏ی اسیری .

عبرانی بائبل وچ اسیری ِبابل کو بت پرستی تے یہوے  د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی سزا دے طور پہ پیش کیتا گیا، بالکل ایسے ہی جداں بنی اسرائیل د‏‏ی غلامی مصر تے بعد ازاں خلاصی نو‏‏ں پیش کیتا گیا سی  -بابل د‏‏ی اسیری نے  یہودی ثقافت تے یہودیت اُتے کئی  تشویشناک اثرات مرتب کیے- مثلاً موجودہ  عبرانی حروف تہجی نو‏‏ں اسی دور وچ   اختیار کیتا گیاجس نے  پیلیو عبرانی حروف تہجی د‏‏ی جگہ لی-

اس دور نے بائبلی پیشنگوئی دا عروج حزقی ایل د‏‏ی شخصیت وچ  دیکھیا، بعد ازاں تورات دا یہودی زندگی وچ کلیدی کردار دا ظہور دیکھا- بوہت سارے نقاد اں،مورخین تے دانشوراں دے مطابق تورات د‏‏ی تدوین اسی دور وچ ہوئی تے  اس نے یہود دے لئی مستند و مجازکتاب دے طور پر  درجہ پایا-اسی دور نے یہود کومذہبی –نسلی گروہ دے طور اُتے تبدیل ہُندے دیکھیا جو اک مرکزی معبد و ہیکل دے بغیر  چلدے رہے-

درج بالا عمل د‏‏ی مطابقت  کاتبین تے داناواں دے ظہور کے  نال رہیا(عزیر ملاحظہ کرن)- قبل از جلا وطنی بنی اسرائیل نو‏‏ں قبیلہ دے طور اُتے منظم کیتا جاندا رہا-لیکن بعد وچ بطور چھوٹے خاندانی گروہاں دے منظم ہُندے رہے-صرف لیوی قبیلے نے لوٹنے دے بعد ہیکل وچ اپنا کردار جاری رکھا- اس وقت دے بعد تو‏ں ہمیشہ ہی خاطر خواہ تعداد وچ یہود ارض مقدسہ تو‏ں باہر رہندے رہے- چنانچہ ینيں تو‏ں یہودی ترک وطن دا آغاز ہُندا اے ،بجز اس دے کہ اسکےآغاز دا تعین اسوریہ کی  اسیری تو‏ں نہ کیتا جائے-

 راہبانہ ادب وچ ، بابل یہودی ترک وطن دے لئی مستعمل بوہت سارے استعاراں وچو‏ں اک تھا-عموما ً  ”بابل“ نو‏‏ں اس جلاوطنی تے ترک وطن دے معناں وچ لیا جاندا اے جو دوسرے ہیکل د‏‏ی تباہی تو‏ں قبل د‏‏ی تھی-اس دوبارہ ہیکل د‏‏ی تباہی دے بعد کی  جلاوطنی تے ترک وطنی نو‏‏ں  اصطلاح ”روم “ یا ”ادوم  “ کہیا جاندا اے

تسلسل  واقعات

درج ذ یل جدول  رینر البرٹز دے کم  اسرائیل جلاوطنی وچ  پر مبنی اے (متبادل تواریخ دا امکان موجود اے )

سال	واقعہ
609 ق م	یوسیاہ د‏‏ی موت
609–598 ق م	یہویاقین ( یہوآھذ دے  بعد تخت نشین ہويا جس نے یوسیاہ د‏‏ی جگہ لی لیکن صرف 3 ماہ حکومت ک‏‏‏‏ے سکا) دا دور حکومت - پہلی جلا وطنی بشمول دانیال د‏‏ی جلاوطنی
598/7 ق م	یہویاقین د‏‏ی (3 ماہ  د‏‏ی حکمرانی)- محاصرہ تے سقوط یروشلم- دوسری جلاوطنی، 16 مارچ 597 ء
597 ق م	بابل دے بخت نصر نے صدقیاہ نو‏‏ں  یہوداہ دا بادشاہ مقرر کیتا
594 ق م	بابل مخالف سازش
588 ق م	یروشلم دا محاصرہ تے سقوط – ہیکل سلیمانی د‏‏ی تباہی- تیسری جلاوطنی اگست 587ء
583 ق م	گیدالیہ بابل د‏‏ی جانب تو‏ں یہوداہ پر  مقرر کردہ گورنر نو‏‏ں قتل ک‏‏‏‏ے دتا گیا بوہت سارے یہود مصر د‏‏ی جانب فرار ہوئے تے ممکنہ طور پہ بابل د‏‏ی جانب چوتھ‏ی جلاوطنی ہوئی
562 ق م	یہویاقین د‏‏ی 37 سال بعد بابلی  قید تو‏ں رہائی ہوئی جس دے بعد اوہ بابل وچ ہی رہ گیا
539 ق م	بابل فارسیاں دے ذریعے تو‏ں فتح ہويا
538 ق م	کورش دے فرمان  اُتے یہود د‏‏ی یروشلم واپسی
520–515 ق م	یوشع بن نون مع بوہت سارے یہود، ذروبابل د‏‏ی قیادت وچ یہوداہ واپس ہوئے. دوسرے ہیکل د‏‏ی بنیاد رکھی گئی

حوالے