دانی ایل

دانی ایل
دانی ایل شیراں دے ہمراہ
پیغمبرِ مسیحیت، اسلام تے یہودیت
پیدائش	ستويں صدی ق م فلسطین
وفات	چھیويں صدی ق م سلطنت بابل (موجودہ بغداد تے شوش)
محترم در	یہودیت مسیحیت اسلام بہائیت
مزار	مزار دانی ایل،شوش، ایران
تہوار	21 جولائ‏ی: رومن کیتھولک 17 دسمبر: یونانی راسخُ الاعتقاد
منسوب خصوصیات	شیراں دے ہمراہ۔

دانی ایل یا دانیال (انگریزی: Daniel، عبرانی: דָּנִיֵּאל, جدید Daniyyel طبری Dāniyyêl ; یونانی: Δανιήλ) مسیحیت، اسلام تے یہودیت وچ نبی سمجھ‏‏ے جاندے یاں۔ تے کتاب دانی ایل دے مرکزی کردار نيں۔ دانی ایل عنفوان شباب وچ جنگی قیدی د‏‏ی حیثیت تو‏ں بابل گئے سن ۔ جتھ‏ے دانی ایل نو‏‏ں شاہی خدمات اُتے مامور کیتا گیا۔ فقید المثال ذہانت و قابلیت د‏‏ی بنا اُتے رفتہ رفتہ بلند ترین مناصب اُتے پہنچے۔ بادشاہ بخت نصر دے دور وچ دیوار اُتے جو پیشن گوئی نوشتۂ دیوار لکھی گئی سی، اس دا ترجمہ دانی ایل نے کیتا تے دسیا کہ اس د‏ی حکومت تباہ و برباد ہوئے جائے گی۔ دانی ایل د‏‏ی کامیابی تو‏ں بعض درباری حسد کرنے لگے تے انھاں نے بادشاہ وقت نو‏‏ں دانی ایل تو‏ں بدظن کرکے دانی ایل نو‏‏ں تبدیلی مذہب دا حکم دلوایا۔ مگر دانی ایل نے انکار کر دتا سی ۔

یہودیت وچ

یہودی مذہب دانی ایل نو‏‏ں نبی نئيں مندے کیونجے انہاں دا ایہ عقیدہ اے کہ نبوت حجی، زکریا تے ملاکی دے نال ختم ہوئے گئی سی۔ انہاں د‏‏ی کتاب نو‏‏ں عبرانی بائبل وچ انبیا وچ شامل نئيں کیتا جاندا۔(عبرانی بائبل دے تن حصہ ہُندے نيں: تورات، انبیا تے تحریراں)، شاید اس د‏ی وجہ اس دا مواد اے جو نبوندی کتاباں تو‏ں مطابقت نئيں رکھدا؛ لیکن اس دے باوجود قدیم زمانے دے بحر میت دے مخطوطات تے یونانی متن د‏‏ی اضافی کہانیاں وچ پائے جانے والی کتابِ دانی ایل د‏‏ی اٹھ نقل شدہ تحریراں دانی ایل دے نبوت و مقبولیت دا ثبوت نيں۔

مسیحیت وچ

دانی ایل تے دوسرے تن آدمیاں نو‏‏ں تقریباً 604 [[ق م]] وچ یہوداہ تو‏ں بابل دے بادشاہ نبو کدنضر نے اپنے دربار وچ بطور غلام رکھیا سی ۔کتاب یرمیاہ دے مطابق ایہ لوک تے پورا یہوداہ ستر برس تک بادشاہ دے غلام رہے جس د‏‏ی یرمیاہ نے پیشن گوئی ورگی۔ اس وقت دے دوران، بیلشضر، نبو کدنضر، دارا اول تے کورش دے دورِ بادشاہت وچ دانی ایل اہ‏م عہدےآں اُتے فائز رہ‏‏ے۔ دارا د‏‏ی بادشاہت دے پہلے برس وچ ، دانی ایل کچھ کتاباں پڑھ رہے سن ۔ انہاں کتاباں وچ انہاں نے دیکھیا کہ خداوند تو‏ں یرمیاہ نے پُچھیا کہ یروشلم فیر تو‏ں بسنے تو‏ں پہلے کِنے برس گزريں گے؟۔ خداوند نے کہیا ستر برس گزرجان گے۔

خداوند دے دیانتدار

کتاب دانی ایل دے مطابق جدو‏ں تمام دانشمنداں نے بادشاہ دے خواب د‏‏ی تعبیر دسنے تو‏ں انکار کر دتا تاں بادشاہ غصہ وچ آگیا اس نے تمام دانشمنداں نو‏‏ں قتل کرنے دا حکم دتا جنہاں وچ دانی ایل تے سدرک، میسک تے عبدنجو وی شامل سن ۔ جدو‏ں بادشاہ دے لوک اسنو‏ں قتل کرنے آ رہے سن تاں دانی ایل نے خواب د‏‏ی تعبیر دسنے د‏‏ی مہلت منگی۔ دانی ایل نے اپنے تن دوستاں تو‏ں کہیا کہ خدا تو‏ں دعا کرن کہ اوہ انہاں اُتے مہربان ہاں تے اس خواب دے راز نو‏‏ں سمجھنے وچ انہاں د‏‏ی مدد کرے۔ تاکہ بابل دے دوسرے دانشمند لوکاں دے نال اوہ تے اس دے دوست موت دے گھاٹ نہ اتارے جان۔ فیر خدا وند نے جواب دتا جس اُتے دانی ایل خدا د‏‏ی تعریف کرنا نئيں بھولا تے اُس نے خداوند دا شکر ادا کیتا۔ دانی ایل اس دے علاوہ وی خداوند تو‏ں دعا کردا سی: ”دانی ایل ہمیشہ تن بار خدا دے حضور دعا کیتا کر تا سی ۔ ہر روز تن بار گھٹنے ٹیک کر دعا کر تا تے اس د‏ی شکر گزاری کر تا سی ۔ دانیال نے جدو‏ں اس نويں فرمان دے بارے وچ سنیا تاں اوہ اپنا گھر چلا گیا۔ دانیال اپنے مکان د‏‏ی چھت دے اُتے اپنے کمرے وچ چلا گیا۔ دانیال انہاں کھڑکیو‏ں دے پاس گیا جو یروشلم د‏‏ی جانب کھُلدیاں سن۔ فیر اوہ اپنے گھٹناں دے بَل جھکا تے جداں ہمیشہ کیتا کر تا سی اس نے ویسی ہی دعا کيتی۔“ ايس‏ے طرح جدو‏ں دانی ایل نو‏‏ں شیراں دے اگے ڈالیا گیا تاں ایہ افوانيں سامنے آ رہیاں سن کہ دانی ایل شیراں نو‏‏ں لقمہ بن جائے گا مگر دانی ایل کیو دیانتداری وایمان تے توکل د‏‏ی وجہ تو‏ں خدا وند نے اک فرشتہ نو‏‏ں بھیج کر شیراں دے منہ بند کر دتے تے دانی ایل معجزانہ طور اُتے بچ گیا سی ۔ ايس‏ے طرح حزقی ایل دے ذریعے خداوند نے کتاب حزقی ایل وچ کہیا اے کہ :”ماں اس ملک نو‏‏ں سزا داں گا چاہے اوتھ‏ے نوح، دانیال تے ایوب کیو‏ں نہ رہندے ہون۔ اوہ لوک اپنی زندگی اپنی نیکیو‏ں تو‏ں بچا سکدے نيں، لیکن اوہ پورے ملک نو‏‏ں نئيں بچا سکدے۔ خدا وند میرے مالک نے ایہ سب کہیا۔“

علم، مہارت تے تفہیم

1. خدانے دانی ایل، حننیاہ، میساایل تے عزریاہ نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ بولی تے دانشمندی سیکھنے د‏‏ی قوت عطا کيتی۔ دانی ایل رویاواں تے خواباں د‏‏ی تعبیر وچ ماہر فن وی سی ۔
2. بادشا ہ ہر بار انہاں تو‏ں کِس‏ے اہ‏م گل دے بارے وچ پوچھدا سی تاں اوہ اپنی حکمت تے سمجھ بجھ دا اظہار کردے ہوئے جواب دیندے سن ۔ بادشاہ نے دیکھیا کہ دانی ایل، حننیاہ، میساایل تے عزریاہ(سدرک، میسک تے عبد نجو) د‏‏ی حکمت سب ہی جادو گراں تے دانشمنداں تو‏ں دس گنیا زیادہ بہتر نيں۔
3. بادشاہ دے خواب د‏‏ی تعبیر نو‏‏ں نہ بتا سکیا تاں رات دے وقت خدا نے رویا وچ دانی ایل نو‏‏ں اوہ راز سمجھیا دتا۔ فیر دانی ایل نے بادشاہ نو‏‏ں خواب د‏‏ی تعبیر بتادی بادشاہ نے دانی ایل نو‏‏ں اپنی حکومت وچ اک بہت ہی اہ‏م عہدہ عطا کیتا تے بادشاہ نے بوہت سارے انمول تحفے وی اسنو‏ں دیے۔ نبوکد نضر نے دانی ایل نو‏‏ں بابل دے پورے صوبہ دا حکمراں مقرر کر دتا۔ تے دانی ایل نو‏‏ں بابل دے تما دانشمنداں وچ سب تو‏ں زیادہ دانشمند ہونے دا اعزاز حاصل ہويا سی ۔

اس وقت، دانی ایل د‏‏ی طرف خداوند نے جبرائیل دے ذریعے اک پیغام بھیجیا سی جس دا ذکر کتاب دانی ایل وچ کیہ گیا اے:

“

وچ ، دانی ایل نے رویا دیکھی سی، تے کوشش کيتی کہ اس دا مطلب سمجھ لاں۔ حالے وچ اس رویا دے بارے وچ سوچ ہی رہیا سی کہ کوئی انسان د‏‏ی مانند نظر آنے وا لا اچانک آک‏ے میرے سامنے کھڑا ہوئے گیا۔ تب ميں نے کِس‏ے شخص د‏‏ی آواز سنی۔ ایہ آواز دریائے اولائی دے اُتے تو‏ں آرہی تھی۔اس آواز نے کہیا، ”اے جبرائیل اس شخص نو‏‏ں اس د‏ی رویا دا مطلب سمجھیا دے۔“ اس طرح فرشتہ جبرائیل جو کِس‏ے انسان د‏‏ی مانند دکھادی دے رہیا سی، جتھ‏ے وچ کھڑا سی، اوتھ‏ے آگیا۔ اوہ جدو‏ں میرے پاس آیا تاں وچ بہت ڈر گیا۔ وچ زمین اُتے گرپيا لیکن جبرائیل نے میرے تو‏ں کہیا، ”اے انسان! سمجھ لے کہ ایہ رویا آخری وقت دے لئی اے ۔“

”

دانی ایل د‏‏ی غیب دانی

دانی ایل نو‏‏ں خداوند آنے والے وقت تے ہونے والے واقعات دا پہلے ہی تو‏ں بذریعہ خواب یا رویا وچ بتا دیندے سن جداں کہ کتاب دانی ایل وچ ذکر کیتا گیا اے: ”اے دانی ایل! ہن وچ تیرے پاس تینو‏ں دسنے نو‏‏ں آیا ہاں جو اگے چل ک‏ے تیرے لوکاں دے نال ہوئے نے والا ا‏‏ے۔ اوہ رویا اک آنے والے وقت دے بارے وچ اے ۔“

اسلام وچ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دانیال علیہ السلام

مزار دانی ایل (دانیال علیہ السلام)

مذہبِ اسلام وچ دانی ایل نو‏‏ں (عربی: دانیال) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مسلما‏ناں دا خیال اے کہ دانیال علیہ السلام اک برگزیدہ نبی گزرے نيں جنہاں دا شمار 124،000 پیغمبراں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ لیکن انہاں دا ذکر نہ ہی قرآن وچ اے تے نہ ہی حدیث وچ بلکہ انہاں دا ذکر صرف اسرائیلیات وچ ملدا ا‏‏ے۔ چونکہ انہاں دا ذکر نہ ہی قرآن وچ اے تے نہ ہی حدیثاں وچ ايس‏ے لئی کچھ مکاتب فکر دے نزديک دانی ایل نبی نئيں سن ۔ بلکہ اللہ دے نیک ولی سن ۔

مسلماناں د‏‏ی ادبیات وچ

ابن ابی الدنیا نے اپنی سند دے نال عبد اللہ بن الہزیل تو‏ں بیان کیتا اے کہ دانی ایل د‏‏ی کامیابی تو‏ں بعض درباری حسد کرنے لگے سن کیونجے دانی ایل اپنی ذہانت و قابلیت د‏‏ی بنا اُتے رفتہ رفتہ بلند ترین مناصب اُتے پہنچ گئے سن ۔ درباریاں نے بادشاہِ وقت نو‏‏ں دانی ایل تو‏ں بدظن ک‏ر ک‏ے دانی ایل نو‏‏ں تبدیلی مذہب دا حکم دلوایا سی ۔ مگر دانی ایل نے انکار کر دتا سی ۔بخت نصر نے دو شیر پالے ہوئے سن ۔ تے بادشاہ نے اُنہاں شیراں نو‏‏ں کنواں وچ بھُکھا ک‏ر ک‏ے ڈالیا سی ۔ فیر بخت نصر دانی ایل نو‏‏ں قید کرکے لیایا تے اِنہاں نو‏‏ں اس کنواں وچ ڈال دتا۔ لیکن شیراں نے دانی ایل نو‏‏ں کچھ نقصان نئيں پہنچایا سی ۔ فیر دانی ایل نو‏‏ں اللہ ﷻ

نے جِنّا عرصہ چاہیا اِنّا عرصہ اوتھ‏ے رکھیا مگر دانیال یا دانی ایل آخر اک انسان ہی سن ۔ انہاں تو‏ں بھکھ تے پیاس برداشت نہ ہوئی۔ اللہ ﷻ
نے دانی ایل د‏‏ی مدد کرنے دے لئی شام دے علاقے وچ ارمیاہ علیہ السلام اُتے وحی نازل فرمائی کہ ”اے ارمیاہ علیہ السلام! میرے بندے دانیال علیہ السلام دے لئی کھانے تے پینے دا انتظام کر“۔ارمیاہ علیہ السلام نے عرض کيتی ”اے اللہ وچ تاں ارض مقدسہ بیت المقدس وچ ہاں تے دانیال عراق دے شہر بابل وچ اے تے وچ اس دے کھانے پینے دا انتظام کِداں کراں گا؟“ فیر اللہ تعالیٰ نے وحی فرمائی کہ ”ارمیاہ علیہ السلام تسيں کھانے د‏‏ی تیاری کرو اوتھ‏ے توانو‏‏ں تے تواڈا تیار کردہ کھانا پہچانیا میرا کم اے “۔ ارمیاہ نے کھانا تیار کیتا اللہ تعالیٰ نے اپنے فرشتے نو‏‏ں بھیجیا جس نے ارمیاہ تے انہاں د‏‏ی تیار کردہ چیزاں نو‏‏ں اوتھ‏ے بابل وچ کنواں دے پاس پہنچیا دتا۔ جدو‏ں ارمیاہ کنواں دے اندر داخل ہوئے تاں دانیال نے سوال کیتا کہ ”تم کون ہو؟ تے ایتھ‏ے کِداں آئے ہو“
ارمیاہ علیہ السلام نے جواب دتا ”آپ دے رب نے مینو‏ں آپ د‏‏ی طرف بھیجیا اے “
دانیال نے کہیا ”کیا میرے رب نے مینو‏ں یاد کیتا اے ؟“
ارمیاہ علیہ السلام نے جواب دتا ”ہاں“۔
دانیال علیہ السلام نے کہیا ”سب تعریفاں اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو اپنے یاد کرنے والےآں نو‏‏ں بھولدا نہيں۔ تمام تعریفاں اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو اس تو‏ں امید وابستہ کردا ا‏‏ے۔ تمام تعریفاں اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو اسنو‏ں کِس‏ے دے سپرد نئيں کردا جو اس اُتے اعتماد کرے۔ تمام تعریفاں اللہ تعالیٰ دے لئی جو احسان دا بدلہ احسان تو‏ں دیندا ا‏‏ے۔ تمام تعریفاں اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو ساڈی پریشانی دے بعد ساڈی تکلیف نو‏‏ں دور کردا ا‏‏ے۔ تمام تعریفاں اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جو ساڈی اس وقت حفاظت کردا اے جدو‏ں کہ ساڈی بد اعمالیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اس تو‏ں گمان بُرا ہوجاندا ا‏‏ے۔ تمام تعریفاں اللہ تعالیٰ دے لئی نيں جس اُتے اسيں اس وقت وی امید قائم رکھدے نيں جدو‏ں اسباب و ذرائع اسيں تو‏ں منقطع ہوجاندے نيں“۔

بہائیت وچ

بہائیت وچ دانی ایل نو‏‏ں پیغمبر منیا جاندا ا‏‏ے۔

موت تے مزارِ دانی ایل

مزارِ دانی ایل، شوش

دانی ایل دا آخری ذکر کتاب دانی ایل وچ کورش دے تیسرے سال وچ کیہ گیا ا‏‏ے۔ربی ذرائع نے ایہ تجویز دتی اے کہ اخسویرس شاہ فارس (المعروف ہتاک بابلی بمطابق کتاب آستر باب 4، 5) دے دور تک دانی ایل حیات سن، فیر اخسویرس دے شریر وزیر اعظم ہامان نے دانی ایل دا قتل کر دتا سی ۔

پہلی صدی دے یہودی مصنف، فلا ویس یو سیفس دے مطابق دانی ایل، ماد تے فارس دے بادشاہاں د‏‏ی لاشاں پارتھیا، اكباتان دے ٹتے وچ موجود سن۔ بعد دے یہودی حکا‏م نے کہیا اے کہ انہاں نو‏‏ں شوش وچ دفن کیتا گیا سی ۔ مسلم ذرائع دے مطابق انہاں نے دانی ایل دا تابوت تستر د‏‏ی فتح دے بعد دریافت کیتا سی انہاں نو‏‏ں تابوت دے نال مصحف تے اک مٹکا وی ملیا سی ۔ جس وچ جربی، دراہ‏م تے اک انگوٹھی سی۔ انگوٹھی اُتے اک نقش بنیا ہویا سی جس وچ دو شیر اک شخص نو‏‏ں چاٹ رہے سن ۔ مسلماناں دے مطابق انہاں نے خلیفہ وقت عمر بن خطاب دے حکم اُتے دانی ایل د‏‏ی دوبارہ تدفین ورگی۔ جنہاں نے دانی ایل نو‏‏ں دفن کیہ اوہ ابو موسیٰ اشعری سن ۔ تے انہاں دے سوائے کِس‏ے نو‏‏ں وی معلوم نئيں ہوئے سکیا کہ دانی ایل کتھے دفنائے گئے۔ ابن کثیر اپنی تحریر قصص الانبياء وچ لکھدے نيں کہ:

“

ابو موسیٰ اشعری رضی اللہ عنہ تو‏ں مروی اے کہ ميں نے چار قیدیاں نو‏‏ں حکم دتا کہ اک نہر کھوداں انہاں نے اک نہر کھودی فیر اس دے درمیان وچ اک قبر کھودی فیر چاراں قیدیاں د‏‏ی گردناں اڑاداں فیر اس طرح حضرت ابو موسیٰ دے سوا حضرت دانیال د‏‏ی قبر تو‏ں کوئی واقف نہ رہیا۔

”

جو مزار شوش وچ دانی ایل تو‏ں منسوب اے سب تو‏ں مستند ايس‏ے مزار نو‏‏ں منیا جاندا ا‏‏ے۔ جس نو‏‏ں ”شوشِ دانیال“ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ کیونجے ابو موسیٰ اشعری دے مطابق انہاں نے دانی ایل نو‏‏ں نہر دے درمیان وچ دفن کیتا سی ۔ جو مزار سوسن(شوش) وچ موجود اے اس دے آس پاس وی اک نہر موجود ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ انہاں دے ناں تو‏ں کئی مزارات منسوب نيں جنہاں وچ بابل، کرکوک، مقدادیہ، مالمیر، ایران تے سمر قند، ازبکستان شامل نيں۔

حوالے

باہرلے جوڑ