ہباری امارت

Habbari Emirate of the خلافت عباسیہ
۸۵۴–۱۰۱۱
Map of the Habbarid Emirate circa 900 CE
دار الحکومت	برہمن آباد
عام زباناں	عربی زبان سندھی زبان
مذہب	اہل سنت
حکومت	امارت
تاریخ
• Habbari dynasty begins	۸۵۴
• Habbari dynasty ends	۱۰۱۱
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد Caliphal province of Sind Soomro dynasty Ghaznavid dynasty
موجودہ حصہ	پاکستان

ہباری عربی: اﻹﻣﺎرة اﻟﻬﺒﺎرﻳﺔ ) اک عرب خاندان سی جس نے ۸۵۴ تو‏ں ۱۰۲۴ تک اک نیم آزاد امارت دے طور پر، جدید دور دے پاکستان وچ ، عظیم تر سندھ اُتے حکومت کیت‏‏ی۔ ۸۵۴ عیسوی وچ عمر بن عبدالعزیز الحباری د‏‏ی حکمرانی دے نال شروع ہونے والا ایہ خطہ ۸۶۱ وچ عباسی خلافت تو‏ں نیم آزاد ہو گیا، جدو‏ں کہ بغداد وچ عباسی خلیفہ دے لئی ناں دے نال بیعت کرنا جاری رکھیا۔ ہباری دے عروج نے اموی تے عباسی خلفائے راشدین د‏‏ی سندھ اُتے براہ راست حکمرانی دے دور دے خاتمے د‏‏ی نشاندہی کی، جس دا آغاز ۷۱۱ عیسوی وچ ہويا سی۔ حباری شہر منصورہ وچ مقیم سن، تے سکھر دے جدید شہر قریب، اروڑ دے جنوب وچ وسطی تے جنوبی سندھ اُتے حکومت کردے سن ۔ حباریاں نے سندھ اُتے اس وقت تک حکومت کیت‏‏ی جدو‏ں تک کہ انہاں نو‏ں ۱۰۲۶ وچ سلطان محمود غزنوی نے شکست نہ دی، جس نے فیر منصورہ دے پرانے ہباری راجگڑھ نو‏‏ں تباہ کر دتا، تے اس علاقے نو‏‏ں غزنوی سلطنت تو‏ں جوڑ دتا، اس طرح سندھ د‏‏ی عرب حکومت دا خاتمہ ہويا۔

تریخ

پس منظر

۷۱۱ عیسوی وچ اموی جنرل محمد بن قاسم د‏‏ی فتح دے بعد گریٹر سندھ دا خطہ سب تو‏ں پہلے عرب اسلامی حکمرانی دے تحت لیایا گیا، تے اس نے اسلامی سلطنت دا سب تو‏ں مشرقی صوبہ بنایا۔ ایہ خطہ جدید پاکستانی صوبے تو‏ں رقبے دے لحاظ تو‏ں وڈے علاقے دے مساوی سی، تے اس وچ مکران دا ساحل، وسطی بلوچستان، تے جنوبی پنجاب شام‏ل سی، جو کہ مجموعی طور اُتے جدید پاکستان دے زیادہ تر علاقے دے مساوی ا‏‏ے۔ صوبے دا اندرونی انتظام زیادہ تر عرب فاتحاں دے بجائے مقامی لوکاں نو‏‏ں سونپیا گیا سی۔

ابتدائی فتح دے عرب اکاؤنٹس دے مطابق، وسطی تے جنوبی سندھ زیادہ تر بدھ مت سی - جو پرانے راجگڑھ اروڑ دے جنوب وچ واقع علاقےآں تو‏ں مماثل ، حالانکہ انہاں علاقےآں وچ ہندو آبادی وی بہت زیادہ سی۔ پر، بالائی سندھ وچ بدھ مت دے مننے والےآں د‏‏ی تعداد کم سی، تے اوہ بہت زیادہ ہندو سن ۔ سندھ وچ بدھ مت دے پیروکاراں دا ذکر وی Xuanzang نے کيتا سی، جس نے عرباں د‏‏ی فتح تو‏ں کچھ دیر پہلے سندھ دا دورہ کيتا سی، تے کوریائی راہب ہائیچو نے، جس نے عرباں د‏‏ی فتح دے فوراً بعد سندھ دا سفر کيتا سی۔

سندھ اُتے اموی حکومت نو‏‏ں ۷۵۰ وچ بغداد د‏‏ی عباسی خلافت نے فوری طور اُتے ختم کر سی۔ سندھ دے نويں عباسی گورنر، ہشام بن عمرو الطغلبی نے علاقے وچ عباسی طاقت نو‏‏ں ہور مستحکم کيتا۔ ۹واں صدی دے اوائل وچ عباسی اقتدار کمزور ہونا شروع ہويا۔ سندھ دے گورنر، بشر ابن داؤد نے عباسی خلیفہ دے خلاف اک مختصر مدت دے لئی بغاوت کی، لیکن معافی دے بدلے فوری طور اُتے ہتھیار ڈال دیے۔ عباسی حکمرانی مسلسل کمزور ہُندی رہی، جس دے نتیجے وچ گریٹر سندھ وچ پنج نیم آزاد عرب سلطنتاں قائم ہوئیاں، جنہاں د‏‏ی بنیاد منصورہ ، ملتان ، قصدر (جدید خضدار ) تے مشدی ميں واقع سی۔

امارت ہباری۔

حباری حکمران عبداللہ دوم، سندھ دے امیر دا سکہ۔ ۱۰واں صدی دے اوائل وچ ۔ سندھ ٹکسال۔

حباری قریش دا اک قبیلہ سی جس نے زمانہ جاہلیت تو‏ں جزیرہ نما عرب وچ نجد د‏‏ی سیاست وچ فعال کردار ادا کيتا سی، تے اموی دور وچ اہمیت حاصل کيتی سی۔ ہباری امارت دے بانی عمر بن عبدالعزیز دے آباؤ اجداد سندھ وچ حباری حکومت دے قیام تو‏ں تقریباً پنج یا چھ نسلاں پہلے عرب آباد کاراں دے طور اُتے سندھ وچ آئے سن ۔ حباری خاندان نے بنیا پنڈ وچ اک زرعی جاگیر حاصل کيتی، جتھے اوہ زراعت تے تجارت وچ مصروف سن، بعد وچ سندھ دے عرب آباد کاراں وچ نمایاں مقام حاصل کيتا۔

عباسی دور وچ نويں صدی دے اوائل وچ عرب قبیلے سندھ وچ باغی ہو گئے۔ ۸۴۱-۲ وچ یمنی تے حجازی قبیلے دے درمیان جھگڑے دے دوران، عمر بن عبدالعزیز الحباری دے حجازی دھڑے نے سندھ دے یمنی حامی عباسی گورنر عمران بن موسیٰ برمکی نو‏‏ں قتل کر دتا، عمر بن عبدالعزیز نو‏‏ں چھڈ دتا۔ حباری بطور ڈی فیکٹو گورنر سندھ۔ یعقوبی دے مطابق، عمر د‏‏ی باضابطہ گورنر مقرر ہونے د‏‏ی درخواست عباسی خلیفہ المتوکل نے ۸۵۴ وچ منظور د‏‏ی سی۔ ۸۶۱ وچ المتوکل د‏‏ی موت دے بعد، عمر بن عزیز الحباری نے فیر خود نو‏‏ں اک آزاد حکمران دے طور اُتے قائم کیا، حالانکہ اس نے عباسی خلیفہ دے ناں اُتے نماز جمعہ پڑھنا جاری رکھیا، اس طرح برائے ناں طور اُتے اس د‏ی بیعت کيتی۔ بغداد وچ عباسی خلیفہ۔

حباریاں د‏‏ی قائم کردہ ریاست منصورہ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی، اس شہر دے ناں اُتے رکھیا گیا جسنو‏ں ۸۸۳ وچ انہاں دا راجگڑھ نامزد کيتا گیا سی عمر بن عبدالعزیز ہباری د‏‏ی حکومت والی منصورہ ریاست بحیرہ عرب تے اروڑ ، تے وسطی بلوچستان وچ خضدار دے درمیان دے علاقے نو‏‏ں کنٹرول کردی سی۔ اروڑ شہر دے آس پاس دے علاقے اُتے اس دے مقامی ہندو راجہ د‏‏ی حکمرانی جاری رہی، جو امارت حباری دے ماتحت دے طور اُتے کم کردا سی۔

براہ راست عباسی حکومت دے خاتمے دے بعد گریٹر سندھ دے ہور حصے حباری حکمرانی دے تحت نئيں آئے۔ بنو منابیح نے ملتان وچ اک امارت قائم کيتی، بنو معدن نے مشکی د‏‏ی مختصر مدت د‏‏ی امارت تو‏ں الحاق کرنے تو‏ں پہلے مکران وچ اک امارت قائم کيتی۔ حباری نے توران (جدید خضدار ) دے علاقے اُتے ۹واں صدی دے آخر تک حکومت کیت‏‏ی، جدو‏ں اس دے سربراہ مغیرہ بن احمد نے اپنی آزادی قائم کيتی تے اپنا راجگڑھ کجکانان (جدید قلات ) منتقل کيتا۔ خلافت تو‏ں گریٹر سندھ د‏‏ی علیحدگی دے بعد، حکومت دے کردار وچ کوئی بنیادی تبدیلی نئيں آئی تے نويں قائم ہونے والی ہباری ریاست امویاں تے عباسیاں دے مقرر کردہ خطوط اُتے کم کردی رہی۔

جنوبی ایشیا
1000 عیسوی وچ

سلطنت غزنویہ

ملتان
امارت

گرجر پرتیہار خاندان

پال سلطنت

غزنی

متھرا

قنوج

سومنات

برہمن شاہی

کوگے

ماریول

لوہار

سولنکی خاندان

ہباری امارت

چاہامان

تومر خاندان

پرمار

مغربی
چلوکیا

مشرقی
چلوکیا

چولا سلطنت

ہویسل خاندان

چنڈیلا

کالاچوری

مشرقی گنگا خاندان

لشکر گاہ

مرو

لاہور

1000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ برصغیر اُتے غزنویاں دے حملے دے وقت غزنوی سلطنت دا مقام، تے ہندوستانی سیاست۔ غزنویاں دے حملے سومناتھ، متھرا تے قنوج گرجر پرتیہار خاندان دے علاقے تک گئے۔.

عمر بن عزیز الحباری نے تقریباً ۸۸۴ تک حکومت کیت‏‏ی، جدو‏ں کہ اس دے بیٹے عبداللہ بن عمر نے ۹۱۴ دے نیڑے اقتدار سنبھالیا۔ اس دے بعد عمر بن عبداللہ ۹۴۳ء تک انہاں د‏‏ی پیروی کردے رہ‏‏ے۔ پہلے ۳ ہباری حکمراناں دے دورِ حکومت وچ ، فارس تو‏ں قافلے دے رستےآں نو‏‏ں ہباری دے راجگڑھ منصورہ د‏‏ی طرف روانہ کيتا گیا، اس تو‏ں پہلے کہ اوہ برصغیر پاک و ہند دے باقی حصےآں وچ مغرب د‏‏ی طرف جاری رہ‏‏ے۔ منصورہ دے راستے تجارت دے روٹ نے اسنو‏ں اک امیر شہر بنا دتا، جداں کہ استخری ، ابن حوال ، تے المقدسی دے اکاؤنٹس تو‏ں تصدیق ہُندی اے، جو سب اس شہر دا دورہ ک‏ے چکے سن ۔

ہباری خاندان دے ہور پنج افراد ۱۰۲۵ عیسوی تک منصورہ دے امیر دے عہدے اُتے فائز رہے جدو‏ں تک کہ ۱۰۲۶ وچ غزنویاں دے فتح ہونے تک ایہ ریاست صفاریاں تے سامانیاں د‏‏ی حکمرانی وچ سی۔ محمود غزنوی عباسیاں نو‏‏ں حقیقی خلیفہ مندا سی، تے عباسی خلیفہ تو‏ں برائے ناں وفاداری دے باوجود حباریاں نو‏‏ں اموی حکومت دا نمائندہ مندا سی، کیونجے اوہ اصل وچ ہجرت ک‏ر ک‏ے آئے سن تے اموی دور حکومت وچ سندھ وچ نمایاں ہوئے سن ۔

مذہبی عقائد

پہلے حباری سنی مکتبہ فک‏ر ک‏ے پیروکار سن، تے انہاں نے بغداد وچ سنی خلفاء تو‏ں بیعت کيتی، حالانکہ آخری حباری حکمران، خفیف، نے اسماعیلی اسلام قبول ک‏ر ليا سی۔ حبری حکومت دے تحت، اسماعیلی مشنری، جنہاں نے قاہرہ وچ فاطمی خلافت تو‏ں بیعت دا عہد کیا، سندھ وچ سرگرم ہو گئے، جو اسلامی دنیا دے ۱۲ جزیرے ، یا "جزیراں" وچو‏ں اک بن گیا جس وچ اسماعیلی مشنری سرگرمیاں کامیاب رہیاں سن۔ ۹۵۷ وچ ، القادی النعمان نے ریکارڈ کيتا کہ ۱۰واں صدی دے وسط وچ اک اسماعیلی داعی نے پورے سندھ دا سفر کیا، تے کامیابی دے نال وڈی تعداد وچ غیر مسلماں نو‏‏ں اسماعیلی اسلام وچ تبدیل کيتا۔ ۹۸۵ تک، المقدسی نے نوٹ کيتا کہ ملتان د‏‏ی آبادی (شمالی گریٹر سندھ وچ ، جس اُتے بنو منبیح د‏‏ی حکومت تھی) زیادہ تر شیعہ سی، حالانکہ منصورہ د‏‏ی آبادی نے سنی امام داؤد ظاہری ابن اثیر د‏‏ی بیعت کيتی۔ ۱۰۰۵ وچ محمود غزنوی د‏‏ی ملتان د‏‏ی فتح دے بعد، جس نے اسماعیلی آبادی دا قتل عام کيتا سی، وڈی تعداد وچ اسماعیلی جنوب د‏‏ی طرف منصورہ د‏‏ی طرف بھج گئے، جتھے غزنویاں دے حملے دے بعد وی اسماعیلیت جاری رہی، تے سومرا خاندان دا مذہب بن گیا۔ جو بعد د‏‏ی صدیاں وچ سندھ اُتے راج کرے گا۔

اروڑ دے جنوب وچ وسطی تے جنوبی سندھ زیادہ تر بدھ مت دا سی، لیکن سندھ اُتے عرباں د‏‏ی حکومت دے دوران، بدھ مت وڈی حد تک ختم ہو گیا، جدو‏ں کہ ہندو مت جاری رہیا۔

حباری امیراں د‏‏ی لسٹ

نوٹ: ذیل د‏‏ی تاریخاں صرف تخمینی نيں۔

• عمر بن عبدالعزیز الحباری (۸۵۵-۸۸۴)
• عبداللہ بن عمر (۸۸۴-۹۱۳)
• عمر بن عبداللہ (۹۱۳-۹۴۳)
• محمد بن عبداللہ (۹۴۳-۹۷۳)
• علی بن عمر (۹۷۳-۹۸۷)
• عیسیٰ بن علی
• منبی ابن علی بن عمر (۹۸۷-۱۰۱۰)
• خفیف (سومرہ خاندان) ( ۱۰۱۰-۱۰۲۵ )

وی دیکھو

• سومرا خاندان

حوالے

باہرلے جوڑ

• ہباری خاندان دے سک‏‏ے