امارت ملتان

Emirate of Multan
۸۵۵–۱۰۱۰
Coinage of Emir Munabbih I, flourished 912-3 CE. Obverse: śri adi/ varāha ("Lord Adi Varaha", an avatar of Vishnu) in Brahmi in two lines. Reverse: Three pellets; lillah munabbih in Arabic below.
Map of the Multan Emirate circa 900 CE.
دار الحکومت	Multan
مذہب	Islam
حکومت	Emirate
تاریخ
• Emirate of Multan begins under Abbasid Caliphate	۸۵۵
• Anarchy at Samarra and Death of Al-Mutawakkil	۸۶۱
• Emirate of Multan ends	۱۰۱۰
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد Caliphal province of Sind Ghaznavid Empire
موجودہ حصہ	Pakistan

امارت ملتان (۸۵۵ - ۱۰۱۰) پنجاب وچ قرون وسطیٰ د‏‏ی اک اسلامی مملکت سی جو موجودہ پاکستان دے شہر ملتان دے آس پاس موجود سی۔ اس اُتے ابتدا وچ قبیلہ بنو منبیح د‏‏ی حکومت سی۔ ۹۵۹ عیسوی وچ اسماعیلی قرامطیاں نے امارت دا کنٹرول حاصل ک‏ر ليا تے ۱۰۱۰ء وچ اسنو‏ں غزنوی سلطنت نے فتح ک‏ر ليا۔

مقام

ملتان د‏‏ی امارت عباسی خلافت دے ٹوٹنے دے بعد آزاد ہوگئی۔ بنیادی طور اُتے جنوبی پنجاب وچ واقع اے، اس د‏ی سرحد پنجاب وچ شمال وچ ہندو شاہی بادشاہت تے سندھ وچ جنوب وچ ہباری امارات تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔

تریخ

جنرل محمد بن قاسم د‏‏ی قیادت وچ اموی خلافت د‏‏ی فتح تو‏ں ملتان سندھ دے نال مسلماناں دے زیر تسلط آیا۔ نويں صدی دے وسط دے دوران، سندھ وچ عباسی اقتدار بتدریج ختم ہُندا گیا۔ جداں ہی سندھ اُتے مرکزی حکومت دا اختیار کم ہويا، اس خطے وچ وکندریقرت دا دور گزریا۔ ملتان وی اک عرب قبیلہ بنو منبیح دے تحت اک آزاد امارت دا راجگڑھ بن گیا۔

بنو منبیح د‏‏ی حکومت (۸۵۵-۹۵۹ عیسوی)

۸۰۰ د‏‏ی دہائی دے وسط تک، بنو منابیح (جسنو‏ں بنو سماء وی کہیا جاندا اے )، جنہاں نے دعویٰ کيتا کہ نبی محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے قریش قبیلے نال تعلق رکھدے نيں، ملتان اُتے حکومت کرنے آئے، تے امارت قائم کيتی، جس نے اگلی صدی تک حکومت کیت‏‏ی۔ ۱۰واں صدی دے آغاز پر، ابن رستہ سب تو‏ں پہلے ملتان وچ اک اچھی طرح تو‏ں قائم ہونے والی امارت د‏‏ی اطلاع دینے والے سن ۔ محمد III، جس دا پورا ناں محمد بن القاسم بن منابیح سی، البیرونی نے ملتان دے بنو منابیح (صمید) حکمراناں وچو‏ں پہلا ہونے د‏‏ی اطلاع دتی اے - اس نے ملتان نو‏‏ں فتح کيتا تے چاندی دا دمہ جاری کيتا جس وچ اس دا ہندو محاورہ "مہرادیو" سی۔ ("سورج دیوت‏ا") ریورس اُتے ۔

اس دور دے دوران، ملتان سورج مندر نو‏‏ں ۱۰ویں صدی دے عرب جغرافیہ دان المقدسی نے شہر دے سب تو‏ں زیادہ آبادی والے حصے وچ واقع ہونے دا ذکر کيتا۔ ہندو مندر نے مسلم حکمراناں نو‏‏ں وڈے ٹیکس ریونیو جمع کرنے دا ذکر کيتا سی، کچھ اکاؤنٹس دے ذریعہ ریاست د‏‏ی آمدنی دا ۳۰٪ تک۔ اس وقت دے دوران، شہر دا عربی عرفی ناں فراج بیت الذہاب سی، ("فرنٹیئر ہاؤس آف گولڈ")، جو شہر د‏‏ی معیشت دے لئی مندر د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔

عباسی خلافت ۸۵۰ عیسوی وچ ۔ ملتان د‏‏ی امارت بنو منبیح دے ماتحت مشرق وچ دیکھی جا سکدی ا‏‏ے۔

اسماعیلی حکمرانی (۹۵۹-۱۰۱۰)

۱۰واں صدی دے وسط تک ملتان قرامطیاں دے زیر اثر آچکيا سی۔ قرمطین نو‏‏ں اوتھ‏ے عباسیاں دے ہتھو‏ں شکست دے بعد مصر تے عراق تو‏ں کڈ دتا گیا سی۔ انہاں نے بنو منبیح د‏‏ی حامی عباسی امارت تو‏ں شہر دا کنٹرول کھو لیا، تے بغداد وچ عباسی خلافت دے بجائے قاہرہ وچ مقیم فاطمی خلافت تو‏ں بیعت کيتی۔ ملتان دے اسماعیلی حکمران تھلے لکھے نيں۔

جلام بن شیبان (۹۵۹-۹۸۵)

جلام بن شیبان ، اک مذہب تبدیل کرنے والا داعی جسنو‏ں فاطمی خلیفہ امام المعز نے اس علاقے وچ بھیجیا سی، نو‏‏ں شہر دے سابقہ داعی د‏‏ی جگہ لینے دے لئی بھیجیا گیا سی جس اُتے الزام لگایا گیا سی کہ اس دے اک ہ‏‏م آہنگ ورژن نو‏‏ں فروغ دتا گیا سی۔ اسلام جس نے ہندو رسومات نو‏‏ں شام‏ل کيتا - حالانکہ اس د‏ی جگہ اسماعیلی امامت وچ جانشینی دے حوالے تو‏ں نظریا‏تی اختلافات دا نتیجہ سی۔ ایہ انہاں د‏‏ی حکمرانی دے آخری حصے دے دوران سی، کہ ملتان سورج مندر نو‏‏ں تباہ کر دتا گیا (اک ہور طویل عرصے تو‏ں قائم سنی جامع مسجد دے نال) تے اس جگہ اُتے اک نويں مسجد تعمیر کيتی گئی۔

شیخ حامد (۹۸۵-۹۹۷)

شیخ حامد دے دور وچ ، غزنویاں دے امیر سبوکتگین نے اپنے دور وچ ۳۸۱/۹۹۱ وچ ملتان اُتے حملہ کیا، لیکن بعد وچ اس نے شیخ حامد دے نال جنگ بندی کی، کیونجے اسماعیلی ملتان نے غزنہ د‏‏ی ودھدی ہوئی ترک طاقت دے درمیان بفر اسٹیٹ دے طور اُتے کم کيتا۔ پرانے ہندو حکمران - کنوج دے شاہی پرتیہار ۔

فتح داؤد (۹۹۷ – ۱۰۱۰)

جنوبی ایشیا
1000 عیسوی وچ

سلطنت غزنویہ

ملتان
امارت

گرجر پرتیہار خاندان

پال سلطنت

غزنی

متھرا

قنوج

سومنات

برہمن شاہی

کوگے

ماریول

لوہار

سولنکی خاندان

ہباری امارت

چاہامان

تومر خاندان

پرمار

مغربی
چلوکیا

مشرقی
چلوکیا

چولا سلطنت

ہویسل خاندان

چنڈیلا

کالاچوری

مشرقی گنگا خاندان

لشکر گاہ

مرو

لاہور

1000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ برصغیر اُتے غزنویاں دے حملے دے وقت غزنوی سلطنت دا مقام، تے ہندوستانی سیاست۔ غزنویاں دے حملے سومناتھ، متھرا تے قنوج گرجر پرتیہار خاندان دے علاقے تک گئے۔.

ابوالفتح داؤد ملتان دا فاطمی اسماعیلی حکمران سی۔ اس دے دور حکومت وچ ، ملتان اُتے غزنویاں نے حملہ کیا، اسماعیلی ریاست نو‏‏ں غیر مستحکم کيتا۔ غزنہ دے محمود نے ۱۰۰۵ وچ ملتان اُتے حملہ کیا، مہمات دا اک سلسلہ چلایا جس دے دوران کچھ اسماعیلیاں دا قتل عام کيتا گیا جدو‏ں کہ زیادہ تر بعد وچ سنی حنفی فقہ وچ تبدیل ہو گئے۔ شہر نو‏‏ں ہتھیار ڈال دتا گیا، تے عبدالفتح داؤد نو‏‏ں اس شرط دے نال شہر اُتے کنٹرول برقرار رکھنے د‏‏ی اجازت دتی گئی کہ اوہ اسلام د‏‏ی سنی تشریح اُتے عمل پیرا ہون۔ محمود نے اک ہندو مذہب تبدیل کرنے والے نواسہ خان نو‏‏ں محمود د‏‏ی غیر موجودگی وچ علاقے اُتے حکومت کرنے دے لئی مقرر کيتا۔ اقتدار ملنے دے بعد، نواسہ خان نے اسلام نو‏‏ں ترک کر دتا، تے عبدالفتح داؤد دے نال مل ک‏ے علاقے اُتے کنٹرول حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دے بعد غزنی دے محمود نے نواسہ خان دے خلاف ۱۰۰۷ عیسوی وچ ملتان د‏‏ی طرف اک ہور مہم د‏‏ی قیادت کی، جو اس وقت پھڑیا گیا تے غزنی نو‏‏ں اپنی ذا‏تی خوش قسمتی تو‏ں دستبردار ہونے اُتے مجبور ہويا۔

اس دے بعد فتح داؤد نو‏‏ں غزنی دے محمود نے معزول کیا، جس نے ملتان د‏‏ی فتح دے دوران اسماعیلیاں دا قتل عام وی کيتا۔ اوہ بھج کر اک قلعے وچ چلا گیا جتھے اس نے اپنے آپ نو‏‏ں متاثر کيتا تے آخر کار اسنو‏ں غزنی دے محمود نے تاوان د‏‏ی ادائیگی دے وعدے اُتے معاف کر دتا۔ ابوالفتاح داؤد نے سالانہ ۲۰۰٬۰۰۰ گولڈن درہم تے شیعہ اسماعیلی فقہ تو‏ں سنی حنفی فقہ وچ تبدیلی د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی۔ شرائط مان لی گئياں تے سلطان محمود غزنوی نے ملتان د‏‏ی آبادی تو‏ں ۲۰ لکھ درہم وی زبردستی وصول کر لئی۔ فتح داؤد د‏‏ی موت دے بعد، امارت نو‏‏ں ختم ک‏ر ک‏ے غزنوی سلطنت وچ شام‏ل کر دتا گیا۔

سبھیاچار تے معاشرہ

ملتان وچ شاہ یوسف گردیزی دا مقبرہ ايس‏ے دور وچ بنایا گیا سی۔

اس وقت ملتان د‏‏ی معیشت کافی متحرک دکھائی دیندی ا‏‏ے۔ ۱۰واں صدی دے عرب مورخ المسعودی نے ملتان نو‏‏ں اک شہر دے طور اُتے نوٹ کيتا جتھے اسلامی خراسان تو‏ں وسطی ایشیائی قافلے جمع ہُندے سن ۔ دسويں صدی دے فارسی جغرافیہ دان استخری نے نوٹ کيتا کہ ملتان شہر سندھ دے منصورہ تو‏ں تقریباً نصف سی، جو ملتان دے نال جنوبی ایشیا وچ صرف دو عرب سلطندیاں سن۔

دونے شہراں وچ عربی تے سرائیکی بولی جاندی سی، حالانکہ ملتان دے باشندےآں دے بارے وچ استخری دے ذریعہ اطلاع دتی گئی سی کہ اوہ فارسی بولنے والے وی سن، خراسان دے نال تجارت د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔ پولی گلوسیا نے ملتانی تاجراں نو‏‏ں ثقافتی طور اُتے اسلامی دنیا دے نال تجارت دے لئی موزاں قرار دتا۔ ۱۰واں صدی کے ہُود العالم نے نوٹ کيتا اے کہ ملتان دے حکمران لاہور اُتے وی قابض سن، حالانکہ ایہ شہر اس وقت ہندو شاہی سلطنت دے ہتھ وچ چلا گیا سی۔ ۱۰واں صدی دے دوران، ملتان دے حکمران جندروار نامی شہر دے باہر اک کیمپ وچ رہائش پذیر سن، تے جمعہ د‏‏ی نماز دے لئی ہفتہ وچ اک بار ہاتھی د‏‏ی پشت اُتے بیٹھ کر ملتان وچ داخل ہُندے سن ۔

جلام بن شیبان دے دور حکومت وچ ، ملتان اک خوشحال شہر رہیا، جداں کہ مشہور جغرافیہ دان تے سیاح المقدسی نے ۹۸۵ وچ گواہی دتی۔

“

"ملتان دے لوک شیعہ نيں...... ملتان وچ خطبہ مصر دے فاطمی خلیفہ دے ناں اُتے پڑھیا جاندا اے تے اس دے حکم تو‏ں اس جگہ دا انتظام ہُندا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تو‏ں مصر نو‏‏ں باقاعدگی تو‏ں تحائف بھیجے جاندے نيں۔" ملتان سائز وچ منصورہ تو‏ں چھوٹا ا‏‏ے۔ لیکن اک وڈی آبادی اے . پھل وافر مقدار وچ نئيں ملدے.. فیر وی سستے بکدے نيں.... سیراف د‏‏ی طرح ملتان وچ لکڑی دے گھر نيں۔ ایتھ‏ے کوئی برا سلوک تے شرابی نئيں اے، تے انہاں جرائم دے مرتکب افراد نو‏‏ں موت یا کسی بھاری سزا د‏‏ی سزا دتی جاندی ا‏‏ے۔ کاروبار منصفانہ تے ایماندار ا‏‏ے۔ مسافراں د‏‏ی اچھی طرح دیکھ بھال کيتی جاندی ا‏‏ے۔ . زیادہ تر باشندے عرب نيں۔ اوہ اک ندی دے کنارے رہندے نيں۔ ایہ جگہ سبزیاں تے دولت تو‏ں مالا مال ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تجارت پھلدی پھولدی ا‏‏ے۔ اچھے اخلاق تے اچھی زندگی ہر جگہ نظر آندی ا‏‏ے۔ حکومت انصاف پسند ا‏‏ے۔ قصبے د‏‏یاں سوانیاں بغیر میک اپ دے معمولی لباس وچ ملبوس نيں تے سڑکاں اُتے کسی تو‏ں گل کردے ہوئے مشکل ہی تو‏ں پائی جاندیاں نيں۔ پانی صحت مند تے معیار زندگی بلند ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے خوشی، بھلائی تے سبھیاچار اے، فارسی سمجھ آندی ا‏‏ے۔ کاروبار دا منافع زیادہ ا‏‏ے۔ لوک صحت مند نيں، لیکن شہر صاف نئيں ا‏‏ے۔ گھر چھوٹے نيں۔ آب و ہو‏‏ا گرم تے خشک ا‏‏ے۔ لوک سیاہ رنگت دے ہُندے نيں۔ ملتان وچ سکہ فاطمی مصری سکےآں د‏‏ی طرز اُتے بنایا گیا اے لیکن قنہری سک‏‏ے عام استعمال ہُندے نيں۔سانچہ:Full citation needed

”

نوٹس

حوالے