مقداد بن عمرو
| مقداد بن عمرو | |
|---|---|
| (عربی وچ: المقداد بن الأسود) | |
| جم | سنہ 590 |
| وفات | سنہ 652 (61–62 سال) |
| مدفن | جنت البقیع |
| شہریت |  خلافت راشدہ
|
| عملی زندگی | |
| پیشہ | سائنسدان |
| عسکری خدمات | |
| لڑائیاں تے جنگاں | غازی ، شام دی اسلامی فتح ، اسلامی فتح مصر |
ترمیم  | |
مقداد بن اسود الکندی (عربی: المقداد بن الأسود الكندي) محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے اصحاب وچوں سن ۔ انہاں دا شجرہ ایويں اے: مقداد بن عمرو بن ثعلبہ بن مالک بن ربیعہ بن عامر۔ انہاں دا تعلق قبیلہ کندہ توں سی جو نواحِ یمن وچ حضرموت وچ رہندے سن ۔ مقداد اپنے قبیلہ توں نکل کے مکہ وچ رہائش پزیر ہو گئے سن جتھے اسود نامی شخص دے نال منسلک رہے یا انہاں نوں اسود نامی شخص نے پالیا چنانچہ انہاں نوں ابن الاسود کہیا جانے لگیا۔ مقداد نے اپنی زندگی دا بیشتر حصہ مکہ و مدینہ وچ گزاریا۔
| معلومات شخصیت | |
|---|---|
| مکمل نام | مقداد بن عمرو بن ثعلبہ (معروف مقداد بن اسود) |
| کنیت | ابو معبد، ابوسعید ،ابوالاسود |
| لقب | د بہرائی یا بہراوی |
| وجہ شہرت | صحابی |
| مہاجر/انصار | مہاجر |
| مدفن | جنت البقیع مدینہ |
| نمایاں کارنامے | |
| ہجرت | حبشہ، مدینہ |
| دیگر سرگرمیاں | |
مقداد بن عمرو(متوفی ۳۳ق) جو مقداد بن اسود دے نام توں معروف نيں، رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے جلیل القدر صحابی تے امام علی(ع) دے با وفا ساتھیاں وچوں سن ۔ مقداد نے بعثت دے ابتدائی ایام وچ اسلام قبول کیتا تے علی الاعلان اسلام ظاہر کرنے والے ابتدائی مسلماناں وچ انہاں دا شمار ہُندا اے۔ اسی طرح آپ نے صدر اسلام دے تمام جنگاں وچ حصہ لیا۔ مقداد نوں سلمان فارسی، عمار بن یاسر تے ابوذر غفاری دے نال حضرت علی ابن ابی طالب دے حقیقی پیروکاراں وچ جانیا جاندا اے تے ایہ افراد خود رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے زمانے توں ہی شیعہ علی دے نام توں مشہور سن ۔ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی وفات دے بعد امام علی(ع) دی خلافت تے جانشینی دی حمایت یت، لہذا واقعہ سقیفہ وچ ابو بکر دی بیعت توں انکار کیتا۔ ہور آپ عثمان دے سرسخت مخالفین وچوں سن ۔ مقداد انہاں معدود صحابیاں وچوں نيں جنہاں نے حضرت زہرا دی تشییع جنازہ وچ شرکت کيتی۔ اہل بیت اطہار(ع) توں منقول احادیث وچ انہاں دی مدح بیان ہوئی اے تے انہاں نوں انہاں افراد وچ شمار کیتا گیا اے جو امام مہدی دے ظہور دے وقت رجعت کرن گے۔ انہاں نے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم توں احادیث وی نقل کيتیاں نيں۔
سوانح عمری
سودھوحسب و نسب تے ولادت
سودھومقداد بن عمرو بن ثعلبہ جو مقداد بن اسود دے نام توں معروف نيں، دی دقیق تاریخ پیدائش دا علم نئيں اے لیکن منابع وچ انہاں دی وفات دے بارے وچ لکھیا اے کہ انہاں نے 70 سال دی عمر وچ سن ۳۳ق وچ وفات پائی۔[۱] اس بنا اُتے کہیا جا سکدا اے کہ انہاں دتی پیدائش بعثت توں ۲۴ سال (ہجرت توں ۳۷ سال) پہلے ہوئی اے۔
کہیا جاندا اے کہ حضرموت وچ مقداد تے ابی شمر بن حجر نامی شخص دے درمیان جھگڑا ہويا جس وچ اوہ شخص زخمی ہويا۔ اس واقعہ دے بعد مقداد مکہ منتقل ہويا تے ایتھے اسود بن عبد بن یغوث زہری نال معاہدہ کیتا جس دے بعد اسنوں مقداد بن اسود کہلانے لگیا لیکن اس آیت ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ: تساں انہاں نوں انہاں دے آبا و اجداد دے نام توں پکارو [۲] دے نازل ہونے دے بعد مقداد بن عمرو کہلایا جانے لگیا [۳]
کنیت تے لقب
سودھومقداد دے لئی بہرائی یا بہراوی، [۴] کندی تے حضرمی ورگے القاب نقل ہوئے نيں اسی طرح ابو معبد، ابو سعید تے ابو الاسود انہاں دیان کنیتاں ذکر ہوئیاں نيں۔[۵]
حلیہ
سودھوانہاں دا رنگ گندمی تے قد لمبا سی ۔ پیٹ قدرے ودھا ہويا سی، سر دے بال کثیر تے بھواں آپس وچ ملیاں ہوئیاں سن۔[۶]
قبولِ اسلام
سودھوانہاں نے چوبیس سال دی عمر وچ اسلام قبول کیتا تے اولین مسلماناں وچوں سن ۔ آپ ہجرتِ حبشہ دے دوسرے گروہ وچ شامل سن تے بعد وچ مکہ توں مدینہ وی ہجرت فرمائی، اسی لئی انہاں نوں وھاجر الھجرتین وی کہیا جاندا اے۔ مدینہ وچ عقدِ مواخات دے دوران انہاں نوں بعض روایات دے مطابق عبد اللہ بن رواحہ ۔ تے بعض دے مطابق جبار بن صخر ۔ دا بھائی بنایا گیا۔
مقداد ۔ دی شادی زبیر بن عبد المطلب دی بیٹی تے عبد اللہ بن زبیر ۔ دی بہن ضباعہ توں ہوئی جو خود وی اولین مسلمات توں سن۔
ازدواج و اولاد
سودھو- شادی :مقداد دی زوجہ ضباعۃ جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے چچا زبیر بن عبد المطلب دی بیٹی سی۔ [۷] رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اس دے باوجود کہ ضباعہ نوں حسب و نسب دے لحاظ اک اعلیٰ شخصیت دا مالک سمجھدے سن انہاں نے مقداد دے نال انہاں دی شادی دی موافقت دکیتی تے اس موقع اُتے اصحاب توں مخاطب ہو کے فرمایا: ميں نے اپنے چچا دی بیٹی ضباعہ دی شادی مقداد توں صرف اس لئی کیتی تا کہ لوگ حَسَب و نَسَب دا لحاظ کيتے بغیر ہر مؤمن نوں بیٹی دین[۸]
- اولاد: مقداد دے دو اولاداں بنام: عبدالله و کریمہ سن۔ عبدالله نے جنگ جمل وچ عائشہ دے نال امام علی(ع) دے خلاف جنگ وچ شرکت کيتی تے اسی جنگ وچ ماریا گیا۔ جدوں امام علی(ع) دی نگاہ مقداد دے بیٹے اُتے پئی تو فرمایا: "تو کس قدر برا بھانجہ نکلیا"۔ [۹] بعض مورخین نے عبدالله دی بجائے اس دا نام معبد کہیا اے۔ [۱۰]
وفات تے مقام دفن
سودھومقداد، عمر دے آخری ایام وچ جرف وچ سکونت پذیر سن جو مدینہ توں اک فرسخ دے فاصلے اُتے شام دی طرف واقع سی ۔ سنہ ۳۳ ق وچ مقداد نے ستر سال دی عمر وچ وفات پائی۔ مسلمان انہاں دا جنازہ مدینہ لیائے تے عثمان بن عفان نے اس اُتے نماز جنازہ پڑھائی تے انہاں نوں قبرستان بقیع وچ سپرد خاک کیتا گیا۔[۱۱] ترکی دے شہر وان وچ اک قبر مقداد توں منسوب اے، جسنوں بعض محققین، فاضل مقداد یا عرب دے کسی بزرگ دی قبر قرار دیندے نيں۔ [۱۲] اک قول دے مطابق مقداد اک ثروتمند شخص سن تے انہاں نے اپنے مال توں ۳۶ ہزار درہم حسنین(ع) شریفین نوں دتے جانے دی وصیت کيتی سی۔[۱۳]
رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے زمانے وچ
سودھواسلام قبول کرنا
سودھومقداد بعثت دے اوائل وچ مسلمان ہويا تے انہاں نے مشرکین قریش دے شکنجے ساہے۔ مؤرخین اسنوں سابقین یعنی اسلام لیانے وچ پہل کرنے والےآں وچ شمار کردے نيں؛ لیکن انہاں دے اسلام قبول کرنے دی کیفیت توں متعلق کوئی تفصیلات مذکور نئيں نيں۔ ابن مسعود توں منقول اے کہ سب توں پہلے ست افراد نے اسلام ظاہر کیتا، انہاں وچوں اک مقداد سی ۔ [۱۴]
ہجرت
سودھومقداد نے دو مرتبہ ہجرت دی، پہلی دفعہ حبشہ دی طرف ہجرت دی جس وچ مقداد مسلماناں دے تیسرے گروہ وچ شامل سی ۔ دوسری مرتبہ انہاں نے ہجرت مدینہ وچ حصہ لیا اس دی دقیق تاریخ دا علم نئيں اے لیکن کثیر قرائن دی بنا اُتے کہیا جا سکدا اے کہ ہجرت دے پہلے سال شوال دے مہینے وچ ہونے سریے بنام ابو عبیدہ وچ مقداد وی مسلماناں نال جا ملے تے انہاں دے ہمراہ مدینہ چلے آئے ۔ [۱۵]
جنگاں وچ شرکت
سودھومقداد نے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی زندگی وچ تمام جنگاں وچ شرکت کيتی تے اوہ صحابہ وچ شجاع ترین افراد وچوں شمار ہُندا سی ۔[۱۶] مقداد جنگ بدر وچ سوار فوجی دستے وچ شامل سی تے اس دے گھوڑے دا نام سَبحَہ(تیراک) سی، شاید مقداد دی با کمال شہامت جنگ دی وجہ توں اس دے گھوڑے نوں سبحہ کہندے سن ۔ [۱۷]
جنگ احد وچ وی مقداد دا نہایت مؤثر کردار رہیا کہ جدوں تمام صحابہ نے راہ فرار اختیار کيتی تو تاریخی نقل دے مطابق علی، طلحہ، زبیر، ابو دجانہ، عبدالله بن مسعود تے مقداد دے علاوہ کسی تے نے مقاومت دا مظاہرہ نئيں کیتا ۔[۱۸] بعض منابع دے مطابق مقداد نے اس جنگ وچ اسلامی لشکر دے تیراندازاں وچوں سی ۔[۱۹] لیکن بعض نے لکھیا اے کہ مقداد تے زبیر اسلامی لشکر کے سوار فوجی دستے دا کمانڈر سی ۔ [۲۰]
غزوات تے جنگاں
سودھوآپ غزوہ بدر سمیت تمام اہم غزوات وچ شریک سن ۔ غزوہ بدر وچ آپ نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم توں فرمایا کہ خدا دی قسم جے آپ سانوں اگ وچ کودنے یا کانٹاں اُتے پا برہنہ چلنے دا حکم داں تو اسيں آپ دا حکم دل و جانہاں تاں قبول کرن گے تے یہود دی طرح ہرگز آپ توں نہ کدرے گے کہ آپ اپنے خدا دے نال جنگ کرن تے اسيں ایتھے بیٹھتے نيں بلکہ آپ دے اسيں رکاب جنگ کرن گے۔ ایہ سن کے رسولِ خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم بہت خوش ہوئے تے مقداد نوں دعا دتی کہ خدا توانوں جزائے خیر عطا کرے۔ غزوہ احد وچ آپ انہاں لوگاں وچ شامل سن جو میدانِ احد توں فرار نئيں ہوئے۔
25ھ وچ آپ فتحِ مصر وچ وی شریک سن ۔
امام علی(ع) دی جانشینی دی حمایت
سودھورسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی رحلت تے سقیفہ وچ ابوبکر دا بعنوان خلیفہ منتخب ہونے دے بعد بہت تھوڑے افراد حضرت علی(ع) دی وفاداری وچ رہ گئے جنہاں نے ابوبکر دی بیعت توں انکار کیہ انہاں افراد وچ سلمان، ابوذر تے مقداد وی سن ۔ مقداد نے سقیفہ دے واقعے وچ شرکت نئيں کيتی بلکہ اوہ امیر المؤمنین حضرت علی(ع) تے چند صحابہ دے ہمراہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے تجہیز و تکفین وچ مشغورل رہے۔[۲۱] روایات دے مطابق مقداد انہاں گنے چنے افراد وچوں سن جنہاں نے حضرت فاطمہ(س) دی نماز جنازہ وچ شرکت کيتی۔ [۲۲] بعض منابع انہاں نوں شرطۃ الخمیس دا عضو وی کہندے نيں۔[۲۳][۲۴]
مقداد نے مختلف مواقع اُتے ابوبکر تے انہاں دے ساتھیاں نوں امام علی(ع) دی جانشینی دی یاددہانی کیتی تے لوگاں دے سامنے اس مسئلے نوں روشن تے واضح کرنے دے کئی اقدامات کیتے۔ نمونے دے طور اُتے چند اقدامات دی طرف اشارہ کردے نيں :
- ابوبکر دی بعنوان خلیفہ بیعت واقع ہونے دے باوجود مہاجر و انصار دے اک گروہ نے انہاں دی بیعت توں انکار کردے ہوئے حضرت علی بن ابیطالب نال ملحق ہو گئے۔انہاں افراد وچ مقداد وی شامل سی ۔ [۲۵]
- جب چالیس افراد امام علی دے پاس آئے تے کہیا کہ اسيں آپ دے دفاع دے لئی آمادہ نيں تو امام نے انہاں نوں کہیا جے اپنی گل وچ سچے ہو تو کل اپنا سر منڈوا کے آؤ۔ اگلے روز صرف سلمان، مقداد تے ابوذر سر منڈوا کے امام دے پاس آئے ۔ [۲۶]
- عمر دے بعد خلیفہ دے تعین دے لئی بنائی گئی چھ رکنی شورای وچ جدوں عبدالرحمن بن عوف نے حضرت علی(ع) توں کہیا: میں صرف اس صورت وچ آپ دی بیعت کرانگا آپ خدا دی کتاب(قرآن)، رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی سنت تے ابوبکر دی سیرت دی پیروی کرو، تے حضرت علی(ع) نے صرف پہلیاں دو شرطاں نوں قبول کیتا۔ اس موقع اُتے مقداد نے عبدالرحمن بن عوف دی طرف رخ کرکے کہیا : خدا دی قسم! تساں نے علی(ع) جو ہمیشہ حق تے عدالت اُتے فیصلے کردا اے، نوں چھڈ دتا۔ ہور کہندا اے: ميں نے کسی نبی دے بعد انہاں دے کسی فرد یا خاندان نوں "اہل بیت(ع)" توں زیادہ مظلوم نئيں پایا۔ [۲۷]
مقداد نے خلافت عثمان دی مخالفت کيتی تے مسجد نبوی وچ اس دے خلاف تقریر کر کے اس مخالفت دا اعلان کیتا۔[۲۸]
یعقوبی نے بعض مورخین توں نقل کیتا اے کہ جس دن عثمان دی بعنوان خلیفہ بیعت ہوئی اسی دن رات نوں نماز عشا دی ادائیگی دے لئی جدوں مسجد دی طرف جا رہیا سی تو آگے اک شمع روش سی۔ جدوں مقداد دا انہاں نال سامنا ہويا تو اس نے عثمان نوں کہیا ایہ کیہ بدعت اے ؟ [۲۹] یعقوبی دے مطابق مقداد عثمان دے خلاف بولنے والےآں تے حضرت علی بن ابیطالب دے حامیاں وچوں سی ۔[۳۰]
مقداد اہل بیت(ع) دی احادیث وچ
سودھومقداد دے متعلق معصومین(ع) توں متعدد احادیث نقل ہوئیاں نيں جنہاں وچ اس دتی فضیلت تے اخلاقی خصوصیات بیان ہوئیاں نيں مثلا:
- محبت رسول خدا:'رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم' نے فرمایا: خدا نے مینوں چار افراد توں محبت دا حکم دتا اے ۔کسی نے سوال کیہ اوہ اشخاص کون نيں؟ ارشاد فرمایا:علی، سلمان، مقداد تے ابوذر.[۳۱]
- مقداد دا بہشتی ہونا: انس ابن مالک توں روایت اے :اک روز رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا : بہشت میری امت دے چار افراد دا مشتاق اے۔ جدوں حضرت علی(ع) نے انہاں دے متعلق استفسار کیتا تو آپؐ نے فرمایا :خدا دی قسم! تو انہاں وچوں پہلے شخص ہو تے دوسرے تن افراد مقداد، سلمان تے ابوذر نيں۔ اسیطرح امام صادق (ع) اس آیتإِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا»[۳۲] دی تفسیر وچ فرمایا: ایہ آیت ابوذر، مقداد، سلمان تے عمار دے متعلق نازل ہوئی اے ۔[۳۳]
- ایمان مقداد: امام صادق(ع) توں مروی اے: ایمان دے دس درجے نيں ۔ مقداد اٹھويں درجے اُتے ، ابوذر نويں درجے تے سلمان دسويں درجے اُتے فائز اے ۔ [۳۴]
- آیت مودّت اُتے عمل کرنے والا: امام صادق(ع) نے آیت مودت (قُل لا أَسئَلُكُم عَلَیهِ أَجراً إِلاَّ المَوَدَّةَ فِی القُربى)[۳۵] دے متعلق فرمایا : خدا دی قسم!اس آیت اُتے صرف ست افراد دے کسی نے عمل نئيں کیتا تے انہاں وچوں اک مقداد اے ۔[۳۶]
- مقداد اہل بیت وچوں: اک روز جابر بن عبداللہ انصاری نے سلمان، مقداد تے ابوذر دے متعلق رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم توں سوال کیتا۔ جواب وچ آپ نے ہر اک دے بارے وچ گفتگو کیتی تے مقداد دے بارے وچ فرمایا : مقداد ساڈے توں اے ۔جو مقداد دا دشمن اے خدا وی اس دا دشمن اے جو اس دا دوست اے خدا وی اس دا دوست اے ۔اے جابر ! جے چاہندے ہو کہ تواڈی دعا مستجاب ہو تو خدا دے سامنے اس دے نام توں دعا کرو کیونکہ خدا دے نزدیک اس دا نام بہترین اسما وچوں اے۔[۳۷]
- حضرت علی (ع) توں وفاداری: امام محمد باقر توں مروی اے: رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد سلمان، ابوذر تے مقداد دے علاوہ تمام افراد نے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلمدی سیر نوں چھڈ دتا: [۳۸] بعض روایات مقداد نوں امام علی(ع) دے مطیع ترین دوستاں وچ شمار کردیاں نیں ۔[۳۹]
- رجعت مقداد: احادیث دے مطابق مقداد حضرت مہدی(ع) دے ظہور تے انہاں دے قیام دے دور وچ رجعت کرنے والےآں، آپ(ع) دے اصحاب تے آپ دی حکومت دے کمانڈراں وچوں نيں۔ [۴۰]
- مقداد نوں دوست رکھو: امام صادق(ع) نے فرمایا: مسلماناں اُتے واجب اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد منحرف نہ ہونے والےآں نال دوستی رکھن۔ فیر کچھ نام لئے انہاں وچوں سلمان، ابوذر تے مقداد دا نام وی لیا۔[۴۱]
نقل حدیث
سودھومقداد نے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم توں احادیث نقل کيتیاں نيں اسی طرح بعض راویاں نے مقداد توں حدیث سنی یا نقل کيتیاں نيں انہاں وچ : سلیم بن قیس، انس بن مالک، عبدالله بن عباس، عبدالله بن مسعود، عبدالرحمن بن ابیلیلی، ابوایوب انصاری، ضباعۃ بنت زبیر بن عبدالمطلب (آپ دی زوجہ) تے كريمہ(آپ دی بیٹی)۔ [۴۲]
وفات
سودھوبعض روایات دے مطابق آپ انہاں لوگاں وچ شامل سن جو علی علیہ السلام نوں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا جانشین سمجھدے سن لہٰذا آپ مدینہ چھڈ گئے سن تے حرف نامی جگہ اُتے آپ دی وفات 33ھ وچ ہوئی۔
شخصیت نگاری
سودھو- سیمای مقداد: تالیف محمد محمدی اشتہاردی کہ انتشارات پیام اسلام نے چھاپی اے ۔
- مقداد: تالیف محمد کامرانی ، انتشارات حدیث نینوا توں چاپ ہوئی ۔
- سالہاى سختى بود : داستان تے تصویری صورت وچ مقداد دے حالات زندگی لکھے گئے۔
- المقداد ابن الأسود الكندي أوّل فارس في الإسلام : تالیف محمد جواد فقیہ تے مؤسسه الاعلمی للمطبوعاتِ لبنان نے چھاپی ۔
- سلسلہ الارکان الاربعہ:چار جلداں وچ چھپی اے جس دی تیسری جلد شرح حال مقداد وچ اے ۔
- مع الصحابۃ و التابعین :تالیف کمال سید ،چودہ جلداں دی کتاب جسدی چھیويں جلد مقداد توں مخصوص اے ۔ انتشارات انصاریان قم۔
حوالے
سودھو- ↑ ابن حجر عسقلانی، الاصابہ، ۱۹۹۵م/۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۶۱.
- ↑ سوره احزاب، آیت ۵.
- ↑ ابن حجر عسقلاني، الإصابہ، ۱۹۹۵م/۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۶۰؛ مقریزی، امتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۵۷.
- ↑ ابن حزماندلسی، جمہرة انساب العرب، دارالمعارف، ص۴۴۱.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۲۴۵.
- ↑ اسد الغابہ، ج 3، ص 246
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۰۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۲۶۵.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، الإصابہ، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م، ج۵، ص۲۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۲، ص۲۶۴-۲۶۵.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰، ج۳، ص۱۲۱؛ امین، اعیان الشیعہ، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۳۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۰۴؛ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۰م، ج۷، ص۲۸۲.
- ↑ قمی، منتہی الآمال، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۲۸.
- ↑ مزی، تہذيب الكمال، ۱۴۰۰ق، ج۲۸، ص۴۵۲.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابہ، ۱۹۷۰م.، ج۵، ص۲۴۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۰۵؛ مامقانی، قاموس الرجال، بی تا، ج۹، ص۱۱۴،
- ↑ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۰م، ج۷، ص۲۸۲.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۰.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰، ج۳، ص۱۱۴.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابہ، ۱۹۷۰م، ج۵، ص۲۴۲.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ج۲، ص۱۵۲.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۳۲۸.
- ↑ کشی، اختیار معرفۃ الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۴
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۸۸.
- ↑ لیکن جے شرطۃ الخمیس حضرت علی(ع) دی حکومت دے دوران وچ بنی ہو تو مقداد دا اس وچوں ہونا مشکل اے کیونکہ اس دتی تاریخ وفات ۳۳ق مذکور اے جدوں کہ حضرت علی(ع) دی حکومت دی ابتدا ۳۵ ہجری قمری وچ ہوئی اے۔
- ↑ آبی، نثر الدر في المحاضرات، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۷۷؛ ابن ابی الحديد، شرح نہج البلاغہ، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص ۱۳۷-۱۳۸؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۶۱-۴۶۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۲۶.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۴، ص۲۳۳.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۴، ص۲۳۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۴-۵۵.
- ↑ شیخ مفید، الاختصاص، یونیورسٹی مدرسین، ص۹.
- ↑ سوره کہف، آیت ۱۰۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۵۱.
- ↑ قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۲۸
- ↑ سوره شوری، آیت ۲۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳، ج۲۳، ص۲۳۷.
- ↑ شیخ مفید، الاختصاص، یونیورسٹی مدرسین، ص۲۲۳.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۸۶
- ↑ شیخ طوسی، اختیار معرفۃ الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۶.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۳۸۸ش، ص۶۳۶ .
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۸۷.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۸۵؛ مزّي، تہذيب الكمال، ج۲۸، ص۴۵۳-۴۵۴.
مآخذ
سودھو- آبی، ابو سعد منصور بن الحسين، نثر الدر في المحاضرات، تحقيق: خالد عبد الغني محفوط، بیروت، دار الكتب العلميۃ، الطبعۃ: الأولى، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م.
- ابن ابی الحديد، عز الدين بن ہبۃ اللہ، شرح نہج البلاغۃ، تحقيق محمد عبد الكريم النمري، بیروت، دار الكتب العلميۃ، الطبعۃ: الأولى، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابۃ، تحقیق محمدابراہیم البنا، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۹۷۰م.
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، بیتا.
- ابن حزماندلسی، علی بن احمد، جمہرہ انساب العرب، تحقیق محمد عبدالسلام ہارون، قاہرہ، دارالمعارف.
- این حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابۃ فی تمییز الصحابۃ، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتاباں العلمیۃ، الطبعۃ الأولی، ۱۴۱۵/۱۹۹۵
- ابن سعد، محمد بن سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتاباں العلمیہ، ۱۴۱۰ق، چاپ اول.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعۃ، تحقیق و تخریج: حسن الامین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- امينی، عبد الحسین، الغدير فی الکتاب و السنۃ و الادب، ج۹، بیروت: دار الکتاباں العربی، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
- بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، انساب الاشراف، تحقیق: محمد حمیداللہ، مصر: معہد المخطوطات بجامعۃ الدول العربیۃ بالاشتراک مع دار المعارف، ۱۹۵۹م.
- خویی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، مرکز نشر آثار شیعہ، قم، ۱۴۱۰ق/۱۳۶۹ش.
- زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج۷، بیروت: دارالعلم للملایین، ۱۹۸۰م.
- شیخ صدوق، محمد بن علي بن الحسين، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۶۱-۴۶۵، تحقيق: علی أكبر غفاری، قم، جمعہ درسین حوزہ علمیہ قم، ۱۴۰۳ق/۱۳۶۲ش.
- شيخ صدوق، عيون أخبار الرضا(ع)، تہران، نشر جہان، ۱۳۸۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت، بینا، بیتا.
- قمی، شیخ عباس، منتہی الآمال، قم، انتشارات ہجرت، ۱۴۱۳ق.
- کشی، اختیار معرفۃ الرجال، تحقیق: سید مہدی رجایی، قم، مؤسسۃ آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تہران، دارالکتاباں الاسلامیہ، چاپ چہارم، ۱۴۰۷ق.
- مامقانی، عبداللہ، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف اشرف، مرتضویہ، ۱۳۵۲ق.
- مامقانی، عبد اللہ، قاموس الرجال، بیجا، بیتا.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- مزی، يوسف بن عبد الرحمن، تہذيب الكمال في أسماء الرجال، محقق: بشار عواد معروف، بيروت، مؤسسۃ الرسالۃ، ۱۴۰۰ق.
- مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، قم، یونیورسٹی مدرسین.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ترجمہ: حسن موسوی مجاب، قم، انتشارات سرور، ۱۳۸۸ش.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعۃ، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش.