ہجرت مدینہ

ہجرت مدینہ
ہور ناں	ہجرت مدینہ; The ہجرت; نقل مکانی; هِجْرَة‎; ھجرہ
حصیدار	محمد اور ان کے صحابہ
ٹکانا	جزیرہ نما عرب
تریخ	یکم محرم 1 ہجری، (جولائی 622ء) — 12 ربیع الاول پیر کے دن (24 ستمبر 622ء) جولینی تقویم
نتیجہ	Renaming Yathrib as "the City (of the Prophet)" (مدینہ منورہ); Enmity between the Aus tribe and Khazraj tribes dampened (tribes converted to اسلام); Muhammad made political leader and united the new Muslims

ہجرت مدینہ پیغمبر اسلام حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم تے انہاں دے صحابہ ول توں مکہ مکرمہ توں یثرب (جسنوں اس ہجرت دے بعد مدینۃ النبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا ناں دتا گیا) منتقل ہوجانے دے عمل نوں کہندے نیں جو 12ربیع الاول 13نبوی (جو بعد وچ پہلا ہجری سال کہلایا)، بمطابق 24 ستمبر 622ء عیسوی بروز جمعہ نوں ہوئی، بعد وچ اسی دن دی نسبت توں ہجری تقویم دا آغاز ہویا۔ مسلماناں نے قمری ہجری تقویم تے شمسی ہجری تقویم دوناں دا آغاز اسی واقعہ دی بنیاد اُتے کا کیتا۔۔۔

پس منظر

بیعت عقبہ اولی تے بیعت عقبہ ثانیہ دے بعد عہد دے مطابق یثرب دے لوگاں نے اپنا اک صدی توں جاری جنگاں دا تنازع ختم کروانے دے لئی تسی‏‏ں صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نوں یثرب بلایا۔ مگر مکہ دے مشرکین تسی‏‏ں صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی جان مبارک دے در پے ہو گئے۔ تو تسی‏‏ں صلی اللہ علیہ وسلم نے حضرت علی نوں اپنے بستر اُتے سلادیا تے تسی‏‏ں خاموشی دے نال اپنے گھر توں نکل کر سب توں پہلے حضرت ابو بکر دے گھر گئے تے اپنا ارادہ ظاہر فرمایا۔ فیر ابو بکر دے ہمراہ پیغمبر اسلام نہایت ای حکمت عملی دے نال بچتے بچاندے مدینہ منورہ پہنچے ۔ اوہ تریخ 2/ جولائی 622 ء سی۔

تریخ

فائل:Hijra.JPG

کبھے

مدینہ د‏‏ی طرف ہجرت،بعثت دے تیرہويں سال حضرت پیغمبر اکرمؐ دوسرے مسلماناں دے ہمراہ مکہ تو‏ں یثرب (مدینہ) د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ اس مہاجرت د‏‏ی اصلی وجہ مکہ دے مشرکین د‏‏ی اذیت و آزار تے یثرب دے لوگاں د‏‏ی آپؐ تو‏ں بیعت سی آپؐ نے مسلماناں دے دفاع د‏‏ی خاطر ایہ مہاجرت کيتی۔ دوسرے خلیفہ د‏‏ی حکومت دے دور وچ رسمی طور اُتے مسلماناں دے کیلنڈر دا مبدا قرار پائی۔

یثرب دے قبیلےآں د‏‏ی جنگ

حضرت رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ہجرت تو‏ں پہلے یثربی قبیلےآں اوس و خزرج د‏‏ی آپس وچ جنگ سی۔ تے انہاں دوقبیلےآں د‏‏ی آخری جنگ نے دونے نو‏‏ں اس سرزمین نو‏‏ں ترک کرنے اُتے مجبور ک‏‏‏‏ے دتا تے اسی وجہ تو‏ں اسلام یثرب وچ داخل ہويا تے اس دے دو تن سال بعد یثرب دے کچھ لوگاں نے عقبہ وچ حج دے موسم وچ (بعثت دے دسويں تو‏ں بارہويں سال تک) آپؐ د‏‏ی بیعت کيتی تے آخر آپؐ نے دوسرے مسلماناں دے ہمراہ یثرب (مدینہ) د‏‏ی جانب حرکت کيتی۔

مسلماناں د‏‏ی یثرب د‏‏ی جانب ہجرت دا آغاز

عقبہ د‏‏ی بیعت دے بعد تے عقبہ دے دوسرے ٧٥ آدمیاں دا بیعت کرنا تے مدینہ تو‏ں واپس آنا تے اوس و خزرج نے جو بیعت رسول خداؐ تو‏ں د‏‏ی سی اس تو‏ں قریش دا آگاہ ہونا، انہاں سب حالات دے تحت مسلماناں دے لئی مکہ وچ زندگی گزارنا بہت سخت ہو گئی، تے اس وجہ تو‏ں رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں ہجرت دا حکم لیا تے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے وی ہجرت د‏‏ی اجازت دے دتی تے فرمایا کہ مدینے د‏‏ی جانب اپنے انصار بھائیاں دے پاس جان تے فرمایا: "خداوند نے اوتھ‏ے آپ لوگاں دے لئی بہترین دینی بھائی تے امن د‏‏ی جگہ مہیا د‏‏ی ا‏‏ے۔" روایات دے مطابق، مسلماناں دے دستے دستے مدینہ د‏‏ی جانب روانہ ہو گئے تے رسول خداؐ خدا دے حکم د‏‏ی انتظار وچ مکہ وچ رہ‏‏ے۔ مسلماناں د‏‏ی مدینہ د‏‏ی طرف ہجرت بعثت دے تیرہويں سال ذی الحجہ دے مہینے وچ پیش آئی۔

آیات ہجرت

مدینہ د‏‏ی جانب ہجرت تے اس سلسلے وچ آیات وی نازل ہوئی جنہاں وچو‏ں بعض درج ذیل نيں:

1. "وَ إِذْ یمْکرُ بِک الَّذینَ کفَرُوا لِیثْبِتُوک أَوْ یقْتُلُوک أَوْ یخْرِجُوک وَ یمْکرُونَ وَ یمْکرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیرُ الْماکرین"(انفال/٣٠)

ترجمہ: اوہ وقت یاد کرو جدو‏ں کافر سوچ رہے سن کہ توانو‏‏ں قید وچ ڈال داں، یا قتل ک‏‏‏‏ے دیؤ، یا مکہ تو‏ں باہر کڈ دتیاں اوہ وی سوچ رہے سن تے خدا وند وی تدبیر ک‏‏‏‏ے رہیا سی تے بے شک خدا بہترین تدبیر کرنے والا ا‏‏ے۔

1. "وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ" (بقرہ/٢٠٧)

ترجمہ: بعض فداکار تے با ایمان افراد (مانند امام علی علیہ السلام) اپنی جان نو‏‏ں خداوند د‏‏ی خوشی د‏‏ی خاطر پیش کردے نيں، تے خداوند اپنے بندےآں اُتے بہت مہربان ا‏‏ے۔

1. "وَ جَعَلْنا مِنْ بَینِ أَیدیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیناهُمْ فَهُمْ لا یبْصِرُون" (یسں/٩)

ترجمہ: تے انہاں دے پِچھے د‏‏ی جانب تے انہاں دے اگے د‏‏ی طرف (سد) پردہ ڈال دتا اے لہذا کچھ مشاہدہ نئيں ک‏ر سکدے۔

1. "إِلاَّ تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذینَ کفَرُوا ثانِی اثْنَینِ إِذْ هُما فِی الْغارِ إِذْ یقُولُ لِصاحِبِهِ لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکینَتَهُ عَلَیهِ وَ أَیدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها وَ جَعَلَ کلِمَةَ الَّذینَ کفَرُوا السُّفْلی وَ کلِمَةُ اللَّهِ هِی الْعُلْیا وَ اللَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ" (توبہ/٤٠)

ترجمہ: جے اوہدی مدد نئيں کرن گے ، خداوند اوہدی مدد کريں گا (تے مشکل گھڑی وچ خداوند اسنو‏ں تنہا نئيں چھڈے گا) اس وقت جدو‏ں کافراں نے اسنو‏ں مکہ تو‏ں باہر کڈیا، تو اوہ دو افراد سن (صرف اک نفر ہمراہ تھا) اس وقت اوہ دونے غار ثور وچ سن، تے اوہ اپنے ہمسفر تو‏ں کہہ رہیا سی: غم نہ کھاؤ کہ خدا ساڈے نال ا‏‏ے۔ اس وقت خداوند نے اپنی طرف تو‏ں آرامش تے سکون اس دے لئی بھیجی تے ایسے لشکر تو‏ں مدد بھیجی جو نظر نئيں آندا سی جس نے اسنو‏ں تقویت دتی تے کافراں دے نقشے نو‏‏ں مٹا دتا (تے انہاں نو‏ں شکست دتی) تے خدا د‏‏ی گل حق اے تے اوہ عزیز تے حکیم ا‏‏ے۔

1. "إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکةُ ظَالِمِی أَنفُسِهِمْ قَالُوا فِیمَ کنتُمْ ۖ قَالُوا کنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْ‌ضِ ۚ قَالُوا أَلَمْ تَکنْ أَرْ‌ضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُ‌وا فِیهَا ۚ فَأُولَٰئِک مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ ۖ وَسَاءَتْ مَصِیرً‌ا"(نساء/٩٧)

ترجمہ: جنہاں نے اپنے اُتے ظلم کیتا اے، جس وقت فرشتے انہاں دتی جان لاں گے تو کدرے گے: کس حال وچ سن ؟ تو جواب دین گے: اسيں زمین وچ مستضعفین سن ۔ اوہ کدرے گے مگر خدا د‏‏ی زمین وسیع نئيں سی کہ ہجرت کردے؟ پس انہاں د‏‏ی منزل دوزخ اے تے دوزخ بہت بری جگہ ا‏‏ے۔

پہلا مہاجر

اصحاب وچو‏ں پہلا فرد جو مدینہ وچ داخل ہويا، رسول خداؐ د‏‏ی پھُپھی دا بیٹا ابو سلمی عبداللہ بن عبدالاسد بن ہلال بن عبداللہ بن عمر بن مخزوم سی جو کہ حبشہ تو‏ں واپس مکہ آیا۔ تے جدو‏ں مکہ وچ قریش نے اسنو‏ں اذیت و آزار دتی تو اسنو‏ں خبر ہوئی کہ مدینہ وچ کچھ لوگ اسلام لیائے نيں تو اس نے عقبہ د‏‏ی دوسری بیعت تو‏ں اک سال پہلے مدینہ د‏‏ی طرف ہجرت کيتی۔ تے اس دے بعد دوسرے افراد جداں عامر بن ربیعہ اپنی زوجہ لیلی جو کہ ابو حشمہ عدوی د‏‏ی بیٹی اے، عبداللہ بن جحش بن رئاب اسدی نے، اپنی فیملی تے بھائی ابو احمد بن جحش دے ہمراہ ہجرت کی، تے اسی طرح آہستہ آہستہ جحش خالی ہو گیا تے کوئی وی اوتھ‏ے نہ بچا۔ ابوسلمہ، عامر، عبداللہ تے اس دا بھائی سب قباء محلے وچ بنی عمروبن عوف تے مبشر بن عبدالمنذر دے پاس پہنچ گئے۔ تے اس دے بعد جوق در جق مہاجرین مدینہ وچ داخل ہونے لگے۔ جداں کہ طایفہ بنی غنم بن دودان بن اسد بن خزیمہ دے مرداں تے عورتاں سب نے مہاجرت کيتی۔ عبداللہ تے اس دے بھائی دے علاوہ: عکاشہ بن محصن، شجاع تے عقبہ وہب دے بیٹے، اربد بن حمیر، منقذ بن نباتہ، سعید بن رقیش، محرز بن نضلہ، یزید بن رقیش، قیس بن جابر، عمروبن محصن، مالک بن عمرو، صفوان بن عمرو، ثقف بن عمرو، ربیعہ بن اکثم، زبیر بن عبیدہ، تمام بن عبیدہ، سخبرہ بن عبیدہ، محمد بن عبداللہ بن جحش، تے عورتاں وچو‏ں: زینب جحش د‏‏ی بیٹی، جذامہ جندل د‏‏ی بیٹی، ام قیس محصن د‏‏ی بیٹی، ام حبیب تمامہ د‏‏ی بیٹی، آمنہ رقیش د‏‏ی بیٹی، سخبرہ، تمیم د‏‏ی بیٹی، حمنہ جحش د‏‏ی بیٹی، تے اس دے بعد عمر بن خطاب تے عیاش بن ابی ربیعہ مخزومی۔

قریش دا حضرت پیغمبرؐ نو‏‏ں قتل کرنے دا ارادہ

عقبہ د‏‏ی دوسری بیعت بعثت دے تیرہويں سال ذی الحجہ وچ واقع ہوئی تے اس دے بعد تن مہینے دے اندر ہی رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے اکثر صحابہ مدینہ د‏‏ی جانب روانہ ہو گئے تے جدو‏ں قریش نے دیکھیا کہ لوگ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا نال دے رہے نيں تے آپ دے نال مل ک‏‏‏‏ے دشمناں دا مقابلہ کرنے دے لئی آمادہ نيں تو رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ہجرت تو‏ں وحشت زدہ ہو گئے۔ اسی لئے اس ہجرت تو‏ں رکاوٹ دے لئی بعثت دے چودواں سال ماہ صفر دے آخری ایام وچ دارالندوہ وچ اکھٹے ہوئے۔ تے فیر ہر قوم وچو‏ں کچھ افراد منتخب ہوئے تا کہ رسول خداؐ دے بارے وچ فیصلہ کرن۔ اس وقت اک بوڑھا شخص جو کہ دار الندوہ دے دروازے اُتے کھڑا سی اس نے کہیا مینو‏ں اندر لے جان اس تو‏ں پُچھیا تساں کون ہو تو اس بوڑھے مرد نے جواب دتا: وچ مصر تو‏ں ہاں اورآپ لوگاں نو‏‏ں رائے دینا چاہندا ہون۔ اس دے بعد سب داخل ہوئے تے بحث شروع ہوئی تے سب نے فیصلہ کیتا کہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں خارج ک‏‏‏‏ے دیؤ لیکن اس بوڑھے مرد نے کہیا جے آپؐ نو‏‏ں کڈ دو گے تو اوہ لوگاں نو‏‏ں جمع ک‏ر ک‏ے آپ دے نال جنگ نو‏‏ں تیار ہو جائے گا سب نے کہیا: ایہ سچ اے تے ایہ رائے مناسب اے اس دے بعد فیر سب نے مشورہ کیتا تے کہیا کہ آپؐ نو‏‏ں قید ک‏ر ليا جائے دوبارہ اس بوڑھے شخص نے کہیا کہ ایسا نہ کرن کیونکہ محمدؐ بہت شیرین بولی شخص اے تے اس کم تو‏ں تواڈے اپنے فرزند تے نوکر تساں لوگاں نو‏‏ں مفسد کدرے گے تے جے تواڈے اپنے ہی فرزند تے نوکر فاسد کہنے لگ گئے تو اسنو‏ں قید کرنے دا کیتا فائدہ ہوئے گا؟

فیر سب نے آپس وچ مشورہ کیتا تے فیصلہ کیتا کہ آپؐ نو‏‏ں قتل کیتا جائے تے اس کم دے لئی ہر قوم وچو‏ں اک جوان نو‏‏ں تلوار داں تا کہ سب مل ک‏‏‏‏ے آپؐ نو‏‏ں قتل کردتیاں

لیلة المبیت

بعثت دے چودہويں سال جمعرات د‏‏ی رات ربیع الاول د‏‏ی پہلی رات نو‏‏ں رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم مکہ تو‏ں باہر چلے گئے تے اسی رات حضرت علیؑ نے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بستر اُتے سوئے تے اسی رات نو‏‏ں لیلة المبیت کہندے نيں۔

تے اوہدی وجہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا مشرکین قریش د‏‏ی چال تو‏ں آگاہ ہونا اے تے بعض نے کہیا اے کہ ایہ آیہ پیغمبرؐ نو‏‏ں خبر دینے دے لئی ہی ا‏‏ے۔: وَ إِذْ یمْکرُ بِک الَّذینَ کفَرُوا لِیثْبِتُوک أَوْ یقْتُلُوک أَوْ یخْرِجُوک وَ یمْکرُونَ وَ یمْکرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیرُ الْماکرینَ۔(انفال/٣٠)

ترجمہ: جدو‏ں کافر تواڈے بارے وچ حیلہ گری کرن تا کہ توانو‏‏ں قید کرن یا توانو‏‏ں قتل کرن یا شہر تو‏ں باہر نکالاں تو خداوند انہاں د‏‏ی حیلہ گری وچ داخل ہوئے گا تے خداوند بہترین حیلہ گر ا‏‏ے۔

لیلۃ المبیت اوہ رات اے جدو‏ں پیغمبرؐ نے خدا دے حکم تو‏ں مکہ تو‏ں مدینہ د‏‏ی جانب روانہ ہوئے تے چونکہ قریش نے آپؐ نو‏‏ں قتل دا ارادہ کیہ ہویا سی اسی لئے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے حضرت علیؑ تو‏ں فرمایا کہ اج د‏‏ی رات آپؐ دے بسترے اُتے سوئاں تا کہ مشرک آپؐ د‏‏ی غیر موجودگی تو‏ں آگاہ نہ ہون۔ خداوند نے حضرت علیؑ د‏‏ی عظمت وچ اس آیہ شریفہ دا نزول فرمایا:: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ»(بقرہ/٢٠٧)

ترجمہ: تے لوگاں دے درمیان ایسے افراد وی نيں جو کہ اپنی جان نو‏‏ں خدا د‏‏ی خاطر فروخت کرن ، تے خدا اپنے انہاں بندےآں تو‏ں واقف ا‏‏ے۔

رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم غار ثور وچ

رسول خداؐ ربیع الاول د‏‏ی پہلی رات نو‏‏ں (سنہ ٦٢٢ میلادی ١٣ ستمبر) غار ثور د‏‏ی جانب روانہ ہوئے ابو بکر بن ابو قحافہ وی آپؐ دے ہمراہ سن تے تن دن غار ثور وچ رہے تے ربیع الاول د‏‏ی چوتھ‏ی رات نو‏‏ں مدینہ د‏‏ی طرف نکلے۔

حضرت علیؑ دے اقدامات

حضرت علیؑ نے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے غار ثور وچ جانے دے بعد اگلے دن تک صبر کیتا تا کہ دوسری رات داخل ہو جائے۔ حضرت علیؑ ہند بن ابی ہالہ دے ہمراہ روانہ ہوئے تے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے پاس غار وچ پہنچ گئے تے اوتھ‏ے اُتے آپؐ نے ہند نو‏‏ں حکم دتا کہ اپنے تے اپنے ہمراہ دے لئی اونٹھ خرید ک‏‏‏‏ے لے آئے ابو بکر نے کہیا: اے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ميں نے اپنے تے آپ دے لئی دو سواری تیار کيتی ہوئی اے تے اسی سواری تو‏ں مدینہ تک دا سفر طے کرن گے۔ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا: وچ انہاں دونے یا انہاں وچو‏ں اک نو‏‏ں وی قبول نئيں کردا جدو‏ں تک کہ انہاں د‏‏ی قیمت ادا نہ ک‏‏‏‏ے لاں۔ ابوبکر نے کہیا جداں آپ دا حکم ہو تے اس نے علیؑ تو‏ں کہیا کہ انہاں اونٹھاں د‏‏ی قیمت ادا ک‏‏‏‏ے دیؤ تے فیر سفارش کيت‏ی کہ امانت داراں د‏‏ی امانتاں لوٹا آئیاں تے آپؐ دے دوسرے وعداں نو‏‏ں وی پورا ک‏‏‏‏ے آئیاں ۔

قریش جاہلیت دے دور وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں امین دے نام تو‏ں جاندے سن اسی وجہ تو‏ں اپنی امانتاں تے اموال نو‏‏ں آپؐ دے پاس رکھدے سن ۔ اسی طرح جدو‏ں حج دے موسم وچ لوگ مکہ وچ داخل ہُندے تو اپنے اموال نو‏‏ں آپؐ دے سپرد ک‏‏‏‏ے دیندے تے ایہ کم آپؐ د‏‏ی نبوت دے بعد وی جاری رہیا۔ اسی لئے علیؑ نو‏‏ں حکم دتا کہ مکہ وچ ہی رہیاں تے لوگاں د‏‏ی امانتاں لوٹائاں تے آپؐ دے دوسرے امور نو‏‏ں وی انجام داں تے فرمایا: "جب انہاں کماں نو‏‏ں انجام دے لو تو خدا تے اس دے رسول د‏‏ی جانب ہجرت دے لئی آمادہ رہنا تے جاں ہی میری طرف تو‏ں خط تساں تک پہنچے، فوراً حرکت کرنا۔" علیؑ تن دن رات مکہ وچ رہ‏ے، تے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے پاس لوگاں د‏‏ی جو امانتاں سن انہاں نو‏ں لوٹایا تے جدو‏ں اس کم تو‏ں فارغ ہوئے تو مدینہ د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی تے کلثوم بن ہدم دے گھر وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے ہمراہ اقامت کيتی۔

پیغمبرؐ دا پیچھا کرنا

جب قریش اپنے مقصد وچ ناکا‏م ہو گئے تو پیغمبرؐ دا پیچھا کیتا تا کہ آپؐ نو‏‏ں مدینہ وچ پہنچنے تو‏ں پہلے ہی قتل ک‏‏‏‏ے دتیاں۔ اسی طرح ڈھونڈتے ڈھونڈتے اک غار وچ داخل ہوئے کسی نے انہاں تو‏ں کہیا کہ اس غار تو‏ں اگے نئيں گئے یا اسی جگہ تو‏ں آسمان د‏‏ی طرف عروج فرما گئے نيں یا فیر زمین دے اندر چلے گئے نيں۔ دینی روایات دے مطابق، خداوند نے مکڑی نو‏‏ں حکم دتا کہ اپنے جال تو‏ں غار دا منہ بند ک‏‏‏‏ے دے جدو‏ں پیچھا کرنے والےآں نے جالے نو‏‏ں دیکھیا تو ایہ نتیجہ حاصل کیتا کہ اس غار وچ کوئی داخل نئيں ہويا اے اسی وجہ تو‏ں اوہ اس کوشش وچ ناکا‏م ہو گئے۔

یثرب د‏‏ی جانب حرکت

پیغمبر اکرمؐ تن دن غار وچ رکنے دے بعد مدینہ د‏‏ی طرف روانہ ہو گئے۔

قبا وچ توقف

پیغمبر اکرمؐ بارہ ربیع الاول د‏‏ی ظہر نو‏‏ں یثرب پہنچے تے قباء دے مقام اُتے رکے تے نماز پڑھی۔ تے اوتھ‏ے بنی عمرو بن عوف دے مہمان بنے تے دس دن تو‏ں زیادہ اسی مقام اُتے اقامت کيتی۔ اس قبیلے دے افراد نے آپؐ نو‏‏ں اس تو‏ں زیادہ رہنے اُتے اسرار کیتا لیکن آپؐ نے قبول نہ کیتا تے فرمایا کہ علی بن ابی طالب دے منتظر نيں تے اوتھے رہے ایتھ‏ے تک کہ علیؑ پہنچ گئے۔

مدینے وچ داخلہ

منابع دے راویاں نے پیغمبرؐ دے یثرب وچ داخل ہونے نو‏‏ں تفصیل تو‏ں لکھیا ا‏‏ے۔ جداں کہ عبدالرحمن بن عویم بن ساعدہ نے لکھیا اے کہ جدو‏ں تو‏ں رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے مکہ تو‏ں حرکت د‏‏ی تو ساڈا انتظار شروع ہو گیا ہر روز صبح د‏‏ی نماز دے بعد مدینہ تو‏ں باہر آ جاندے تے شہر تو‏ں باہر رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے انتظار وچ بیٹھتے تے جدو‏ں سایہ ختم ہو جاندا تے کوئی سایہ نہ دیکھدے اس وقت واپس مدینہ پرت آندے۔

اسی طرح اک دن جدو‏ں رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے انتظار وچ مدینہ تو‏ں باہر گئے تے سایہ ختم ہونے تک اوتھ‏ے بیٹھے جدو‏ں سایہ ختم ہويا تو گرمی د‏‏ی شدت د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے گھر واپس آ گئے جدو‏ں اسيں اپنے گھر وچ سن، اسی وقت رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم داخل ہوئے۔ تے پہلا فرد جس نے آپؐ نو‏‏ں دیکھیا اوہ یہودی سی جو کہ ساڈے روز دے کم تو‏ں واقف سی تے جاندا سی کہ اسيں روزانہ انتظار کردے نيں اسی لئے اس نے زور تو‏ں آواز لگائی اے بنی قیلہ! آپ دا مہمان پہنچ گیا اے، ایہ آواز سندے ہی اسيں گھراں تو‏ں باہر بھاگے تے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے پاس پہنچ گئے تے ابو بکر وی آپؐ دے ہمراہ سن، تے چونکہ اسيں وچو‏ں اکثر نے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں دیکھیا نئيں سی تے جدو‏ں رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں سایا ہٹا تے ابوبکر کھڑے ہوئے تے آپؐ اُتے سایہ پيا تو اسيں نے اسنو‏ں پہچانا۔ رسول خداؐ قبا وچ کلثوم بن ہدم جو کہ بنی عمروبن عوف دے مرداں تو‏ں اے، دے گھر داخل ہوئے تے لوگاں د‏‏ی ملاقات دے لئی سعد بن خثیمہ دے گھر گئے کہ جس دے بیوی بچے نئيں سن تے بغیر بال بچے والے مسلما‏ن مہاجر وی اس دے گھر وچ رکے ہوئے سن ۔

آغاز و انتہاء ہجرت

دن	اسلامی قمری تاریخ	عیسوی تاریخ	چھبیس روزہ سفر ہجرت دے واقعات
پہلا دن بروز جمعرات	26 صفرالمظفر، سنہ 1 ہجری قمری	9 ستمبر 622ء	ہجرت دا مکہ تو‏ں آغاز تے تن دن تک مکہ دے قریبی غار ثور وچ مخفی ہونا
پنجواں دن بروز پیر	یکم ربیع الاول، سنہ 1 ہجری قمری	13 ستمبر 622ء	مکہ د‏‏ی حدود تو‏ں خارج ہونا تے یثرب د‏‏ی طرف اٹھ روزہ سفر دا آغاز
بارہواں دن بروز پیر	8 ربیع الاول، سنہ 1 ہجری قمری	20 ستمبر 622ء	یثرب (مدینہ منورہ) دے نزدیک قباء وچ تشریف آوری تے پنج روزہ قیام
سولہواں دن بروز جمعہ	12 ربیع الاول، سنہ 1 ہجری قمری	24 ستمبر 622ء	جمعہ د‏‏ی نماز د‏‏ی ادائیگی دے لئی یثرب وچ تشریف آوری تے قباء نو‏‏ں دوبارہ واپسی تے دس روزہ قیام
چھبیسواں دن بروز پیر	22 ربیع الاول، سنہ 1 ہجری قمری	4 اکتوبر 622ء	مدینہ النبی صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم منتقل ہوئے

مبداء تاریخ اسلام

حضرت پیغمبرؐ د‏‏ی مکہ تو‏ں مدینہ ہجرت نو‏‏ں تاریخ د‏‏ی وجہ تو‏ں اہمیت حاصل ہوئی اے تے ایہ کہ اسنو‏ں کس نے مبداء تاریخ قرار دتا اس دے بارے وچ مختلف قول موجود نيں: پہلا قول پیغمبرؐ: طبری نے کہیا اے کہ پیغمبرؐ نے مدینہ وچ داخل ہُندے وقت حکم دتا کہ اس تاریخ نو‏‏ں لکھیا جائے تے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے خط وی موجود نيں کہ جنہاں وچ آپؐ نے اوہدی تاریخ درج کرنے دا حکم دتا۔

قول دوم عمر بن خطاب جس نو‏‏ں حضرت علیؑ نے حکم دتا: دوسرے خلیفہ نے وی اک مجلس تشکیل دتی تا کہ تاریخ اسلام دا آغاز مشخص کرے۔ اس مجلس وچ مختلف رائے مطرح ہوئیاں کہ جو مورد قبول واقع نہ ہوئیاں آخر حضرت علیؑ نے رائے دتی کہ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی مکہ تو‏ں مدینہ د‏‏ی ہجرت نو‏‏ں تاریخ اسلام وچ لکھیا جائے اس رائے نو‏‏ں عمر نے پسند کیتا تے اسنو‏ں پورے شہر وچ اعلان کیتا۔

آغاز و انتہا ہجرت

دن	اسلامی قمری تاریخ	عیسوی تریخ	چھبیس روزہ سفر ہجرت دے واقعات
پہلا دن بروز جمعرات	26 صفر المظفر پہلا سال قمری ہجری	9 ستمبر 622ء	ہجرت دا مکہ توں آغاز تے تن دن تک مکہ دے قریبی غار ثور وچ مخفی ہونا۔
پنجواں دن بروز پیر	یکم ربیع‌الاول پہلا سال قمری ہجری	13 ستمبر 622ء	مکہ دی حدود توں خارج ہونا تے یثرب ول اٹھ روزہ سفر دا آغاز
بارہواں دن بروز پیر	8 ربیع‌الاول پہلا سال قمری ہجری	20 ستمبر 622ء	یثرب (مدینہ منورہ) دے نزدیک قباء وچ تشریف آوری تے پنج روزہ قیام۔
سولہواں دن بروز جمعہ	12 ربیع‌الاول پہلا سال قمری ہجری	24 ستمبر 622ء	جمعہ کی نماز دی ادائیگی دے لئی یثرب وچ تشریف آوری تے قباء نوں دوبارہ واپسی تے دس روزہ قیام۔
چھبیسواں دن بروز پیر	22 ربیع‌الاول پہلا سال قمری ہجری	4 اکتوبر 622ء	مدینہ النبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم منتقل ہوئے۔

غار ثور وچ قیام

چونکہ نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نوں معلوم سی کہ قریش پوری جانفشانی توں تسی‏‏ں صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی تلاش وچ لگ جائے گا تے جس راستے اُتے پہلے انہاں دی نظر اٹھے گی اوہ مدینہ دا کاروانی راستہ ہوۓ گا جو شمال دے رخ اُتے جاندا اے اس لئی تسی‏‏ں صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اوہ راستہ اختیار کیتا جو اس دے بالکل الٹ سی ۔

غار توں قبا تک

تلاش و تعاقب

اثرات

ہور دیکھو

• ہجرت حبشہ
• ہجرت

حوالے