روس دی تریخ
روس دا اتہاس مشرقی سلاو نسل نال شروع ہندا اے۔[۱][۲][۳] روسی اتہاس دی روائتی شروعات 862ء اے۔ کیویائی روس'، پہلا متحد مشرقی سلاوی راج دا قیام 882 وچ کیتا گئیا سی۔ اس راج نے بازنطینی سلطنت توں عیسائی دھرم نوں 988 وچ اپنایا، جو کہ بازنطینی اتے سلاو سبھیاچاراں دے مرکب توں شروع ہو کے جو اگلے ہزاراں سالاں لئی آرتھوڈاکس سلاو کلچر بن گیا اے۔ کیویائی روس دا آخرکار 1237–1240 وچ منگولاں دے حملیاں کرکے اک راج دے روپ وچ پتن ہو گیا سی اتے اسدے نتیجے وجوں روس ' دی لگپگّ ادھی آبادی دی موت ہو گئی سی۔
13 ویں صدی دے بعد، ماسکو ماسکوی روس دا تہذیبی مرکز بن گیا 18ویں صدی تک، روس دی زارشاہی مشرقی پولینڈ توں لیکے مشرق بعید تے بحر الکاہل تک وڈی روسی سلطنت بن گئی سی۔ مغربی سمت وچ پسار اتے سامراجیت نے روس دے باقی سارے یورپ توں الگ ہون دی فکر نوں تیز کیتا اتے الگّ-تھلگتا نوں توڑ دتا جس وچ شروعاتی پڑاؤ وچ پھلار ہویا سی۔ 19ویں صدی دے ترتیب وار راجاں نے اجیہے دباواں دا جواب ادھ-دلے سدھار اتے دمن دے سمیل نال دتا۔ کسان بغاوتاں عامَ سن، اتے سارے بھیانک طریقے نال دبائے گئے۔ 1861 وچ روسی بھوں غلامی ختم کر دتی گئی، پر کسان دی ماڑی حالت جاری رہی اتے اکثر انقلابی دباواں دا سہارا لین ول مڑیا۔ 1906 وچ، سٹیٹ ڈوما نے معیشت اتے سیاسی نظام نوں کھولن اتے اداریاتی بناؤن دی کوشش کیتی، مگر زار نے مطلق حکومت نوں تیاگن جاں اپنی طاقت سانجھی کرن توں انکار کر دتا۔
1917 وچ روسی انقلاب نوں معاشی سنکٹ، لڑائی دی مار اتے سرکار دی تاناشاہی انتظام نال بدامنی کرکے طاقت حاصل ہوئی سی، اتے ایہہ پہلاں اداروادی اتے ماڈریٹ سماج وادی گٹھجوڑ نوں اقتدار وچ لے آیا، پر اوہناں دیاں ناکام پالیسیاں دی صورتَ وچ 25 اکتوبر نوں کمیونسٹ بالشوکاں نے اقتدار اپنے ہتھاں وچ لے لئیا۔ 1922 اتے 1991 دے درمیان، روس دا اتہاس سوویت یونین (دراصل اک وچاردھارا مشتمل راج) دا اتہاس اے، جو بریسٹ-لتووسک دے معاہدہ توں پہلاں روسی سلطنت دے نام نال جانیا جاندا سی۔ سوشلزم دی اساری دے نظرئیے توں، سوویت اتہاس وکھ وکھ دوراں وچوں گزریا۔ مسرت معاشی انتظام اتے 1920ویاں دے دہاکے دے ونّ سونا سماج اتے سبھیاچار، پھر کمانڈ مطلب معیشت اتے جوزف سٹالن یگ دیاں مطلق کاروائیاں، 1980ویاں دے دہاکے وچ "کھڑوت دا دور"۔ شروع توں ہی سوویت یونین وچ اقتدار کمیونسٹاں دی اک پارٹی اتے مشتمل سی۔ بالشوکاں نے اپنے آپ نوں مارچ 1918 توں کمیونسٹ کہلاؤنا شروع کر دتا سی۔
1980 دے دہاکے دے ادھ تک، اسدے معاشی اتے سیاسی ڈھانچے دیاں کمزوریاں تکھیاں ہو گئیاں، میخائل گورباچوف نے وڈے سدھاراں دی شروعات کیتی جس دا نتیجہ کمیونسٹ پارٹی اتے سویت یونین دے ٹٹن وچ نکلیا۔ سوویت دور ختم ہو گیا اتے بعد-سوویت دور دے روس دی شروعات ہو گئی۔ سویت یونین دے قانونی جانشین دے طور تے روسی فیڈریشن جنوری 1992 توں شروع ہوئی۔ روس نے اپنے ایٹمی ہتھیاراں نوں برقرار رکھیا پر اسدی سپرپاور دی حالت ختم ہو گئی۔ صدر ولادیمیر پوتن دی اگوائی ہیٹھ نویں لیڈراں نے سوشلسٹ سینٹرل پلیننگ اتے سماج وادی یگ دی راج دی ملکیت نوں ختم کرکے 2000 توں بعد سیاسی اتے معاشی طاقت سنبھال لئی اتے اک دھڑلیدار خارجہ پالیسی تے چل پئے۔ روس دی حال ہی وچ کریمیا دے قبضے کارن امریکہ اتے یورپی یونین ولوں معاشی پابندیاں لگائیاں گئیاں ہن۔
پہلاں دا اتہاس
سودھو
مڈھلی تریخ
سودھو
روس (رس ) لوکاں نے 8ویں صدی عیسوی چ اج کل دے اتلے لہندے روس دے علاقیاں تے غلبا حاصل کیتا تے 9ویں صدی دے شروع چ اوہ روس خاگانیٹ دے ہیٹھ کجھ منظم ہوئے ۔ جہڑی کہ کیویائی روس دی پیش رو ریاست سمجھی جا سکدی اے ۔ "مڈھلی تریخ نویسی" یاں مڈھلے وقائع ( بنیادی کرونیکل) دے موجب ، جہری کہ کیویائی روس دی ابتدائی تریخی دستاویز اے ۔
"رورک ناں دے اک ورانجیئن (وائی کنگ) نے 860ء دے نیڑے ، دکھن ول جان تے کیف (موجودہ یوکرین دا راجگھر ) تیکر اپنا راج ودھان توں پہلاں خود نوں اتلے روس دے شہر نووگورد چ مضبوط کیتا ، اس مڈھلے وقائع چ اس نوں "رورک شاہی ٹبر" دا جد امجد دسئیا گئیا اے ۔ کرونیکل دے مطابق :
" سال 6376 ( 859ء) چ سمندر دے پار توں ورانجیئن ؛ چود ، سلاو ، میریا ، ویزے ، کریوچ وغیرہ قبیلےآں توں خراج لیندے سن ۔ سال 6370 (862ء) چ اینہاں قبیلےآں نے ورانجیئناں نوں پچھے سمندر ول دھک دتا تے اوہناں نوں خراج دین توں انکار کر دتا تے آپ حکومت دا انتظام سمبھال لئیا ، پر اینہاں وچکار کوئی قنون نئیں سی اس پاروں اینہاں قبیلےآں وچکار تنازعات شروع ہو گئے ۔ احتلافات دی وجہ توں اینہاں وچکار جنگاں شروع ہو گئیاں ، تد اوہناں نے فیصلہ کیتا کسے نوں بادشاہ بنائیا جائے جہڑا ساڈے تے راج کرے تے رواج مظابق ساڈے فیصلے کرے ۔ اس لئی اوہ سمندر پار ورانجیئن (روس لوکاں) دے کول گئے ، ایہہ آلے ورانجیئن روس آکھواندے سن ۔ اوداں ای جداں کجھ ورانجیئن ، سویڈ ، دوجے کجھ نارمن تے اینگل تے ہور کجھ گوتھ ( گوٹلینڈر) آکھواندے سن ، جداں دے اوس ویلے چ اینہاں دے ناں سن ۔ چوداں ، سلاواں ، کریوچاں تے ویزاں نے روس(رس) لوکاں نوں آکھئیا " ساڈی سرزمین کھلی تے امیر اے پر اس تے کوئی قنون نئیں اے ، آو تے راجے وانگ ساڈے تے حکومت کرو ۔ تن بھائیاں نے اپنے رشتہ داراں نال خود نوں اس کم لئی پیش کیتا ۔ اینہاں نے اوہناں روساں نوں اپنے نال لئیا تے واپس پرت آئے ۔
ایہہ ورانجیئن پہلے لادوگا چ آباد ہوئے تے فیر دکھن ول ودھدے ہوئے نووگورد آئے تے آخر چ کیو پہنچے ۔ اینہاں نے خزاراں دی حکومت دا خاتمہ کردے ہوئے کیو آلےآں توں خراج لینا شروع کر دتا ۔
قدیمیت
سودھو
مڈھلے مشرقی سلاو
سودھوروسی راجواڑے
سودھو مکھ لیکھ لئی ویکھو: ولادیمیر سوزدال راجواڑا |
ولادیمیر سوزدال راجواڑا (1157ء توں 1389ء) (روسی بولی چ ولادیمیرو سوزدالسکوئے کنیاژیستوا) یاں ولادیمیر سوزدال روس ، کیویائی روس دیاں جانشین ریاستاں چوں اک سی ، جہڑا 12ویں صدی عیسوی دے ادھ توں 14ویں صدی عیسوی دے اخیر تک قائم رہیا ۔ اگرچہ اپنی پوری تریخ دے دوران ایہہ راجواڑا منگول سلطنت طلائی اردو دا باجگزار رہیا ۔ پر روایتی طور تے اسنوں روسی بولی تے قومیت دا محافظ سمجھیا جاندا اے ۔ ولادیمیر سوزدال راجواڑا ہولی ہولی ماسکوی روس چ شامل ہو گیا ۔
| مکھ لیکھ لئی ویکھو: نووگورد سیورسک راجواڑا |
نووگورد سیورسک راجواڑا ، قرون وسطی دا اک روسی راجواڑا سی ، جس دا مرکز اج دے روس دا شہر نووگورد سیورسکی سی ۔ ایہہ راجواڑا چرنیگوف راجواڑا نال جڑئیا سی ۔ نویں تحقیق موجب ایہہ تقریبا 1139ء چ قائم ہوئیا سی ۔ 1185ء چ کیویائی روس دی پولووتسی دے خلاف اکوڈی مہم شہزادے ایگور دی شکست تے مکی ۔ اس راجواڑے تے روس تے منگول جملے دے بعد بریانسک راجواڑا نے مل مار لئیا تے جدوں طلائی اردو سلطنت دی طاقت زوال پزير ہوئی تے لتھوانیا نے اس تے قبضہ کر لئیا ۔ 15ویں صدی عیسوی چ ایہہ راجواڑا ماسکو دے وڈے شہزادے وسیلی دوم توں نسے ، موژائیسک دے شہزادے ایوان نوں دے دتا گئیا ۔
| مکھ لیکھ لئی ویکھو: ریازان راجواڑا |
ریازان راجواڑا 1078ء چ قائم ہوئیا ، جدوں اوہ چرنےگوو راجواڑے توں علیحدہ ہوئیا ۔ 1521ء چ ایہہ رہجواڑا ماسکوی روس دا حصہ بن گئیا ۔ ریازان دا پہلا حکمران کیویائی روس دے شہر چرنےگوو دا شہزادہ یاروسلاو سویئتوسلاوچ سی ، جہڑا بعد چ مورم ویزان دا راجہ وی بنئیا ۔
1097ء چ ایہہ ریازان راجواڑا ،اک آزاد راجواڑہ بنیا ۔ 1237ء چ ریازان باتو خان دیاں منگول فوجاں دی غارت گری دا نشانہ بنئیا تےاسدا پرانا راجگھر تباہ کر دتا گئیا ۔ 1301ء چ ماسکو دے شہزادے (حکمران) دینیئل نے ریازان دے نواب (جاگیردار) دی غداری دی وجہ توں ریازان تے مل مار لئیا تے شہزادے کونستانتین نوں قید خانے چ ڈک دتا ۔ 1305ء چ دینیئل دے پتر ماسکو دے راجے یوری نے اس نوں قتل کرن دا حکم دتا ۔ کونستانتین دے اگلے دو جانشین ، طلائی اردو سلطنت چ مارے گئے ۔ 1380ء چ شہزادے اولگ ایوانووچ نے جہرا کہ طلائی اردو سلطنت دے خان مامائی دا اتحادی سی ، پر کولیکووا دی لڑائی چ اس نے خان دے خلاف حصہ لئیا ۔
تقریبا اپنی ساری تریخ دے دوران ریازان راجواڑا ، پرونسک راجواڑے دے نال تنازعاں چ الجھئیا رہئیا ، ایتھوں تیکر کہ پرونسک 1483ء چ ، ریازان دی شہزادی آنا دے عہد چ ، ریازان چ شامل ہو گئیا ۔
| مکھ لیکھ لئی ویکھو: پسکوف جمہوریہ |
پسکوف جمہوریہ (روسی بولی چ:پسکووسکایا ریسپوبلیکا ) 13ویں صدی عیسوی دے دوجے ادھ توں 16ویں صدی دے شروع تک قائم رہن آلی گھبلے زمانےآں دی اک روسی ریاست سی ۔
شروع
سودھو12ویں صدی چ کیویائی روس دے نکھڑنے دے مگروں ، پسکوف شہر تے اسدے دریائے ویلیکایا نال ملحقہ علاقے ، جھیل پیئپس ، جھیل پسکووسکوئے ، دریائے ناورا ؛ نووگورد جمہوریہ دے حصے بن گئے ، پراسنوں مخصوص خودمختار حق حاصل رہے ۔ ہولی ہولی پسکوف دا اثر ودھدا رہئیا ۔ دومانتاس (دور حکومت:99-1266ء)دے لمبے دور حکومت ، خاص طور تے راکووار دی لڑائی (1268ء) چ فتح ، پسکوف دی حقیقی آزادی دا مڈھ بنی ۔ نووگورد کے نواباں نے ، اپنے پسکوف دے پوسادنک (والی) دے تقرر دے حق نوں چھڈدے ہوئے، 1348ء دے معاہدہ بولوتووا چ باضابطہ طور تے پسکوف دی آزادی نوں تسلیم کیتا ۔ پسکوف شہر، صرف کلیسائی معاملےآں چ، 1589ء تک نووگورد دا محتاج رہئیا جدوں پسکوف دا علیحدہ حلقہ اسقف(Bishopric) قائم کیتا گئیا تے نووگورد دے اسقف اعظم نے اپنے ٹائٹل توں پسکوف دا ناں خارج کر دتا ۔
| مکھ لیکھ لئی ویکھو: قاشان راجواڑا |
قاشان راجواڑا ، موجودہ تاتارستان چ اک بلغار ریاست سی ۔ وولگا بلغاریہ دے 13ویں صدی عیسوی چ منگول حملے دے بعد ایہہ آزاد ہوگئیا ۔ ایہہ طلائی اردو سلطنت دا باجگزار سی ۔
اس دا راجگھر قاشان شہر سی ۔ اسدی آبادی زراعت پیشہ سی تے شہری لوک تاجر تے دستکار سن ۔ اسدے قلعےآں توں لوہے تے تانبے دیاں بھٹھیاں لبھیاں نیں ۔ 1391ء چ استے "اوشکوئینیکی" روسی دریائی قزاقاں نے مل مار لئیا ۔ تے 1399ء چ ماسکو دیاں فوجاں نے استے مل مار لئیا ۔ 1438ء-1440ء چ اسنوں خانان قازان چ شامل کر لئیا گئیا تے سارے بلغار علاقے اک وار فیر اکٹھے ہو گئے ۔
کیویائی روس (882-1283)
سودھو| مکھ لیکھ لئی ویکھو: کیویائی روس |
کیویائی روس گھبلے زمانےآن دی اک ریاست سی ، جہڑی 880ء توں 12ویں صدی دے ادھ تک کیف (یوکرین دا راجگھر) تے آلے دوالے دے علاقےآں تے مشتمل سی ، جس دی بنیاد سکینڈینیویا دے تاجراں ( ورانجیئن) نے رکھی جہڑے روس آکھواندے سن ۔ کجھ تریخ داناں موجب روس ریاست ( کیویائی روس) یوکرینیاں دی ابتدائی پیش رو ریاست سی ۔
ولادیمیر اعظم (راج ویلا 1015ء- 980ء) تے اسدے پتر یاروسلاو دانشمند (راج ویلا 1054ء- 1019ء) دے دور کیو دا سنہری ویلا سمجھئیا جاندا اے ، جس دے دوران عیسائیت نوں مذہب دے طور تے اپنائیا گئیا تے "روسکایا پراودا" ناں دی چڑھدی سلاوی لپی ( مشرقی سلاوی رسم الخط) ایجاد کیتا گئیا ۔ پہلے روس (رس) اصل چ سکینڈینیویائی جنگجو اشرافیہ سن ، جنہاں دی رعیت چ ذیادہ تر سلاو سن ۔ سکینڈے نویاں دا راج گھٹو گھٹ 11ویں صدی عیسوی دے ادھ تک رہئیا ۔
11ویں صدی عیسوی دے اخیر چ اس ریاست دا زوال شروع ہویا تے 12ویں صدی عیسوی دے دوران ایہہ مختلف حریف علاقائی طاقتاں چ ونڈ ہو گئی ۔
11ویں صدی چ کیویائی روس دے زوال دے بعد مختلف مشرقی سلاو راجواڑے مڑ 18ویں صدی عیسوی چ روسی سلطنت چ اکٹھے ہوئے ۔
کیویائی روس آکھوان آلی ریاست دی نیہہ 880ء دے نیڑے شہزادہ اولگ ( خزاراں دی دستاویزاں چ ہیگو) نے رکھی ، اگلے 35 وورہےآں چ اولگ تے اس دے جنگجوآں نے بوہت سارے فن تے مشرقی سلاوی قبیلےآں نوں اپنے راج ہیٹھ لیاندا ۔ 907ء چ اولگ نے قسطنطنیہ دے خلاف اک مہم دی اگوائی کیتی تے 911ء چ برابری دی سطح تے بازنطینی سلطنت نال اک اقتصادی معاہدے تے دستخط کیتے ۔
نویں کیویائی ریاست ترقی ول ٹری رہی ، کیونجے اس دے کول برآمد کرن لئی سمور (فر) موم تے شہد وافر مقدار چ سی تے چڑھدے یورپ دے تن اہم تجارتی رستے : دریائے وولگا دا تجارتی رستہ ، بالٹک سمندر توں چڑھدے تک ؛ دریائے ڈینیپر دا تجارتی رستہ ، بالٹک سمندر توں کالا سمندر تک تے خزاراں توں جرمناں تک دے تجارتی رستے تے اس دی اجارہ داری سی ۔
کیف دے راجے سویتوسلاو I (راج ویلا : 995ء-972ء) دے دور تک کیویائی روس دے حکمراناں نے سلاوی ناں تے آرتھوڈکس عیسائی مذہب توں اختیار کر لئیا سی ۔ سویتو سلاو دیاں فوجی جتاں حیرت انگیز سن ، اس نے اپنے دو طاقتور گوانڈھیاں خزاری سلطنت (خزاریہ) تے بلغاری سلطنت نوں تاراج کر کے رکھ دتا سی ۔
9ویں صدی توں پیچینک خانہ بدوشاں نے کیویائی روس تے حملے شروع کیتے جہڑے 2 صدیاں توں ودھ چر تک جاری رہے ۔ ایہہ بے ترتیب حملے کدی کدی باقاعدہ جنگ دی شکل وی اختیار کر لیندے ( جداں 920ء دا اینہاں دا کیویائی روس تے حملہ) ۔ 968ء چ پیچینگاں نے حملہ کر کے کیف شہر دا محاصرہ کر لئیا ۔
کیویائی ریاست دی نیہہ
سودھوکیویائی روس بادشاہت دا بانی باضابطہ طور تے شہزادہ اولگ اے جس نے اس دی نیہہ 880ء دے نیڑے رکھی ۔
ولادیمیر دا دور تے عسائیت دا قبول کرنا
سودھوولادیمیر اعظم اپنے پیؤ سویتوسلاو I دے مرن مگروں 972ءکیف چ تخت نشین ہویا ۔ کیف دے شہزادے دے طور تے ولادیمیر دی سبتوں وڈی کامیابی کیویائی روس سعائی بنانا سی ، ایہہ عمل 988ء چ شروع ہویا ۔
روس دی اسلامی تریخ
سودھو| مکھ لیکھ لئی ویکھو: وولگا بلغاریہ |
وولگا بلغاریہ یاں وولگا ۔ کاما بلغار ، ترک قومیت دی اک تریخی ریاست سی ، جہڑی 7ویں توں 13ویں صدی تک دریائے وولگا تے دریائے کاما دے علاقےآں چ قائم رہی ، ایہہ علاقے اج کل روس چ شامل نیں ۔ اج کل دے روس دیاں ریاستاں تاتارستان تے چوواشیا دے لوک اونہاں وولگا بلغاراں دی نسل چوں نیں ۔
مڈھ
سودھو
وولگا بلغاراں دے بارے چ کوئی سدھیاں معلومات نئیں ملدیاں کیونجے وولگا بلغاراں دی کوئی وی دستاویز نئیں لبھی تے اینہاں بارے جانکاری ، عرب ، ایران ، ہندستان تے روسی زرائع راہیں ملدی اے ۔
ایہہ خیال کیتا جاندا اے کہ وولگا بلغاریہ دی دھرتی تے سب توں پہلے فن اوگری لوک آباد ہوئے ۔ ترک نسل دے بلغار 660ء چ کبرات دے پتر کوترنگ دے آگوائی ہیٹھ ایتھے بحیرہ ازوف دے علاقےآں توں آئے ۔ اوہ 8ویں صدی تک ریاست ادیل یورال دے علاقے تک پہنچ گئے ، جتھے اوہ ایتھے دے رہن آلے کئی دوجے مختلف النسل قبیلےآن نال اتحاد کر کے 9ویں صدی عیسوی اخیر تک ایتھے دے غالب اکثریتی لوک بن گئے ۔ کجھ دوجے بلغار قبیلے لہندے ول ودھدے ہوئے کئی مہماں دے بعد دریاۓ ڈینیوب دے علاقےآں چ آباد ہوگئے جہڑا اج کل بلغاریہ آکھواندے نیں جتھے سلاو نسل دے لوکاں مدغم ہوگئے تے سلاو بولی تے مشرقی آرتھوڈکس مذہب اختیار کر لئیا ۔
بوہتے دانشوران دے نیڑے وولگا بلغار عظیم خزاری سلطنت دی رعیت سن تے 9ویں صدی چ کسے ویلے اتحاد دا کم شروع ہوئیا تے بلغار شہر نوں راجگھر بنائیا گئیا ، جہڑا اج دے قازان شہر توں 160 کلومیٹر دکھن چ سی ۔ دانشوراں دی اکثریت شک چ اے کہ وولگا بلغاراں نے خزاراں توں آزادی خود حاصل کیتی یاں اودوں آزاد ہوئے جدوں 965ء چ کیویائی روس دے حکمران سویتو سلاو نے خزاں نوں تباہ کیتا ۔
عروج
سودھواس علاقے دی آبادی دی وڈی گنتی ترک قبیلےآں نال تعلق رکھدی سی ، جنہاں چ بلغار ، سوآر ، بیلار ، برانجار تے کجھ برتا (ابن رستا دے مطابق) شامل سن ۔ اج دے چواش تے قازان تاتاری وولگا بلغاراں دی نسل چوں نیں ( کجھ تھوڑی بوہتی فن اوگریک لوک تے قپچاق ترک نسل دے رلے نال)۔
اینہاں دا اک دوجا حصہ فن تے میگیار ( اساگل تے پسکاتر) قبیلےآں تے مشتمل سی ، تاتاری تے بسرمان غالبا اینہاں دی نسل چوں نیں ۔
وولگا بلغاراں نے اسلام نوں ریاستی مذہب دے طور تے 10ویں صدی عیسوی دے شروع چ اپنائیا ، جدوں 922ء 923ء چ خلافت عباسیہ دے خلیفہ المقتدر نے المش ابن فضلان نوں وولگا بلغاراں نال تعلقات قائم کرن لئی بھیجئیا ، جس دے نال قاضی تے اسلامی قنون دے استاد وی وولگا بلغاریہ آئے ، جنہاں دے ہتھ تے ایتھے دی آبادی دی اکثریت نے اسلام قبول کیتا ، اینہاں ماہراں نے ای ایتھے مسیتاں تے قلعے اسارن چ مدد کیتی ۔ پر ایتھے تانگری ازم تے دوجے دھرم وی منے جاندے رہے ۔
کروسیڈراں توں پہلے ( جنہاں نے اپنے لئی دوجے تجارتی راستے لبھے) ، دریائے وولگا دے درمیانی حصے تے واقع ہون پاروں یورپ تے ایشیاء دے وچکار تجارت دا وڈا حصہ کنٹرول وولگا بلغاریہ دے کنٹرول چ سی ۔
وولگا بلغاریہ دا راجگھر بلغار اک ترقی کردا تے ودھدا پھلدا شہر سی جہرا اپنے وقبے تے دھن دولت چ اسلامی دنیا دے کسے وی وڈے مرکز نال مقابلہ کردا سی ۔
وولگا بلغاراں دے تجارتی شراکت داراں چ اتلے چ وائی کنگ (ناروے)، بجارملینڈ ، یاگرا تے بنینیٹ توں دکھن چ بغداد تے قسطنطنیہ (اج دا استمبول) ، لہندے یورپ توں چڑھدے چ چین تک شامل سن ۔
ریاست دے دوجے وڈے شہراں چ بیلار ، سوآر (سوار) قاشان تے جوکیتاؤ سن ۔ اج دے تاتارستان تے روس دے شہر قازان تے ییلابوگا وولگا بلغاریہ دے سرحدی قلعےآں دے طور تے اسارے گئے سن ۔
وولگا بلغاریہ دے کجھ شہر حالے تیکر وی نئیں لبھے پر اوہ روسی دستاویزاں چ درج نیں ، اینہاں چ اوشل ، توخچن ، ابراہیم (بریاکیموف) تے تاؤ الی نیں ، اینہاں چوں کجھ منگولاں دے حملے تے اسدے بعد تباہ ہوگئے ۔ وولگا بلغاریہ نوں لہندے چوں قابل ذکر فوجی خطرہ صرف روسی راجواڑےآں توں ای ہو سکدا سی ۔ تے 11ویں صدی عیسوی چ متعدد روسی حملےآں چ ایہہ علاقے تاراج ہوئے ۔ 12ویں صدی دے اخير تے 13ویں صدی دے شروع چ روسی راجواڑے ولادیمیر (اج کل روس دا اک صوبہ) دے حکمراناں خاص طور تے آندرے متقی تے وسیوولادا III نے اپنیاں مشرقی سرحداں دے تحفظ لئی باقاعدہ سوجے سمجھے طریقے نال بلغاراں دے شہراں چ لٹ مار کیتی ۔ لہندے توں سلاوواں دے ڈر پاروں بلغاراں نے اپنا راجگھر بلغار توں بیلار منتقل کر لئیا ۔
زوال
سودھو
ستمبر 1223ء چ سمارا شہر دے نیڑے چنگیز خان دی فوج دا ہراول دستہ سوبدائی بہادر دے پتر اوران دی قیادت ہیٹھ وولگا بلغاریہ چ داخل ہوئیا پر سمارا بیند دی لڑائی چ شکست کھا کے ناکام پرت گئیا ۔ 1236ء چ منگول مڑ واپس وولگا بلغاریہ تے حملہ آور ہوئے پر اوہناں نوں وولگا بلغاریہ نوں ، ایتھے داخلی خانہ جنگی دے باوجود فتح کرن چ 5 ورہے لگے ۔ اینج وولگا بلغاریہ الس جوجی دا حصہ بن گئیا ، جہڑا بعد چ طلائی اردو سلطنت کہلائیا (تے سائبیریا توں ھنگری تک دا علاقہ اس سلطنت دی حکمرانی تھلے سی )۔ اس دے بعد وولگا بلغاریہ وی گئی راجواڑےآں چ تقسیم ہوگئیا تے ہر راجواڑا طلائی اردو سلطنت (ترکی تے تاتاری بولی چ آلتین اوردا) دا باجگزار بن گئیا تے کجھ خودمختاری حاصل کر لئی ۔ 1430ء دے عشرے چ خانان قازان (قازان خانیت) وجود چ آئی جہڑی اینہاں سارےآں راجواڑےآں چوں بوہتی اہمیت آلی ریاست سی ۔
کجھ تریخ داناں دے مطابق وولگا بلغاریہ دی 80 فیصد توں ودھ آبادی منگول مداخلت دے دوران ماری گئی سی تے باقی آبادی نوں منگولاں نے اتلے علاقےآں چ آباد کر دتا گئیا ( اج دے تاتارستان تے چوواشیا چ) ۔ وولگا بلغاریہ دے گیاہستاناں (سٹیپ) چ خانہ بدوش قپچاق تے منگولاں نوں آباد کیتا گئیا ۔ جس نال زراعت دی ترقی متاثر ہوئی ۔
ویلے دے نال نال وولگا بلغاریہ دے شہراں دی مڑ فیر اساری کیتی گئی تے اک وار فیر اوہ سنہری لشکر سلطنت دے تجارتی دے گھریلو صنعتی مرکز بن گئے ۔ کجھ بلغاراں نوں ، خاص طور تے ماہراں تے ہنرمنداں نوں ، زبردستی طلائی اردو سلطنت دے راجگھر سرائے تے دوجے دکھنی شہراں چ آباد کیتا گئیا ۔ اینج وولگا بلغاریہ اک وار فیر زرعی تے گھریلو صنعتی ، مرکز ، بن ، گئیا ۔
| مکھ لیکھ لئی ویکھو: ماسکوی روس |
ماسکوی روس یاں وڈا ماسکو راجواڑا (روسی بولی:ویلیکوئے کنیاژیستوو ماسکووسکوئے) قرون وسطی چ 1283ء توں 1547ء تک قائم رہی اک روسی ریاست سی جسدا مرکز ماسکو شہر سی ۔ روسی دستاویزاں چ لکھے جان آلے وڈا ماسکو راجواڑے نوں لہندے دیاں دستاویزاں چ ماسکوے یاں ماسکوی روس وی آکھیا جاندا سی ۔ ماسکوی روس یاں وڈا ماسکو راجواڑا ، ماسکو راجواڑا دی جانشین ریاست سی جہڑا بعد چ روسی بادشاہت دی پیش رو ریاست بنی ۔
مڈھ
سودھو
جدوں منگولاں نے کیویائی روس دے علاقےآں تے حملہ کیتا > ماسکو اوس ویلے ولادیمیر سوزدال راجواڑے دی اک غیر معروف تجارتی چوکی سی ۔ اگرچہ منگولاں نے 1238ء دیاں سردیاں چ ماسکو نوں اگ لا کے تباہ کردتا تے 1293ء چ ایتھے لٹ مار کیتی پر اسدے دے دور دراز تے جنگلاں وچکار واقع ہون پاروں اسنوں منگولاں دے حملےآں تے لٹ مار توں کجھ تحفظ رہیا ۔
ماسکو راجواڑے دی ترقی چ اسدے حکمرانی کرن آلے پرجوش تے خوش قسمت شہزادےآں دا وی وی وڈا ہتھ سی ۔ ماسکو راجواڑے دا پہلا حکمران دانیال I (موت:1303ء) سی جہڑا ولادیمیر سوزدال راجواڑے دے حکمران الیگزینڈر نیوسکی دا سبتوں نکا پتر سی ۔
| مکھ لیکھ لئی ویکھو: روس دی سائبیریا دی فتح |
روس دی سائبیریا دی فتح 16ویں صدی عیسوی چ عمل چ آئی جدوں خانان سائبیریا راجواڑےآں دا اک ڈھلا ڈھالا سیاسی ڈھانچہ سی ۔ جہڑا روسی مہم جوآں (جہڑے گنتی چ بوہت زیادہ سن) دیاں سرگرمیاں دے نشانے تے سی جنہاں نے بوہت سارے ٹبراں دی بنیاد تے قبیلےآں نوں اپنا وفادار بنا لئیا سی تے علاقے چ کئی قلعے اسارے جتھوں ایہہ حملے کردے سن ۔ اس دے جواب چ کوچم خان نے اپنی رعایا نوں اسلام قبول کرن لئی آکھیا (روسیاں دا خانان سائبیریا تے مل مارن لئی پراپیگنڈا)تے اپنے ٹیکس دا نظام بہتر کر کے اپنے اقتدار نوں مرکزی بنان دی کوشش کیتی ۔
سائبیریا دی فتح دی مہم جولائی 1580ء چ شروع ہوئی ، جدوں یارماک تیموفئیوچ 540 کاسک سپاہیاں نال ، خانان سائبیریا دے علاقے ووگولس تے حملہ کیتا ۔ اینہاں نال 300 جرمن تے لتھوانی غلام وی سن جنہاں نوں سترونگانوف نے زار روس توں خریدئیا سی ۔ پورے 1581ء دے سال ایہہ فوج یاگرا دے علاقے چ رہی تے ووگولس تے اوستیاک دے قصبےآں تے مل مارئیا ۔ اوس ویلے اینہاں نے کوچم خان دے اک ٹیکس اکٹھا کرن آلے اہلکار نوں وی پھڑئیا ۔ روسیاں دی پیش قدمی دے خلاف مسلسل تاتاری حملےآں دے بعد یارماک دی فوج نے خانان سائبیریا دے راجگھر قاشلق تے مل مارن دی مہم تیار کیتی ۔ ایہہ فوج مئی 1582ء چ اس مہم تے نکلی تے دریائے ارتش دے کنارے تے تن دن دی لڑائی چ یارماک نے کوچم خان تے اسدے 6 اتحادی تاتاری شہزادےآں دی متحدہ فوج نوں شکست دتی ۔ 29 جون نوں تاتاراں نے کاسک فوج تے حملہ کیتا پر اسنوں پسپا کر دتا گئیا ۔
| مکھ لیکھ لئی ویکھو: روسی سلطنت |
روسی سلطنت 1721ء توں1917ء دے انقلاب روس تک قائم رہن والی روسی ریاست سی ۔ایہہ منگول سلطنت توں بعد جگ دی دوجی رقبے چ سب توں وڈی سلطنت سی ۔ اپنے نقطہ عروج 1866ء چ ایہہ سلطنت مشرقی یورپ توں شروع ہوکے سارے اتلے ایشیا توں ہندی ہوئی اتلے امریکہ تیکر پھیلی ہوئی سی ۔ 19ویں صدی دے شروع چ روس دنیا دا سب وڈا ملک سی جہڑا شمال چ بحر منجمد شمالی توں جنوب چ کالا سمندر تک تے مغرب چ بالٹک سمندر توں مشرق چ بحرالکاہل تک پھلیا ہوئیا سی ۔ ایہہ اوس ویلےدی دنیا دی چینی چنگ سلطنت تے برطانوی سلطنت توں بعد، تیجی وڈی آبادی والی سلطنت سی ۔ ایس دا بادشاہ یورپ دے چند آخری مطلق العنان بادشاہاں چوں اک سی ۔ 1914 چ پہلی وڈی لڑائی چھڑن توں پہلاں روس یورپ دیاں پنج وڈیاں طاقتاں چوں اک سی ۔
| مکھ لیکھ لئی ویکھو: سویت یونین |
سویت سوشلسٹ ریاستاں دا اکٹھ یعنی یو ایس ایس آر تے سویت یونین دے ناں نال جانیا جاندا اے ۔ ایہہ سوشلسٹ دیس ، جہڑی کہ 1922ء توں 1991ء تک قائم رہی ۔ اس نوں عام بولی چ روس یعنی رشیا وی آکھیا جاندا اے ،جہڑا کہ غلط اے روس یعنی رشیا اس یونین دی سب توں وڈی تے سب توں طاقتور ریاست دا ناں اے ۔ ایہہ اینی وڈی سی کہ سویت یونین چ موجود روس توں علاوہ 14 ریاستاں دا کل رقبہ روس دے رقبے دے اک جوتھائی توں وی گھٹ سی ۔ 1945ء توں اسدی 1991ءچ تحلیل تک ایہہ امریکہ دے نال نال دنیا دی اک سپر پاور دا اعزاز حاصل سی ۔ اسدا راجگھر ماسکو اے
سویت دور
سودھویو ایس ایس آر نوں 1917ء دے انقلاب دے دوران بننے والے ریاستی علاقے چ قائم کیتا گئیا تے وقت دے نال نال اس دیاں جغرافیائی سرحداں بدلدیاں رہیاں ۔ آخر وڈی ٹ پھٹ دے بعد بالٹک ریاستاں ، مشرقی پولینڈ ۔ مشرقی یورپ دا کجھ حصہ تے کجھ دوجیاں ریاستاں دے اضافے تے فن لینڈ تے پولینڈ دی علیحدگی دے بعد اسدیاں سرحداں شاہی دور والے روس جنییاں رہیاں ۔
سویت یونین سرد جنگ دے دوران کیمونسٹ ریاستاں لئی اک مثال رہیا تے حکومت تے اداریاں تے ملک دی واحد سیاسی پارٹی سویت یونین دی کیمونسٹ پارٹی دی اجادہ داری رہی ۔
سویت سوشلیسٹ ریاستاں دی تعداد 1956ء تک 4 توں ودھ کے 15 ہوگی سی ۔ جہڑیاں کہ ایہہ سن ۔
آرمینیا ایس ایس آر یعنی آرمینیا سویت سوشلیسٹ جمہوریہ ، قازق ایس ایس آر ، کرغز ایس ایس آر ، تاجک ایس ایس آر ، ترکمان ایس ایس آر ، ازبک ایس ایس آر ، آذربائیجان ایس ایس آر ، جارجیا ایس ایس آر ، مالدووا ایس ایس آر ، اسٹونیا ایس ایس آر ، ، لٹویا ایس ایس آر ، لتھوانیا ایس ایس آر ، بیلاروس ایس ایس آر ، یوکرائین ایس ایس آر تے سویت سوشلیسٹ جمہوریہ وفاق روس ۔
سویت یونین دے 1991ء چ ٹٹن دے بعد اینہاں ساریاں 15 ریاستاں نوں سابقہ روسی ریاستاں یا سویت ریاستاں آکھیا جاندا اے ۔ اینہاں چوں 11 ریاستاں نے مل کے اک ڈھیلی ڈھالی جہی کنفڈریشن بنا لئی اے تے اسنوں آزاد ریاستاں دی دولت مشترکہ آکھیا جاندا اے ۔ ترکمانستان جہڑا پہلے دولت مشترکہ دا باقاعدہ ممبر سی ہن ایسوسی ایٹ ممبر دا درجہ رکھدا اے ۔ 3 بالٹک ریاستاں لٹویا ، اسٹونیا تے لتھوانیا نے اس چ شمولیت اختیار نئيں کیتی بلکہ یورپی یونین تے نیٹو چ شمولیت اختیار کر لئی ۔ وفاق روس تے بیلاروس نے ہن یونین آف رشیا تےبیلاروس بنا لئی اے ۔
سویت تریخ
سودھوسویت یونین نوں روسی سلطنت دی ای اک شکل آکھیا جاندا اے ۔ آخری روسی زار نکولس دوم نے مارچ 1917ءتک حکومت کیتی تے اگلے سال اپنے خاندان سمیت ماریا گئیا ۔ سویت یونین دا قیام دسمبر 1922ء چ عمل چ آئیا ، اس وقت اس چ روس [ بالشویک رشیا] ، یوکرائن ، بیلاروس تے ٹرانس کاکیشیا شامل سن ۔ ٹرانس کاکیشیا ریاست چ آذربائیجان ، آرمینیا تے جارجیا (گرجستان) شامل سن ۔ تے اینہاں تے بالشویک پارٹی دی حکومت سی ۔ روسی سلطنت دے اندر جدید انقلابی تحریک 1825ء دی دسمبر بغاوت توں شروع ہوئی ، 1905ء دے انلاب دے بعد 1906ء چ روسی پارلیمنٹ "دوما" قائم ہوئی پر ملک دے اندر سماجی تے سیاسی عدم استحکام موجود رہیا تے پہلی جنگ عظیم چ فوجی شکست تے خوراک دے قلت دی وجہ توں ودھدا گئیا ۔
سویت جغرافیہ
سودھوسویت یونین دنیا دا سب توں وڈا ملک سی تے زمین دے کل خشکی دے 16 فیصد حصے تے پھیلیا ہوئیا سی 1991ء چ سویت یونین دے 15 ریاستاں چ تقسیم ہو جان دے باوجود اج وی وفاق روس دنیا دا سب توں وڈا ملک اے کیونجے سویت یونین دے کل رقبے دے 3 چوتھائی توں وی ودھ رقبے تے صرف وفاق روس مشتمل سی ۔ روسی سلطنت نے براعظم یورپ دے مشرقی تے بر اعظم ایشیا دے شمالی حصیاں تے قبضہ کیتا سی تے سویت یونین وی زیادہ تر روسی سلطنت والے علاقیاں تے مشتمل سی ۔ اج وفاق روس کول کجھ جنوبی علاقےکڈ کے روسی سلطنت والے تمام علاقے نیں۔ ملک دا زیادہ تر حصہ 50 ڈگری شمالی عرض بلد توں اوپر اے تے اسدا کل رقبہ سویت یونین دے ویلے 2 کروڑ 70 لکھ مربع کلومیٹر تے ہن وفاق روس دا رقبہ تقریبا 2 کروڑ مربع کلومیٹر اے ۔
اینے وڈے رقبے دی وجہ توں اسدا موسم نیم استوائی توں لے کے سرد تے نیم برفانی توں لے کے شدید برفانی تک اے ۔ سویت یونین دے کل رقبے دا 11 فیصد قابل کاشت زمین سی ۔ 16 فیصن گھاہ تے میدان تے چراگاہاں سن ، 41 فیصد جنگلات تے 32 فیصد دوجے علاقے سن جس چ ٹینڈرا دا علاقہ وی شامل اے ۔ موجودہ وفاق روس دے اعداد و شمار وی کم و بیش ایہو ای نیں ۔
سویت یونین یا ہن دے وفاق روس دی چوڑائی مغرب توں مشرق ول 10 ہزار کلومیٹر توں زیادہ اے ، جہڑی کہ سینٹ پیٹرزبرگ توں لے کے راتمانوا تک پھیلی ہوئی اے ۔ اسدی انچائی یعنی جنوب توں شمال ول سویت یونین دی 5 ہزار کلومیٹر تے ہن والے وفاق روس دی تقریبا ساڈھے 4 ہزار کلومیٹر اے ۔ اس دا زیادہ تر حصہ ناہموار تے مشکل گزار اے ۔ پورا امریکہ اس دے اک حصے چ سما سکدا اے ۔
ہورویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ "History of Russia – Slavs in Russia: from 1500 BC"۔ Historyworld.net۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 جولائی 2016
- ↑ "Finno-Ugric Peoples"۔ Estonia.eu۔ ۲۶ دسمبر ۲۰۱۵ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 جولائی 2016
- ↑ "Elupuu – The Finno-Ugric Peoples"۔ Elupuu۔ ۰۸ مارچ ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 جولائی 2016
باہرلےجوڑ
سودھو| وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: Maps of the history of Russia |
- Guides to Sources on Russian History and Historiography Archived 2013-05-14 at the وے بیک مشین
- History of Russia: Primary Documents
- Дневник Истории России A historic project supported by the Ministry of Culture of the Russian Federation.