پرویز مشرف

پرویز مشرف
(اردو وچ: پرویز مشرف)
جم	11 اگست 1943   دہلی
وفات	5 فروری 2023 (80 سال)
وجہ وفات	املائلوئیڈوسس
طرز وفات	طبعی موت
رہائش	دہلی (۱۹۴۳–۱۹۴۷) کراچی (۱۹۴۷–۱۹۴۹) انقرا (۱۹۴۹–۱۹۵۶)
شہریت	برطانوی ہندستان (۱۹۴۳–۱۹۴۷) پاکستان (۱۹۴۷–۲۰۲۳)
جماعت	مسلم لیگ ق (–۲۰۱۰) آل پاکستان مسلم لیگ (۲۰۱۰–۲۰۲۳)
زوجہ	صہبا مشرف (۱۹۶۸–۲۰۲۳)
عملی زندگی
مادر علمی	فارمین کرسچن کالج پاکستان ملٹری اکیڈیمی نیشنل ڈیفنس یونیورسٹی، پاکستان رائل کالج آف ڈیفنس اسٹڈی سینٹ پیٹرکس ہائی اسکول (۱۹۵۷–۲۰۲۳)
پیشہ	سیاست دان ،  سرمایہ کار ،  فوجی افسر
مادری زبان	اردو
پیشہ ورانہ زبان	اردو ،  انگریزی ،  ترکی
ملازمت	کمانڈ اینڈ اسٹاف کالج ،  نیشنل ڈیفنس یونیورسٹی، پاکستان ،  پاک فوج
عسکری خدمات
شاخ	پاک فوج
عہدہ	جرنیل
لڑائیاں تے جنگاں	پاک بھارت لڑائی 1965 ،  پاک بھارت جنگ 1971 ،  بلوچستان تنازعہ ،  اتلے لہندے پاکستان وچ جنگ ،  پاکستان وچ فوجی بغاوت 1999 ،  افغان خانہ جنگی ،  سیاچن جھیڑا ،  کارگل دی لڑائی 1999
اعزازات
ستارہ امتیاز  امتیازی سند  نشان عبد العزیز السعود  تمغائے بسالت  نشان زاید بن سلطان آل نہیان (تمغہ)  نشان امتیاز  نشان پاکستان
ویب سائٹ
ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ (انگریزی )
	IMDB اُتے صفحات

پرویز مشرف پاک فوج دا اک آگو سی ۔ اوہنوں وزیر اعظم نواز شریف نے 6 اکتوبر 1998ء نوں جنرل جہانگیر کرامت مگروں آرمی چیف بنایا گیا ۔ 12 اکتوبر 1999ء نوں اوہنے پاکستانی راج اُتے مَل مار لیا تے 18 اگست 2008ء تک پاکستان دا صدر رہیا ۔ جنرل (ر) پرویز مشرف (پیدائش: 11 اگست 1943ء، دہلی) پاکستان دے دسويں صدر سن ۔ مشرف نے 12 اکتوبر 1999ء نو‏‏ں بطوآرمی چیف ملک وچ فوجی قانون نافذ کرن دے بعد وزیر اعظم نواز شریف نو‏‏ں جبراً معزول کر دتا تے فیر 20 جون 2001ء نو‏‏ں اک صدارتی استصوابِ رائے دے ذریعے صدر دا عہدہ اختیار کيتا۔ جس تو‏ں پہلے آپ ملک دے چیف ایگزیکٹو (chief executive) کہلاندے سن ۔ مشرف نے 18 اگست 2008ء نو‏‏ں قوم تو‏ں اپنے خطاب دے دوران وچ اپنے استعفی دا اعلان کيتا۔ انہاں نے متواتر آئین د‏‏ی کئی خلاف ورزیاں کيتياں تے علی الاعلان اسنو‏ں منیا۔ 17 دسمبر 2019ء نو‏‏ں ، پاکستان د‏‏ی خصوصی عدالت نے غداری دے الزامات دے تحت اوہنوں سزائے موت سنائی۔

جیون

سید پرویز مشرف 11 اگست 1943 نوں دہلی ہندستان چ جمیا۔ پاکستان بنݨ مگروں اوہدے ماں پیو پاکستان آگۓ۔ پرویز مشرف نے اپنی تعلیم فارمین کرسچن کالج تے دوجے اداریاں توں حاصل کیتی۔ 1965 چ پاک فوج چ بھرتی ہویا۔ 6 اکتوبر 1998 نوں وزیر اعظم پاکستان نواز شریف نے اوہنوں پاک فوج دا آرمی چیف بنا دتا۔ 12 اکتوبر 1999 توں 18 اگست 2008 تھئیں پاکستان دے راج اُتے مَل ماری رکھیا۔

پاک بھارت جنگاں وچ شمولیت

جنرل پرویز مشرف نے بھارت دے نال ہونے والی دونے جنگاں یعنی پاک بھارت جنگ 1965ء تے پاک بھارت جنگ 1971ء وچ حصہ لیا تے کئی فوجی اعزازات حاصل کیتے لیکن پرویز مشرف دے سینیر آفیسر تے استاد جرنل حمید گل دا کہنا اے کہ مشرف اوہناں دونے جنگاں وچو‏ں کسے وچ شریک نئيں ہوئے سی۔

پرویز مشرف تے نواز شریف وچ کِھچا تعھوئی

پرویز مشرف نے کارگل دی لڑائی نواز شریف نوں دسے بغیر چھیڑ دتی۔ ایس توں مگروں نواز شریف تے پرویز مشرف دے وچکار کِھچا تعھوئی شروع ہوگئی ۔ نواز شریف نے پرویز مشرف نوں آرمی چیف دے عُہدے توں لاہوݨ لئی تال میل شروع کردتا تے چُپ چپیتے تے وِچو وِچ پرویز مشرف نوں ہٹاوݨ لئی منصوبہ بندی کرلئی ۔ پرویز مشرف نوں ایس گل دا پتہ سی کہ نواز شریف اوہدے خلاف تال میل کردا اے۔ دوویں اک دوجے نوں ہٹاوݨ واسطے موقعے دی تاک چ سی۔ پرویز مشرف 12 اکتوبر 1999 نوں شام ویلے جہاز چ سری لنکا توں واپس آ رہیا سی تے نواز شریف نے اوسے ویلے پرویز مشرف دے جہاز دے پاکستان چ لہݨ توں پہلاں پہلاں اسلام آباد چ پرویز مشرف دی تھاں تے جنرل ضیا الحق بٹ نوں آرمی چیف لاوݨ دے گُپتی منصوبے دا پربنھ کیتا ہویا سی تے پرویز مشرف نے نواز شریف ولوں ہوݨ آلے ممکنہ وار توں نبڑݨ لئی پہلاں ای اپݨے تھللے جرنیلاں نال رل کے تیاری کیتی ہوئی سی۔ اسلام آباد چ پاک فوج دے آرمی چیف نوں بے ڈھنگے تے بھونڈے طریقے نال بدلݨ توں کُچھ چِر مگروں پرویز مشرف دے وفادار ماتحت جرنیلاں نے نواز شریف نوں گرفتار کر لیا تے اپنی جرنیلی دے بل بوتے اُتے راج تے مَل مارلیا۔ پرویز مشرف دے مقابلے چ نواز شریف دی منصوبہ بندی بودی تے بھونڈی سی۔ پرویز مشرف پہلے توں طے شدہ تے منصوبہ بند طریقے نال چیف ایگزیکٹو دا عُہدا گھڑ کے پاکستان دے راج دے سنگھاسن تے براجمان ہو گیا تے 18 اگست 2008 تک پاکستان دے چِٹے کالے دا مالک بݨیا رہیا اوس ویلے تھئیں کہ اوہنوں راج چھڈݨ تے مجبور کیتا گیا۔ نواز شریف نوں جیل چ پا دتا گیا تے نالے اوہدے اُتے جہاز اغوا دا مقدمہ بݨا دتا۔

اقتدار اُتے قبضا

جب 12 اکتوبر 1999ء وچ نواز شریف نے جنرل پرویز مشرف نو‏‏ں معطل ک‏ر ک‏ے آئی ایس آئی دے سربراہ جنرل خواجا ضیاء الدین نو‏‏ں نواں آرمی چیف مقرر کرنا چاہیا تاں اس وقت جنرل پرویز مشرف ملک تو‏ں باہر سری لنکا وچ سرکاری دورے اُتے گئے ہوئے سن تے ملک واپس آنے دے لئی اک کمرشل طیارے اُتے سوار سی ۔ تب فوج دے اعلیٰ افسران نے انہاں د‏‏ی برطرفی نو‏‏ں مسترد کر دتا تے بغاوت کر دتی۔ وطن پہنچ ک‏ے جنرل پرویز مشرف نے اقتدار سنبھالیا تے نواز شریف د‏‏ی منتخب جمہوری حکومت نو‏‏ں معزول کر دتا تے انہاں دے خلاف اک کیس تیار کر دتا۔ ملک وچ ایمرجنسی نافذ کر دتی تے تن سالاں وچ الیکشن کروانے دا وعدہ کيتا۔ بعض ذرائع دے مطابق ایہ پلان پہلے تو‏ں ہی بنیا ہویا سی تے ایہی وجہ سی کہ مشرف نو‏‏ں معطل کيتا جا رہیا سی۔

امریکی جنگ وچ شمولیت

11 ستمبر 2001ء نوں امریکی ورلڈ ٹریڈ سنٹر اُتے حملےآں توں بعد 13 ستمبر 2001ء نو‏‏ں پاکستان وچ امریکی سفیر ونڈی چیمبر لین دے ذریعے پرویز مشرف دے سامنے واشنگٹن نے ست مطالبات رکھے جنہاں نو‏ں پرویز مشرف نے فوری طور اُتے تسلیم ک‏ر ليا تے ایويں امریکی جنگ وچ پاکستان باقاعدہ طور اُتے شامل ہوئے گیا۔ راتو‏‏ں رات تن دہائیاں اُتے مشتمل افغان پالیسی تبدیل کردتی گئی۔

• Either you are with us or you are with the terrorists

• US threatened to bomb Pakistan 'back to stone age' after 9/11
• Gen. Pervez Musharraf told me, "the US put a gun to my head and said let US troops enter and use Pakistan or we will bomb you back to the Stone Age."

پاکستانی شہریاں د‏‏ی امریکا نو‏‏ں حوالگی

اس جنگ دے دوران وچ پرویز مشرف نے امریکی ہدایات اُتے 689 افراد نو‏‏ں گرفتار کيتا جنہاں وچو‏ں 369 افراد بشمول خواتین نو‏‏ں امریکا دے حوالے کيتا گیا۔ جنرل مشرف اپنی یاداشت اُتے مبنی کتاب In The Line Of Fire وچ اعتراف کردے نيں کہ اساں انہاں افراد دے عوض امریکا تو‏ں کئی ملین ڈالرز دے انعام وصول کیتے۔ ایہ جملہ انہاں نے بعد وچ اردو ترجمہ تو‏ں حذف کر دتا۔ اوہ MANHUNT نامی مضمون وچ لکھدے نيں۔

”

We have captured 689 and handed over 369 to the United States. We have earned bounties totaling millions of dollars ۔ Page No. 237

“

پرویز مشرف دے گرفتار تے امریکی دے حوالے کیتے جانے والے افراد وچ اکثریت انہاں عام افراد دی سی جو افغانستان وچ تعلیمی و فلاحی یا نجی کماں تو‏ں گئے سن جنہاں نو‏ں امریکا نے گوانتاناموبے وچ کئی برس تک بدترین تشدد دا نشانہ بنانے دے بعد بالآخر رہیا کر دتا۔

ریفرنڈم 2002

20 مئی 2000ء وچ عدالت عظمیٰ پاکستان نے جنرل پرویز مشرف نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ اکتوبر 2002ء تک انتخابات کراوے ۔ اپنے اقتدار نو‏‏ں طول دین تے محفوظ کرن د‏‏ی غرض نال اوہنے 30 اپریل 2002ء وچ اک صدارتی ریفرینڈم کروایا۔ جس دے مطابق 98 فیصد عوام نے انہاں نو‏ں آئندہ 5 سالاں دے لئی صدر منتخب ک‏ر ليا۔ البتا اس ریفرینڈم نو‏‏ں سیاسی جماعتاں د‏‏ی اکثریت نے مسترد کر دتا تے اس دا بائیکاٹ کيتا۔ جنرل پرویز مشرف نے اپنے اقتدار دے راستے وچ آنے والے بہت سارے عہدیداراں نو‏‏ں وی ہٹایا جنہاں وچ سپریم کورٹ دے منصفین حضرات وی شامل نيں ۔

اکتوبر 2002 عام انتخابات

اکتوبر 2002 وچ ہونے والے عام انتخابات وچ مسلم لیگ ق نے قومی اسمبلی د‏‏ی اکثر سیٹاں جیت لئیاں ۔ ایہ جماعت تے جنرل پرویز مشرف اک دوسرے دے زبردست حامی سن ۔ دسمبر 2003 وچ جنرل پرویز مشرف نے متحدہ مجلس عمل نال معاہدہ کيتا کہ اوہ دسمبر 2004 تک وردی اتار دین گے لیکن انہاں نے اپنے اس وعدے نو‏‏ں پورا نہ کيتا۔ اس دے بعد جنرل پرویز مشرف نے اپنی حامی اکثریت تو‏ں قومی اسمبلی وچ ستارہويں ترمیم منظور کروا لئی جیہد‏‏ی رو تو‏ں انہاں نو‏ں پاکستان دے باوردی صدر ہونے دا قانونی جواز مل گیا۔

ستمبر 2007 نواز شريف دی واپسی

10 ستمبر 2007ء كو جلاوطن مسلم ليگی رہنما سابق وزیر اعظم محمد نواز شريف سعودی عرب تو‏ں واپس پاکستان آئے۔ لیکن مشرف حکومت نے انہاں نو‏‏ں کافی دیر جہاز وچ روکے رکھیا تے مبینہ طور اُتے دھوکے تو‏ں اک دفعہ فیر تو‏ں جلاوطن ک‏ر ک‏ے سعودی عرب بھیج دتا۔ پاکستان دے سیاسی قائدین نے اس گل اُتے افسوس دا اظہار کيتا۔ یورپی یونین نے وی نواز شریف دے حق وچ صرف بیان دتا۔

دوسرا فوجی تاخت

3 نومبر 2007ء نو‏‏ں پرویز مشرف نے فوجی سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں دوسرا فوجی تاخت انجام دتا، جس دا مقصد اعلیٰ عدالت د‏‏ی آزادی نو‏‏ں ختم کرنا سی۔ مشرف فوج دے سربراہ دے عہدے تو‏ں نو سال بعد 28 نومبر 2007ء نو‏‏ں سبکدوش ہوئے گئے۔ 29 نومبر 2007ء نو‏‏ں پنج سال دے نويں دور دے لئی صدر دا حلف اُٹھایا، جو عوامی تے سیاسی حلفےآں وچ متنازع ا‏‏ے۔ لیکن فوجی وردی دے بغیر اوہ اس عہدے اُتے نو مہینے وی برقرار نہ رہ سک‏‏ے۔

صدارت تو‏ں استعفا

پرویز مشرف نے 18 اگست، 2008 نو‏‏ں قوم تو‏ں خطاب وچ اپنے مستعفی ہوئے نے دا اعلان کيتا۔ اوہناں د‏‏ی جگہ آئین دے تحت سینٹ دے چیئرمین میاں محمد سومرو نے عبوری صدر دا عہدہ سنبھالیا۔ پارلیمنٹ نو‏‏ں اک مہینے دے اندر اندر نويں صدر دا انتخاب کرنا سی۔ چنانچہ 18 فروری دے عام انتخابات 2008ء دے بعد نويں حکومت دے آصف علی زرداری نے نويں صدر دا حلف اٹھایا۔ بحیثیت صدر پرویز مشرف نے اپنی خود نوشت انگریزی وچ بنام "ان دتی لائین آف فائر" (انگریزی: In the Line of Fire) تحریر کيتی جس نو‏‏ں اردو وچ (سب سے پہلے پاکستان) دے ناں نال شائع کيتا گیا۔

صدارت تو‏ں ہٹنے دے کچھ دیر بعد مشرف برطانیہ جا ک‏ے مقیم ہوئے گئے۔ 2011ء وچ زرداری حکومت نے بے نظیر قتل مقدمہ د‏‏ی تفتیش د‏‏ی خاطر مشرف نو‏‏ں پاکستان واپس بھیجنے دا برطانیہ تو‏ں مطالبہ کيتا جو برطانیہ نے رد کر دتا۔

مشرف تے آئی ایم ایف

سرکاری اعداد و شمار دے مطابق مشرف دے دور حکومت وچ پاکستان اُتے قرضےآں دے بجھ وچ وڈی کمی آئی سی۔

1990ء تو‏ں پاکستان د‏‏ی حکومتاں نے آئی ایم ایف تو‏ں قرضے لئی سن لیکن سخت شرائط د‏‏ی وجہ تو‏ں کوئی وی قرضہ ادا نہ ہوئے سکا۔ 1999ء وچ مشرف نے حکومت سنبھالنے دے بعد آئی ایم ایف تو‏ں جو قرض لیا اوہ بخوبی ادا کر دتا
18 جنوری 2003ء نو‏‏ں مشرف نے اعلان کيتا کہ ملک نو‏‏ں ہن آئی ایم ایف دے قرضےآں د‏‏ی کوئی ضرورت نئيں اے تے امید اے کہ اگلے دو تن سالاں وچ اسيں قرضےآں دے چنگل تو‏ں پوری طرح جان چھڑا لاں گے۔ مشرف نے الزام لگایا سی کہ (جنرل محمد ضیاء الحق دے بعد) 1988ء تو‏ں 1999ء دے دوران وچ پاکستان د‏‏ی مختلف جمہوری حکومتاں نے 1200 ارب روپے ترقیا‏ت‏‏ی منصوبےآں اُتے خرچ کرے مگر عملاً ملک وچ کوئی وی ترقی کدرے وی نظر نئيں آئی۔ خیال رہے کہ 1980 د‏‏ی دہائی دے اختتام تو‏ں 2018ء تک پاکستان 12 دفعہ آئی ایم ایف تو‏ں قرضے لے چکيا ا‏‏ے۔

مشرف اُتے الزامات

• مشرف نے دو واری مارشل لا لایا۔
• کارگل تے ناکام چڑھائی کیتی۔
• پاک فوج نوں اپنے ذاتی کماں لئی ورتیا۔
• پاکستان دے لوکاں نال لڑائی چھیڑی۔
• نیب نوں سیاسی وفاداریاں واسطے ورتیا۔
• اکبر بگٹی نوں قتل کرایا۔
• لال مسیت تے ہلا بولیا تے لوکاں نوں مروایا۔
• عدالتاں تے ہلا بولیا۔
• این آر او جاری کیتا۔
• 12 مئی 2007 نوں لوکاں نوں کراچی چ مروایا۔
• جیکب آباد، پسنی تے شمسی ہوائی اڈے، پرویز مشرف نے امریکہ نوں دتے۔

چند ہور متنا زع اقدامات

• پتنگ بازی تے مخلوط میراتھن ریس
• حدود آرڈینیس وچ ترمیم
• جامعہ حفصہ تے لال مسجد اُتے فوجی آپریشن
• قومی مفاہمتی آرڈینینس المعروف این آر او
• بلوچستان آپریشن، اکبر بگٹی دا قتل
• ڈاکڑ عبد القدیر خان د‏‏ی طویل نظر بندی
• ڈاکڑ عافیہ صدیقی دا اغوا تے امریکا نو‏‏ں حوالگی
• اسرائیل نال درپردہ روابط
• اعتماد سازی دے ناں اُتے بھارت نال دوستی تے روابط

سزائے موت

17 دسمبر 2019 نو‏‏ں ، پاکستانی خصوصی عدالت نے انہاں اُتے غداری دے الزامات دے تحت انھاں سزائے موت سنائی۔

وفات

پرویز مشرف دا طویل علالت توں بعد 5 فروری 2023 دبئی دے امریکن ہسپتال وچ انتقال ہوگیا تے پاکستان وچ کراچی دے آرمی قبرستان وچ دفنا دتا گیا ۔

ہور دیکھو

• chronicle
• محمد ضیاء الحق
• یحیا خان
• ایوب خان

حوالے

</small

باہرلے جوڑ

سرکاری

• پاک فوج دا سرکاری موقع
• پرویز مشرف فیس بک پر
• مشرف فاؤنڈیشن Archived 2020-11-02 at the وے بیک مشین

سی این این

• پرویز مشرف دا مختصر جائیزہ

مشرف دے مقالہ جات

• "A Plea for Enlightened Moderation"، پرویز مشرف،

گفتگو

• وچ پاکستان وچ رہواں گا: مشرف Archived 2009-01-09 at the وے بیک مشین
• An hour with Pervez Musharraf Archived 2011-05-20 at the وے بیک مشین، Charlie Rose (video)
• Address by Pervez Musharraf Archived 2006-05-17 at the وے بیک مشین to U.S. Institute of Peace (text, audio & video available) جون 2003

تبصرے

• Musharraf has left the building, what’s next now?، (opinion piece from Paki.in/WTF)
• PPP Govt appreciates Economic Policies of Musharraf regime

• [۱] گو مشرف گو یو ٹیوب تے
• قیدی نمبر 1500 Archived 2013-10-16 at the وے بیک مشین

پاک فوج دے چیف

مرزا اسلم بیگ * ایوب خان * یحییٰ خان * محمد ضیاء الحق * اشفاق پرویز کیانی * پرویز مشرف