پاک بھارت لڑائی 1965
| بھارت-پاکستان لڑائی 1965 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| پاک بھارت لڑائیاں دا حصہ | |||||||
|
|||||||
| لڑاکے | |||||||
 بھارت
|  پاکستان
|
||||||
| آگو | |||||||
 سرویپلی رادھاکرشنن(بھارت دا صدر) لال بہادر شاستری(وزیراعظم)  جرنل جے این چوہان(چیف آف آرمی سٹاف) لے. جرنل ہربخش سنگھ(پچھمی کماڈ )  ایئر مارشل ارجن سنگھ(چیف آف آرمی سٹاف) میجر جرنل گربخش سنگھ(GOC, 15ویں ڈویزن)  برگیڈیئر زوراور چند بکشی
|  ایوب خان(صدر)  جرنل محمد موسی(چیف آف آرمی سٹاف)  ایئر مارشل ملک نور خان(چیف آف ایئر سٹاف)  وائس اڈمرل شاہد محمد احسان(چیف آف نیول سٹاف ) لے. جرنل بختیار رانا(کماڈر ) میجر جرنل ٹکا خان(جرنل افسر) میجر جرنل اختیار حسین ملک(جرنل افسر) مے. جرنل افتخار جنجوعہ برگیڈیئر عبدالعلی ملک(پاکستان فوج دا ڈھانچہ) کمانڈر ایس. ایم. انور(کمانڈر اپریشن) |
||||||
| طاقت | |||||||
| 700,000 فوج 720 ٹینک
628 ہتھیار
| 260,000 فوج
756 ٹینک
552 ہتھیار
|
||||||
| موتاں تے نقصان | |||||||
ہور کلیم
بھارتی کلیم
پاکستان کلیم
| ہور کلیم
پاکستانی کلیم
بھارتی کلیم
|
||||||
بھارت-پاکستان لڑائی(1965) جو کہ بھارت اتے پاکستان دے وچکار اپریل 1965 توں ستمبر 1965[۱] وچ ہوئی ۔
بھارت تے پاکستان دونے پڑوسی ملکاں دے درمیان وچ ہونے والی ایہ پہلی بین الاقوامی جنگ سی جس وچ اک فریق (بھارت) نے بین الاقوامی سرحد عبور کر کے فریق ثانی(پاکستان) اُتے جنگ مسلط کيتی۔ آپریشن جبرالٹر اس دی بنیادی وجہ سی۔ 17 روزہ اس جنگ وچ دونے فریق اپنی اپنی کامیابی دا دعوی کردے نيں۔
جنگ توں پہلے کشیدگی
سودھوتقسیم ہند دے بعد ہی توں پاکستان تے بھارت دے درمیان وچ خاصی کشیدگیاں رہیاں۔ اگرچہ تمام مسائل وچ مسئلہ کشمیر سب توں وڈا مسئلہ رہیا مگر دوسرے سرحدی تنازعات وی چلدے رہے مثلا دا رن کچھ مسئلہ جس نے 1956ء وچ سر اٹھایا۔ رن آف کچھ بھارتی گجرات دا اک بنجر علاقہ اے، اس مسئلے دا اختتام بھارت دے متنازع علاقے اُتے دوبارہ قبضے توں ہويا۔[۲] کچھ اخبارات دے مطابق جنوری 1965ء وچ پاکستانی سرحدی محافظاں نے بھارتی علاقے وچ گشت شروع کر دتا جس دے بعد 8 اپریل 1965 نوں دونے ملکاں نے اک دوسرے دی سرحدی پوسٹاں دے اُتے حملے شروع کر دتے۔[۲][۳] ابتدا وچ دونے ملکاں دی سرحدی پولیس دے درمیان ایہ تنازع چلدا رہیا مگرجلد ہی دونے ملکاں دی افواج آمنے سامنے آگئياں۔ جون 1965ء وچ وزیر اعظم مملکت متحدہ مسٹر Harold Wilson نے دونے ملکاں کوقائل کر ليا کہ کشیدگی کم کر کے اپنے مسائل اک ٹریبونل دی مدد توں حل کرن۔ فیصلے دے مطابق جو بعد وچ 1968ء وچ آیا پاکستان نوں رن آف کچھ دا ۳۵۰ مربع میل (۹۱۰ کلومیٹر2) دا علاقہ دتا گیا جدوں کہ پاکستان نے ۳٬۵۰۰ مربع میل (۹٬۱۰۰ کلومیٹر2)۔[۴] دے علاقے دا دعویٰ کيتا سی۔
اس دے بعد آپریشن جبرالٹر ہور کشیدگی دا باعث بنیا۔ جس دا پس منظر ایہ اے کہ بھارتی فوج دی جانب توں درگاہ حضرت بل دی بے حرمتی نے کشمیری مسلماناں وچ شدید غم و غصہ پیدا کیہ ہویا سی۔ وادی کشمیر دی حیثیت توں متعلق بھارتی پارلیمان وچ پیش ہونے والے قانون دی وجہ توں وی کشمیری مسلماناں وچ شدید اضطراب دی توں کیفیت سی تے اوہ آزادی دے لئی مستعد نظر آندے سن، کشمیر دی ایہ اوہ صورت حال سی جس توں پاکستان نے فائدہ اٹھانے دا فیصلہ کيتا۔ آپریشن جبرالٹر دے نتائج خاصے خطرناک نکلے تے ايسے آپریشن دے بطن توں 1965ء دی پاک بھارت جنگ نے جنم لیا۔
جنگ
سودھو25 اگست 1965ء نوں 5,000 توں 7,000(پاکستانی دعوے) یا 30،000 توں 000، 40 (بھارتی دعوی) پاکستانی فوجیاں نے لائن آف کنٹرول نوں عبور کيتا، بھارتی افواج نوں دسیا گیا 15 اگست نوں سرحد عبور کيتی گئی اے۔[۵][۶] ابتدائی طور پر، بھارتی فوج نوں کافی کامیابی ملی، توپ خانہ دے ذریعے کيتی گئی گولہ باری توں بھارت نے تن اہم پہاڑی تھاںواں اُتے قبضہ کر ليا۔ اگست دے آخر تک، البتہ فریقین دی اک ورگی پیشرفت رہی۔ پاکستان نے تتوال، پونچھ تے اوڑی دے علاقےآں وچ پیش رفت دی جدوں کہ بھارت نے حاجی پیر پاس وچ پاکستانی کشمیر وچ 8 کلو میٹر تک قبضہ کر ليا[۷] 1 ستمبر 1965ء کو، پاکستان نے اک جوابی حملے دا آغاز کيتا، جسنوں آپریش گرینڈ سلام دا ناں دتا گیا۔ جس دا مقصد جموں دے اہم شہر اکھنور اُتے قبضہ کرنا سی، جتھے توں بھارتی فوجیاں تک رسد دا راستہ تے مواصلاتی سلسلہ کٹ دتا جاندا۔ ایوب خان نے حساب لگایا کہ، ہندو صحیح وقت تے جگہ اُتے کھڑے رہنے دا حوصلہ نئيں کرن گے۔[۸][۹][۱۰]
جنگ وچ بیرونی طاقتاں دا کردار
سودھوانڈونیشیا
سودھو1965 دی جنگ وچ انڈونیشیا نے پاکستان دا نال دتا۔ اس وقت دے صدر سوئیکارنو نے اک جانب تاں اندمان تے نکوبار دے جزیرے دا محاصرہ کروایا تے پاکستان دی مدد دے لئی فوری طور اُتے دو آبدوزاں تے دو میزائل بردار کشتیاں روانہ کيتياں لیکن اس وقت تک پاکستان تے بھارت دے درمیان جنگ بندی ہوئے چکی سی۔۔[۱۱]
ایران
سودھوجنگ دے دوران ایران نے پاکستان نوں مفت وچ تیل فراہم کیہ۔ زخمی فوجیاں دے لئی ادویات وی فراہم کيتياں تے پاکستان نوں دینے دے لئی جرمنی توں 90 طیارے وی خریدے۔[۱۲]
ترکی
سودھوایران دی طرح ترکی نے وی پاکستانی فوجیاں ی مدد دے لئی نرساں دے گروپ بھیجے[۱۳]
نقصانات دا جائزہ
سودھوجنگی نقصانات تے تباہی دے متعلق بھارت تے پاکستان دی جانب توں اک دوسرے دے بارے وچ خاصے مختلف دعوے کیتے گئے نيں۔ ذیل دے جدول وچ دونے ملکاں دے دعوےآں دا خلاصہ پیش اے۔
| بھارت دے دعوے[۱۴] | پاکستان دے دعوے[۱۵] | آزادانہ ذرائع[۶][۱۶] | |
|---|---|---|---|
| اموات | – | – | 9,000 بھارتی فوجی، 3,800 پاکستانی فوجی |
| جنگ وچ فضائیہ دا استعمال | 4,073+ فضائی مڈبھیڑ | 2,279 فضائی مڈبھیڑ | |
| فضائیے دے نقصانات | 59 بھارتی فضائیہ (سرکاری)، 43 پاکستانی فضائیہ۔[۱۷] اس دے علاوہ بھارتی ذرائع دا دعوٰی اے کہ تیرہ بھارتی فضائیہ دے جہاز حادثاں دی نذر ہوئے تے تن بھارتی شہری جہاز گرائے گئے سن ۔[۱۸] | 19 پاکستانی فضائیہ، 104 بھارتی فضائیہ | 20 پاکستانی فضائیہ، 60-75 بھارتی فضائیہ; پاکستان دا دعوٰی اے کہ بھارت نے غیر جانبدار مصالحت مسترد کردتی سی۔[۱۹][۲۰] |
| فضائی فتوح | 17 + 3 (ما بعد جنگ) | 30 | – |
| تباہ شدہ ٹینک | 128 بھارتی ٹینک، 152 پاکستانی ٹینک ضبط، 150 پاکستانی ٹینک تباہ۔ سرکاری طور اُتے 471 پاکستانی ٹینک تباہ تے 38 ضبط[۲۱] | 165 پاکستانی ٹینکسانچہ:Dubious[حوالہ درکار] | |
| مقبوضہ علاقہ | ۱٬۵۰۰ مربع میل (۳٬۹۰۰ کلومیٹر2) پاکستان دا علاقہ | ۲۵۰ مربع میل (۶۵۰ کلومیٹر2) بھارت دا علاقہ | India held ۷۱۰ مربع میل (۱٬۸۰۰ کلومیٹر2) پاکستان دا علاقہ یا اس دے زیراثر علاقہ ۲۱۰ مربع میل (۵۴۰ کلومیٹر2) بھارت دا علاقہ |
فوجی اعزازات
سودھوجنگی اعزاز
سودھوجنگ دے بعد بھارت وچ بھارتی فوج دی مختلف یونٹاں نوں 16 جنگی اعزازات تے 3 میدان جنگ توں متعلق اعزازات (theatre honour) دتے گئے۔ انہاں وچوں کچھ یونٹاں درج ذیل نيں:[۲۲]
|
|
|
بہادری دے اعزازات
سودھومیدان جنگ وچ بہادری دکھانے والےآں نوں بھارت نے پرام ویر چکر تے پاکستان نے نشان حیدر دتا۔
- بھارت
- کمپنی کوارٹر ماسٹر حوالدار عبد الحامد(بعد وچ شہادت)
- لیفٹینٹ کرنل اردشھیر تارا پورے(بعد وچ شہادت)
- پاکستان
- میجر راجہ عزیز بھٹی شہید (بعد وچ شہادت)
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Lyon, Peter (2008). Conflict between India and Pakistan: an encyclopedia. ABC-CLIO, 82. ISBN 978-1-57607-712-2. Retrieved on 30 October 2011.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ (نومبر 1997) A study of crisis. University of Michigan Press, 171–172. ISBN 978-0-472-10806-0. Retrieved on 3 نومبر 2011.
- ↑ Press Trust of India, Islamabad bureau (14 ستمبر 2009). "Pak's intrusions on borders triggered 1965 war: Durrani". Times of India. https://web.archive.org/web/20181226142605/https://timesofindia.indiatimes.com/news/world/Pakistan/Paks-intrusions-on-borders-triggered-1965-war-Durrani/articleshow/5009969.cms%20. Retrieved on 3 نومبر 2011.
- ↑ Bhushan, Chodarat. "Tulbul, Sir Creek and Siachen: Competitive Methodologies" Archived 2006-04-21 at the وے بیک مشین۔ South Asian Journal. مارچ 2005, انسائیکلوپیڈیا بریطانیکا and Open Forum – UNIDIR Archived 2003-11-27 at the وے بیک مشین
- ↑ «Operation Gibraltar».
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےGlobal Security indo-pak 1965لئی۔ - ↑ Giving Haji Pir back to Pak a mistake: Gen Dyal
- ↑ «Underestimating India». Indian Express. 4 ستمبر 2009. بایگانیشده از اصلی در 2018-12-26. دریافتشده در 21 دسمبر 2011. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|accessdate=،|date=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «Pakistan's Endgame in Kashmir – Carnegie Endowment for International Peace». Carnegieendowment.org. بایگانیشده از اصلی در 2018-12-26. دریافتشده در 21 دسمبر 2011. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|accessdate=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «Indian Air Force :: Flight of the Falcon». Bharat-rakshak.com. 28 اگست 2010. بایگانیشده از اصلی در 2018-12-26. دریافتشده در 21 دسمبر 2011. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|accessdate=،|date=را بررسی کنید (کمک) - ↑ معرکہ 1965 تے پاک بحریہ دا مشن دوارکا
- ↑ «Pak-Iran Relations Since Islamic Revolution: Genisis of Cooperation and Competition». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۳-۰۴-۱۰.
- ↑ «Rare photos from 1965 Pakistan-India war».
- ↑ «Ceasefire & After». Bharat-rakshak.com. بایگانیشده از اصلی در 2018-12-26. دریافتشده در 27 جولائی 2012. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|accessdate=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «Grand Slam – A Battle of Lost Opportunities». Defencejournal.com. بایگانیشده از اصلی در 2018-12-26. دریافتشده در 27 جولائی 2012. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|accessdate=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «onwar». onwar. بایگانیشده از اصلی در 2018-12-26. دریافتشده در 27 جولائی 2012. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|accessdate=را بررسی کنید (کمک) - ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےOfficial History of IAF in 65 Warلئی۔ - ↑ Rakshak.com http://www.bharat-rakshak.com/IAF/History/Misc/Loss1965.html Archived 2015-05-07 at the وے بیک مشین
- ↑ Group Captain Cecil Chaudhry, SJ – Chowk: India Pakistan Ideas Identities.com Archived 2005-05-11 at the وے بیک مشین۔ Chowk (2007-12-09)۔ Retrieved on 2011-04-14.
- ↑ Singh, Pushpindar (1991). Fiza ya, Psyche of the Pakistan Air Force. Himalayan Books. ISBN 81-7002-038-7.
- ↑ «IAF war kills in 1965 war» (PDF). Orbat.com. بایگانیشده از اصلی (PDF) در 2018-12-26. دریافتشده در 29 دسمبر 2011. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|accessdate=را بررسی کنید (کمک) - ↑ Singh, Sarbans (1993). Battle Honours of the Indian Army 1757–1971. New Delhi: Vision Books, 242–256. ISBN 81-7094-115-6. Retrieved on 3 نومبر 2011.