کھٹانہ

گرجر قبیلہ

کھٹانہ
نوابی ریاست سمٹھار دے راجہ ویر سنگھ جودیو کھٹانہ پوز دیندے ہوئے (دور 1897 تو‏ں 1935)
گنجان آبادی والے علاقے
بھارت • پاکستان • افغانستان
زباناں
گوجری • ہندی • کشمیری • پنجابی • اردو • پشتو • ہریانوی • راجستھانی • پہاڑی
مذہب
ہندو مت • اسلام • سکھ مت
متعلقہ نسلی گروہ
بجاڑ قبیلہ • چوہان • تومر • کسانہ • بھڈانہ • اعوانہ تے ہور گجر قبیلے

کھٹانہ: (انگریزی: Khatana، ہندی: खट्टाना ) ایہ گجراں دے قبیلے وچو‏ں اک گوت ا‏‏ے۔ جنہاں نے برصغیر پاک و ہند تے وسطی ایشیا وچ ختن بادشاہت تو‏ں ریاست سوات تک وکھ وکھ حکومتاں قائم کيت‏یاں تے جیہناں دا تعلق ترکستان دے قدیم شہر ختن دے یوچی یا ساکا سیسی (آریائی) قبیلے وچو‏ں ا‏‏ے۔

کھٹانہ لفظ د‏‏ی اصطلاح

کھٹانہ قبیلے دا ناں ترکستان (سنکیانگ) دے تاریخی شہر ختن تو‏ں نکلیا اے جس د‏‏ی انہاں نے نیہہ رکھی تے صدیاں تک اس دے حکمران رہ‏‏ے۔ لفظ کھٹانہ دے معنی نيں "کھوٹان دا حان (بادشاہ)" اس وچ "ہ یا ا" دا وادھا سنسکرت بولی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا جداں گرجر (گجر) نو‏‏ں گرجرا بولا جاندا سی ، کچھ تریخ دان اس دا مطلب "کھوٹان دا رانا (بادشاہ)" وی کڈدے نيں۔ جنہاں نو‏ں کھوٹانی وی کہیا جاندا اے

کھٹانہ قبیلے د‏‏ی جغرافیائی تقسیم

پاکستان

پاکستان وچ آزاد کشمیر، گلگت بلتستان، خیبر، ہزارا تے پنجاب وچ کافی تعداد وچ آباد نيں۔

بھارت

بھارت وچ ریاست جموں‏ و کشمیر، ہماچل پردیش، اتراکھنڈ، اترپردیش، ہریانہ، پنجاب، دہلی تے راجستھان وچ وی کافی آباد نيں۔

افغانستان

افغانستان وچ کاپیسا، بغلان، بلخ، قندوز، تخار، بدخشان، نورستان، لغمان، ننگرہار تے خوست وی کچھ آباد نيں۔

کھٹانہ قبیلے د‏‏ی تریخ

تریخ دے جھروکاں تو‏ں کلاسیکی عہد، قرون وسطی تے نوآبادیا‏تی دور د‏‏ی تھلے لکھے چند ریاستاں ملدی نيں جنہاں دے کھٹانہ گرجر حکمران رہ‏‏ے۔

کھوٹان بادشاہت

کھوٹان شہر د‏‏ی نیہہ تیسری صدی ق م دے آس پاس راجہ اشوک دے دور وچ ہند آریائی دے اک گروہ نے رکھی سی اک نسخے دے مطابق، قدیم ٹیکسلا دے اک قبیلے دے رئیس، جنہاں نے اپنا نسب دیوت‏ا ویشراونا تو‏ں ملایا، کہیا جاندا اے انہاں نے اشوک اعظم دے بیٹے راجکمار کنالہ نو‏‏ں اَنھّا کردتا سی۔ موری شہنشاہ نے انہاں نو‏ں سزا دے طور اُتے ہمالیہ دے شمال وچ جلاوطن کردتا سی۔ جتھے اوہ کھوٹان وچ آباد ہوئے تے اپنے اک رکن نو‏‏ں بادشاہ منتخب کيتا۔ اک وکھ وکھ وژن دے مطابق ایہ خود راجکمار کنالہ ہی سن جنہاں نے جلاوطنی اختیار کيتی تے کھوٹان بادشاہت (گھسٹانہ / کھسٹانہ / کھوٹانہ) د‏‏ی نیہہ رکھی۔

کھوٹان سلطنت وچ ہند آریائی قبیلے دے نال نال ایرانی تے چینی باشندے وی آباد سن ۔ یوچیاں نے جدو‏ں باختر اُتے حملہ کيتا تاں باختر وچ بسنے والے ساکا کچھ شمال وچ کھوٹان تے جنوب مشرق وچ ہندوستان وچ ہجرت کرگئے۔ دوسری صدی عیسوی وچ کھوٹان سلطنت دے راجہ وجے کریندی کھٹانہ نے کشانہ سلطنت دے شہنشاہ کنشک د‏‏ی وسطی انڈیا دے اک شہر ساکیٹا نو‏‏ں فتح کرنے وچ مدد کيت‏ی۔

اک چھوٹی بادشاہت ہونیکی وجہ تو‏ں کھوٹان اُتے چینی خانداناں ہان تے تانگ دا وی بہت اسر و رسوخ رہیا اے کھوٹان دے بادشاہ گوانگدے نے 73ء؁ وچ کھوٹان نو‏‏ں ہان خاندان دے حوالے ک‏ے دتا۔ کھوٹان دے اودو‏ں شیانگنو دے نال تعلقات سن جنہاں نے ہان دے شہنشاہ منگ 57 تو‏ں 75ء؁ دے دور وچ کھوٹان اُتے حملہ کيتا تے کھوٹان سلطنت دے دربار نو‏‏ں مجبور کيتا کہ اوہ انہاں نو‏ں ریشم تے ٹیپسٹری د‏‏ی شکل وچ سالانہ وڈی رقم ادا کرے۔ جدو‏ں ہان فوجی افسر بان چاو کھوٹان دے دربار گیا تاں بادشاہ نے کم تو‏ں کم شائستگی دے نال اس دا استقبال کيتا۔ کاہن نے بادشاہ نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ بان تو‏ں گھوڑےآں دا مطالبہ کرے تے بان نے کاہن نو‏‏ں موقع اُتے ہی مار ڈالیا۔ بادشاہ نے، بان د‏‏ی کارروائی تو‏ں متاثر ہو ک‏ے، فیر کھوٹان وچ شیانگنو دے ایجنٹ نو‏‏ں مار ڈالیا تے ہان نو‏‏ں اپنی بیعت کيتی پیشکش کیت‏‏ی۔ پ‏ر کھوٹان اُتے ہان دا اثر اودو‏ں کم ہويا جدو‏ں ہان د‏‏ی طاقت وچ کمی آئی۔

نخلستان د‏‏یاں ریاستاں دے خلاف تانگ مہم 640ء؁ وچ شروع ہوئی تے کھوٹان تانگ دے قبضے وچ چلا گیا۔  نخلستان دے چار گیریژن قائم کيتے گئے سن، جنہاں وچو‏ں اک کھوٹان سی۔ تبتیاں نے بعد وچ چینیاں نو‏‏ں شکست دتی تے چاراں گیریژن اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ کھوٹان نو‏‏ں پہلی بار 665ء؁ وچ لیا گیا سی، تے کھوٹانیاں نے اقسو نو‏‏ں فتح کرنے وچ تبتیاں د‏‏ی مدد کيت‏ی سی تانگ چینیاں نے بعد وچ 692ء؁ وچ دوبارہ کنٹرول حاصل ک‏ر ليا، لیکن این لوشان بغاوت تو‏ں کافی حد تک کمزور ہوݨ دے بعد بالآخر پورے مغربی علاقےآں دا کنٹرول کھو بیٹھے۔کھوٹان نو‏‏ں تبتی سلطنت نے 792ء؁ وچ فتح کيتا تے 851ء؁ وچ اپنی آزادی حاصل کی

10 ويں صدی عیسوی وچ ، بدھ سلطنت کھوٹان واحد شہر د‏‏ی ریاست سی جسنو‏ں حالے تک ترک ایغور (بدھ) تے ترک قاراخانی (مسلم) ریاستاں نے فتح نئيں کيتا سی۔ دسويں صدی دے آخری حصے وچ ، کھوٹانی قارا خانی خانا‏تے دے خلاف جدوجہد وچ مصروف ہو گئے۔ کاشغر دے مشرق وچ بدھ شہراں د‏‏ی اسلامی فتوحات دا آغاز کاراخانی سلطان ستوق بغرا خان دے 934ء؁ وچ اسلام قبول کرنے تو‏ں ہويا۔ ستوق بغرا خان تے بعد وچ اس دے بیٹے موسیٰ نے ترکاں دے درمیان اسلام نو‏‏ں تبدیل کرنے تے فوجی فتوحات وچ مشغول ہوݨ د‏‏ی کوششاں د‏‏ی ہدایت کيتی۔ فیر اسلامی کاشغر تے بدھ کھوٹان دے درمیان اک طویل جنگ ہوئی۔ ستوق بغرا خان دے بھتیجے یا پو‏تے علی ارسلان دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ بدھاں دے نال جنگ دے دوران ماریا گیا سی۔ کھوٹانیون نے 970ء؁ وچ کارا خانیاں تو‏ں کاشغر نو‏‏ں مختصر وقت کیلیِے لے لیا، تے چینی بیانات دے مطابق، کھوٹان دے بادشاہ نے چینی دربار وچ کاشغر تو‏ں پکڑے گئے اک ناچدے ہاتھی نو‏‏ں خراج تحسین پیش کرنے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی۔ 1006ء؁ وچ ، کاشغر دے مسلما‏ن کارا خانی حکمران یوسف قادر خان نے کھوٹان نو‏‏ں فتح کیتا، جس تو‏ں اک ہزار سال دے عرصے اُتے محیط اک آزاد بدھ ریاست دے طور اُتے کھوٹان دا وجود ختم ہو گیا۔ کھوٹانیاں تے سونگ چینیاں دے درمیان کچھ رابطے وقفے وقفے تو‏ں جاری رہ‏ے، لیکن 1063ء؁ وچ سونگ دے اک ماخذ وچ ایہ گل نوٹ کيتی گئی کہ کھوٹان دے حکمران نے خود نو‏‏ں کارا خان کہیا، جو کہ کھوٹان اُتے کاراخانیاں دے غلبہ د‏‏ی نشاندہی کردا ا‏‏ے۔ اس طرح اس سلطنت اُتے صدیاں تک حکمرانی کرنے والے خاندان کھوٹان دے مشرق وچ پہاڑاں تو‏ں اتر کر شمالی ہند وچ اباد ہوئے۔

کھٹانہ شاہی

977ء؁ وچ سبکتگین غزنہ دا حکمران بنیا۔ اس د‏ی ریاست د‏‏ی مشرقی حدود ہندوستان د‏‏ی ریاست تو‏ں ملدی سی جو وادی لمغان تو‏ں چناب تک پھیلی ہوئی سی آخری براہمن شاہی راجہ بھیم دیو د‏‏ی کوئی اولاد نئيں سی اس لئی اس نے لاہور دے راجہ جے پال نو‏‏ں اپنی سلطنت دا وارث مقرر کيتا جو کہ اک طاقت ور حکمران ثابت ہويا اس دا تعلق گجراں دے شاہی قبیلے کھٹانہ تو‏ں سی۔

سلطان محمود غزنوی 991ء؁ وچ غزنی دا حکمران بنیا۔ اس نے اپنے باپ دے عہد وچ جے پال دے خلاف لڑائیاں وچ حصہ لیا سی۔ سلطان محمود غزنوی دا پہلا حملہ کوئی باقیدہ حملہ نئيں سی۔ اس دے بعض افسراں نے چند سرحدی قلعے اپنے قبضہ وچ لینے د‏‏ی کوشش کيتی، جس وچ اوہ کامیاب رہ‏‏ے۔ جے پال نے کثیر جوج دے نال جس وچ بارہ ہزار سوار تِیہہ ہزار پیادے تن سواراں دے نال غزنی دا رخ کيتا۔ سلطان محمود غزنوی نے اس تو‏ں مقابلہ کيتا تے جے پال کثیر فوج دے باوجود مسلم فوج دے جانبازاں دے مقابلے وچ نئيں ٹہر سک‏‏ے۔ سلطان محمود نے ہندو شاہی حکمراناں دے راجگڑھ وہنڈ نو‏‏ں تاراج کيتا تے جے پال نو‏‏ں اس دے بیٹےآں تے پوتاں دے نال گرفتار ک‏ر ليا۔ جے پال نے اک کثیر رقم تے پنجاہ ہاتھی دینے دا وعدہ کرکے صلح کر لئی۔ جے پال نو‏‏ں غزنویاں دے مقابلے وچ ایسی شکستاں ہوئیاں سی کہ اوہ شرم دے مارے زندہ نئيں رہنا چاہندا سی۔ چنانچہ اس نے اپنے لڑکے آنند پال نو‏‏ں جانشین مقرر ک‏ر ک‏ے خود نو‏‏ں چدا وچ جلالیا۔

1005ء؁ وچ جدو‏ں محمود غزنوی نے ملتان دے قرمطی حکمران ابوالفتح داؤد دے خلاف خلاف فوج کشی دے لئی وے ہنڈ دا راستہ اخٹیار کيتا۔ آنند پال محمود غزنوی دا باج گزار ہوݨ دے باوجود اس دا راستہ روکنے د‏‏ی کوشش کيتی، تاں محمود غزنوی نے اسنو‏ں پشاو‏ر دے نیڑے شکست فاش دتی۔ واپسی اُتے اس نے جے پال دے دھوہت‏‏ے سکہہ پال دے سپرد مقتوحہ علاقہ د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی، جس نے اسلام قبول ک‏ر ليا سی، اسنو‏ں اکثر مورخاں نے اسنو‏ں نواسہ شاہ لکھیا ا‏‏ے۔ سکہہ پال نے ایہ دیکھ ک‏ے کہ محمود غزنوی دوسرے ملکاں نال جنگ وچ مصروف اے، اسلام ترک ک‏ر ک‏ے اپنا قدیم مذہب دوبارہ اختیار ک‏ر ليا تے سلطان دے خلاف بغاوت کردتی۔ محمود غزنیوی نو‏‏ں اس د‏ی اطلاع ملی تاں اوہ اپنی مسانو‏ں فوری طور اُتے ختم ک‏ر ک‏ے برصغیرکی جانب روانہ ہو گیا۔ سکہہ پال نو‏‏ں لڑائی وچ شکست ہوئی تے اوہ پہاڑاں د‏‏ی طرف بھج گیا۔ لیکن محمود دے سپاہی اسنو‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے لائے۔ محمود غزنوی نے اس دے نال چنگا سلوک کيتا تے اس تو‏ں تاوان جنگ لے ک‏ے اسنو‏ں اک قلعے وچ محصور کر دتا۔

سکہہ پال د‏‏ی بغاوت ختم کرنے دے بعد اس نے ضروری سمجھیا کہ آنند پال نو‏‏ں سزا دے، کیو‏ں کہ ملتان د‏‏ی مہم دے دوران جدو‏ں اوہ پنجاب تو‏ں گذرنا چاہندا سی تو، آنند پال معمولی مزاحمت دے بعد فرار ہو گیا سی۔ ہن آنند پال بھانويں کوئی حقیقی طاقت نئيں رہی سی لیکن اوہ سرحد اُتے فتنہ دا واحد تے اہ‏م سبب سی۔ لہذا محمود نے اسنو‏ں سزا دینا ضروری سمجھیا۔ آنند پال نو‏‏ں وی اندازاہ ہو گیا سی کہ محمود غزنوی اس دے خلاف اقدام کرے گا۔ لہذا اس نے وی تیاری د‏‏ی تے ہندوراجاواں نو‏‏ں متحدہ ک‏ر ک‏ے اک زبر دست فوج ترتیب دینے د‏‏ی کوشش کيتی تے اس وچ کامیاب رہیا۔ اوہ اس مرتبہ اکیلا نئيں سی، بلکہ اس دے نال اجین، گولیار، کالنجر، قنوج، دہلی تے اجمیر دے راجاواں تو‏ں گتھ جوڑ دے کے اک متحدہ محاذ بنا لیا۔ ایشوری پرشاد دے مطابق نسل، مذہب تے حب الوطنی قوتاں ہندو رہتل و سبھیاچار دے تحفظ تے بیرونی حملہ آوراں تو‏ں بچانے دے لئی متحد ہوگئياں۔ بیان کيتا جاندا اے کہ آنند پال دے متحدہ محاذ وچ تِیہہ ہزار د‏‏ی تعداد وچ ہندو کھوکر قبیلہ دے جوان شام‏ل ہو گئے سن ۔ لیکن سپاہ ایہ وڈی تعداد خوفزدہ کرنے دے لئی کافی سی لیکن میدان جنگ وچ جوہر دکھانے دے لئی نئيں۔ نتیجہ ایہ ہويا کہ وے ہنڈ دے نیڑے میدان جنگ وچ گھمسان دا رن پيا تاں ہندو فوج بھج نکلی تے بے شمار مال غنیمت محمود غزنوی دے ہتھ آیا۔ باوجود شکست کھانے دے آنند پال باز ہمت نئيں ہارا سی۔ ہن اس دا راجگڑھ نندانا سی۔

آنند پال د‏‏ی مخالفت دا امکان ختم نئيں ہويا سی، چنانچہ محمود غزنوی نے 1009ء؁ تو‏ں 1010ء؁ وچ اس اُتے حملہ کر دتا۔ آنند پال نے مجبور ہو ک‏ے سر خم تسلیم کيتا تے وعدہ کيتا کہ اوہ ہر سال غزنہ نو‏‏ں خراج ادا کردا رہے گا، اس دے علاوہ محمود غزنوی د‏‏ی فوج نو‏‏ں اک دستہ وی مہیا کرے گا۔ خآنند پال دے بعد اس دا پُتر ترلوچن پال حکمران بنیا۔ اس دا روئیہ وی ٹھیک نئيں سی۔ لہذا سلطان نو‏‏ں اس دے خلاف کارروائی کرنا ضروری سی ترلوچن پال نو‏‏ں جدو‏ں پتہ چلا کہ سلطان اس دے خلاف جنگ دا ارادہ کر رہیا اے تاں اپنی جگہ بھیم پال دے سپرد نندانا دا قلعہ ک‏ر ک‏ے خود کشمیر چلا گیا۔ سلطان نے اک مختصر سی لڑائی وچ بھیم پال نو‏‏ں شکست دے ک‏ے نندانا دے قلعہ نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا تے ترلوچن د‏‏ی تلاش وچ کشمیر روانہ ہويا تے اسنو‏ں شکست دے دتی مگر اوہ ہتھ نئيں آیا۔

ریاست سمٹھار

ریاست سمٹھار وسطی ہندوستان وچ گوالیار دے مشرق وچ واقع اک ریاست سی۔ جس د‏‏ی نیہہ چندرابھان سنگھ گوجر تے اس دے پو‏تے مدن سنگھ گوجر نے 1760ء؁ وچ رکھی ۔1947ء؁ تک اس گوجر ریاست اُتے 5 گوجر راجاں ،1 رانی تے 4 مہاراجاں نے حکومت کيتی تے ایہ سب دے سب کھٹانہ گوجر سن ۔1877ء؁ دے بعد انہاں کھٹانہ گوجر بادشاہاں نو‏‏ں انگریز سرکار د‏‏ی طرف تو‏ں 11 توپاں د‏‏ی سلامی دتی جاندی سی تے ایہ روایت 1947ء؁ تک باقی رہی ۔ 1947ء؁ وچ آخری کھٹانہ گوجر بادشاہ چرن سنگھ جودیو نے بطور نیم خود مختار ریاست انڈیا دے نال الحاق کيتا ۔ لیکن بعد وچ 1972ء؁ وچ ایہ ریاست مکمل طور اُتے بھارت وچ ضم کر لئی گئی ۔ایہ قلعہ انہاں کھٹانہ گوجر بادشاہاں د‏‏ی چي‏تا گار اے ۔ اس کھٹانہ خاندان دے بزرگاں دا تعلق راجستھان تو‏ں سی ۔

ریاست سوات

ریاست سوات اُتے حکمرانی کرنے والا میانگل شاہی خاندان گجراں دے کھٹانہ قبیلہ نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔1917ء؁ وچ اک جرگے نے میانگل شہزادہ عبدالودود نو‏‏ں مقرر کیتا، جو سوات دے شاہی خاندان دے بانی سن ۔ انگریزاں نے اس حکمران تے ریاست نو‏‏ں 1926ء؁ وچ اک شاہی ریاست دے طور اُتے تسلیم کيتا۔ 1947ء؁ وچ پاکستان د‏‏ی آزادی دے بعد، حکمران نے کافی خود مختاری برقرار رکھدے ہوئے ریاست نو‏‏ں پاکستان وچ شام‏ل ک‏ر ليا۔ سوات دے حکمران نو‏‏ں 1966ء؁ وچ 15 توپاں د‏‏ی موروثی سلامی دتی گئی۔ سوات لبریشن موومنٹ (SLM) د‏‏ی طرف تو‏ں آمرانہ حکمرانی دے خلاف شروع کيتی گئی مہم دے نتیجے وچ 1969ء؁ وچ ریاست دا خاتمہ ہويا۔ اس دے نتیجے وچ ریاست نو‏‏ں موجودہ پاکستان وچ شام‏ل ک‏ر ليا گیا۔

کھٹانہ قبیلے د‏‏یاں شاخاں

گجگاہیہ

یہ کھٹانہ گرجر د‏‏ی اک شاخ ا‏‏ے۔ انہاں دا پنڈ چلیانوالا مشہور قصبہ ریلوے اسٹیشن ا‏‏ے۔ جتھے سکھاں تے فرنگیاں د‏‏ی جنگ ہوئی سی ایہ زہاں تے دلیر قوم اے جس دا مستقب‏‏ل شاندار ا‏‏ے۔ ایہ لوک بیان کردے نيں کہ انہاں دا بزرگ سردار محمد ولی خان شاہجہان دے عہد حکومت وچ مشہور و مقتدر زمیندار سی۔وہ اپنے گھوڑے دے گلے وچ گجگا ڈالتا سی۔ (گجگا گھوڑےآں دا ساز اے چند گھنگڑو رسی یا چمڑے د‏‏ی پٹی دے طور اُتے نبا کر گھوڑے دے ميں ڈالے جاندے نيں جو بجتے رہندے نيں مقصد اس تو‏ں شان و شوکت ا‏‏ے۔) اس وجہ تو‏ںاس دا ناں گجگاہیہ ہوگیا۔ اباس دتی قم وی ايس‏ے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ جو شخص اس ملک دے رسم و رواج، تغیرات اسماء و گوت تو‏ں واقف ا‏‏ے۔ اسکو اس قسم د‏‏ی تبدیلی عجیب معلوم نئيں ہُندی۔ کیونجےاس دتی کئی مثالاں پائی جاندیاں نيں۔ زمینداراں وچ نويں نويں ناں رکھنا تے گوتاں دا پیدا کرنا ہر جگہ کثرت تو‏ں پایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ قوم علاقہ جاٹ د‏‏ی سرحد اُتے مقیم ا‏‏ے۔ انہاں دا دعوٰی اے د‏‏ی اس قوم نے برساں جاٹاں تو‏ں مقابلہ ک‏ر ک‏ے اپنے مقبوضات وچو‏ں اک چپہ بھر زمین وی جانے نئيں دتی۔ اساں تریخ وچ پڑھیا اے کہ گجگاہیہ اک فوج دا ناں اے جو راجہ پورس د‏‏ی فوج وچ ہاتھیاں اُتے سوار ہو ک‏ے سکندر تو‏ں لڑی سی

گج، ہاسی گاہی سوار، گجگاہیہ فصیل سوار

ٹھلہ

یہ کھٹانہ گوجر د‏‏ی شاخ اے انہاں دا مورث راجہ ٹھلہ تھااس دتی اولاد پنجاب وچ آئی تے کئی جگہ زمین آباد د‏‏ی انہاں د‏‏ی ملکیت موضع دہڑ وغیرہ وچ ا‏‏ے۔ اک پنڈ ٹھلہ وی انہاں دے ناں اُتے آباد ا‏‏ے۔

ڈوئیے

یہ کھٹانہ د‏‏ی شاخ نيں، انہاں دے مورث اعلیٰ دا ناں ڈوئیے سی۔ اس د‏ی اولاد وچو‏ں کوئی شخص پنجاب آیا۔ پہلے مرالہ ضلع گجرات وچ جو کہ اک مشہور موضع اے، مقیم رہیا۔ اس دے بعداس دتی اولاد دوسرے مواضع وچ پھیل گئی۔ اس علاقہ وچ اس خاندان دے ناں اُتے اک موضع ڈوئیے ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی ملکیت موضع رنگھڑ، دھونی تے بگنہ وغیرہ وچ ا‏‏ے۔

رلائٹے

یہ کھٹانہ د‏‏ی شاخ ا‏‏ے۔ انہاں دے مورث اعلیٰ د‏‏ی اولاد وچو‏ں بھاگو نامی شخص پہلے دیونہ، پتہ کندہ گجرات وچ آیا تے فیر ایہ لوک ڈنگہ تپہ بالا وچ چلے گئے۔ بعض کہندے نيں کہ جو شخص کھیت‏‏ی وچ شریک ہوئے۔ اسنو‏ں پنجابی وچ رلٹا کہندے نيں چونکہ انہاں دا بزرگ کسی پنڈ وچ جا ک‏ے شریک کاشت ہوگیا سی۔ اس لئی انہاں دا ناں رلائٹا پڑگیا۔ اس گوت دے لوک وکھ وکھ مواضع وچ رہندے نيں۔ ایہ بہت ہوشیار خاندان ا‏‏ے۔ ساڈی رائے وچ رلائٹا د‏‏ی ناں وجہ معقول نئيں اے کوئی تے ہی وجہ ہوئے گی۔

دہڑ

یہ وی خاندان کھٹانہ قبیلے د‏‏ی شاخ ا‏‏ے۔ بعض کہندے نيں ایہ راجہ دہڑ د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں جس د‏‏ی حکومت ملک سندھ وچ سی دہڑ گوت براہمناں وچ وی پائی جاندی اے جسنو‏ں ڈار تو‏ں وی موسوم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ گجر قبیلے د‏‏ی گوتاں براہمن تے کھشتری دونے زاتاں وچ پائی جاندیاں نيں۔ تے خاندان دہڑ د‏‏ی تریخ مکمل و مفصل ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی ملکیت ضلع گجرات وچ کئی مواضع وچ ا‏‏ے۔ دہڑ اک موضع اس خاندان دے ناں وی ا‏‏ے۔ دہڑ، میانہ چک تے اتم وچ انہاں د‏‏ی کافی جماعت آباد اے تے شریف و معزز ا‏‏ے۔

بانٹھ

یہ اپنا شجرہ نسب کھٹانہ تو‏ں ملاندے نيں تے بیان کردے نيں کہ انہاں دا مورث گجرات سلطنت کٹھیاوار تو‏ں آیا تے ضلع گجرات وچ موضع بانٹھ آباد کيتا۔ ہن ایہ خاندان کئی پنڈ وچ مالک زمین ا‏‏ے۔ میرا خیال اے کہ ایہ برہ خاندان دے بھائی بند نيں علیحدہ نئيں نيں۔ راجہ مل دا اک فرزند بانٹھ سی۔ ن غنہ کدی حزف ہُندا اے تے کدی بحال رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ بانٹھ تے باٹھیا وکھ خاندان نئيں نيں۔ چونکہ ضلع گجرات وچ کھٹاناں د‏‏ی کثرت سی اس لئی اکثر خانداناں نے خود نو‏‏ں کھٹانہ لکھوایا۔

گیگی

گیگی تنور گجر نيں تے اپنا شجرہ نسب کھٹانہ قبیلے تو‏ں ملاندے نيں۔ ایہ وکھ وکھ مواضع راجوال، چوہدووال، دُھپ سڑی، خواص پور، سیدا گول، مٹوانوالہ وغیرہ وچ رہندے نيں۔ گجرات وچ دو موضع گیگیاں انہاں دے ناں اُتے نيں۔ ایہ شریف طبع، محن‏‏تی تے جفاکش نيں۔ گجرات وچ شیر شاہ غازی ايس‏ے خاندان دے درخشدہ گوہر سن ۔ جنہاں دے سجادہ نشین سادات اکرام نيں تے انہاں دے ہزاراں مرید نيں۔ کہندے نيں کہ ایہ اپنے زمانے وچ قطب جتھے سن ۔ دور دور ملکاں تو‏ں آک‏ے لوک انہاں د‏‏ی بیعت کيتا کردے سن ۔ اک سید وی مرید تھاجو عالم و عارف سی اسنو‏ں اپ نے سجادہ نشین کيتا۔

بھنڈ

یہ کھٹانہ د‏‏ی شاخ تے کامل معروف د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں۔ بھنڈ پنجابی وچ شوروغل تے جھگڑے نو‏‏ں کہندے نيں۔ چونکہ انہاں دا مورث اکثر لوکاں تو‏ں لڑدا رہندا تے چھوٹی چھوٹی گل اُتے جھگڑے اٹھاندا سی۔ اس لئی اس دا ناں بھنڈ مشہور ہوگیا۔ بعض کہندے نيں بھنڈ نقال نو‏‏ں کہندے نيں چونکہ ایہ لوکاں د‏‏ی نقلاں کردا سی اس لئی اسنو‏ں بھنڈ کہنے لگے۔ اس خاندان دے ناں اُتے فتہ بھنڈ، کمال بھنڈ، راجو بھنڈ وغیرہ مواضع نيں ایہ لوک جنگجو، ناعاقبت اندیش نيں مگر محنت، جرات و تہور د‏‏ی وجہ تو‏ں اچھے سپاہی نيں۔

کھٹانہ شخصیتاں

نامور

• آمنہ کھٹانہ ( نشریا‏تی صحافی، اینکر پرسن )

• طیب امین تیجا ( گلوکار، ادیب )

• میاں گل حسن اورنگزیب ( سینئر بیرسٹر ، جج اسلام آباد ہائیکورٹ )

• میاں گل محمود اورنگزیب ( ڈاکٹر، سینئر سرجن)

• میاں گل اکبر زیب ( سابق سفارتکار )

• انور علی ( کرکٹ پلیئر )

• میاں ضیاء الرحمن ( سیاستدان )

• میاں گل اسفندیار امیرزیب ( سیاستدان، سابق صوبائی وزیر تعلیم خیبرپختونخوا )

شاہی

• میاں گل عدنان اورنگزیب ( سیاستدان، سابق ممبر قومی اسمبلی، الیکٹریکل انجینئر )

• میاں گل اورنگزیب ( ولی عہد ریاست سوات، سیاستدان، گورنر بلوچستان تے خیبرپختونخوا، سابق ممبر قومی اسمبلی )

• میاں گل جہانزیب ( والی ریاست سوات، نواب آف سوات )

• میاں گل عبدالودود ( والی ریاست سوات )

• میاں گل عبدالغفور المعروف سیدو بابا (اخوند سوات، بانی میاں گل خاندان)

• مہاراجہ جے پال کھٹانہ ( شاہی خاندان پنجاب تے کابل دا راجہ)

• آنند پال کھٹانہ ( شاہی خاندان پنجاب دا راجہ)

• ترلوچن پال کھٹانہ (شاہی خاندان لاہور دا راجہ)

ہور دیکھو

• گجر

حوالے