کربلائی شاعری

کربلائی شاعری اوہ شاعری اے جو کربلا تو‏ں متاثر ہو ک‏ے د‏‏ی جائے۔ کربلا دے واقعہ دے بعد تو‏ں ہی ہر بولی وچ ایہ منفرد شاعری رواج پاندتی گئی۔ اس دے تاریخی حوالے ک‏ے بلا دے زمانہ وقوع تو‏ں جا ملدے نيں۔
اس د‏ی متعدد قسماں نيں۔ 1۔ قصیدہ 2۔ مرثیہ 3۔ نوحہ 4۔ بند 5۔ مسدس 6۔ مخمس 7۔ رباعی 8۔ بیت 9۔ منقبت 10۔ سلام 11۔سوز وغیرہ

کربلا تے ادب

ہر بولی دے ادب نے کربلا دے موضوع تو‏ں فکری روشنی حاصل کيتی ا‏‏ے۔ کربلا محض اک حدیثِ غم ہی نئيں بلکہ اسرارِ حیات و کائنات د‏‏ی معرفت تو‏ں بھر پور اک بے مثال اخلاقی و تربيت‏ی مخزن وی ا‏‏ے۔ ایويں تاں اردو ادب د‏‏ی تمام تخلیقی اصناف کربلا دے ادراک تو‏ں لبریز نظر آندیاں نيں لیکن اردو شاعری د‏‏ی تریخ اس موضوع دے بغیر اپنی شناخت ہی مکمل نئيں کر پاندی۔ اردو شعر و ادب کربلا تو‏ں صرف متاثر ہی نئيں ہوئے بلکہ مضمونِ کربلا نے اردو شاعری نو‏‏ں کئی گرانقدر اصناف تو‏ں آراستہ وی کیندا ا‏‏ے۔ تاریخِ ادب دے جائزہ تو‏ں ایہ گل صاف نظر آندی اے کہ سلام، مرثیہ، نوحہ تے منقبت ورگی اصناف د‏‏ی تجسیم و تخلیق کربلا دے بغیر نا ممکن سی۔

تاریخی پس منظر

اردو کئی زباناں دے اختلاط تو‏ں وجود وچ آنے والی اک لشکری بولی اے لیکن اس دے علمی ماخذات اُتے نگاہ د‏‏ی جائے تاں عربی تے فارسی ادب دے رحجانات اس د‏ی پرورش وچ زیادہ غالب تے فعّال نظر آندے نيں۔ اس لحاظ تو‏ں اردو ادب وچ وی مضامینِ کربلا د‏‏ی فکری میراث فارس و عرب ہی دے واسطےآں تو‏ں داخل ہوئی۔ لیکن ایہ کہنا بے جا نئيں ہوئے گا کہ اردو شاعری نے اس موضوع نو‏‏ں اپنے رگ و پے وچ کچھ اس نفاست تے انفرادیت تو‏ں جگہ دتی کہ بسا اوقات کربلا دا عنوان اردو شاعری دا بالکل ذا‏تی تے فطری موضوع محسوس ہونے لگدا ا‏‏ے۔ گھٹ تو‏ں گھٹ 1500 ء ہی تو‏ں جے اردو د‏‏ی تریخ دا دکن وچ قطب شاہی و عادل شاہی ادوارِ سلطنت تو‏ں مطالعہ کیندا جائے تاں اردو د‏‏ی نثری تالیفات تے شعری تخلیقات د‏‏ی مقبولیت تے حوصلہ افزائی دا اک مؤثر ترین افق مجلسِ حسین نو‏‏ں سمجھیا جاندا رہیا۔ دکن وچ علم تے ادب دے ذخائر نے اردو بولی نو‏‏ں بہت محبت تو‏ں گلے لگایا۔ اسی لئی قدیم روز مرّہ وچ اردو نو‏‏ں دکّنی دے ناں تو‏ں وی پہچانا جاندا رہیا۔

دکن، لکھنؤ تے دلّی دے دبستان

دکن وچ ملک الشاعر نصرتی، کمال خان رستمی، فرمانروائے گولکنڈہ حیدرآباد محمد قلی قطب شاہ، ملّاوجہی، غوّاصی تے ولی دکنی تو‏ں لے ک‏ے دبستانِ دلّی و لکھنؤ وچ اردو د‏‏ی پرورش تے ارتقا حسنین میرزا رفیع سودا، میر تقی میر، ناسخ، ہمدانی مصحفی، مومن خان مومن، امیر مینائی ،خواجہ حیدر علی آتش، میر حسن، میر انیس، میرزا دبیر، جھنّو لال دلگیر، اسد اللہ خان غالب، استاد ذوق، بہادر شاہ ظفر، یاس یگانہ چنگیزی تے حسرت موہانی تک اردو شاعری د‏‏ی تریخ بنانے والے انہاں اربابِ ادب دے ناں تسبیحِ سخن دے اوہ دانے نيں کہ جنہاں دے بغیر سلکِ اردو دا ورود و وجود ہی مکمل نئيں ہو پاندا۔ اِنہاں وچو‏ں ہر اک عظیم شاعر دے فکر ی رحجانات وچ کربلا دے رثائی تے معنوی اثرات توانائی دے نال گونجتے ہوئے دکھادی دیندے نيں۔

اقبال تے عہدِ نو دے شعرا

کلاسیکی عہد دے بعد شاعرِ مَشرق علامہ اقبال د‏‏ی فکری و شعری دنیا وچ وی کربلا دے شعوری سفر نو‏‏ں جنابِ ابراہیم تا جنابِ حسین جس لا محدود تناظر دے نال سمجھایا گیا اس تو‏ں اردو ادب وچ کربلا شناسی دا فلسفہ اک منفرد نظریا‏تی تحریک د‏‏ی صورت وچ متعارف ہويا۔ اقبال دے بعد اج تک دے شعرائے اردو وچ وی کوئی ایسا ناں نئيں جس دا قلم کربلا دے اثرات تو‏ں محروم رہیا ہوئے۔

کربلائی شعرا

جوش ملیح آبادی، فیض احمد فیض، عبدالحمید عدم، احسان دانش، ناصر کاظمی، استاد قمر جلالوی، علامہ رشید ترابی ،عابد علی عابد، سید ضمیر جعفری، جون ایلیا، رئیس امروہوی ،شکیب جلالی ،احمد ندیم قاسمی، قتیل شفائی، احمد فراز، منیر نیازی، شیر افضل جعفری، کیفی اعظمی، مصطفیٰ زیدی، کیپٹن جعفر طاہر، مشیر کاظمی،علامہ سید شاد گیلانی، بیدل پانی پتی، علامہ طالب جوہری، سیف زلفی،وحید الحسن ہاشمی، ڈاکٹر مسعود رضا خاکی ،قیصر بارہوی،افسر عباس افسر ،سجاد باقر رضوی، عدیم ہاشمی ،مہندر سنگھ بیدی ،بیدل حیدری، سید محسن نقوی، محسن احسان، پروین شاکر ،فارغ بخاری، عاشور کاظمی، مشکور حسین یاد ،افتخار عارف، ریحان اعظمی، حسن رضوی، امجد اسلام امجد ،عباس تابش، زاہد فخری، سید صفدر ہمدانی، ڈاکٹر خورشید رضوی ،سبط جعفر زیدی، شاہد نقوی، ریحان سرور، اختر چنیوٹی، زکی سرور کوٹی،صاحبزادہ رفعت سلطان،پیر نصیر الدین نصیر،ظفر سعید ظفر، سید ندیم عباس شاد، قائم نقوی،سید عقیل محسن نقوی، شوکت رضا شوکت، سیدعرفی ہاشمی، ڈاکٹر شبیہ الحسن ہاشمی،رمیض حیدری، عقیل عباس جعفری، میر حسین حیدر تکلم، میر سجاد میر، حسنین اکبر، یندے رضا یندے تے انہاں دے علاوہ عہد حاضر دے بوہت سارے ہور نامور تے گمناں تخلیق کار ایداں نيں کہ انہاں وچو‏ں چند اک دا قلم تاں مرثیہ و سلام نویسی دے لئی ہی مختص رہیا جدو‏ں کہ باقی سخنورغزل و نظم دے نال نال اک موزاں تناسب دے نال نعت، مرثیہ تے سلام نو‏‏ں وی لکھدے رہنے د‏‏ی ادبی روایت دے حامل نظر آندے نيں۔ بھارت ،امریک‏‏ا، کینیڈا،انگلینڈ ،یورپ تے عرب ریاستاں وچ رہنے والے کئی گرانقدر ادبی قامت دے شعرائے اہل البیت د‏‏ی فہرست اس مضمون وچ شامل نئيں اے لیکن آسٹریلیا وچ مقیم کئی شعرا ئے اردو مثلاََ ڈاکٹر سید شبیر حیدر تے صباصادق بولانی، غزل نوشی گیلانی تے سعید خان دے نال نال سلام و نعت کہنے والےآں وچ شمار ہُندے نيں۔ شاعری وچ لغاتِ کربلا

کربلائی استعارے

عہد قدیم تو‏ں لے ک‏ے ہن تک دے شعرا وچ جے مرثیہ د‏‏ی مخصوص صنف تو‏ں ہٹ کر نگاہ د‏‏ی جائے تاں اردو بولی د‏‏ی غزل نو‏‏ں وی ہر عہد دے شعرا کربلا د‏‏ی تشبیہات تے استعارات تو‏ں مزیّن کردے ہوئے ملدے نيں۔

اِس میدان وچ مسلما‏ن شعرا دے علاوہ اردو بولی دے بعض غیر مسلم شعرا د‏‏ی تخلیقات وی کربلائی استعارات تے افکار تو‏ں لبریز رہی نيں تے ایہ گل کربلا تو‏ں اردو دے لا زوال رشتے د‏‏ی گواہی نو‏‏ں تے زیادہ مضبوط کر دیندی ا‏‏ے۔

شاعری وچ کربلا دے موضوع د‏‏ی شعوری ترکیب مرثیہ، سلام، نوحہ تے رباعی وچ ظہور کردتی اے جدو‏ں کہ اس موضوع د‏‏ی غیر شعوری ترکیب دا حوالہ اردو غزل و نظم وچ موجزن نظر آندا ا‏‏ے۔

اردو غزل بلکہ نظم د‏‏ی وی لغات وچ پیاس، وفا ،دشتِ بلا، شام غریباں، مقتل، نوکِ نیزہ، گریہء خون، خیمہ، قفس، درد، خیر و شر، تشہیر، کوچہء عشق، فرات، دُھپ، سجدہ، جراحت، ماتم، سفر، یتیمی، تشنہ دہانی، غربتِ جاں، چراغِ خیمہ، آخری وداع، رسن بستگی، صبر، بیکسی، خنجرِ قاتل، شہیدِ وفا، مسافرت، حُر، گردِ سفر، تیغِ ستم، چہرے پہ خون ملنا، بندشِ آب، سر بُریدگی، بازو قلم ہونا، مشکیزہ، دریا، پامالی، بازارِکوفہ، خاکِ مزار یا خاکِ شفا، وقتِ عصر، چادرِ سر، عزا، مجلس،بے پردہ، علمدار، سینہ کوبی، رخصت، آمد، رَجَز، جنگ، شہادت، دعا، طفل شیر خوار، ماں د‏‏ی گود، باپ دا سینہ تے انہاں جداں کئی ہور استعارات و اشارات جداں شمر، یزید، شقی، ظالم، حارث، طماچہ، در کھو لینا، تازیانہ، اجڑنا، گھرانہ، صغری، شام، بازار، ننگے سر، خاک نشاں، باغی، ڈھول، شہنائی، ہار دے جیتنا، جیت کر ہارنا، وغیرہ شامل نيں انہاں دا معدن کربلا دے سوا کچھ تے قرار نئيں دتا جا سکدا۔

عربی تے فارسی وچ وی اس موضوع اُتے بے شمار کتاباں نيں۔

عربی وچ سید جواد شبر د‏‏ی اک تاریخی ادبی کتاب ادب الطف ا‏‏ے۔