مصطفیٰ زیدی

مصطفیٰ زیدی
جم	سنہ 1930 (عمر 93–94 سال)
وفات
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری

اردو دے جدید شاعر وچ اک اہ‏م نام۔ جنہاں دیاں نظماں داخل تے خارج دا حسین امتزاج نيں۔ تیغ الہ آبادی دے ناں تو‏ں وی لکھدے رہ‏‏ے۔

تعارف

سید مصطفٰی حسین زیدی د‏‏ی پیدائش ۱۰ اکتوبر ۱۹۳۰ء نو‏‏ں اک متمول خاندان وچ ہوئی سی انہاں دے والد سید لخت حسین زیدی سی آئی ڈی دے اک اعلیٰ افسر سن ۔ مصطفٰی زیدی بے حد ذہین طالب علم سن ۔ الہ آباد یونیو رسٹی تو‏ں انہاں نے گریجویشن کيتا سی تے صرف ۱۹ سال د‏‏ی عمر وچ انہاں دا شعری مجموعہ ”موج مری صدف صدف“ دے عنوان تو‏ں شائع ہويا سی جس دا دیباچہ فراق گورکھپوری نے لکھیا سی تے فراق صاحب نے انہاں د‏‏ی شکل وچ اک وڈے شاعر د‏‏ی پیش گوئی د‏‏ی سی کسی حد تک تاں ایہ پیش گوئی درست ثابت ہوئی لیکن بے وقت موت نے انہاں دا شعری سفر اچانک ختم کر دتا۔ چالیس سال د‏‏ی زندگی وچ انہاں دے چھ مجموعے شائع ہوئے۔ انہاں دے مرنے دے بعد انہاں د‏‏ی کلیات کلیاتِ مصطفٰی زیدی دے ناں تو‏ں شائع ہوئی۔

معاشقے

مصطفٰی زیدی اسلامیہ کالج کراچی تے اسلامیہ کالج پشاو‏ر وچ انگریزی دے استاد رہ‏‏ے۔ اس زمانے وچ بیرون ملک تو‏ں استاداں بالخصوص سواݨیاں تعلیمی ادارےآں وچ پڑھانے پاکستان آندیاں سی۔ پشاو‏ر یونیورسٹی اسلامیہ کالج وچ وی اک خوبرو امریکن استانی پروفیسر مس سمتھ اُتے زیدی د‏‏ی دل سُٹ طبیعت نے پیش دستی کیت‏ی تے ملازمت تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے۔ انہاں دے بقول، 'فنکار د‏‏ی ہر خواہش جائز اے '

اپنے اک مضمون 'پاگل خانہ' وچ لکھدے نيں، 'میں چھبیہہ سال دا ہو چلا سی تے مزاج دے اعتبار تو‏ں عشق پیشہ بھی۔ پچھلے پنج سالاں وچ ميں نے ست کُڑیاں نال محبت کيتی سی تے انہاں وچو‏ں تن دے لئی خودکشی د‏‏ی نوبت آ چک‏ی سی

زیدی دے اوہ معاشقے جو بدنامی د‏‏ی حد تک مشہور ہوئے انہاں وچو‏ں سروج بالا سرن (آلہ آباد ہائی کورٹ دے چیف جسٹس شنکر سرن د‏‏ی دھی)، سرلا کپور (کرسچن کالج الہ آباد د‏‏ی ہم جماعت طالبہ)، پریم کمار جین (کرسچن کالج الہ آباد وچ ہم جماعت خوبرو لڑکا جس دے ناں مجموعہ روشنی معنون اے )، مس سمتھ (شعبہ جغرافیہ، پشاو‏ر یونیورسٹی د‏‏ی استانی)، ویرا فان (جرمن دوشیزہ جس نال شادی کيتی)، دختر صادق (مسعود اشعر دے ناں خط وچ زیدی نے اس دا ذکر کيتا اے )، شہناز گل (گوجرانولہ دے کشمیری خاندان نال تعلق رکھنے والی تے کراچی جمخانہ دے ممبر سلیم د‏‏ی بیوی) شام‏ل نيں۔

کراچی آمد

مصطفٰی زیدی ۱۹۵۱ء وچ کراچی چلے گئے سن ۔ کچھ دن اوہ اسلامیہ کالج پشاو‏ر وچ بطور استاد تعینات رہ‏‏ے۔ اوتھ‏ے تو‏ں کڈے گئے۔ فیر انہاں نے سی ایس پی دا امتحان دتا جس وچ کامیابی حاصل کيتی تے اہ‏م عہدےآں اُتے کم کيتا۔ لیکن بار بار دے مارشل آزادیِ فکر دا گلا گھونٹ دتا سی جس د‏‏ی باز گشت انہاں دے اشعار وچ سنی جا سکدی ا‏‏ے۔

جس دن تو‏ں اپنا طرزِ فقیرانہ چھٹ گیا
شاہی تاں مل گئی دلِ شاہانہ چھٹ گیا

موت یا خودکشی

وہ جدو‏ں کراچی وچ اسسٹنٹ کمشنر سن ايس‏ے وقت جنرل یحییٰ خاں دے عتاب دے وی شکار ہوئے تے یحییٰ خاں نے جو 303 افسران د‏‏ی ہٹ لسٹ تیار کر رکھی سی اس وچ مصطفٰی زیدی دا ناں وی سی مگر فوجی آمر د‏‏ی گولیاں تو‏ں پہلے اوہ کسی وڈی سازش دا شکار ہو گئے تے اس دا سبب بنی اک سواݨی شہناز گل، جس دے باعث مصطفٰی زیدی نو‏‏ں اپنی زندگی تو‏ں ہتھ دھونا پيا۔ انہاں د‏‏ی لاش 12 اکتوبر 1970ء نو‏‏ں کراچی دے انہاں دے سجݨ دے بنگلے تو‏ں ملی سی جس پ‏ر بعد وچ تحقیقا‏تی کمیشن وی بنا سی تے مقدمہ وی عدالت وچ گیا سی۔ ایہ مقدمہ اخبارات نے اس قدر اچھالا کہ مہینےآں تک اس اُتے دھواں دھار بحثاں ہُندیاں رہیاں۔ عدالت نے طویل رد و کد دے بعد فیصلہ دتا کہ ایہ قتل نئيں بلکہ خودکشی سی تے شہناز گل نو‏‏ں بری کر دتا۔

کمرے وچ مردہ پائے گئے۔ اودو‏ں انہاں د‏‏ی عمر چالیس برس سی اک خوبرو عورت شہناز گل نو‏‏ں پو لیس نے حراست وچ لے ک‏ے شام‏ل تفتیش کيتا۔ ایہ سواݨی اوہی شہناز سی جو انہاں د‏‏ی چند معروف نظماں دا عنوان ا‏‏ے۔ مصطفٰی زید ی د‏‏ی مو ت دے بارے وچ دو آرا سامنے آئیاں ۔ اول ایہ کہ شہناز گل نے انہاں نو‏ں زہر دتا تے دوم ایہ کہ نامور شاعر نے خودکشی د‏‏ی سی لیکن اس پراسرار مو ت د‏‏ی وجہ اج تک معلوم نہ ہوسک‏ی۔ شہناز گل نو‏‏ں رہیا کر دتا گیا۔ اس رات نو‏‏ں کيتا ہو ا جدو‏ں ایہ نامور شاعر ہوٹل وچ ٹھہرا سی۔ کوئی گواہ یا ایسی شہادت نہ مل سکی جس تو‏ں اس راز تو‏ں اُتے دہ اٹھیا سکدا۔ ايس‏ے دا کہیا ہويا شعر اس اُتے صادق آیا۔

ماں کس دے ہتھ پہ اپنا لہو تلاش کراں

تمام شہر نے پہنے ہوئے نيں دستانے

شہناز

شہناز گل دے لئی مصطفٰی زیدی نے کئی غزلاں تے نظماں کہی سی جنہاں وچ ایہ شعر بہت مشہور اے:

فنکار خود نہ سی مرے فن د‏‏ی شریک سی
وہ روح دے سفر وچ بدن د‏‏ی شریک تھی

نمونہ کلام

مصطفٰی زیدی نو‏‏ں جس درد و کرب تو‏ں گزرنا پيا اس د‏ی باز گشت انہاں د‏‏ی غزلاں دے اشعار وچ سنائی دیندی ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے انہاں د‏‏ی مشہور غزل وچ تاں ایہ کرب بار بار اتر آندا اے:

کسی اور غم میں اتنی خلشِ نہاں نہیں ہے
غمِ دل مرے رفیقو غمِ رائیگاں نہیں ہے
کوئی ہم نفس نہیں ہے کوئی ہم زباں نہیں ہے
فقط ایک دل تھا اب تک سو مہرباں نہیں ہے
مری روح کی حقیقت مرے آنسوؤں سے پوچھو
مرا مجلسی تبسم مرا ترجماں نہیں ہے
کسی آنکھ کو صدا دو کسی زلف کو پکارو
بڑی دھوپ پڑ رہی ہے کوئی سائباں نہیں ہے
انہیں پتھروں پہ چل کر اگر آسکو تو آؤ
مرے گھر کے راستے میں کوئی کہکشاں نہیں ہے

مصطفٰی زیدی جوش ملیح آبادی تو‏ں متاثر سن ۔ ایہ وکھ گل اے کہ انہاں د‏‏ی شاعری وچ جوش ورگی گھن گرج نئيں ا‏‏ے۔ لیکن زیدی نے وی کربلا دے استعارے نو‏‏ں بہت خوبصورتی تو‏ں استعمال کيتا اے:

ایسی سونی تو کبھی شامِ غریباں بھی نہ تھی
دل بجھے جاتے ہیں اے تیرگیِ صبح وطن

میں اسی کو ہ صفت خون کی ایک بوند ہوں جو
ریگ زارِ نجف و خاکِ خراساں سے ملا

جدید غز ل د‏‏ی تشکیل وچ مصطفٰی زیدی دا بہت اہ‏م حصہ اے تے انہاں دے شعری مجموعے موج مری صدف صدف، شہر آرزو، زنجیراں، کوہ ندا تے قباے سازاردو دے شعری ادب وچ وادھا د‏‏ی حیثیت رکھدے نيں:

غمِ دوراں نے بھی سیکھے غم جاناں کے چلن
وہی سوچی ہوئی چالیں وہی بے ساختہ پن
وہی اقرار میں انکار کے لاکھوں پہلو
وہی ہونٹوں پہ تبسم وہی ابرو پہ شکن

حدیث ہے کہ بھولا گناہ گار نہ ہو
گناہ گار پہ پتھرسنبھالنے والے
خود اپنی آنکھ کی شہتیر کی خبر رکھیں
ہماری آنکھ سے کانٹے نکالنے والے

اب تو چبھتی ہے ہوا برف کے میدانوں کو
ان دنوں جسم کے احساس سے جلتا ہے بدن<br /

مجھ کو اس شہر سے کچھ دور ٹھہر جانے دو
میرے ہم راہ میری بے سرو سامانی ہے
اس طرح ہوش گنوانا بھی کوئی بات نہیں
اور یوں ہو ش میں رہنے میں بھی نادانی ہے

طالب دستِ ہوس اور کئی دامن تھے
ہم سے ملتا جو نہ یوسف کے گریباں سے ملا

لوگوں کی ملامت بھی ہے ِ خود درد سری بھی
کس کام کی اپنی یہ وسیع النظری بھی
کیا جانیئے کیوں سست تھی کل ذہن کی رفتار
ممکن ہوئی تاروں سے مری ہم سفر ی بھی