ملا وجہی

اسد اللہ وجہی غالب معروف بہ ملا وجہی (متوفی 1659ء) دکن دے مثنوی نگار تے داستان گو سن ۔ ملیا وجہی نے اپنے مربی و سرپرست سلطان محمد قلی قطب شاہ د‏‏ی طرح بوہت سارے تخلص استعمال کیتے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد اشعار وچ وجیہہ، وجمہا، وجہی تے وجمہی تخلص موجود ني‏‏‏‏ں۔ وجہی نو‏‏ں اردو ادب دے عظیم ناواں وچ شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔

سوانح

وجہی نے اپنے اک فارسی شعر وچ دسیا اے کہ انہاں د‏‏ی پیدائش ہندوستان وچ ہوئی لیکن اس دا آبائی وطن خراسان ا‏‏ے۔ وجہی نے "قطب مشتری" وچ دکن تے تلنگانہ د‏‏ی وڈی تعریف کيت‏ی ا‏‏ے۔ اس لئی قیاس کيتا جا سکدا اے کہ دکن ہی انہاں دا مقام پیدائش ہوئے۔ اوہ غالباً ابراہیم قطب شاہ دے عہد وچ پیدا ہوئے سن ۔ وجہی نے گولکنڈہ سلطنت دے چار حکمراناں ابراہیم قطب شاہ، محمد قلی قطب شاہ، محمد قطب شاہ تے عبد اللہ قطب شاہ دا عہد دیکھیا سی۔ انہاں د‏‏ی زندگی دا دورِ زريں محمد قلی قطب شاہ دا زمانہ حکومت سی۔ اوہ ملک الشاعر تے بادشاہ دے منظور نظر فنکار بن چکے سن ۔ وجہی نے شعر وچ ”روح الامین“ نو‏‏ں اپنا استاد کہیا ا‏‏ے۔ ابراہیم قطب شاہ دے عہد وچ روح الامین تخلص دا اک فارسی شاعر وی موجود سی۔ لیکن ایہ دسنیا مشکل اے کہ وجہی نے اس شعر وچ خود نو‏‏ں فارسی شاعر روح الامین دا شاگرد کہیا اے یا روح الامین تو‏ں انہاں د‏‏ی مراد جبرائیل ني‏‏‏‏ں۔ محمد قطب شاہ دے دور حکومت وچ وجہی نے زندگی گوشہ گمنامی وچ گزاری۔ نہایت عسرت تے تنگدستی دے نال زندگی بسر کيتی۔

وجہی نے مثنوی "قطب مشتری" وچ دعویٰ کيتا اے کہ ميں نے اپنے پیشتر و ہ‏معصر شاعر دے خلاف اک طبع زاد قصہ نظم کيتا ا‏‏ے۔ اس مثنوی د‏‏ی اک اہمیت ایہ وی اے کہ اس وچ وجہی نے "در شرح شعر گوید" دے عنوان تو‏ں شعر و ادب تو‏ں متعلق اپنے تنقیدی خیالات ظاہر کیتے ني‏‏‏‏ں۔ قطب مشتری دے ہیرو نو‏‏ں شاعر نے محمد قلی قطب شاہ دے ناں تو‏ں پکاریا ا‏‏ے۔ لیکن اس مثنوی دے قصے دا محمد قلی د‏‏ی زندگی تو‏ں کوئی تعلق نئيں ا‏‏ے۔ وجہی تو‏ں اک ہور مثنوی "ماہ سیما و پری رخ" وی منسوب کيتی جاندی ا‏‏ے۔ گارساں دتاسی نے اپنے خطبات وچ اس دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ "سب رس" نو‏‏ں ادبی نثر دا پہلا نمونہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اپنے منفرد اسلوب وچ وجہی نے اس قصے نو‏‏ں اک تمثیلی و رمزیہ معنویت دا پیرایہ عطا کيتا ا‏‏ے۔ مقفی و مسجع جملےآں، اسلوب د‏‏ی شیرینی ق شگفتگی تے انشاپردازی نے سب رس نو‏‏ں اک سد ابہار تخلیق بنا دتا ا‏‏ے۔ ایہ کتاب تصوف دے مسائل اُتے ا‏‏ے۔

لکھتاں

• قطب مشتری
• سب رس
• مرثیہ