میر حسن دہلوی
| میر حسن دہلوی | |
|---|---|
| جم | سنہ 1727 [۱][۲] |
| وفات | 24 اکتوبر 1786 (58–59 سال) |
| شہریت |  مغلیا سلطنت
|
| عملی زندگی | |
| پیشہ | لکھاری ، شاعر |
| پیشہ ورانہ زبان | اردو |
| شعبۂ عمل | مثنوی ، مرثیہ |
ترمیم  | |
میر حسن دہلوی (1736ء - 1786ء) اردو دے اک شاعر سن۔ اوہناں دا اصلی ناں میر غلام حسن سی۔ میر حسن دہلی وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دے والد میر غلام حسین ضاحک اپنے زمانّے دے نامور ہجو گو سن۔
اوہ اپنی مثنویاں پاروں جاݨے جان٘دے نیں، سَبھ توں مشہُور مثنوی سحر البیان اے۔ ہور ذِکر جوگ لِکھتاں وچ دیوان میر حسن تے تذکرہ شعرائے اردو شامل نیں۔
جِیون
سودھومیر حسن دے آباؤ اجداد سیّد سَن جیہناں دا تعلّق ہرات توں سی۔ اوہناں دے پردادا میر امامی ہِجرت کر کے ہندوستان ہِجرت آ گئے۔ میر حسن دہلی وچ پَیدا ہوئے۔ اوہناں دے والد میر ضحاک شاعر سی۔ میر حسن نے اردو تے فارسی دی تعلیم حاصل کیتی تے بچپن وچ شاعری دی تعلیم حاصل کیتی، اپنیاں نظماں خواجہ میر درد دے کول تصحیح لئی پیش کیتیاں۔ نادر شاہ دے 1739ء وچ ہندوستان اُتے حملے توں مگروں اوہناں دے والد اودھ دے راجگڑھ فیض آباد ہِجرت کر گئے، اِتھے اوہ نواب سالار جنگ دے دربار ناݪ وابستہ ہوگئے، فیر اوہناں دے بیٹے نوازش علی خاں دے مصاحب بَݨ گئے۔ جَد اودھ دا راجگڑھ لکھنئو وچ مُنتقل ہویا تاں آصف الدولہ دے عہد وچ میر حسن وی اِتھے آباد ہو گئے۔ اوہناں دا اِنتقال لکھنئو وچ طویل علالت توں بَعد ہویا۔ اوہناں نے اپنے مگر چار بیٹے چھڈے جیہناں وِچوں تن شاعر سن۔
ادبی سفر
سودھوشعر و سخن دا ذَوق مَورُوثی سی۔ بچپن توں شاعری دی طرف میلان سی۔ لکھنؤ وچ اوہناں نوں اٹھان مِلی۔ میر ضیاء الدین دے شاگرد ہوئے۔ جدوں دہلی وچ رہندے سن تاں خواجہ میر درد نوں اپنا کلام دکھایا سی۔ خواجہ میر درد دی ہی روحانی تعلیم تے فیض صحبت دے اثر توں مثنوی "رموز العارفین" لِکھی۔ لکھنئو وچ وفات پائی تے اِتھے ہی دفن ہوئے۔ میر حسن فِطرتن نہایت خوش مزاج تے بذلہ سنج سن۔ اوہناں دا شاہکار اوہنان دی "مثنوی سحرالبیان" اے۔ اوہناں دا کلام تقریبن تمام اصناف سخن، مثنوی، غزلیات، ہجویات، قصائد، مرثیے، رباعیات، قطعات، ترکیب بند تے ترجیع بند وغیرہ اُتے مشتمل اے۔ اوہ قصیدے تے مرثیے دے مرد میدان نئيں البتہ اوہناں دیاں غزلاں ادبی شان رکھدیاں نيں۔ اوہناں نے گیاراں مثنویاں لِکھياں۔ "مثنوی سحرالبیان" (قصہ بے نظیر و بدر منیر) نے اردو زبان وچ جیہڑی شہرت حاصل کيتی اے اوہ نہ ایس توں پہلاں تے نہ ایس توں مگروں اَج تَک کِسے مثنوی نُوں نصِیب ہوئی۔ زبان و بیان، جزیات نگاری تے منظر نگاری وچ ایہ مثنوی اپنا جواب نئيں رکھدی۔ جامعیت، تاثیر تے بیان دی صفائی تے مناسبت ایہ ایسیاں خُوبیاں نيں جو اردو دی کِسے ہور مثنوی وچ نظر نئيں آؤندِیاں۔ محاورے، مضمون دی شوخی تے طرز ادا دی نزاکت ایس مثنوی دی خصوصیات نيں۔ زبان دی سادگی تے لفظاں دی بندش دا ایہ حال اے کہ مثنوی سحرالبیان نوں لِکھے دو سو برس توں وَدھ گُزر چُکے لیکن اوہ اَج دی بولی جاݨ واݪی زبان لگدی اے۔ اسلُوب وچ پرکاری اے۔ تکلّف و تصنّع دا شائبہ تَک نئيں۔ ایہ مثنوی کہݨ نُوں تاں اک منظوم عِشقیہ کہاݨی اے لیکن ایس وچ اوس دَور دی زِن٘دگی، معاشرت، رسوم و رواج، شادی بیاہ دیاں رسماں، زنانہ لباس، زیورات، ناچ رنگ وغیرہ دی دلچسپ تفصیلات و جزئیات مَوجُود نيں۔ ایس لحاظ ناݪ "مثنوی سحرالبیان" اپنے دَور دی ثقافتی تاریخ دا معتبر ماخذ وی اے۔ دُوسری قابل ذکر مثنوی "گلزار ارم" اے جس وچ میر حسن نے لکھنؤ دی ہجو تے فیض آباد دی تعریف جی کھول کے کیتی اے۔ "تذکرہ شعرائے اردو" وی میر حسن دی اہم لِکھت اے۔ ایہ تذکرہ فارسی وچ اے۔ ایہدی اہمیت دا سبَبّ ایہ آ کہ ایس وچ میر حسن نے قدیم شاعراں تے اپنے ہمعصر شاعراں دا حال معتبر حوالےآں دے ناݪ لِکھیا اے۔ میر حسن دے بیٹے میر مستحسن خلیق وی اپنے زمانّے دے نامی شاعر سن۔ میر خلیق دے بیٹے یعݨی میر حسن دے پوتے میر انیس اپݨی مرثیہ نگاری دے باعث اردو شاعری دے آسمان اُتے آفتاب بَݨ کے چمکے۔
لِکھتاں
سودھو- مثنوی سحرالبیان (اردو مثنوی)
- رموز العارفین
- گلزار ارم
- دیوان میر حسن (غزلاں دا دیوان)
- تذکرہ شعرائے اردو (فارسی وچ اردو شاعراں دا تذکرہ)
حوالے
سودھو- ↑ وصلة : ویاف شناختی — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۵ مئی ۲۰۱۸ — ناشر: OCLC, Inc. — اجازت نامہ: Open Data Commons Attribution License
- ↑ RKDartists ID: https://rkd.nl/artists/442872 — subject named as: Mir Hasan — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
- ↑ Encyclopaedia of Islam تے Encyclopédie de l’Islam — مصنف: various authors — جلد: 12 — صفحہ: 358 — شائع شدہ از: ۲۰۰۴