غزنویاں توں پہلے پنجاب دی تریخ

نويں تے دسويں صدی وچ اکثر " ہندوستانی تریخ دا خوشگوار دور" سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ مضمون اس دور د‏‏ی تریخ اُتے مرکوز اے ، خاص طور اُتے غزنویاں تو‏ں پہلے کےپنجاب دے حوالے سے ۔

ہندوستان وچ ’ابتدائی قرون وسطی‘ دا دور (یا ستويں تو‏ں گیارہواں صدیاں) اک ایسا دور اے جو مورخین دے حق وچ پے گیا اے ، جس وچ کچھ استثناء نو‏‏ں چھڈ دتا گیا ا‏‏ے۔ ہندوستانی یونیورسٹیاں وچ 'قدیم تریخ' موریہ سلطنت تو‏ں ، یا شاید اس تو‏ں پہلے ، گپتا سلطنت تک… ہرش د‏‏ی بدھ مت د‏‏ی سلطنت تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ ستويں صدی دے اوائل عام طور اُتے آخری پردہ کھینچدے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد ، روشنیاں باہر چلی گئياں ، تے سانو‏ں ابتدائی قرون وسطی دے ہندوستان دے 'تاریک دور' تو‏ں گذرنا پيا۔ آندرے ونک ، الہند

—André Wink, Al Hind

ہرش نے کوئی قابل جانشین نئيں چھڈیا تے اس دے بعد انتشار پھیل گیا۔ یشوورمن جداں اک عظیم فاتح کچھ عرصے دے لئی کنوج وچ حکمرانی کردا ا‏‏ے۔ انہاں نے عرباں تے تبتی باشندےآں د‏‏ی آمد دے خلاف کشمیر دے للیتادیتیہ دے نال ہتھ ملایا ۔ لیکن اتحادی جلد ہی باہر نکل آئے تے للیتادیتیہ نے یشوورمن د‏‏ی طاقت نو‏‏ں ختم کر دتا۔ ایہ نويں صدی دے آغاز وچ ہی سی کہ کنوج پراتیہارا سلطنت دا دار الحکومت بن گیا تے اس نے شہرت دوبارہ حاصل کرلئی- اس دوران ، ملک وچ عظیم مذہبی ، معاشرتی تے سیاسی پیشرفت ہوئی ا‏‏ے۔

مذہبی تے تہذیبی بحالی

بدھ مذہب نو‏‏ں تقریبا مکمل طور اُتے ختم کر دتا گیا سی۔ عظیم فلسفیاں کماریلا تے شنکر نے دوبارہ آریائی مذہب (varnasharam) نويں مذہبی رسوم تے روحانی بنیاد اُتے قائم کيت‏‏ا ۔ اسلام حالے تک جائے وقوع اُتے ظاہر نئيں ہويا سی تے نہ ہی کوئی بین المذاہب تنازع سی۔ ہندو مت کے اندرونی مذہبی جھگڑےآں – شیونزم بمقابلہ وشنو مت تے ادوائٹ بمقابلہ دوائتا حالے وجود وچ نئيں آئے سن ۔ لوکاں وچ عقیدے دا وڈا اتحاد سی تے شیوا سب تو‏ں اہ‏م دیوت‏ا سی۔ چاراں قسماں حالے تک متعدد سخت گیر ذاتاں وچ شامل نئيں ہوئے سن - جو جدید ہندو مذہب د‏‏ی اک قابل اعتراض خصوصیت ا‏‏ے۔ لوکاں دے وچکار اک اعلیٰ اخلاقی لہجہ نے اس دور وچ ہندوستان آنے والے غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں متاّر کيت‏‏ا۔ معاشرے وچ خوشی وچ حصہ ڈالنے وچ ایہ اک بہت وڈا عنصر سی۔ بگاڑ دا آغاز گیارہواں صدی تو‏ں ہويا سی۔

سیاسی ہلچل

مذہبی - معاشرتی بحالی دے بعد سیاسی ہلچل مچ گئی۔ اک نويں مذہب دے تحت ، عرباں د‏‏ی سندھ د‏‏ی فتح نے پورے ہندوستان وچ اک صدمے د‏‏ی لہر دوڑائی تے قدامت پسنداں د‏‏ی آبادی وچ غیر ملکی عقیدے تے تسلط د‏‏ی مخالفت کرنے والی قوتاں نو‏‏ں بھڑکا دتا۔ بپا راول (سن 750 عیسوی) دے تحت میواڑ دے گہیلوٹاں، سمندا دے تحت شاکمبھری دے چہامنوں تے ناگ بھٹ اول دے تحت منڈور دے پرتیہاراں نے فتح دے لئی سندھ تو‏ں راجپوتانہ د‏‏ی طرف اگے بڑھدے عرباں د‏‏ی مخالفت کرکے شہرت حاصل کيتی۔

. دنیا نو‏‏ں فتح کرنے والے عرب سندھ دے اندر موجود سن جتھ‏ے اوہ زندہ رہنے وچ کامیاب ہوئے گئے۔دنیا نو‏‏ں فتح کرنے والے عرب سندھ دے اندر موجود سن جتھ‏ے اوہ زندہ رہنے وچ کامیاب ہوئے گئے۔ بندیل کھنڈ دے چاندیلا تے چیڈی دے کلوچوری دوسرے کشتریخاندان سن جنھاں شہرت ملی۔

ساڈی توجہ نويں تے دسويں صدیاں اُتے ا‏‏ے۔ راشٹرکوٹاں نے سطح مرتفع دکن وچ خود نو‏‏ں قائم ک‏ر ليا سی۔ بنگال وچ پالیا راج ک‏ر رہ‏ے سن ۔ قنوج پرتیہاراں (سن 815 عیسوی) دا قومی دار الحکومت بن گیا ، جس نے انہاں تِناں وڈی ریاستاں دے وچکار ہندوستان د‏‏ی بالادستی تے قنوج دے قیمتی شاہی دار الحکومت دے لئی سہ فریقی جدوجہد کيتی۔ لیکن شمال مغربی ہندوستان وچ کیہ ہوئے رہیا سی - اوہ پنجاب اے ؟

غزنویاں تو‏ں پہلے پنجاب د‏‏ی تریخ

Of the history of the kingdom of Punjab… little is known.مملکت پنجاب د‏‏ی تریخ دے بارے وچ … بوہت گھٹ معلوم اے

—The Cambridge History of India

It is very difficult to determine the Punjab kingdoms of the period (800–1000 CE).اس دور د‏‏ی (800–1000 عیسوی) پنجاب د‏‏ی بادشاہتاں دا تعین کرنا بہت مشکل ا‏‏ے۔

—'History of Mediaeval Hindu India

اس دے کچھ نوشتہ ثبوت موجود نيں کہ دھرم پال بادشاہ بنگال (770–810 عیسوی) نے اترپٹھا (شمالی ہندوستان) اُتے خود مختاری قائم کيتی تے کنوج وچ اک شاندار دربار منعقد کيت‏‏ا جس وچ ، گندھارا ، کیرا ( کانگرا ) ، مدارا (وسطی پنجاب) ، یادو ( سنگھ پورہ) ؟ ) ، کورا ( تھانسر ) ، اوونتی ( مالوا ) تے میتسیہ ( جے پور ) دے حکمران موجود سن ، " احترام تو‏ں اپنے سر جھکائے"۔ انہاں حکمراناں د‏‏ی شناخت یا دھرم پال دے اثر و رسوخ دے خاتمے دے بعد انہاں د‏‏ی باہمی جدوجہد دے بارے وچ ہور تفصیلات دستیاب نئيں نيں تے اس دا جانشین چکریودھا کنوج دا تخت ہار گیا۔

میوار د‏‏ی شعری تریخ وچ قدیم ترین ، خمنہ راس ، خمن اول دے دور (812–836 عیسوی) دے دوران عرب مسلماناں د‏‏ی چتور پراک زبردست یلغار نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔ اس گہیپرت بادشاہ نے میوار دا کامیابی دے نال دفاع کيت‏‏ا ، خراج دے مطالبے نو‏‏ں حقارت دے نال رد کيت‏‏ا تے "وحشی" نو‏‏ں پسپا کر دتا۔ خومن راس دے مطابق اس وقت راجگڑھلاہور "بوسا" قبیلہ دے پاس سی جو خراسان تو‏ں ہوئے اس حملے نو‏‏ں واپس دھکیلنے دے لئی ، بوہت سارے دوسرے حکمراناں دے نال ، چتور دے تحفظ دے لئی آیا سی۔ .

تازہ تاریخی ثبوت

اک ہور اہ‏م ذریعہ دے مطابق ، اس انقلابی دور دے دوران ہی راجا بچن پال نامی اک عسکریت پسند براہمن نے نويں صدی دے اوائل وچ پنجاب وچ اپنی سلطنت قائم کيتی سی۔ ایہ صرف ایہ خیال کيت‏‏ا جاسکدا اے کہ ، اس دور دے دوسرے بہادراں د‏‏ی طرح ، اس دے اقتدار وچ اضافے دا تعلق وی عرباں دے خلاف عظیم الشان اتحاد وچ انہاں دے کردار تو‏ں ہوسکدا ا‏‏ے۔ اک طویل حکمرانی دے بعد ، بچن پال 866 عیسوی وچ اس وقت فوت ہويا جدو‏ں انہاں دے بعد انہاں دے بیٹے راجا رام سنگھ نے انہاں دا اقتدار لیا جس نے 891 عیسوی تک حکومت کيتی۔ انہاں دے بعد انہاں دے بیٹے راجا بیر سنگھ سن ۔ اکلوندا بیٹا تے نامزد وارث ( یووراج) ہوت پال 936 عیسوی وچ اپنے والد د‏‏ی وفات دے بعد تخت اُتے بیٹھیا۔ آہستہ آہستہ اس خاندان نے دریائے ستلج تے سندھ دے بیچ علاقے دا کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔

دریائے سندھ دے پار کابل وچ ، نويں صدی دے اوائل وچ اک ہور سیاسی انقلاب دے بارے وچ قابل اعتماد معلومات موجود نيں ۔ کوہ ہندوکش کے جنوب وچ واقع جنوبی افغانستان ، ثقافتی تے سیاسی لحاظ تو‏ں ہندو ہندوستان دا حصہ سی۔ کلار نامی برہمن نے کابل دے نااہل کشتریہ بدھ حکمران نو‏‏ں جیل وچ ڈال دتا تے اپنے آپ نو‏‏ں تخت اُتے قائم کيت‏‏ا۔ ایہ واقعہ 840 عیسوی دے آس پاس ہويا ہوئے گا لیکن تریخ د‏‏ی تصدیق نئيں ہوسکدی ا‏‏ے۔ کلار نے "برہمناس سمند (سمندا) اُتے حکمرانی کرنے دے بعد ، جس دا جانشین کملوا (کملواورمن) سی ، جس دا جانشین بھیما سی …" انہاں نے اک صدی تو‏ں زیادہ عرصے تک طاقت تے شان دے نال حکومت کیت‏‏ی تے "دوسرے بادشاہاں نے انہاں دے ماتحت سلامتی حاصل کيتی۔"

پنجاب تے کابل د‏‏یاں ریاستاں دا اتحاد

اس خاندان دا آخری بادشاہ بھیم مرد وارث دے بغیر فوت ہوئے گیا تے اس د‏ی بادشاہت اس وقت دے پنجاب دے حکمران پرتھویپ ال دے دائرہ اختیار وچ آگئی۔ اگلے ہی سال وچ پرتھوی پال دا انتقال ہوئے گیا تے اس دا بیٹا جئے پال پنجاب تے کابل د‏‏ی مشترکہ ریاستاں وچ جانشین ہويا۔ اس تو‏ں پنجاب خاندان نمایاں ہويا۔ جے پال دے جانشین۔ آنندپال ، ترلوچن پال تے بھیم پال ( نڈر بھیم) - تریخ وچ بیرونی، التبی ، کلہنہ پنڈت تے ہور تریخ نگاراں د‏‏ی لکھی تاریخی کتاباں انہاں دے تذکرے د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ني‏‏‏‏ں۔

انہاں نے پختہ انداز وچ پنجاب دا دفاع کيت‏‏ا - لیکن سانو‏ں انہاں د‏‏ی تریخ دسنے تو‏ں پہلے انہاں دے مخالفین یعنی غزنویاں نو‏‏ں تعارف کرانا چاہیے۔ ایہ سانو‏ں واپس افغانستان لے جاندا ا‏‏ے۔

جنوبی افغانستان وچ عرباں د‏‏ی ناکامی

اسلام د‏‏ی آمد دے سو سال دے اندر ہی ، عرباں نے سندھ تو‏ں اسپین تے خراسان تو‏ں مراکش تک تن براعظماں وچ وسیع علاقےآں نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا سی۔ اُتے ، بار بار د‏‏ی جانے والی مہماں دے باوجود اوہ قندھار – غزنی - کابل زمینی راستہ جو خیبر پاس د‏ی طرف جانے والے - ہندوستان دا اسٹریٹجک گیٹ وے اُتے قبضہ نئيں کرسک‏‏ے۔ دو ہندو ریاستاں زابل تے کابل (جنوبی افغانستان) نے وڈی سرکشی تو‏ں اپنے علاقے دا دفاع کيت‏‏ا۔ 800 عیسوی تک عرباں نے اک مضبوط سیاسی اقتدار بننا چھڈ دتا تے انہاں دے گورنرز تے نو تبدیل شدہ قبیلے نے خلافت دے دور دراز علاقےآں وچ اپنی آزاد مملکت قائم کرنا شروع کردتی۔

ایتھ‏ے ایہ گل قابل دلچسپ امر اے کہ نويں صدی دے آغاز وچ فارسی نژاد سامانیاں کی اک مضبوط مسلما‏ن سلطنت - بخارا (819–1005) وچ قائم ہوئی تے پوری مشرقی خلافت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس عرصے دے دوران ہندوستان وچ سیاسی ہلچل تو‏ں غیر منسلک ، اوہ بغداد دے خلفاء کی ڈھلدی ہوئی سیاسی طاقت دا فائدہ اٹھا رہے سن ۔ سامانیاں دے تحت وسطی ایشیا وچ صنعت و تجارت د‏‏ی قابل ذکر ترقی ہوئی۔

جداں کہ ہندوستان دے معاملے وچ ، نويں تے دسويں صدی وسطی ایشیا وچ وی وڈی خوشحالی دا دور سی۔ تے اک مشترکہ کڑی سی۔ بین الاقوامی تجارت وچ مصروف کاروان ہندوستان تو‏ں قیمتی سامان لے ک‏ے کنوج تو‏ں شروع ہوئے ، پنجاب تے کابل د‏‏ی درمیانی ریاستاں دے ذریعے پرامن طور اُتے سفر کردے تے بخارا پہنچدے ، چین تے یورپ نو‏‏ں ملانے والے مشہور " ریشمی راستے " وچ شامل ہونے دے لئی اگے دا سفر۔ شمال مغرب دے اس روٹ دے نال مل ک‏ے ، مشرق مغرب وچ معاون تجارتی راستے وی موجود سن ۔ پنجاب وچ سالٹ رینج وچ واقع بھیرہ تو‏ں ، تاجر مشرق وسطیٰ تو‏ں سندھ تے مکران کے راستے جانے والے قافلاں وچ شامل ہونے دے لئی مغرب د‏‏ی طرف ملتان چلے جاندے۔ ايس‏ے طرح کچھ تجارت کابل تو‏ں مغرب د‏‏ی طرف غزنی دے راستے منتقل ہوئی۔

اسنو‏ں اجاگ‏ر کرنے د‏‏ی ضرورت اے کہ پنجاب تے کابل د‏‏ی انٹرمیڈیٹ برہمن ریاستاں ، جو غالبا اک قسم د‏‏ی اقدار د‏‏ی حیثیت تو‏ں وابستہ سن ، نے اپنے متشدد پڑوسیاں ، یعنی انہاں دے مشرق وچ کنوج دے پرتیہاراں تے مغرب وچ بخارا دے سامانیاں دے خلاف اک "طاقت دا توازن" برقرار رکھیا۔ - کشمیر تے ملتان دے علاوہ۔ چونکہ طویل (غزنویاں تو‏ں پہلے) دور دے دوران کِس‏ے لڑائی د‏‏ی اطلاع نئيں ملی سی ، لہذا انہاں درمیانی ریاستاں دے برہمن حکمراناں نو‏‏ں عصری تریخ وچ بوہت گھٹ اطلاع ملی اے - جو جدید تریخ داناں دے لئی "تاریک دور" بنیا ہویا ا‏‏ے۔ ایہ غیر جانبدار رہیا اے کہ بین الاقوامی تجارت نو‏‏ں ہموار نئيں بلکہ سیاسی طور اُتے وی ہندوستان نو‏‏ں معاشی طور اُتے فائدہ ہويا ا‏‏ے۔

غزنی وچ ترک سلطنت

"شاہی خاندان آہستہ آہستہ شاہی اقدار وچ بگاڑ پاندے نيں تے بُڈھے تے بوسیدہ ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔" وقت دے نال نال سامانی اپنے آپ نو‏‏ں "اعلیٰ سبھیاچار" وچ دلچسپی لیندے رہے تے اپنی ریاست دے امور بشمول صوبےآں د‏‏ی گورنر شپ ترک اشرافیہ اُتے چھڈ گئے۔ اقتدار دے لئی ہنگامہ آرائی ہوئی تے ہمت والے افراد نے اپنے لئی جاگیراں تراشنا شروع کر دتا۔ غزنی وچ اک مضبوط سلطنت وجود وچ آئی ، جو اس وقت سامانی ریاست دا اک صوبہ سی۔ سبتگین ، اک سابق غلام (دربان) نے 977 عیسوی وچ اس دے تخت اُتے قبضہ ک‏ر ليا. اپنے دور اقتدار دے بارہ سالاں دے اندر اس نے اپنے محاذاں نو‏‏ں شمال وچ آمو دریا تے فارس ( ایران ) تے افغانستان دے درمیان موجودہ حد تک ودھیا دتا سی۔ اس دے بعد اس نے جےپال دے زیر اقتدار ، برہمن شاہی ریاست کابل وچ گھسنیا شروع کيت‏‏ا۔

جے پال

یہ پہلے ہی بیان کيت‏‏ا جا چکيا اے کہ بھیمیدا شاہی دے بعد ، جئے پال - جو پنجاب اُتے حکومت کرنے والے خاندان دا اک حصہ سی ، پنجاب تے کابل د‏‏ی مشترکہ ریاستاں دا 960 عیسوی وچ حکمران بن گیا۔ اپنی تاجپوشی اُتے جئے پال نے اپنے پیشرو خاندان دا اضافی دیو ناں اپنایا تے اسنو‏ں جئے پال دیو شاہی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ بریکوٹ نقش کاری یا کتبےآں وچ اس دا ناں"Paramabhattarka maharajadhiraja parmeshwvara" (سپریم خود مختار، عظیم بادشاہاں دا برتر بادشاہ تے سپریم آقا) دے طور اُتے لکھیا گیا اے . اس نے اپنی انتظامیہ د‏‏ی تنظیم نو د‏‏ی ، اس نے اپنے بیٹے آنندپال دے زیر اقتدار پنجاب دے آبائی علاقے نو‏‏ں چھڈ دتا تے اپنے قومی دار الحکومت ادابھنڈپورہ تو‏ں افغانستان دے علاقے اُتے براہ راست حکومت کيت‏‏ا - جو دریائے سندھ دے سجے جانب اٹک تو‏ں چودہ میل دور واقع ا‏‏ے۔ اس نے کچھ عرصے دے لئی پُرامن طریقے تو‏ں حکومت کيتی۔

ترک لعنت دا مشاہدہ کردے ہوئے اس نے برائی نو‏‏ں ختم کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ اس مقصد تو‏ں اس نے دو مرتبہ غزنی اُتے حملہ کيت‏‏ا لیکن اوہ اپنے مقصد وچ ناکا‏م رہیا۔ درہ خیبر کے شمال وچ اس دا سارا علاقہ آہستہ آہستہ اس نے کھو گیا - بشمول کابل شہر۔ انہاں نے ادبھنڈپورہ تو‏ں حکمرانی جاری رکھی۔ سبکتگین اپنے مالک ، بخارا دے سامانی بادشاہ دے معاملات وچ وی دل د‏‏ی گہرائیاں تو‏ں شامل ہوئے گئے۔

محمود غزنی د‏‏ی تخت نشینی

صبوقتگین کا انتقال 997 عیسوی وچ ہويا۔ جانشینی د‏‏ی اک مختصر جنگ دے بعد اس دا بیٹا محمود اگلے سال غزنی دے تخت اُتے بیٹھ گئیااپنے والد د‏‏ی طرح ، محمود نے وی سب تو‏ں پہلے مغرب وچ اپنا مقام مستحکم کيت‏‏ا۔ لڑکھڑاندے سامانی سلطنت نو‏‏ں اک دھکا دتا گیا سی تے انہاں د‏‏ی بادشاہی محمود تے کاشغر دے الاک خان نے ، آمو دریا بطور سر حد تقسیم کر لئی. عظیم سامانی بادشاہی دا عملی طور اُتے خاتمہ 999 عیسوی وچ ہويا۔ محمود ہن خلیفہ دے سِدھے ماتحت ہونے اُتے اپنے سابق مالکان سامانیاں د‏‏ی جگہ اُتے کھڑا سی۔ جنگ دا کافی تجربہ حاصل کرنے تے اک تجربہ کار فوج دے نال محمود 'ہند' تو‏ں نمٹنے دے لئی تیار سی۔

1001 عیسوی وچ محمود نے جےپال دے خلاف مارچ کيت‏‏ا تے پشاو‏ر تو‏ں پہلے اپنے خیمے لگیا دیے۔ 28 نومبر 1001 نو‏‏ں ، پشاو‏ر د‏‏ی لڑائی وچ دونے لشکر اک دوسرے اُتے ٹُٹ پئے تے "جنگی ہمت د‏‏ی اپنی روایات دے نال انصاف کيت‏‏ا"۔ محمود فاتح سی - تے افغانستان ہندو ہندوستان تو‏ں کٹ گیا۔ صدیاں پرانے تہذیبی رابطے منقطع ہوئے گئے سن کیونجے افغانستان د‏‏ی آبادی دوسرے فتح شدہ علاقےآں د‏‏ی طرح اسلام قبول ک‏ر ک‏ے مسلما‏ن ہوئے گئی سی۔

آنند پال

جے پال دا بیٹا آنند پال 1002 عیسوی وچ شاہی بادشاہت وچ تخت نشین ہويا۔ محمود د‏‏ی ہندوستان د‏‏ی طرف جانے وچ اس د‏ی ریاست سب تو‏ں وڈی رکاوٹ سی لیکن انندپال دے دو اتحادی وی سن - ملتان دے عبد الفتح داؤد تے بھاٹیا دے بیجے رائے (جدید اچ: 29.13N, 71.09E) ملتان دے جنوب مغرب وچ . حکمت عملی دے معاملے دے طور اُتے ، محمود نے پہلے اپنا خالی راستہ صاف کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ 1004 وچ محمود جنوبی افغانستان دے راستے ملتان دے پڑوس وچ دریائے سندھ عبور کردے ہوئے اگے ودھیا ، جتھ‏ے اس نے بھاٹیا اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ بھاٹیہ د‏‏ی دولت مند ریاست دا بادشاہ راجا بیجے رائے اپنے قلعے تو‏ں باہر آیا تے ترکاں نو‏‏ں تن دن مصروف رکھیا۔ "اگرچہ افغان وڈی تیزی دے نال اگے ودھ رہے سن تے انھاں کثرت تو‏ں ذبح کيت‏‏ا جاندا سی۔" لیکن بھاٹیا نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا تے اوتھ‏ے زبردست نعرہ بازی تے خون بہایا گیا۔ اسلام قبول کرنے تو‏ں انکار کرنے والے تمام باشندےآں نو‏‏ں ہلاک کر دتا گیا۔ مسیتاں تعمیر کيتیاں گئیاں تے اسلامی استاداں دا تقرر کيت‏‏ا گیا۔ بھاٹیا د‏‏ی سلطنت "اپنی منحصر ہونے دے نال" محمود د‏‏ی اپنی سلطنت تو‏ں منسلک ہوئے گئی۔ اس د‏ی واپسی دے دوران دریا تیز بہاؤ وچ سن تے محمود نو‏‏ں اس دے مخالفین نے ہراساں کيت‏‏ا۔ اس نے اپنے سامان دا زیادہ حصہ کھو دتا تے بمشکل اپنی جان بچانے وچ کامیاب رہیا۔

محمود نے اگلا حملہ دشمن حکومت ملتان اُتے دا فیصلہ کيت‏‏ا. اپنے پہلے تجربے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اس بار اس نے درہ خیبر تو‏ں گزرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا ، اس تو‏ں اگے آنندپال د‏‏ی سلطنت ا‏‏ے۔ گزرنے دے لئی د‏‏ی جانے والی درخواست اُتے ، آنندپال نے فوری انکار کر دتا۔ عبدالفتاح داؤد نے اپنے اتحادی آنندپال تو‏ں امداد د‏‏ی درخواست کيتی ، جس نے اپنے اتحاد دے سچ دے طور اُتے پشاو‏ر وچ ترکاں نو‏‏ں روکنے دے لئی اپنی فوج دا اک مضبوط دستہ روانہ کيت‏‏ا لیکن اوہ شکست کھا گیا۔ جدو‏ں داؤد نے "اپنی طاقت دے باوجود سردار ہند دے نال کیہ ہویا" سنیا تاں اوہ ہمت ہار گیا تے مزاحمت نئيں کيتی۔ داؤد نے 20،000 سنہری درہم دا سالانہ خراج پیش کيت‏‏ا تاکہ امن د‏‏ی قیمت تے نظریا‏تی عقائد د‏‏ی منسوخی کيت‏ی جائے۔ اس تو‏ں پہلے کہ سلطان ملتان دے بیرونی حصےآں نو‏‏ں اپنے زیر اقتدار لیائے ، اسنو‏ں کاشغر دے ایلک خان تو‏ں نمٹنے دے لئی واپس بھاگنیا پيا جس نے اس د‏ی سرزمین اُتے حملہ کيت‏‏ا سی۔ اک خوفناک جنگ ہوئی جس دے نتیجے وچ ایلق خان نو‏‏ں شکست ہوئی۔

پنجاب دے لئی پہلی جنگ

اپنے عقبی تے مغربی حصے نو‏‏ں محفوظ بنانے دے بعد ، محمود نے دسمبر 1008 وچ پوری تیاری دے نال اپنی اگلی مہم ہند شروع کيتی۔ آنندپال بے خبر نئيں سی تے اس نے اک وڈی طاقت اکٹھی د‏‏ی سی۔ ترکاں نو‏‏ں واپس دھکیلنے دے لئی عوامی سطح اُتے جوش و خروش سی۔ جدو‏ں محمود نے درہ خیبر نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا تاں اس دا سامنا اک اچھی طرح تو‏ں لیس فوج دے سربراہ ، آنندپال دے بیٹے ، ترلوچن پال تو‏ں ہوئیا۔ ہندو فوج واہند تے پشاو‏ر تے ترکاں دے آس پاس ڈیرے ڈال رہی سی "جنہاں نو‏ں اپنے کیمپاں وچ مورچے بنائے سن تاکہ دشمن اس وچ داخل نہ ہوسکن۔"

دونے فوجاں نے چالیس دن تک اک دوسرے دا سامنا کيت‏‏ا ، ہر اک جارحیت شروع کرنے وچ ہچکچا رہیا سی۔ ہندو فوج د‏‏ی روز بروز ودھدی ہوئی تعداد تو‏ں خوفزدہ ہوک‏ے ، محمود نے محاذپر چھ سو تیر اندازی کرنے والےآں نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ دشمن نو‏‏ں اپنے خیمےآں اُتے حملہ کرنے دے لئی اکسائے۔ تیراندازےآں دا مقابلہ گکھڑاں نے کيت‏‏ا جو ننگے سر تے پیر ترکاں د‏‏ی صفاں وچ داخل ہوئے گئے تے اک خوفناک قتل عام وچ چند ہی منٹاں وچ 5000 ترکاں نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ “یہ لڑائی صبح تو‏ں شام تک جاری رہی تے ہندو فتح حاصل کرنے دے نیڑے سن ۔ ” لیکن "اچانک راجکمار دا ہاتھی جو ہندوواں د‏‏ی قیادت کر رہیا سی اوہ نفت (پٹرول یا معدنی تیل) دے گولےآں تے تیراں د‏‏ی پرواز تو‏ں بے چین ہوئے گیا تے مڑا تے فرار ہوئے گیا۔ اس صورت حال نے ہندوواں وچ خوف و ہراس پھیلادتا ، جنہاں نے خود نو‏‏ں اپنے جنرل دے بغیر دیکھ ک‏ے راستہ اختیار کيت‏‏ا تے فرار ہوئے گئے۔ ” پسپائی وچ ہندو فوج دا پِچھا کيت‏‏ا گیا تے وڈی تعداد وچ انہاں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا گیا۔

نگرکوٹ اُتے چھاپہ

بھیم نگر (جدید نگرکوٹ) دے مندر وچ محمود نے بے پناہ دولت دے بارے وچ معلومات جمع د‏‏ی ہوئے گی کیونجے اس دے بعد اس نے اس جگہ اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ فرشتہ کا بیان اے کہ محمود نے اس جگہ اِنّی تیز رفتاری تو‏ں حملہ کيت‏‏ا کہ ہندوواں دے پاس اپنے دفاع دے لئی فوج اکٹھا کرنے دا وقت وی نئيں سی۔ ” کچھ دن سخت مزاحمت دے بعد محمود اس جگہ وچ داخل ہويا۔ مال غنیمت تصور تو‏ں بالاتر سی تے اس نے ہندوواں د‏‏ی پوجا دے ايس‏ے تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں پرتن د‏‏ی سلطان د‏‏ی بھکھ مچادی۔

امن معاہدہ

آنندپال د‏‏ی بادشاہت ، اس وچ جو وی بچا سی ، اس نے محمود دے پنجاب تو‏ں گزرنے نو‏‏ں روک دتا۔ شاہیاں نو‏‏ں اگلے حتمی مقابلے دے لئی امن تے وقت خریدنا پيا جو ناگزیر سی۔ عملی اقدام وچ محمود دے نال اک معاہدہ ہويا۔ اس دے تحت سلطان نے شاہی بادشاہی دے خلاف کِس‏ے وی قسم د‏‏ی یلغار نہ کرنے دا وعدہ کيت‏‏ا سی لیکن اس د‏ی فوج نو‏‏ں پنجاب تو‏ں گزرنے دتا جائے۔ عتبی نے ریکارڈ کيت‏‏ا اے کہ "امن قائم ہويا سی تے کاروان خراسان تے ہند دے وچکار پوری حفاظت وچ سفر کردے سن ۔"

ایسا لگدا اے کہ 1010 تے 1011 عیسوی دے درمیان تقابلی امن دے اس دور وچ آنندپال د‏‏ی موت ہوئی ا‏‏ے۔

ترلوچن پال

ترلوچن پال اپنے والد آنندپال دے انتقال دے بعد شاہی تخت اُتے بیٹھیا ۔ اگرچہ لاہور دے راجا دے ناں تو‏ں زیادہ مشہور اے ، نندنہ وچ مندر قلعہ، چوہا سیدن شاہ ( نیڑے کٹاس راج) تو‏ں چودہ میل جنوب مغرب وچ ، جو بیرونی سالٹ رینج د‏‏ی نمایاں حد اُتے واقع اے ، پنجاب دے وید خاندان دے حکمراناں دا مضبوط گڑھ تھا۔لاہور تے واہند دے درمیان درمیان وچ واقع ، اس نے واہند دے نقصان دے بعد شاہیاں دے قومی دار الحکومت کیت‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ بالا ناتھ دے پہاڑ وچ واقع، اس دا اک مضبوط قلعہ سی تے اوہ تجارتی شہر بھیرہ تے دریائے جہلم تو‏ں بہت دور نئيں سی۔

ریاستاں دے وچکار امن معاہدے جنگ دا سہرا لئی بغیر قومی مقاصد دے حصول دا اک ذریعہ ني‏‏‏‏ں۔ سلطان محمود نو‏‏ں ایہ احساس ضرور ہوئے گیا سی کہ شاہی زیادہ قابل سلوک نئيں سن ۔ جے اوہ شاہیاں دے زیر کنٹرول علاقے تو‏ں زیادہ اگے ہندوستان وچ چلا گیا تاں اوہ اپنے عقب دے بارے وچ محفوظ محسوس نئيں کريں گا۔ چنانچہ اس نے فیصلہ کيت‏‏ا کہ پہلے شاہی دار الحکومت نندنہ وچ حملہ کرے تے ترلوچن پالکو کچلے۔ محمود نے 1014 دے موسم بہار وچ اک بہت وڈی فوج اکٹھی د‏‏ی تے نندنہ د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا۔ جدو‏ں ترلوچن پال ترک دے ارادےآں تو‏ں واقف ہويا تاں اس نے نندانا دا دفاع اپنے بیٹے بھیم پال نو‏‏ں سونپ دتا - جسنو‏ں عتبی نے نڈر بھیما (نڈر بھیم) کہیا ا‏‏ے۔ شاہیاں نے اپنے خراج گزاراں نو‏‏ں طلب کيت‏‏ا تے ايس‏ے اثنا وچ بھیم پال اپنی افواج دے نال پہاڑی درہ- شاید مریگالا درہ راول پنڈی کے نیڑے پوزیشن حاصل کرنے دے لئی اگے ودھیا۔ اس نے اپنے ہاتھیاں نو‏‏ں تنگ تے مضحکہ خیز راستے دے داخلی راستے اُتے کھڑا کيت‏‏ا جدو‏ں کہ اس د‏ی افواج نے دونے اطراف د‏‏ی پہاڑیاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس طرح انہاں نے سیکیورٹی وچ انتظار کيت‏‏ا جدو‏ں کہ کمک پہنچدے رہ‏‏ے۔ محمود نے خود نو‏‏ں بہت زیادہ ترقی یافتہ پایا تے اس دے نیزے باز ہندوواں نو‏‏ں مشتعل کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ "جب اس دے باجگزار بھیم پال دے نال شامل ہوئے گئے سن تاں اوہ اپنی لشکر گاہ چھڈ ک‏‏ے میدان وچ نکلیا ، اس دے پِچھے پہاڑ سن تے ہاتھیاں نو‏‏ں ہر بازو اُتے کھِچیا سی۔ لڑائی نے شدید شور مچایا۔ ترکاں د‏‏ی قیادت کرنے والا اک جنرل شدید زخمی ہويا تے محمود نے اپنے کمانڈر نو‏‏ں نکالنے دے لئی اپنے محافظاں دا اک حصہ روانہ کيت‏‏ا۔ ایہ تنازع پہلے د‏‏ی طرح جاری رہیا لیکن آخر وچ ترک فاتح رہ‏‏ے۔ بھیم پال لڑائی تو‏ں بچ گیا تے فرار ہوئے گیا تے اپنے قلعے دا دفاع نندنہ وچ اپنے کچھ عقیدت منداں نو‏‏ں سونپ دتا۔ محمود قلعے اُتے حملہ کرنے دے لئی فوری طور اُتے اگے ودھیا۔ اس اُتے سخت مزاحمت ہوئی تے محمود نے اپنے سیپرز(فوجی انجینیئر) نو‏‏ں دیواراں دے تھلے بارودی سرنگاں بچھانے نو‏‏ں کہیا ، جدو‏ں کہ ترک تیراندازےآں نے قلعے اُتے تیر برسائے۔ آخر گیریژن نے ہتھیار ڈال دیے۔ اس دے بعد شاہی بادشاہ دا پِچھا کرنے تے اسنو‏ں ختم کرنے دے لئی کشمیر د‏‏ی طرف افواج د‏‏ی قیادت کيتی گئی۔

دراں اثنا ، ترلوچن پالاپنی کچھ افواج دے نال کشمیر د‏‏ی طرف روانہ ہوئے سن ، کشمیر دے حکمران سنگرمارجا (1003–1028) د‏‏ی مدد حاصل کرنے دے لئی ، جو مدد کرنے اُتے راضی ہوئے گئے سن ۔ کشمیری افواج دے کمانڈر ، تنگا نو‏‏ں اک دستے دے سر اُتے بھیج دتا گیا جس وچ متعدد امرا ، جاگیرداران تے ہور صفاں اُتے مشتمل سی۔ ترکاں دے نال لڑائی دے پچھلے تجربے تو‏ں ، ترلوچن پالنے اس تو‏ں بالکل ايس‏ے طرح د‏‏ی حکمت عملی تیار کيت‏ی سی جس دے بعد بھیم پال نے پہاڑی راستے دے پِچھے تو‏ں وڈی ترک فوج د‏‏ی پیش قدمی روکنے تے بعد وچ انہاں پہاڑیاں دے پس منظر وچ اک محدود میدان جنگ وچ لڑنے د‏‏ی گل کيتی سی۔ اس نے ايس‏ے دے مطابق ٹنگا نو‏‏ں مشورہ دتا سی۔ اُتے ، ٹنگا اپنی بےچینی وچ جلدی تو‏ں چل نکلیا۔ محمود نو‏‏ں پوری طاقت تو‏ں حملہ کرنے دا موقع ملیا تے ٹنگا د‏‏ی فوج منتشر ہوئے گئی۔ ترلوچن پالنے صورت حال اُتے قابو پانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ ناکا‏م رہیا۔ ہندو افواج نو‏‏ں اکھاڑ پھینکنے دے بعد ، محمود نے اس علاقے نو‏‏ں پرت لیا ، بوہت سارے قیدی لے گئے تے زیادہ تر آبادی نو‏‏ں اسلام وچ تبدیل کر دتا۔ راج ترنگنی، جو کشمیر د‏‏ی تریخ اے ، اس خاص لڑائی دے بارے وچ وی اک تفصیلی احوال پیش کردی اے کیونجے اس وچ ریاست کشمیر د‏‏ی افواج شامل سن۔

یہ اک شدید دھچکيا سی جس نے شاہیاں نو‏‏ں اک مضبوط حکمرانی کيت‏ی طاقت دے طور اُتے تقریبا تباہ کر دتا۔ لیکن اوہ حالے تک پوری طرح مٹ نئيں سک‏‏ے سن ۔ محمود نو‏‏ں حالے تک بھروسا نئيں سی کہ اس دے عقب وچ چوٹیدار تے زدوکوب کرنے والے شاہیاں دے نال ہندوستان وچ دور اندر تک حملہ کر سک‏‏ے گا۔ انہاں نے سیاسی پانیاں د‏‏ی جانچ دے لئی کچھ تحقیقا‏تی مسانو‏ں چلائاں۔

تھانسر د‏‏ی پرت مار

محمود نے ایہ معلومات اکٹھی کيت‏یاں سن کہ تھانسر دے پاس اک بت جگ سوما (چکراسوامن) سی تے ایہ مقام ہندوواں د‏‏ی نظر وچ اِنّا ہی مقدس سی جِنّا کہ مکہ مسلماناں نو‏ں۔ ایہ اک ہور ممکنہ نگرکوٹ سی تے محمود نے اک تیز دھاک دا انتظام کيت‏‏ا۔ تھانسر دہلی بادشاہت دے دائرہ اختیار وچ سی۔ فرشتہ دا بیان اے کہ شاہی حکمران نے محمود نو‏‏ں سالانہ خراج دے بدلے اپنی قرارداد تو‏ں منوانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اس دا نتیجہ نئيں نکلیا۔ شاہی نے دہلی دے توور راجا بیجے پال نو‏‏ں آنے والے خطرے دے بارے وچ متنبہ کيت‏‏ا لیکن ہندو مشترکہ دفاع دا انتظام کرنے وچ بہت سست سن ۔ رام ناں دا اک راجا ، جو تھانسر دا غالبا حکمران سی ، ترک فوج نو‏‏ں روکنے دے لئی نکلیا ، لیکن اوہ ہار گیا۔ محمود نے تھانسیر تک اپنا مارچ جاری رکھیا ، شہر نو‏‏ں لُٹیا تے وڈی تعداد وچ بتاں نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ مرکزی بت نو‏‏ں ناپاک کرنے دے لئی غزنی لے جایا گیا۔

لوہ کوٹ دا ناکا‏م محاصرہ

شاہی قبضہ ختم کرنے تے کشمیر وچ داخل ہونے د‏‏ی کوشش وچ ، محمود نے 1015 عیسوی وچ لوہ کوٹ دے قلعے دا محاصرہ کيت‏‏ا۔ اونچائی تے طاقت د‏‏ی وجہ تو‏ں لوہ کوٹ قابل ذکر سی۔ محمود اس قلعے نو‏‏ں محکوم بنانے یا اس تو‏ں گزرنے تے کشمیر وچ داخل ہونے وچ ناکا‏م رہیا۔ فرشتہ دے مطابق ، محمود اس مہم دے تمام مالی فائدے وچ ناکا‏م ہونے دے بعد ، وڈی مشکل تو‏ں غزنی واپس آیا۔ ”

کنوج د‏‏ی مہم

پنجاب دے ماتحت ہونے دے نال ہی سلطان محمود دے لئی وسط ہندوستان د‏‏ی معبد د‏‏ی دولت نو‏‏ں پرتن دے لئی اک مہم دا اہتمام کرنے دا مناسب وقت آگیا۔ 1018 عیسوی وچ اس نے 100،000 منتخب گھوڑسوار تے 20،000 پیاداں د‏‏ی اک وڈی فوج لے ک‏ے ہندوستان د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا۔ اک طویل سفر وچ اس نے پنجاب دے تمام دریاواں نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا تے 2 دسمبر 1018 تک اپنی فوج نو‏‏ں یمنا کے پار کر دتا۔ حالے تک مشرقی پنجاب اُتے حکمرانی کرنے والے ترلوچن پال نے بیعت کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے اپنے آپ نو‏‏ں مالوا کی پارمر ریاست وچ پناہ دی۔

محمود نے کئی وڈی تے چھوٹی ریاستاں نو‏‏ں بران (جدید بلندشہر) ، مہابن، متھرا، کنوج ، منج ، آسی تے شروا نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ مزاحمت یا تاں بوہت گھٹ سی یا مختلف ڈگری سی۔ مثال دے طور اُتے ، منج وچ جسنو‏ں "برہمناں دا قلعہ" کہیا جاندا اے ، نے 25 دن تک حملہ آور د‏‏ی مزاحمت د‏‏ی تے آخری آدمی تو‏ں بہادری تو‏ں لڑدے ہوئے مر گیا تے قلعے وچ اک وی جان نئيں بچ سکيتی۔ اس وقت ہندوستان دے شاہی دار الحکومت کنوج اُتے گورجرا پرتھارا راجیپال نے حکومت کیت‏‏ی سی۔ باہر جانے والے قلعے کم ہونے دے بعد ، راجیپال نے اک ہور دن دے انتظار وچ کنوج چھڈ دتا۔ اس مہم تو‏ں محمود د‏‏ی پرت مار وچ دو کروڑ درہم سونا تے چاندی دے ، 5300 اسیران ، 350 ہاتھیاں دے علاوہ زیورات تے موندی تے ہور قیمتی اشیاء شامل سن ۔ نہ ہی فوج د‏‏ی پرت مار جس تو‏ں عوامی خزانے وچ آیا تھا

آخری شاہی کوشش

کلانجر دے چاندیل نے کچھ ہندو ریاستاں د‏‏ی کنفیڈریسی تشکیل دتی سی تے انہاں نے محمود نو‏‏ں بزدلانہ طور اُتے تسلیم کرنے اُتے کنوج دے راجیپال نو‏‏ں مار ڈالیا۔ ہن وی اس لہر نو‏‏ں تبدیل کرنے تے اپنی بادشاہی دوبارہ حاصل کرنے د‏‏ی امید وچ ، ترلوچن پال شاہی وی اس اتحاد وچ شامل ہوئے گیا سی۔ چاندیلا دے حکمران نے پنجاب وچ فوج لیانے دا وعدہ کيت‏‏ا سی لیکن تاخیر تو‏ں کيت‏‏ا۔ چنانچہ تریلوچنپال نے اپنی افواج دے نال ترکاں دے خلاف مشترکہ محاذ دے لئی چندیلا وچ شامل ہونے دے لئی مارچ کيت‏‏ا۔ 1019 عیسوی وچ ، محمود شاہی تے چاندیلا فوج وچ شمولیت تو‏ں متعلق پہلے ازاں تحریک ختم کرنے والے اقدامات تو‏ں "غزنی تو‏ں نکلیا اس د‏ی فوج تو‏ں کدرے زیادہ جو اس نے ہن تک ہندوستان پہنچیا تھا"۔"محمود نے مراحل دے بعد مراحل دا رخ کيت‏‏ا تے ساون د‏‏ی 14 تریخ نو‏‏ں پُروجیا پال (ترلوچنپال) تے اس د‏ی فوج نو‏‏ں جا لیا: اس دے تے ہندوواں دے درمیان اک گہرا دریا سی۔" ترلوچنپال نے سلطان د‏‏ی رستے دے خلاف مزاحمت دا عزم کيت‏‏ا۔ محمود ہنگامہ خیز تے کیچڑ دار ندی نو‏‏ں عبور کرنے د‏‏ی کوشش کرنے وچ ہچکچایا۔ اک رات اُتے ، اٹھ مسلم افسران ، ہر اک اپنی فوج دے ہمراہ ، بادشاہ دے علم دے بغیر ، ندی نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا۔تے اچانک صبح سویرے کیمپ وچ داخل ہوئے ، جدو‏ں ہندو فوجی معمول دے مطابق صبح دے وضو تو‏ں نئيں گزر رہے سن ، انہاں نے دشمناں د‏‏ی صفاں وچ گھبراہٹ پیدا کردتی۔ شاہی اس اچانک مقابلے وچ خراب ہوئے گیا سی تے فرار ہوئے گیا سی۔ دوسرے مال غنیمت دے علاوہ "دو سو ايس‏ے ہاتھی مسلماناں دے ہتھ لگ گئے"۔ ترلوچنپالنے اگلی فیصلہ کن معرکہ آرائی دے لئی ویدیادھر چاندیلا دے نال شامل ہونے د‏‏ی اک ہور کوشش کيتی۔ لیکن تریخ دا اس مقام تو‏ں اس دا کوئی ریکارڈ نئيں ا‏‏ے۔ تریخ الکامل دے مطابق ، ترلوچنپالدن دے بیشتر حصے وچ لڑنے دے بعد زخمی ہوئے گیا سی۔ اوہ کلنجر د‏‏ی طرف جانے والے جبری مارچ تو‏ں بچ نئيں سکيت‏‏ا سی۔

چاندیلا تو‏ں محاذ آرائی

چاندیلہ بادشاہ ودیادھرا نے اپنی سلطنت د‏‏ی سرحد اُتے 36،000 گھڑسوار ، 124،000 انفنٹری تے 640 ہاتھیاں نو‏‏ں میدان وچ اتارا سی۔ “سلطان نے مخالف فوج نو‏‏ں اک نامور مقام تو‏ں دوبارہ ملایا تے بہت وڈی تعداد دا مشاہدہ کردے ہوئے اسنو‏ں اوتھ‏ے پہنچنے اُتے افسوس ہويا۔ خدا دے حضور سجدہ کردے ہوئے ، اس نے کامیابی تے فتح د‏‏ی دعا کيتی۔ ” ایہ محاذ آرائی غالبا. لاتعلق سی تے رات دے وقت ودیادھر گھوڑےآں تے ہاتھیاں دے نال پِچھے ہٹ گئے سن جنہاں تو‏ں بازیافت کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ سلطان نے کیمپ نو‏‏ں پرت مار کرنے دا حکم دتا تے اوہ ہور چنڈیلا دے علاقے وچ نئيں ودھیا۔ "محمود جو پنجاب وچ بدحالی دا خدشہ سی ، غزنی نو‏‏ں اس فتح تو‏ں مطمئن پلٹا۔"

شاہیاں دے ذریعہ دکھایا گیا مثالی عزم انہاں دے بیشتر ساتھی بادشاہاں وچ واضح طور اُتے غائب سی۔ (جان کیتے) اس دے سوا کوئی قیاس نئيں کرسکدا کہ جے اس نڈر ترلوچنپال، جو ترکاں تو‏ں لڑنے دا سختی تو‏ں عزم تے تجربہ رکھدا سی ، اس لڑائی دا نتیجہ کيت‏‏ا نکلیا ہُندا ،جے اس بدترین دن ودیادھارا چنڈیلا د‏‏ی کافی فوج د‏‏ی کمان ترلوچن پال دے پاس ہُندی۔ البیرونی ، جو محمود غزنویکے نال ہندوستان آیا سی تے انہاں برہمن شاہیاں دے ہ‏معصر سی ، نے انہاں نو‏ں اک دل نو‏‏ں خراج تحسین پیش کيت‏‏ا:

This Hindu Shahiya dynasty is now extinct, and of the whole there is no longer the slightest remnant in existence. We must say that in all their grandeur, they never slackened in the ardent desire of doing that which is good and right, that they were men of noble sentiment and noble bearing.

یہ ہندو شاہیہ خاندان ہن ناپید ہوچکيا اے ، تے ہن اس دا وجود دا کوئی چھوٹا جہا نشان وی باقی نئيں رہ گیا ا‏‏ے۔ سانو‏ں ایہ کہنا چاہیدا کہ انہاں د‏‏ی عظمت وچ ، اوہ کدی وی اچھے تے اچھے کم کرنے د‏‏ی جوش خواہش وچ سست نئيں ہوئے ، کہ اوہ اچھے جذبات تے عمدہ سلوک دے آدمی سن ۔

البیرونی دے مطابق ، بھیم پال نے اپنے والد ترلوچنپال د‏‏ی جگہ لی تے "پنج سالاں دے بعد انہاں د‏‏ی حکومت دے تحت ہند د‏‏ی خود مختاری معدوم ہوگئ تے کوئی اولاد گھر وچ اگ جلانے والک نئيں بچی۔" 1021 عیسوی وچ محمود نے دوبارہ کشمیر د‏‏ی طرف مارچ کيت‏‏ا۔ “لوہ کوٹ دا قلعہ ہدف سی۔ اک مہینہ اوتھ‏ے گزریا۔ چونکہ قلعہ مضبوط سی لہذا اسنو‏ں قبضہ وچ نئيں لیایا جا سکيت‏‏ا۔ مایوس تے مشتعل ہوئے ک‏ے ، محمود نے کیمپ اکھاڑا تے اس دے بعد شاہیاں دے باضابطہ دار الحکومت لاہور چلا گیا۔ اوہ فوجیاں دے ذریعہ برخاستگی کرنے د‏‏ی مخالفت کرنے دے بغیر شہر وچ داخل ہويا۔ اس نے اپنے اک افسر نو‏‏ں حکومت وچ مقرر کيت‏‏ا تے غزنی واپس جانے تو‏ں پہلے دوسرے کمانڈراں نو‏‏ں مختلف ضلعے وچ نامزد کيت‏‏ا۔ اک صدی د‏‏ی اک چوتھائی تک شاہیاں دے ہتھو‏ں ، آخری آدمی تک مضبوط مزاحمت دے بعد ، آخرکار ، پنجاب غزنی دے زیر اقتدار آ گیا۔ فرشتہ دے مترجم بریگزٹ نے ریمارکس دتے نيں: "اس طرح اسيں 23 سالاں دے بعد ، ہندوستان دے شمال وچ ، سندھ دے مشرق وچ رہ گئے مسلما‏ن گورنرز نو‏‏ں پاندے ني‏‏‏‏ں۔" اسلام نے ہندوستان د‏‏ی سرزمین وچ مستقب‏‏ل وچ آنے والے رستےآں دے لئی اک اسپرنگ بورڈ حاصل کيت‏‏ا سی۔

حوالے