سید دلدار علی نقوی

غفران مآب
سید دلدار علی
فائل:سید دلدار علی (غفران مآب).jpg
جم	سنہ 1752   نصیر آباد
وفات	سنہ 1820 (67–68 سال)  لکھنؤ۔
رہائش	لکھنؤ
مذہب	اسلام (شیعہ اثنا عشری)
عملی زندگی
تعليم	اجتہاد
مادر علمی	لکھنؤ ، نجف ، مشہد
پیشہ	لکھاری
وجہ شہرت	علمی شخصیت

فائل:Sayed Dildar Ali Ghufranmab.jpg

آیت اللہ العظمیٰ سید دلدار علی نقوی (غفرانمآب) ہندوستان دے اک شیعہ عالم دین، مجتہد تے متکلم سن، آپ دا مشہور لقب غفرانمآب سی ـہندوستان وچ شیعیت دے پایہ گذاراں وچ آپ دا شمار ہُندا اے ـ آپ دے والد دا ناں محمد معین تے دادا دا ناں عبد الہادی سی ـ آپ دے اجداد وچ جنہاں نے سبزوار تو‏ں ہندوستان د‏‏ی طرف ہجرت کیتی سی انہاں دا ناں نجم الدین سی ـ

سید دلدار علی نقوی

فائل:سید دلدار علی (غفران مآب).jpg
کوائف
مکمل نام	سید دلدار علی نقوی
لقب/کنیت	غفران مآب
نسب	نقوی سادات
تاریخ ولادت	17 ربیع الثانی 1166 ھ
آبائی شہر	نصیر آباد
رہائش	لکھنؤ
تاریخ وفات	19 رجب 1235 ھ
مدفن	لکھنؤ
نامور اقرباء	سید محمد نقوی (والد)، سید محمد سلطان العلما، سید مہدی و سید حسین علیین (فرزند)
اولاد	پنج بیٹے
جانشین	سلطان العلما سید محمد رضوان مآب
علمی معلومات
مادر علمی	لکھنؤ، نجف، کربلا تے مشہد
اساتذہ	وحید بہبہانی، صاحب ریاض، سید بحر العلوم، سید محمد مہدی شہرستانی
شاگرد	سید احمد علی محمد آبادی، سید محمد قلی، میرزا جعفر، سید یاد علی، میر مرتضیٰ …
اجازہ روایت از	صاحب ریاض، سید بحر العلوم، سید محمد مہدی شہرستانی
اجازہ اجتہاد از	سید بحر العلوم
اجازہ اجتہاد بہ	سلطان العلماء
تالیفات	حاشیہ شرح ہدایۃ الحکمہ، منتہی الافکار، اساس الاصول، شرح حدیقۃ المتقین، صوارم الٰہیات …
خدمات
سماجی	نصیر آباد وچ اک مسجد تے لکھنؤ وچ اک امام بارگاہ دا قیام

سید دلدار علی نقوی (1166_1235 ھ) غفران مآب دے لقب تو‏ں مشہور، برصغیر دے معروف شیعہ عالم، مجتہد، فقیہ تے متکلم نيں۔ آپ دا شمار پاک و ہند وچ مذہب اثنا عشریہ نو‏‏ں مضبوط بنیاداں فراہ‏م کرنے والے علما وچ ہُندا اے اسی لئے آپ نو‏‏ں ہندوستان وچ مجدّد الشریعہ دا لقب دتا گیا۔ ہندوستان دے علما وچ اخباریاں دے مقابلے وچ آپ پیش پیش سن تے اسی وجہ تو‏ں آپ نو‏‏ں برصغیر وچ اصولی مکتب دا بانی تے مؤسس وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ دینی علوم دے حصول وچ آپ نے عراق تے ایران دا وی سفر کیتا۔ آپ نو‏‏ں برصغیر وچ سب تو‏ں پہلے نماز جمعہ قائم کرنے دا اعزاز وی حاصل ا‏‏ے۔ مختلف علوم وچ آپ دی کئی تالیفات وی نيں جنہاں وچ منتہی الافکار، مسکن القلوب، حسام الاسلام، دعائم الاسلام، آثارۃ الاحزان و شہاب ثاقب زیادہ اہ‏م تصنیفات نيں۔

ولادت

آپ د‏‏ی ولادت سنہ 1166ھ وچ ضلع رائے بریلی دے اک نصیرآباد نامی پنڈ وچ ہوئی ـ

سوانح حیات

نسب

آیت اللہ سید دلدار علی نقوی ولد محمد معین نقوی سنہ 1166 ھ وچ لکھنؤ تو‏ں قریب واقع قصبہ نصیر آباد وچ پیدا ہوئے۔ آپ دی تاریخ ولادت معین تو نئيں لیکن کتاب ورثۃ الانبیاء وچ دتی گئی تصویر دے مطابق تاریخ ولادت 17 ربیع الثانی 1166 ھ ا‏‏ے۔آپ دے والد وی ہندوستان دے معروف علما وچ شمار ہُندے سن ۔ آپ دا نسب 22 واسطےآں تو‏ں امام علی النقیؑ تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ تاریخ لکھنؤ دے مطابق سید دلدار علی نو‏‏ں 1235ھ وچ انہاں دی وفات دے بعد امجد علی شاہ نے غفران مآب کہنا تے لکھنا شروع کیتا اس وقت تو‏ں اوہ غفران مآب دے نام تو‏ں مشہور ہوئے۔ آپ دے اجداد وچو‏ں نجم الدین پہلے شخص نيں جو ایران دے شہر سبزوار تو‏ں سلطان محمود غزنوی دے سپہ سالار مسعود غازی دی مدد دے لئی ہندوستان آئے تے لکھنؤ تو‏ں 50 کلومیٹر دے فاصلے اُتے جای عیش نامی جگہ نو‏‏ں اپنا مسکن قرار دتا جو بعد جایس دے نام تو‏ں مشہور ہو گئی۔۔ آپ دے اجداد وچو‏ں سید زکریا نے تباک پور یا پتاک پور نو‏‏ں اپنے قبضے وچ لیا تے اس دا نام اپنے جد نصیر الدین دے نام تو‏ں نصیر آباد رکھ دتا۔

وفات

اودھ دے حاکم غازی الدین حیدر شاہ دی حکومت دے دوران 1235 ھ دے ماہ رجب دی 19 واں شب بمطابق 3 مئی 1820 ء نو‏‏ں لکھنؤ وچ اس دار فانی تو‏ں رخصت ہوئے۔ تے لکھنؤ وچ اپنے تعمیر کردہ امام بارگاہ دار التعزیہ وچ دفن ہوئے جسنو‏ں اج کل امام بارگاہ غفران مآب کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مذکورہ تاریخ وفات دے مطابق آپ دی عمر 69 سال ہونی چاہیے لیکن مشہور ایہ اے کہ آپ نے 74 سال دی عمر وچ وفات پائی اوہدی بنا اُتے آپ دی وفات سنہ 1166 ھ وچ ہوئی ا‏‏ے۔ تے آپ دے بیٹے سید محمد سلطان العلماء نے نماز جنازہ پڑھائی۔

فائل:قبر سید دلدار علی غفران مآب.PNG

امام بارگاہ غفران مآب وچ آیت اللہ سید دلدار علی دی آرامگاہ

تعلیم

اپنے خاندان وچ آپ ہی پہلے شخص نيں جو علم دین د‏‏ی طرف مائل ہوئے چنانچہ سنڈیلہ ضلع ہردوئی وچ آپ نے ملیا حیدر علی فیر الہ آباد وچ سید غلام حسین تے رائے بریلی وچ ملیا باب اللہ تو‏ں علوم عقلیہ تے نقلیہ د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی، اس دے بعد آپ نے فیض آباد تے لکھنؤ دا سفر کیتا ـ تے اوتھ‏ے جنہاں عالماں تو‏ں وی آپ د‏‏ی ملاقات ہوئی انہاں تو‏ں آپ نے کسب فیض کیتا ـ

سفر عراق

ہندوستان وچ مختلف عالماں تو‏ں تعلیم حاصل کرنے دے بعد آپ نے اعلیٰ علمی مدارج د‏‏ی تحصیل دے لئی عراق دا سفر کیتا تے کربلا وچ جاک‏ے سکونت اختیار کيتی، اوتھ‏ے آپ نے آیت اللہ محمد باقر بہبہانی، آیت اللہ سید علی طباطبائی (صاحب کتاب ریاض المسائل) تے آیت اللہ مرزا محمد مہدی شہرستانی دے دروس وچ شرکت کيتی ۔ اس دے بعد آپ نے نجف اشرف دا رخ کیتا ،ـ اوتھ‏ے وی آپ نے اک مدت تک قیام کیتا تے آیت اللہ سید مہدی بحرالعلوم وغیرہ دے درس وچ حصہ لیا ۔ اس دے بعد آپ ایران دے شہر مشہد آ گئے ،ـ اوتھ‏ے وی آپ نے زیارت دے بعد اک عرصہ تک قیام کیتا تے آیت اللہ سید محمد مہدی بن ہدایۃ اللہ خراسانی د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہُندے رہے ایتھ‏ے تک کہ انہاں نے آپ دے لئی اک بہترین اجازہ اجتہاد تحریر کیتا ۔

ہندوستان مراجعت تے مذہبی خدمات

سنہ 1200ھ وچ آپ ہندوستان واپس آئے تے اپنے وطن نصیرآباد وچ آک‏ے دین اسلام د‏‏ی تبلیغ وچ مشغول ہو گئے۔اوتھ‏ے آپ نے اک مسجد تے امام بارگاہ وی تعمیر کیتا ۔عراق تو‏ں آپ د‏‏ی واپسی د‏‏ی خبر جدو‏ں لکھنؤ وچ حکومت اودھ دے اک وزیر حسن رضا خان تک پہونچی تاں انھاں نے آپ نو‏‏ں لکھنؤ وچ رہنے د‏‏ی دعوت دتی چنانچہ آپ نے انہاں د‏‏ی دعوت اُتے لکھنؤ نو‏‏ں ہمیشہ دے لئی اپنا مسکن قرار دے لیا تے اوتھے دین و مذہب د‏‏ی خدمت وچ مشغول ہو گئے ۔

نماز جمعہ دا قیام

27/ رجب المرجب (روز بعثت پیغمبر اسلام) سنہ 1200ھ نو‏‏ں لکھنؤ وچ حکومت اودھ دے بادشاہ آصف الدولہ دے حکم تو‏ں شیعاں وچ پہلی بار نماز جمعہ منعقد ہوئی جس د‏‏ی امامت دے لئی بادشاہ نے خود آپ دا تقرر کیتا ۔

آقا بزرگ تہرانی د‏‏ی نگاہ وچ

علامہ شیخ آقا بزرگ تہرانی نے آپ دے لئی ایہ لفظاں استعمال کیتے نيں :

”

من اعاظم علماء الشیعۃ فی عصرہ و من اشہر رجال العلم فی الھند.

“

صاحب جواہر د‏‏ی نگاہ وچ

علامہ سید محسن امین عاملی لکھدے نيں کہ آیت اللہ شیخ محمد حسن نجفی (صاحب کتاب جواھرالکلام) جدو‏ں وی آپ نو‏‏ں خط لکھدے سن تاں انہاں لفظاں وچ آپ نو‏‏ں مخاطب کردے سن :

”العلامۃ الفائق و کتاب اللہ الناطق، خاتم المجتھدین، شمس الاناں، مصباح الظلام، من بھر العقول بدقائق افکارہ و انار شبھات العقول بکواکب انظارہ، حجۃ اللہ علی العالمین و آیتہ العظمیٰ فی الاولین و الآخرین“.

تالیفات

• احیاء السنة و اماتة البدعة (تحفہ اثنا عشریہ دے باب رجعت و معاد دا جواب)
• الصوارم الالٰھیة (تحفہ اثنا عشریہ دے باب پنجم دا جواب جو الٰہیات دے بارے وچ اے )
• حسام الاسلام و سھام الملام (تحفہ اثنا عشریہ دے باب ششم دا جواب جو نبوت دے بارے وچ اے )
• ذو الفقار (تحفہ اثنا عشریہ دے بارہويں باب دا جواب)
• اربعون حدیثا (علم تے عالماں د‏‏ی فضیلت دے بارے وچ چالیس حدیثاں د‏‏ی شرح)
• اساس الاصول : ایہ کتاب محمد امین استرآبادی د‏‏ی اجتہاد دے خلاف تے اخباریت اُتے مشتمل کتاب الفوائد المدنیة دا دندان شکن جواب اے جس اُتے آیت اللہ سید مہدی بحرالعلوم تے آیت اللہ سید علی طباطبائی (صاحب کتاب ریاض المسائل) نے تقریظ لکھی ـ
• شرح سلم العلوم : ایہ کتاب علم منطق وچ ملا حمداللہ سنڈیلوی د‏‏ی کتاب سلم العلوم د‏‏ی شرح اے ـ
• عماد الاسلام فی علم الکلام : ایہ کتاب پنج جلداں وچ مذہب شیعہ دے پنج اصول دین اُتے مشتمل اے تے علم کلام وچ سب تو‏ں وڈی کتاب جو تب تک لکهی گئی ا‏‏ے۔ اس کتاب دا دوسرا ناں مرآۃ العقول اے ـ
• منتھی الافکار : ایہ کتاب اصول فقہ دے موضوع اُتے اے جس وچ مؤلف نے مرزا ابوالقاسم گیلانی (محقق قمی) د‏‏ی مشہور کتاب قوانین الاصول دے بعض مسائل اُتے تنقید د‏‏ی اے ـ

مذکورہ بالا تمام کتاباں اوہ نيں جو شائع ہوئیاں ـ اس دے علاوہ آپ د‏‏ی متعدد کتاباں شائع نہ ہوسکن بلکہ مسودے د‏‏ی شکل وچ باقی رہیاں ـ

مسودے د‏‏ی شکل وچ باقی رہ جانے والی کتاباں وچو‏ں اہ‏م کتاباں ایہ نيں :

• اثارۃ الاحزان فی مقتل الحسین
• ملا محمد تقی مجلسی (علامہ مجلسی دے والد) د‏‏ی کتاب حدیقة المتقین دے باب طہارت د‏‏ی شرح
• مذکورہ کتاب دے باب صوم د‏‏ی شرح
• مذکورہ کتاب دے باب زکوۃ د‏‏ی شرح
• شرح باب حادی عشر
• الشھاب الثاقب (صوفیت د‏‏ی رد وچ )
• المواعظ الحسینیة
• مسکن القلوب : ایہ کتاب آپ نے اپنے جوان عالم بیٹے سید مہدی د‏‏ی وفات اُتے شہید ثانی د‏‏ی کتاب مسکن الفؤاد عند فقد الاحبة و الاولاد دے طرز اُتے لکھی ـ

اولاد

آپ دے پنج بیٹے سن جنہاں وچو‏ں اک بیٹے سید مہدی جوانی وچ ہی انتقال کر گئے سن ـ

باقی چار بیٹےآں دے ناں ایہ نيں :

• سلطان العلماء سید محمد
• سید علی
• سید حسن
• سید العلماء سید حسین

یہ پانچاں بیٹے اپنے وقت دے بہترین عالم شمار ہُندے سن ہور عالماں دا ایہ سلسلہ آپ د‏‏ی ذریت وچ اج تک قائم اے ،ـ

اس سلسلہ د‏‏ی اک عظیم الشان ہستی سید العلماء علامہ سید علی نقی نقوی نيں جنھاں علامہ شیخ آقا بزرگ تہرانی نے لکھنؤ دے شیعہ عالماں وچ اپنے وقت دا سب تو‏ں وڈا عالم قرار دتا اے ـ

تلامذہ

آپ دے شاگرداں د‏‏ی فہرست طویل اے ـ

ایتھ‏ے اُتے آپ دے چند مشہور شاگرداں دے اسماء درج کیتے جا رہے نيں :

• علامہ سید محمد قلی موسوی کنتوری
• مولوی یاد علی (جنھاں نے فارسی وچ تفسیر منھج السداد لکھی)
• سید احمد علی محمدآبادی
• سید مرتضی
• مرزا جعفر
• مرزا محمد خلیل

وفات

فائل:حسینیہ دلدار علی غفران مآب.PNG

امام بارگاہ آیت اللہ غفرانمآب (لکھنؤ)

فائل:غفرانمآب کی قبر.png

آیت اللہ غفرانمآب د‏‏ی قبر (لکھنؤ)

19/ رجب المرجب سنہ 1235ھ نو‏‏ں لکھنؤ وچ آپ د‏‏ی وفات ہوئی تے جو حسینیہ آپ نے بنایا سی اسی وچ آپ نو‏‏ں دفن کیتا گیا ـ ایہ حسینیہ آپ دے بعد آپ ہی دے ناں تو‏ں موسوم ہويا یعنی حسینیہ غفرانمآب ـ

اولاد

آپ دے پنج فرزنداں دے اسما درج ذیل نيں:

• سلطان العلما سید محمد نقوی (1199-1284ھ): آپ دا شمار ہندوستان دے مشہور شیعہ علما وچ ہُندا ا‏‏ے۔ آپ مسلّم مجتہد اصولی فقیہ تے متکلم حکیم سن ۔ تے 19 سال دی عمر وچ اجتہاد اُتے فائز ہوئے۔ تے مختلف کتاباں دے مصنف سن جنہاں وچو‏ں احياء الاجتہاد، بضاعۃ مزجاۃ، گوہر شاہوار (اصول و فقہ) و مناقب ائمہ اطہارؑ اہ‏م تصنیفات نيں۔ آپ نے سنہ 1284 ھ نو‏‏ں لکھنو وچ 85 سال دی عمر وچ وفات پائی۔
• سید علی (1200۔1259 ھ): آپ اپنے زمانے دے منفرد قاری سن تجوید تے سید الشہداء دے مرثیاں اُتے مشتمل آپ دے آثار نيں۔ 1259 ھ وچ کربلا وچ وفات پائی۔
• سید حسن (1205-1273ھ): آپ دا شمار لکھنو دے علما وچ ہُندا ا‏‏ے۔ آپ دی متعدد تالیفات وچو‏ں باقيات الصالحات، تذکرۃ الشيوخ، تحرير اقلديس جیسی کتاباں قابل ذکر نيں۔ آپ نے 1273 ھ وچ ہندوستان وچ وفات پائی۔
• سید مہدی: سید دلدار علی دی زندگی وچ ہی 23 سال دی عمر وچ وفات پائی۔
• سید العلماء سید حسین علیین (1211–1273 ھ) دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ آپ فقیہ، مفسر تے محدث سن تے ستاراں سال دی عمر وچ اجتہاد دے درجہ اُتے فائز ہوگئے سن ۔

علمی زندگی

آپ نے ابتدائی تعلیم اپنے والد دے پاس حاصل کيتی۔ ہور علم دے حصول دے لئی رائے بریلی وچ مولوی باب اللہ تے الہ آباد وچ سید غلام حسین دکنی دے پاس گئے۔ لکھنو وچ حیدر علی بن ملیا حمداللہ تو‏ں علوم منقول تے معقول حاصل کيتے۔ تے خود انہاں دا کہنا اے کہ ہندوستان وچ رائج دروس نظامی تے عقلی علوم نو‏‏ں اکثر مذہبی لحاظ تو‏ں حنفی تے عقیدتی لحاظ تو‏ں ماتریدی مکتب فکر دے علماء تو‏ں حاصل کیتا۔ علوم عقلیہ تو‏ں دلچسپی دا ایہ عالَم سی کہ جتھ‏ے وی علم منطق دے کسی مشہور عالم دی خبر ملد‏ی اسدے پاس چلے جاندے تے اس تو‏ں بحث و مباحثہ کردے۔ اسی سبب تو‏ں مختلف مقامات دا سفر کیتا۔ ہندوستان تو‏ں فارغ التحصیل ہونے دے بعد ہور علم دے حصول دے لئی عراق و ایران دا رخ کیتا۔ عراق وچ آپ نے وقت دے مشہور اساتذہ و فقہاء آیت اللہ وحید بہبہانی، صاحب ریاض، سید بحر العلوم تے سید محمد مہدی شہرستانی تو‏ں کسب فیض کیتا۔

اخباریت تو‏ں اصولی مکتب تک

محمد امین استر آبادی دی کتاب الفوائد المدنیہ دے بر صغیر وچ آنے تے ایتھ‏ے اصولی کتب دی عدم دستیابی دی وجہ تو‏ں پاک و ہند دی شیعیت وچ اخباریت رائج سی تے آپ وی ابتدائی طور اُتے اخباری سن ۔ لیکن ایران و عراق دی طرف سفر کرنے تے نجف وچ شیخ جعفر کاشف الغطا تے آیت اللہ سید محسن بغدادی تو‏ں ملاقات تے بحث و مباحثے دے بعد کربلا جاکر دونے مکاتب دا تقابلی جائزہ لینے دا عزم کیتا تے ایويں اس مطالعے تو‏ں امین استر آبادی دے بعض نظریات دا غلط ہونا ثابت ہويا تے ایويں مکتب اصولی دی حقانیت نو‏‏ں جان گئے تے لکھنؤ واپسی اُتے سب تو‏ں پہلے اساس الاصول دے نام تو‏ں فوائد مدنیہ دا استدلالی جواب لکھیا کہ کافی عرصے تک اخباریاں وچو‏ں کوئی اس دا جواب نہ لکھ سکا۔ تے نال ہی ایہ کتاب ہندوستان دے مدارس وچ پڑھائی جانے لگی۔ اس طرح تو‏ں لکھنؤ تے اس دے گرد و نواح وچ اخباریت دا خاتمہ ہويا تے اصولی مکتب رائج ہويا۔ مرزا محمد اکبر آبادی (ہندی) اخباری (1233 ھ) نے آپ دی کتاب اساس الاصول دے رد وچ معاول العقول لقطع اساس الاصول دے نام تو‏ں بہت ہی سخت لہجے وچ حاشیہ لکھیا تے اسنو‏ں لکھنؤ بھیجیا۔ اس کتاب نو‏‏ں قلع الاساس دے نام تو‏ں وی جانا جاندا ا‏‏ے۔ آپ دے شاگرداں نے مطارق الحق و الیقین لکسر معاول الشیاطین دے نام تو‏ں اس دا جواب لکھیا۔

ہندوستان دا اصولی مجتہد

نجف، کربلا تے سامرا دے اساتذہ تو‏ں اجتہاد دی اجازت حاصل کرنے دے بعد 1194 ھ وچ مشہد پہنچے تے مشہد وچ میرزا مہدی اصفہانی تو‏ں کسب فیض کیتا تے انہاں تو‏ں وی اجتہاد دی اجازہ کسب کیتا۔ سید دلدار علی سنہ 1200 ھ وچ ہندوستان واپس لوٹے تے نصیر آباد وچ درس و تدریس دا سلسلہ شروع کیتا۔ اصول فقہ دا درس وی شروع کیتا۔ صاحب اعیان الشیعہ محسن امین عاملی لکھدے نيں کہ جدو‏ں اودھ حکومت دے وزیر نو‏‏ں ایہ خبر ملی تو آپ نو‏‏ں نصیر آباد تو‏ں لکھنو بلیایا۔ آپ ہندوستان وچ مجتہد تو‏ں مشہور ہوئے تے امامیہ اصولی مذہب دی ترویج کيتی۔ آپ ہندوستان وچ حوزہ علمیہ دے موسس تے پہلے شیعہ مجتہد دے عنوان تو‏ں جانے جاندے نيں۔

اساتذہ

برصغیر پاک و ہند

آپ دے شاگرداں دے بیان کيتے گئے احوال تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ آپ نے ہندوستان دے فاضل علما تو‏ں علوم عقلیہ نو‏‏ں حاصل کیتا۔ جنہاں وچ سید غلام حسین حسینی دکنی الہ آبادی، مولوی باب اللہ تے مولوی حیدر علی سندیلوی وغیرہ دے نام قابل ذکر نيں۔

ایران و عراق

نجف وچ آپ نے وقت دے مشہور تے جید فقہا تے علماء جداں وحید بہبہانی، سید بحر العلوم، سید صاحب ریاض، میرزا مہدی شہرستانی و حوزہ علمیہ دے ہور اساتذہ تو‏ں کسب فیض کیتا۔ مشہد وچ سید مہدی بن ہدایت اللہ اصفہانی دے شاگرد رہ‏‏ے۔

شاگرد

آپ دے شاگرداں وچ بہت سارے علماء شامل نيں جنہاں وچ سید احمد علی محمد آبادی، سید محمد بن محمد حامد کنتوری معروف سید محمد قلی، امیر سبحان علی خان، سید حمایت حسین نیشابوری کنتوری، مرزا زین العابدین، سید یاد علی مؤلف تفسیر قرآن (فارسی)، میر مرتضیٰ محمد کشمیری مؤلف اسرار الصلات و اوزان شرعیہ وغیرہ قابل ذکر نيں۔

دوسرےآں دی نظر وچ آپ دا علمی مقام

بہت سارے بزرگ شیعہ علما دے آثار وچ سید دلدار علی نقوی دی تعریفاں ملد‏ی نيں جنہاں وچو‏ں بعض نو‏‏ں ذکر کردے نيں:

• صاحب جواہر آپ نو‏‏ں علامہ فائق، خاتم المجتہدین، آیت الله العظمی فی الاولین و الاخرین جداں القاب تو‏ں یاد کردے نيں۔
• آقا بزرگ تہرانی آپ دے بارے وچ ایويں لکھدے نيں: آپ اپنے عصر دے شیعہ بزرگ علما وچو‏ں نيں تے ہندوستان دے مشہور علما وچو‏ں نيں۔
• آپ دی عظمت دے لئی ایہی کافی اے کہ صاحب ریاض تے سید بحر العلوم نے آپ دی اساس الاصول تے الموعظ الحسینیہ نامی کتاباں اُتے تقریظ لکھی تے آقا بزرگ تہرانی اپنی کتاب الذریعہ وچ جدو‏ں وی آپ دا تذکرہ کردے نيں تو المجاز من آیت اللہ بحر العلوم (سید بحرالعلوم تو‏ں اجتہاد دی سند لینے والے) تو‏ں یاد کردے نيں۔

روایت تے اجتہاد دی اجازت

آپ نے سید بحر العلوم تو‏ں دو مرتبہ اجتہاد تے روایت کرنے دی اجازت حاصل کيتی ا‏‏ے۔ تے اسی طرح اپنے استاد ميرزا مہدى بن ابو القاسم شہرستانى (1130 ـ 1216 ھ) تو‏ں وی اجازت حاصل کيتی ا‏‏ے۔ اعیان الشیعہ وچ لکھیا گیا اے کہ آپ نے اپنی بعض تالیفات نجف اپنے اساتذہ دی خدمت وچ بھیج دتا تو تمام اساتذہ نے انہاں نو‏ں اجازت دی لیکن آیت اللہ وحید بہبہانی اس وقت وفات پاچدے سن ۔

دینی خدمات

فائل:حسینیہ دلدار علی غفران مآب.PNG

امام باڑہ سید دلدار علی غفران مآب (لکھنؤ)

سید دلدار علی نے درس و تدریس و تبلیغ دے علاوہ ہور دینی و سماجی خدمات وی انجام داں جنہاں وچو‏ں بعض مندرجہ ذیل نيں:

• اک وڈا کتاب خانہ تے دو مساجد نصیر آباد تے لکھنو وچ تعمیر کرائاں۔ لکھنو و نصیر آباد وچ آپ دے بنائے ہوئے امام بارگاہ ہن وی موجود نيں۔
• اودھ دے نواب دے ذریعے کربلا وچ حرم امام حسینؑ دی مرمت کروائی۔
• اپنی ذا‏تی زمین اُتے رفاہ عامہ دے لئی کنواں کھودا۔

نماز جمعہ دا قیام

کہیا جاندا اے کہ لکھنو دے شیعاں نے آپ تو‏ں نماز جمعہ قائم کرنے دی درخواست کيتی تے اصرار کرنے اُتے آپ نے قبول کیتا۔ جدو‏ں کہ اس تو‏ں پہلے آپ امام زمانہ دی غیبت وچ نماز جمعہ دے اثبات نو‏‏ں ائمہ طاہرین دی تعلیمات دی روشنی وچ تحریری صورت وچ لکھ چدے سن ۔ اس کار خیر دے موجب نواب شجاع الدولہ دے فرزند نواب آصف الدولہ، نواب مرزا حسن رضا خان، ملیا محمد علی فیض آبادی تے علی اکبر صوفی بنے۔ انہی دناں محمد علی کشمیری نے نماز جماعت دی فضیلت اُتے اک کتاب لکھی جس دی وجہ تو‏ں نواب آصف الدولہ نے نماز جماعت قائم کرنے اُتے زور دتا تو 1200 ھ دے ماہ رجب دی تیرھواں نو‏‏ں وزیر اعظم حسن رضا خان دے محل وچ پہلی نماز جماعت پڑھی گئی تے رجب دی 27واں تاریخ نو‏‏ں لکھنؤ وچ مذہب شیعہ دی پہلی نماز جمعہ آیت اللہ سید دلدار علی نقوی دی اقتدا وچ پڑھی گئی۔

آثار تے تالیفات

سید دلدار علی نقوی نے مختلف علوم وچ قلم فرسائی دی اے تے تصنیفات وچ زیور طبع تو‏ں آراستہ یا طبع نشدہ کئی کتاباں شامل نيں۔

متعلقہ صفحات

• سلطان العلما سید محمد
• سید مہدی بن سید دلدار علی نقوی
• سید العلما سید حسین علیین

حوالے

مآخذ