وکیپیڈیا

شہید ثانی

شہید ثانی
فائل:مسجد شهید ثانی.jpg
ذا‏تی کوائف
مکمل نامزین الدین بن نور الدین علی بن احمد عاملی جُبَعی
لقبشہید ثانی
نسب/قبیلہخاندان سلسلۃ الذہب
مشہور اقاربجمال الدین حسن (صاحب معالم)، سید محمد باقر صدر، سید محمد علی عاملی (صاحب مدارک)
وفات/شہادت955 ھ یا 965 ھ
دینی خدمات
وجۂ شہرتفقیہ، محدث
تالیفاتروضۃ البہیہ(شرح اللمعۃ الدمشقیہ)، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذہان، …


زین الدین بن نور الدین علی بن احمد عاملی جُبَعی معروف شہید ثانی (۹۱۱-۹۵۵ یا ۹۶۵ق) علامہ حلی دی نسل تو‏ں نيں تے دسويں صدی ہجری دے نامور شیعہ علماء تے فقہاء وچ شمار ہُندے نيں۔ اوہ فقہ اسلامی دے عظیم ترین علماء وچو‏ں نيں تے کثیر کتب دے مؤلف نيں۔ الروضۃ البہیہ فی شرح اللمعۃ الدمشقیہ انہاں دی مشہور ترین فقہی کاوش ا‏‏ے۔ اوہ سنہ 965 ہجری وچ جام شہادت نوش کرگئے۔ انھاں نے بوہت سارے علمی سفر کيتے، بوہت سارے اساتذہ تو‏ں فیض حاصل کیتا تے بوہت سارے شاگرداں دی تربیت کيتی۔

ولادت

سودھو

شہید ثانی 13 شوال سنہ 911 ہجری نو‏‏ں لبنان دے شیعہ علاقے جبل عامل دے نواحی پنڈ جُبَع وچ پیدا ہوئے۔[۱]

خاندان

سودھو

شہید ثانی دے خاندان دے تمام افراد شیعہ علماء دے زمرے وچ شمار ہُندے سن حتی کہ انہاں دا خاندان "سلسلۃ الذہب" دے عنوان تو‏ں مشہور ہويا:

تعلیمی مراحل

سودھو

شہید ثانی نے 9 سال دی عمر وچ ناظرہ قرآن تو‏ں فراغت حاصل کيتی تے قرآن نو‏‏ں ختم کیتا تے اس دے بعد حصول تعلیم وچ مصروف ہوئے۔ انہاں دے پہلے استاد انہاں دے والد علی بن احمد عاملی سن جنہاں تاں شہید نے عربی ادب وچ محقق حلی دی کتاب مختصر النافع، شہید اول دی کتاب اللمعۃ الدمشقیہ تے بعض ہور کتاباں پڑھ لاں۔

وہ سنہ 925 ہجری قمری وچ والد دی وفات دے بعد تعلیم جاری رکھنے دی غرض تو‏ں جبل عامل دے پنڈ "میس" چلے گئے تے ارشاد بن عبدالعالی میسی نے جو شہید دے خالو وی سن، اٹھ سال تک انہاں نو‏ں محقق حلی دی کتاب شرائع الاسلام تے علامہ حلی دیاں کتاباں ارشاد الاذہان تے قواعد الاحکم دیاں کتاباں پڑھائاں تے انہاں ساری کتاباں دا موضوع فقہ ا‏‏ے۔

سفر و سیاحت

سودھو

اس عظیم شیعہ عالم نے اپنی زندگی وچ مختلف علاقےآں دی طرف علمی سفر کیتا تے سفر دے دوران بوہت سارے علماء تو‏ں فیض حاصل کیتا۔

انھاں نے جبل عامل دے بعد کرک نوح دا سفر اختیار کیتا تے نحو تے اصول نو‏‏ں سید جعفر کرکی تو‏ں حاصل کیتا تے جبیع وچ تن سال تک قیام دے بعد سنہ 937 ہجری قمری نو‏‏ں دمشق چلے گئے تے حکیم و فلسفی شیخ محمد مکی نو‏‏ں طب تے ہیئت دی بعض کتب پڑھ کر سنائاں تے شیخ احمد جابر دے درس وچ حاضر ہوئے تے قرائت و تجوید دی کتاب شاطبیہ انہاں نو‏ں پڑھ کر سنائی تے تائید حاصل کيتی۔ شہید ثانی نے صحیح مسلم تے صحیح بخاری شمس الدین طولون نو‏‏ں پڑھ کر سنائی۔

انھاں نے سنہ 942 ہجری قمری وچ مصر دی طرف عزیمت دی تے عربی علوم، اصول فقہ، معانی، بیان، عروض، منطق، تفسیر قرآن تے ہور علوم دے حصول دے لئے اوتھ‏ے دے 16 اساتذہ تو‏ں استفادہ کیتا۔

شہید ثانی نے شوال 944 ہجری قمری وچ زیارت خانۂ خدا دی توفیق پائی تے سنہ 646 ہجری قمری وچ عراق جاکر ائمۂ اطہار (ع) دی زيارت دا شرف حاصل کیتا۔ اوہ ہر سفر تو‏ں وطن لوٹ کر اپنے آبائی پنڈ جبع وچ قیام کردے سن ۔

سنہ 948 ہجری قمری نو‏‏ں شہید نے بیت المقدس دا سفر اختیار کیتا تے شیخ شمس الدین بن ابی اللطیف مقدّسی تو‏ں روایت دا اجازت نامہ حاصل کیتا تے اپنے وطن پلٹ کر آئے۔

بعد از اں اوہ روم شرقی دے سفر دی غرض تو‏ں روانہ ہوئے تے سنہ 949 ہجری قمری وچ قسطنطنیہ پہنچے۔ شہید نے اس سفر وچ اپنا رسالہ ـ جو دس علوم دے بارے وچ سی ـ قاضی عسکر محمد بن محمد بن قاضی زادہ رومی دے پاس بھجوایا تے انہاں تو‏ں ملاقات تے علمی مباحثہ کرنے دے بعد، قاضی رومی نے انہاں نو‏ں تجویز دتی کہ اپنی پسند دے کسی وی مدرس‏ے وچ تدریس کراں۔ شہید ثانی نے استخارہ کرنے دے بعد بعلبک دے مدرسہ نوریہ نو‏‏ں تدریس دے لئے منتخب کیتا تے مذکورہ قاضی دی طرف تو‏ں اس مدرس‏ے دا انتظام انہاں نو‏ں سونپ دتا گیا۔

شہید بزرگوار سنہ 953 ہجری قمری وچ ائمۂ اطہار (ع) دے مراقد منورہ دی زیارت دے بعد جبع واپس چلے گئے تے اپنے موطن وچ دائمی قیام دا فیصلہ کیتا تے اوتھ‏ے تدریس تے علمی کتب دی تالیف وچ مصروف ہوئے۔[۴]

مرجعیت

سودھو

شہید ثانی بعلبک وچ سکونت پذیر ہونے دے بعد، اپنی علمی شہرت دے سائے وچ ، علمی مرجعیت دے رتبے اُتے فائز ہوئے تے اس علاقے دے نامی گرامی علماء تے فضلاء دور افتادہ ترین علاقےآں تاں، علمی فیض دے حصول دے لئے انہاں دی طرف رجوع کیتا تے انہاں دی علمی تے اخلاقی برکات تو‏ں بہرہ ور ہوئے۔ انھاں نے اس شہر وچ جامع تدریس دا آغاز کیتا؛ بااں معنی کہ، چونکہ اوہ علمی لحاظ تو‏ں پنجگانہ مذاہب ـ جعفری، حنفی، شافعی، مالکی تے حنبلی ـ تو‏ں پوری آگاہ سن تے انہاں اُتے عبور کامل رکھدے سن چنانچہ اوہ پانچاں مذاہب دے مطابق شاگرداں دی تربیت کردے سن تے اوہ درحقیقت فقہ مقارن تے تقابلی عقائد دی تدریس کردے سن ۔ عام لوگ وی اپنے اپنے مذاہب دے مطابق اپنے استفتائات دا جواب انہاں تو‏ں وصول کردے سن ۔

مشاہیر تے علماء دا کلام

سودھو

شیخ حر عاملی (متوفٰی 1104 ہجری قمری) شہید ثانی دے بارے وچ لکھدے نيں: انہاں دی شخصیت وثوق، علم و فضل تے زہد و پارسائی، عبادت تے پرہیزگاری، تحقیق و مہارت، جلالت قدر تے عظمت شان تے تمام فضائل و کمالات دے لحاظ تاں، اس تو‏ں کنيں زيادہ مشہور اے اس دا ذکر کرنے دی ضرورت پیش آئے تے انہاں دی خوبیاں تے اوصاف حمیدہ اس تو‏ں کنيں زيادہ نيں کہ انہاں نو‏ں شمار کیتا جاسکے تے انہاں دی لکھتاں وی مشہور ہيں۔[۵]

شیعہ عالم رجال جناب تفرشی انہاں دے احوالات بیان کردے ہوئے لکھدے نيں: شہید ثانی مکتب شیعہ دے تابندہ چہراں وچو‏ں چمکتا دمکتا چہرہ تے انہاں دے موثق علماء وچو‏ں نيں۔ انہاں دی محفوظات کثیر تے مکتوبات پاکیزہ نيں۔[۶]

اساتذہ

سودھو
  1. انہاں دے والد علی بن احمد عاملی جبعی، متوفٰی 925 ہجری قمری؛
  2. شیخ علی بن عبد العالی میسی متوفٰی 938 هجری؛
  3. دمشق دے حکیم تے فیلسوف، شیخ محمد بن مکی؛
  4. کرک نوح دے سید حسن بن جعفر کرکی؛
  5. دمشق دے شمس الدین طولون دمشقی حنفی؛
  6. شیخ ابو الحسن بکری؛
  7. بیت المقدس دے شیخ شمس الدین ابو اللطیف مقدسی؛
  8. ملا حسن جرجانی؛
  9. ملا محمد استر آبادی؛
  10. ملا محمد علی گیلانی؛
  11. شہاب الدین بن نجار حنبلی؛
  12. زین الدین حرّی مالکی؛
  13. شیخ ناصر الدین طلاوی کفعمی۔[۷]

شاگرد

سودھو
  1. شہید دے داماد، نور الدین علی بن حسین موسوی عاملی؛
  2. سید علی حسینی جزینی عاملی، المعروف بہ صائغ؛
  3. شیخ بہائی دے والد شیخ حسین عبدالصمد عاملی؛
  4. علی بن زہرہ جبعی؛
  5. سید نورالدین کرکی عاملی؛
  6. بہاء الدین محمد بن علی عودی جزینی، المعروف بہ ابن العودی؛
  7. شیخ محی الدین بن احمد میسی عاملی؛
  8. سید عزالدین حسین بن ابی الحسن عاملی؛
  9. شیخ تاج الدین بن ہلال جزائری۔[۸]

تألیفات

سودھو
  1. روض الجنان فی شرح ارشاد الاذہان؛
  2. مسالک الافہام فی شرح شرائع الاسلام؛
  3. الفوائد العملیہ فی شرح النفلیہ؛
  4. المقاصد العلیہ فی شرح الألفیہ؛
  5. مناسک الحج الکبیر و مناسک الحج الصغیر؛
  6. الروضۃ البہیۃ فی شرح اللمعۃ الدمشقیۃ؛
  7. رسالۃ فی شرح بسملہ؛
  8. حقائق الایمان؛
  9. منظومۃ فی النحو تے اوہدی شرح؛
  10. تمہید القواعد الأصولیہ لتفریع الاحکم الشرعیہ؛
  11. غنیۃ القاصدین فی اصطلاحات المحدثین؛
  12. رسالۃ فی الأدعیہ
  13. رسالۃ فی آداب الجمعہ؛
  14. البدایۃ فی علم الدرایہ تے اوہدی شرح، شہید ثانی اولین شیعہ عالم نيں جنہاں نے درایۃ الحدیث وچ اہ‏م کتاب تالیف کيتی اے ؛[۹]
  15. کتاب فی الأحادیث، ایہ کتاب 1000 احادیث اُتے مشتمل اے جنہاں نو‏ں حسن بن محبوب دی کتاب "مشیخہ" تو‏ں منتخب کیتا گیا اے ؛[۱۰]
  16. منیۃ المرید فی ادب المفید و المستفید، ایہ کتاب تعلیم و تعلم دے آداب اُتے مشتمل اے جو بہت تعلیم و تربیت دے لحاظ تو‏ں بہت مفید اے ؛
  17. مسکّن الفؤاد عند فقد الاحبۃ و الاولاد، ایہ کتاب انھاں نے کئی فرزنداں دی وفات دے بعد اپنی تے دوسرےآں دی تسکین دے لئے تالیف کيتی اے ؛
  18. کشف الریبۃ عن احکم الغیبۃ[۱۱]

شہادت تے شہادت دی کیفیت

سودھو

آپ دی شہادت دے بارے وچ دو روایات نقل ہوئی نيں۔ اک ایہ کہ شہید ثانی نے دو افراد دے درمیان تنازعے وچ اک فریق دے خلاف فیصلہ سنایا تو جس دے ضرر وچ فیصلہ ہويا سی اوہ شخص صیدا دے قاضی دے پاس جاندا اے تے ایہ قاضی روم دے سلطان (سلطان سلیمان) تو‏ں مطالبہ کردا اے کہ شہید نو‏‏ں بدعت ایجاد کرنے تے اہل سنت دے چاراں مذاہب تو‏ں خارج ہونے دی جرم وچ گرفتار کیتا جائے۔ اس روایت نو‏‏ں بعض نے رد کیتا ا‏‏ے۔ حوالےدی لوڑ؟ دوسری روایت ایہ اے کہ بعض اہل سنت سلطان سلیمان دے وزیر اعظم رستم پاشا دے پاس جاکر کہندے نيں کہ شیخ زین الدین (شہید ثانی) اجتہاد دا دعویدار اے تے بہت سارے شیعہ علما آپ دے پاس جاندے نيں تے امامیہ کتاباں انہاں دے پاس پڑھدے نيں تے انہاں دے اس کم دا مقصد شیعہ مذہب دی ترویج تے تبلیغ ا‏‏ے۔ اسی لئی رستم پاشا بعض لوگاں نو‏‏ں آپ دی گرفتاری اُتے مامور کردا اے جدو‏ں کہ اس وقت شہید مکہ وچ سن ۔ ایويں آپ نو‏‏ں مکہ وچ گرفتار کرکے استنبول لے گئے تے تے سرکاری گماشتاں نے انہاں نو‏ں سلطان دے پاس لے جانے دے بجائے خودسرانہ طور اُتے انہاں دا سر تن تو‏ں جدا کیتا تے آپ دا جسم تن دن تک دفن کيتے بغیر رکھیا تے بعد از اں سمندر وچ پھینک دتا۔[۱۲] آپ دی تاریخ شہادت 5 ربیع الاول سنہ 965 ہجری ذکر کيتی گئی ا‏‏ے۔[۱۳]

شہادت دا خواب

سودھو

شیخ بہائی دے والد شیخ حسین بن عبد الصمد حارثی کہندے نيں: اک دن وچ شہید ثانی دے پاس پہنچیا تے آپ نو‏‏ں اپنے آپ وچ گم پایا۔ جدو‏ں اوہدی وجہ پوچھی تو کہیا: برادرا! میرا خیال اے کہ وچ دوسرا شہید ہونگا، کیونکہ خواب وچ سید مرتضی علم الہدی نو‏‏ں دیکھیا انہاں نے اک مجلس دا اہتمام کیتا سی جس وچ شیعہ علما تے دانشور شریک سن ۔ جدو‏ں وچ مجلس وچ پہنچیا تو سید مرتضی اپنی جگہ تو‏ں کھڑے ہوگئے تے مینو‏ں تبریک پیش دی تے حکم دتا کہ وچ شہید اول دے نال بیٹھ جااں۔[۱۴]

باہرلے جوڑ

سودھو

حوالے

سودھو
  1. ↑ امین العاملی، اعیان الشیعہ، ج7، ص143. الاعلام، ج3، ص64۔
  2. ↑ اعیان الشیعہ، ج7، ص144۔
  3. ↑ مفاخر اسلام، ج4، ص484۔
  4. ↑ امین العاملی، اعیان الشیعہ، ج7، ص147 – 152۔
  5. ↑ شیخ حر عاملی، امل الآمل، ج1، ص85۔
  6. ↑ تفرشی، نقد الرجال، ج2، ص292۔
  7. ↑ امین العاملی، اعیان الشیعہ، ج7، ص153 و 154۔
  8. ↑ امین العاملی اوہی ماخذ، ج7، ص154۔
  9. ↑ امین العاملی، اوہی ماخذ، ج7، ص145۔
  10. ↑ حر عاملی، امل الآمل، ج1، ص87۔
  11. ↑ حرم عاملی، امل الآمل، ج1، ص87. آقا بزرگ طہرانی، الذریعہ، ج1، ص193، ج2، ص296، ج3،ص 58، ج4، ص433 و 452، ج5، ص278، ج11، ص126 و 275، ج20، ص378۔
  12. ↑ حر عاملی، امل الآمل، ج1، ص90 و 91۔
  13. ↑ امین العاملی، اعیان الشیعہ، ج7، ص143
  14. ↑ امین، اعیان الشیعہ، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۵۷.

مآخذ

سودھو
  • تہرانی، آقا بزرگ، الذریعہ الی لکھتاں الشیعہ، بیروت، دار الاضواء، 1403 ہجری قمری۔
  • امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعہ، بیروت، دارالتعارف، بی‌ تا.
  • تفرشی، مصطفیٰ بن حسین، نقد الرجال، قم، آل البیت، 1418 ہجری قمری۔
  • حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، بغداد، مکتبہ الاندلس، بی‌ تا.
  • دوانی، علی، مفاخر اسلام.
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=شہید_ثانی&oldid=646842" توں لیا