سلطنت عثمانیہ دا خاتمہ

دوسرا آئینی دور (عثمانی ترک بولی: اکنجی مشروطیت دوری) سلطنت عثمانیہ دی حتمی تحلیل اُتے ختم ہویا۔ اس دور وچ اتحاد و ترقی جمعیتی دی سیاست تے نوجوانان ترک (ترک زبان: جون ترکلر) دا سبب بننے والی تحریک نمایاں ترین نیں ۔ نوجوانان ترک دے انقلاب دا آغاز 3 جولائی 1908ء نوں ہویا تے چھیتی ای تحریک سلطنت بھر وچ پھیل گئی تے نتیجتاً سلطان نوں 1876ء دے آئین دی بحالی دا اعلان تے پارلیمان نوں طلب کرنا پیا۔ آئینی دور وچ 1909ء دے جوابی تاخت تے واقعہ 31 مارچ دے جوابی انقلاب دے دوران رخنہ آیا جس دے نال ای سلطان عبد الحامد ثانی دے دور دا خاتمہ کر دتا گیا تے انہاں جلاوطن کر دتا گیا تے انہاں دی جگہ انہاں دے بھائی محمد پنجم نوں تخت اُتے بٹھایا گیا۔

سلطنت عثمانیہ دی تاریخ
عروج (1299ء – 1453ء)
توسیع (1453ء – 1683ء)
جمود (1683ء – 1827ء)
زوال (1828ء – 1908ء)
خاتمہ (1908ء – 1922ء)
ہور ویکھو:
فتح قسطنطنیہ
دور لالہ
دور تنظیمات
پہلا آئینی دور
دوسرا آئینی دور
یورپ وچ جنگاں
روس دے خلاف جنگاں
مشرق وسطی وچ جنگاں

خارجی محاذ

استنبول دے ضلع سلطان احمد وچ اک عوامی مظاہرہ، 1908ء

نوجوانان ترک دے انقلاب دے دوران سلطنت عثمانیہ دی داخلی صورت حال دا فائدہ اٹھاندے ہوئے 1908ء وچ آسٹریا-ہنگری نے مقبوضہ بوسنیا تے ہرزیگووینا دا باضابطہ الحاق کر دتا۔ آسٹریا-ہنگری نے 1877ء دی روس ترک جنگ تے برلن کانگریس (1878ء) دے بعد اس اُتے قبضہ کیتا سی۔ اطالیہ ترک جنگاں دے دوران سربیا، مونٹی نیگرو، یونان تے بلغاریہ اُتے مشتمل بلقان لیگ نے سلطنت عثمانیہ دے خلاف اعلان جنگ کر دتا جس دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ نوں بلقان جنگ (1912ء-1913ء) دا سامنا کرنا پیتا تے اسنوں جزیرہ نما بلقان دے کئی علاقیاں توں ہتھ دھونا پئے۔ لیبیا تے جزیرہ نما بلقان وچ جنگاں اتحاد و ترقی جمعیتی دا پہلا وڈا امتحان سن۔ اطالیہ ترک جنگاں وچ سلطنت نوں لیبیا توں وی ہتھ دھونا پئے۔ ایہ پہلی جنگ سی جس وچ دنیا وچ پہلی بار میدان جنگ وچ ہوائی جہازاں دا استعمال وی کیتا گیا۔

19 ویں صدی دے آخر وچ قائم ہونے والی بلقان ریاستاں نسلی و قومی بنیاداں اُتے البانیہ، مقدونیہ تے تھریس (تراقیا) دے عثمانی صوباں توں وی اضافی علاقیاں دے حصول دی خواہش مند سن۔ ابتدائی طور اُتے مارچ 1912ء وچ سربیا تے بلغاریہ تے مئی 1912ء وچ یونان تے بلغاریہ دے درمیان معاہدے طے پائے جس وچ روس نے ثالث دا کردار ادا کیتا۔

سرب-بلغاری معاہدے وچ مقدونیہ دی تقسیم دا مطالبہ کیتا گیا سی جو پہلی بلقان جنگ دا سب توں اہم سبب بنیا۔ دوسری بلقان جنگ دے آغاز دا اہم سبب سابق بلقان اتحادیاں وچ نویں حاصل کردہ علاقیاں دی تقسیم اُتے پیدا ہونے والے تنازعے سن جس توں سلطنت عثمانیہ نے بھرپور فائدہ اٹھایا تے تھریس وچ کئی علاقے دوبارہ فتح کر لئے۔ بلقان جنگ دے سیاسی نتیجے 1913ء دے تخت تے تن پاشاؤاں دی حکومت دا سبب بنے۔

جنگ عظیم اول

مصطفٰی کمال اتاترک 1915ء وچ جنگ گیلی پولی دے دوران اک خندق وچ

پہلی جنگ عظیم وچ بغداد ریلوے اُتے جرمن اختیار بین الاقوامی طور اُتے کشیدگی دا اک اہم سی۔ سلطنت عثمانیہ نے پہلی جنگ عظیم دے مشرق وسطٰی میدان وچ حصہ لیا جس دا سبب ترک جرمن اتحاد سی۔ عثمانیاں نے جنگ دے ابتدائی دور وچ دو اہم فتوحات، جنگ گیلی پولی تے محاصرہ کوت، حاصل کیتیاں لیکن اسنوں کئی دھچکے وی پہنچے جداں روس دے خلاف تباہ کن قفقاز مہم۔ 1917ء دے روسی انقلاب نے عثمانیاں نوں شکست دے داغ دھونے تے کھوئے ہوئے علاقے حاصل کرنے دا موقع فراہم کیتا تے عثمانی افواج جنگ دے اختتامی مراحل وچ آذربائیجان دے حصول وچ کامیاب ہو گئیاں لیکن جنگ عظیم دے اختتام اُتے اسنوں انہاں فتوحات توں ہتھ دھونا پئے۔ اس تنازعے وچ پیش آنے والا اک متنازع تے اہم واقعہ صوبہ وان وچ ترک حکام، عثمانی افواج تے کرد جنگجواں دے ہتھوں لکھاں آرمینیائی باشندیاں دا مبینہ قتل عام تے ملک بدری تے اس دے خلاف آرمینیائی باشندیاں دی مزاحمت سی۔ اک مرکزی آرمینیائی مزاحمتی گروہ نے مئی 1915ء وچ آزاد عبوری حکومت دے قیام دا اعلان کر دتا تے عثمانیاں نے اسنوں مشرقی اناطولیہ اُتے جارحیت کرنے والی روسی افواج دا ساتھ دینے دی کوشش سمجھیا۔ 1917ء دے اختتام تک آرمینیائی انقلابی وفاق نے جمہوریہ آرمینیا قائم کر دتی جو آرمینیائی قتل عام توں بچ جانے والے باشنداں اُتے مشتمل سی۔ واضح رہے کہ ترک حکومت آرمینیائی باشندیاں دے قتل عام اُتے یقین نئيں رکھتی۔ مزید تفصیلاں دے لئی دیکھو آرمینیائی قتل عام پہلی جنگ عظیم وچ عثمانیاں دے شکست دے دو اہم وجہاں ایڈمنڈ ایلنبائی دی زیر کمان برطانوی افواج دی اہم اہداف اُتے حملے تے عرب بغاوت سن۔

انہاں وچ عرب بغاوت سلطنت عثمانیہ دی شکست دا سب توں وڈا سبب سمجھی جاندی اے۔ عرب بغاوت دی انہاں مہمات دا آغاز شریف مکہ حسین دی جانب توں برطانیہ دی مدد نال جون 1916ء وچ جنگ مکہ نال تے اس دا اختتام دمشق وچ عثمانیاں دے اسلحہ سُٹ دینے دے نال ہُندا اے۔ مدینہ دے عثمانی کماندار فخری پاشا نے محاصرہ مدینہ وچ ڈھائی سال توں زیادہ عرصے تک زبردست مزاحمت کیتی۔

تقسیم

عثمانی سلطنت دے آخری سلطان محمد ششم دی آمد، 1922ء

جنگ عظیم دے نتیجے وچ سلطنت عثمانیہ وچ تقسیم دا عمل قسطنطنیہ اُتے قبضہ دے 13 دن بعد 30 اکتوبر 1918ء نوں معاہدہ مدروس دے ذریعے شروع ہویا۔ تے بعد ازاں معاہدہ سیورے دے ذریعے مشرق وسطٰی وچ عثمانی مقبوضات نوں برطانیہ تے فرانس دے حوالے کر دتا گیا جدونکہ بحیرہ روم دے ساحلی علاقاں نوں اٹلی، ترک ایجیئن ساحلاں نوں یونان تے آبنائے باسفورس تے بحیرہ مرمرہ نوں بین الاقوامی علاقے دے طور اُتے اتحادی قوتاں دے حوالے کر دتا گیا۔ اس دے نال نال مشرقی اناطولیہ وچ جمہوریہ آرمینیا نوں توسیع دیندے ہوئے ولسونین آرمینیا دی تشکیل کلءی گئی جو آرمینیائی باشندلاں دا قدیم وطن سی پر بعد وچ انہاں علاقیاں وچ ترک تے کرد وی بس گئے۔ برطانیہ نے مشرق وسطٰی دی تقسیم دے لئی انتہائی چالاکی تے عیاری دے نال فرانس دے نال سائیکوس-پیکوٹ نامی خفیہ معاہدہ کیتا۔

استنبول تے ازمیر اُتے قبضہ ترک قومی تحریک دے قیام دا سبب بنی تے مصطفٰی کمال پاشا دی زیر قیادت جنگ آزادی دے آغاز تے جمہوریہ ترکی دے قیام دے اعلان کیتا گیا۔

خلافت عثمانیہ دا خاتمہ

مصطفٰی کمال دی زیر قیادت ترک قومی تحریک نے 23 اپریل 1920ء نوں انقرہ وچ "مجلس کبیر ملی" (ترک زبان: بیوک ملت مجلسی) دے قیام دا اعلان کیتا، جس نے استنبول وچ عثمانی حکومت تے ترکی وچ بیرونی قبضے نوں تسلیم کرنے توں انکار کر دتا۔ ترک انقلابیاں نے عوامی فوج دے ذریعے یونان، اٹلی تے فرانس دی افواج نوں اناطولیہ توں کڈ باہر کیتا۔ معاہدہ سیورے دے نتیجے وچ جو علاقے جمہوریہ آرمینیا نوں مل گئے سن انہاں وی دوبارہ حاصل کیتا تے آبنائے اُتے قابض برطانوی افواج دے لئی خطرہ بن گئی۔ بالآخر ترک انقلابیاں نے آبنائے تے استنبول اُتے قبضہ کر لیا تے یکم نومبر 1922ء نوں سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دا اعلان کر دتا۔ آخری سلطان محمد ششم وحید الدین (1861ء تا 1926ء) 17 نومبر 1922ء نوں ملک چھڈ گئے تے معاہدہ لوزان دے تحت 24 جولائی 1923ء نوں باضابطہ طور اُتے ترک جمہوریہ نوں تسلیم کر لیا گیا۔ چند مہینے بعد 3 مارچ 1924ء نوں خلافت دے خاتمے دا اعلان کر دتا گیا تے سلطان تے انہاں دے اہل خانہ نوں ناپسندیدہ شخصیت قرار دے کے جلاوطن کر دتا گیا۔ 50 سال بعد 1974ء وچ ترک پارلیمان نے سابق شاہی خاندان نوں ترک شہریت عطا کر دے ہوئے وطن واپسی دی اجازت دے دتی۔