سلطنت عثمانیہ دی توسیع
سلطنت عثمانیہ دی تریخ دا ایہ دور دو مختلف ادوار وچ تقسیم کیتا جا سکدا اے: اک 1566ء تک علاقائی، اقتصادی تے ثقافتی نمو دا دور جس دے بعد عسکری و سیاسی جمود دا دور۔
.svg){kind=small} سلطنت عثمانیہ دی تاریخ
|
|---|
| عروج (1299ء – 1453ء) |
| توسیع (1453ء – 1683ء) |
| جمود (1683ء – 1827ء) |
| زوال (1828ء – 1908ء) |
| خاتمہ (1908ء – 1922ء) |
| ہور ویکھو: |
| فتح قسطنطنیہ |
| دور لالہ |
| دور تنظیمات |
| پہلا آئینی دور |
| دوسرا آئینی دور |
| یورپ وچ جنگاں |
| روس دے خلاف جنگاں |
| مشرق وسطی وچ جنگاں |
توسیع تے نقطۂ عروج (1453ء-1566ء)
سودھو1453ء وچ فتح قسطنطنیہ نے جنوب مشرقی یورپ تے بحیرہ روم دے مشرقی علاقیاں وچ سلطنت عثمانیہ دے اک عظیم قوت دے طور اُتے ابھرنے دی بنیاد رکھی تے فیر 1566ء تک یورپ، مشرق وسطٰی تے شمالی افریقہ وچ فتوحات دے اک طویل دور دا آغاز ہویا۔ انہاں فتوحات دا سبب فوج دا معیاری نظم و ضبط تے جدید عسکری قوت سی جس وچ بارود دے استعمال تے مضبوط بحریہ دا کردار بوہت اہم سی۔ ریاست دی معیشت وچ اہم ترین کردار تجارت دا سی کیونجے یورپ تے ایشیا دے درمیان تجارت دے سارے زمینی تے سمندری راستے عثمانی سلطنت توں ہو کے گذردے سن۔
اک دے بعد ہور عظیم سلاطین نے سلطنت دی سرحداں پھیلانے وچ اہم کردار ادا کیتا جنہاں وچ سلیم اول دا ناں نمایاں اے جنہاں نے مشرقی تے جنوبی جانب توجہ دتی تے صفوی سلطنت دے شاہ اسماعیل صفوی نوں جنگ چالدران وچ شکست دتی تے مصر وچ عثمانی حکومت قائم کیتی۔ سلیم دے جانشیں سلیمان عالیشان (1520ء تا 1566ء) نے مغرب وچ سلطنت نوں توسیع کیتی تے 1521ء وچ بلغراد دی فتح دے بعد 1526ء وچ جنگ موہاکز دے ذریعے ہنگری تے ہور وسطی یورپی علاقیاں وچ عثمانیاں دی دھاک بٹھا دتی۔ اس دے بعد انہاں نے 1529ء وچ ویانا دا محاصرہ کیتا لیکن سرد موسم تے شہر دے باسیاں دی زبردست مزاحمت دے باعث ایہ محاصرہ ناکام ہو گیا اس طرح عثمانی طوفان دیاں موجاں ویانا دیاں دیواراں نال ٹکرا کے واپس آ گئیاں تے عثمانی سلطنت دیاں سرحداں وسطی یورپ دے اس شہر توں اگے کدی نہ ودھ سکیاں۔ سلیمان دے ادوار وچ ٹرانسلوانیا، افلاق تے مالدووا سلطنت عثمانیہ دے باجگذار بنے۔ مشرق وچ عثمانیاں نے ایران توں بغداد دوبارہ حاصل کر لیا تے بین النہرین اُتے قبضہ کر کے خلیج فارس تک بحری رسائی حاصل کر لی۔
سلیم تے سلیمان دے ادوار وچ عثمانی بحریہ دنیا دی عظیم ترین بحری قوت بنی جس نے بحیرہ روم دے بیشتر علاقیاں نوں فتح کیتا۔ انہاں فتوحات وچ اہم ترین کردار عثمانی امیر البحر خیر الدین پاشا باربروسا دا رہیا جس نے سلیمان دے دور وچ کئی شاندار عسکری فتوحات حاصل کیتیاں۔ جس وچ اسپین دے خلاف تیونس تے الجزائر دی فتوحات تے سقوط غرناطہ دے بعد اوتھے دے مسلماناں تے یہودیاں دی بحفاظت عثمانی سرزمین تک منتقلی تے 1543ء وچ مقدس رومی سلطنت دے خلاف نیس دی فتح قابل ذکر نیں ۔ 16 ویں صدی وچ مغربی یورپی قوتاں خصوصاً پرتگیزیاں دی خلیج فارس تے بحر ہند وچ ودھدی ہوئی قوت نے عثمانی بحریہ دے لئی شدید مشکلات پیدا کیتیاں۔ عثمانیاں دی جانب توں مشرق تے جنوب دے راستے بند کر دینے دے باعث یورپی قوتاں ایشیا دے لئی نویں راستیاں دی تلاش وچ نکل پئے۔ تے ہند تے چین دے لئی نویں راستے دریافت کیتے۔
بغاوتاں تے احیاء (1566ء-1683ء)
سودھو.jpg)
1566ء وچ سلیمان دا انتقال علاقائی فتوحات دے خاتمے دا نقطۂ آغاز ثابت ہویا۔ مغربی یورپ دی سلطنتاں دا بطور بحری قوت ابھرنا تے یورپ توں ایشیا دے لئی متبادل راستیاں تے "نویں دنیا" (امریکہ) دی دریافت نے عثمانی معیشت نوں زبردست نقصان پہنچایا۔ ایسے نازک وقت وچ جدوں سلطنت عثمانیہ نوں بیدار مغز حکمراناں دی ضرورت سی بدقسمتی نال اسنوں نالائق حکمراناں دے طویل دور نوں سہنا پیا جس نے داخلی و عسکری محاذ اُتے مملکت نوں شدید نقصان پہنچایا۔ انہاں تمام مشکلات دے باوجود 1683ء وچ جنگ ویانا تک سلطنت دی فتوحات دا سلسلہ جاری رہیا پر اس جنگ دے بعد یورپ وچ سلطنت دی توسیع دا مکمل خاتمہ ہو گیا۔
مغربی یورپ دی جانب توں نویں تجارتی راستیاں دی تلاش و دریافت دے علاوہ "نویں دنیا" توں اسپین وچ وڈی مقدار وچ چاندی دی آمد عثمانی سکے دی قدر وچ تیزی نال بے قدری دا باعث بنی۔ سلیم ثانی دے دور وچ صدر اعظم محمد پاشا صوقوللی نے معیشت نوں استحکام بخشنے دے لئی سوئز نہر تے ڈون-وولگا نہر دی تعمیر دے منصوبہ جات پیش کیتے لیکن انہاں اُتے عملدرآمد نہ ہو سکا۔
اسی دور وچ جنوبی یورپ وچ اسپین دے فلپ ثانی دی زیر قیادت کیتھولک قوتاں نے بحیرہ روم وچ عثمانی بحریہ دی قوت نوں نقصان پہنچانے دے لئی گٹھ جوڑ کر لیا۔ 1571ء وچ جنگ لیپانٹو وچ شکست بحیرہ روم وچ سلطنت دی برتری دے فوری خاتمے دا باعث بنی۔ اس لئی متعدد مورخاں نے جنگ لیپانٹو وچ شکست نوں عثمانی سلطنت دے زوال دا اشارہ قرار دتا اے۔ اس طرح 16 ویں صدی دے اختتام تک فتوحات و کامیابیاں دے سنہرے دور دا خاتمہ ہو گیا۔
عثمانیاں دی اک مخصوص مقام اُتے جاکے فتوحات دے رک جانے دی کئی وجوہات نیں اک تے دور قدیم وچ جغرافیائی خصوصیات دے باعث محدودیت جنہاں دی وجہ توں بہار دے ابتدائی دور توں خزاں دے آخری ایام تک دے جنگی موسم وچ عثمانی فوج ویانا توں اگے نئيں جا سکدی سی۔ ہور وجوہات وچ سرحداں دے دونے جانب دو مختلف حریفاں (یورپ وچ آسٹریا تے ایشیا وچ ایران دے صفوی حکمران) دے خلاف بیک وقت جنگ کرنا شامل نیں ۔
اے دے علاوہ فکری، ذہنی و عسکری جمود نے عثمانیاں دے زوال اُتے مہر ثبت کر دتیاں کیونجے عسکری طور اُتے جدید ہتھیاراں دا استعمال ای وسیع پیمانے تے تیزی نال فتوحات دا سبب سی تے مذہبی و دانشور طبقے دے ودھدے ہوئے دقیانوسی خیالات نے یورپیاں دی جدید عسکری ٹیکنالوجی دے مقابلے وچ عثمانیاں نوں کافی پچھے چھڈ دتا۔ ینی چری، جس توں یورپ دیاں ساریاں فوجاں کمپدیاں سن، آرام پسند ہو گئی تے ملک دے سیاسی معاملات وچ مداخلت دے باعث ریاست دی تباہی دا سبب بنی۔
صفویاں توں یریوان (1635ء) تے بغداد (1639ء) کھوہن والے مراد چہارم (1612ء تا 1640ء) اس دور دے واحد حکمران جنہاں نے سیاسی و عسکری طور اُتے سلطنت نوں مضبوط بنایا۔ مراد چہارم ای اوہ آخری سلطان سن جنہاں بذات خود افواج دی قیادت کیتی۔
16 ویں صدی دے اواخر تے 17 ویں صدی دے اوائل وچ جلالی بغاوت (1519ء-1610ء) تے ینی چری بغاوت (1622ء) نے اناطولیہ وچ وڈے پیمانے اُتے لاقانونیت تے فسادات نوں فروغ دتا تے متعدد حکومتاں دے خاتمے دا سبب بنیا۔ اس طرح 17 ویں صدی عثمانیاں دے لئی جمود تے زوال دی صدی رہی۔
1530ء توں 1660ء تک دے دور وچ حرم دی ملکی معاملات وچ مداخلت تے اثرات توں وی قطع نظر نئيں کیتا جا سکدا جس وچ سب توں اہم کردار نوجوان سلطان دیاں ماؤاں دا رہیا۔ اس دور دیاں نمایاں خواتین وچ خرم سلطان، قصم سلطان تے تورخان خادج تے ہور شامل نیں ۔