دوسری چیچن جنگ

روسی-چیچن جنگ1999–2009 (دوسری چیچن جنگ)
بسلسلہ چیچن–روسی تنازع تے بعد سوویت تنازعے
فائل:Chechnya9268.jpg جنوری 2000 وچ روسی توپخانے توں چیچن د‏‏یاں پوزیشناں اُتے گولہ باری کيتی گئی دوبہ یورت پنڈ دے نیڑے
تاریخ وڈی لڑائیاں: 26 اگست 1999 – 31 مئی 2000 Insurgency phase: 1 June 2000 – 16 April 2009 (9 سال، 7 ماہ اور 3 ہفتہ) مقام چیچنیا ، داغستان ، انگوشتیا تے شمالی قفقاز دے کچھ حصے۔ ملک بھر وچ دہشت گردی دے واقعات ، خاص طور اُتے ماسکو تے جنوبی روس وچ ۔ نتیجہ فیصلہ کن روسی فتح روس دے حامی چیچنیا دا قیام نچلی سطح بغاوت 2017 تک جاری رہی سرحدی تبدیلیاں علاقائی سالمیت محفوظ ا‏‏ے۔ چیچن جمہوریہ اشکیریہ ختم کردتی گئی
محارب
روس چیچنیا	چیچن جمہوریہ اشکیریہ (1999–2007) قفقازی محاذ (2005–2007) امارت قفقاز (2007–2009) Mujahideen
کمانڈر اور رہنما
بورس یلسن (Until 31 December 1999) ولادیمیر پیوٹن (After 31 December 1999) Igor Sergeyev Viktor Kazantsev Akhmad Kadyrov ⚔ Alu Alkhanov Full list: Gennady Troshev Vladimir Boldyrev Alexander Baranov Anatoliy Serdyukov Sergei Ivanov Nikolai Patrushev Valentin Korabelnikov Anatoly Kvashnin Yuri Baluyevsky Sergey Abramov Ramzan Kadyrov Mukhu Aliyev Sulim Yamadayev ⚔ Buvadi Dakhiyev ⚔ Said-Magomed Kakiev	Zelimkhan Yandarbiyev ⚔ (assassinated in exile) اسلان مسخادوف ⚔ Abdul Halim Sadulayev ⚔ Dokka Umarov ⚔ Ruslan Gelayev ⚔ Shamil Basayev ⚔ Full list: Khunkar-Pasha Israpilov ⚔ سلمان رادویو ⚔ Akhmed Zakayev Vakha Arsanov ⚔ Akhmed Avtorkhanov ⚔ Arbi Barayev ⚔ Ramzan Akhmadov ⚔ Rizvan Chitigov ⚔ Aslambek Abdulkhadzhiev ⚔ Ruslan Alikhadzhiyev ⚔ Turpal-Ali Atgeriev ⚔ Zelimkhan Akhmadov ⚔ Ilyas Akhmadov Isa Munayev ⚔ Movsar Barayev ⚔ Supyan Abdullayev ⚔ Aslambek Vadalov Khuseyn Gakayev ⚔ Tarkhan Gaziyev Muslim Abu Walid al Shishani Abdul-Malik Mezhidov  ⚔ Rizvan Bachagayev ⚔ Magomed Khatuyev ⚔ Aslanbek Arsayev Aslanbek Ismailov ⚔ Isa Astamirov ⚔ Ali Adayev ⚔ Dalkhan Hozhayev ⚔ Lecha Dudayev ⚔ Lecha Islamov ⚔ Khizir Khachukayev Ruslan Khaykharoyev ⚔ Ramzan Cakayev ⚔ Abusupyan Movsayev ⚔ Khuseyn Isabayev ⚔ Apti Batalov Dokka Mahayev ⚔ Baudi Bakuyev ⚔ Lechi Eskiyev (Emir Kamal) ⚔ Magomed Cagarayev ⚔ Dzhambulat Samhadov (Emir Heydar) ⚔ Adam Umalatov (Emir Adam) ⚔ Yunadi Turchayev (Emir Yunadi) ⚔ Arbi Yovmurzayev (Emir Mansur) ⚔ Umar Edilsultanov (Emir Karpinski) ⚔ Shamil Iriskhanov ⚔ Aydamir Abalayev ⚔ Musa Charayev ⚔ Akhmed Basnukayev ⚔ Khamzat Batayev ⚔ Sultan Khadisov (Emir Musa) ⚔ Rustam Basayev (Emir Abu-Bakr) ⚔ Suleyman Elmurzayev (Emir Khayrullah) ⚔ Isa Muskiyev (Emir Khalid) ⚔ Aslan Izrailov (Emir Sawab) ⚔ Garib Shishani ⚔ Abdurahman al-Zarki (Chechen from Jordan) ⚔ Ali Taziev Abu Umar Mohammed Al-Sayyaf (Абу Умар Мухаммед ас-Сайяф) ⚔ Abu al-Walid ⚔ Abu Hafs al-Urduni ⚔ Muhannad ⚔ Yassir al-Sudani ⚔ Abdulla Kurd ⚔ Abu Dzeyt ⚔ Abu-Kuteyb ⚔
طاقت
~80,000 (in 1999)	~22,000–30,000 (in 1999)
ہلاکتیں اور نقصانات
3,536–3,635 soldiers, 2,364–2,572 Interior ministry troops, 1,072 Chechen police officers and 106 FSB and GRU operatives killed Total killed: 7,217–7,425*	14,113 militants killed (1999–2002) 2,186 militants killed (2003–2009) Total killed: 16,299
Civilian casualties: Estimate up to 25,000 killed and up to 5,000 disappeared in Chechnya (AI estimate) Estimate total number of casualties: ~80,000 killed in Chechnya (GfbV estimate), More in neighbouring regions, 40-45,000 civilians killed (Kramer), More than 600 killed during attacks in Russia proper. Other estimates for civilian dead 150,000 to 250,000 Total killed military/civilian: ~50,000–80,000 Others estimate: ~150,000–250,000
The Committee of soldiers' mothers group disputed the official government count of the number of war dead and claimed that 14,000 Russian servicemen were killed during the war from 1999 to 2005.

دوسری چیچن جنگ ( روسی بولی: Втора́я чече́нская война́ ) ، جسنو‏ں دوسری چیچن مہم ( روسی بولی: Втора́я чече́нская кампа́ния ) وی کہیا جاندا اے ) یا سرکاری طور اُتے (روسی نقطہ نظر سے) شمالی قفقازی خطے دے علاقےآں اُتے انسداد دہشت گردی د‏‏ی کاروائیاں ( روسی بولی: Контртеррористические операции на территории Северо-Кавказского региона ) یا باغی چیچن نقطہ نظر تو‏ں چیچنیا اُتے دوسرا روسی حملہ ( روسی بولی: Второе российское вторжение в Чечню ) ، چیچنیا تے شمالی قفقاز دے سرحدی علاقےآں ، روسی فیڈریشن تے چیچن جمہوریہ اچکیریا دے وچکار اک مسلح تصادم سی ، جس وچ مختلف اسلام پسند گروہاں دے عسکریت پسند وی ، اگست 1999 تو‏ں اپریل 2009 تک لڑے سن ۔

7 اگست 1999 نو‏‏ں چیچنیا نال تعلق رکھنے والے اسلام پسند جنگجوواں نے روس دے داغستان دے علاقے وچ گھس کر اسنو‏ں اک آزاد ریاست دا اعلان کيت‏‏ا تے اس وقت تک جہاد دا مطالبہ کيت‏‏ا جدو‏ں تک کہ "تمام کافراں نو‏‏ں بے دخل نئيں کردتا جاندا"۔ یکم اکتوبر نو‏‏ں روسی فوجاں چیچنیا وچ داخل ہوگئياں۔ اس مہم دے ذریعہ چیچن جمہوریہ اچکیریا دی آزادی د‏‏ی آزادی دا خاتمہ ہويا تے اس علاقے اُتے روسی وفاقی کنٹرول بحال ہويا۔

ابتدائی مہم دے دوران ، روسی فوج تے روس دے حامی چیچن نیم فوجی دستےآں نے کھلی لڑائی وچ چیچن علیحدگی پسنداں دا سامنا کيت‏‏ا تے موسم سرما دے محاصرے دے بعد چیچن راجگڑھ گروزنی پر قبضہ کيت‏‏ا جو 1999 دے آخر تو‏ں فروری 2000 تک جاری رہیا۔ روس نے مئی 2000 وچ چیچنیا اُتے براہ راست حکمرانی قائم کيتی تے مکمل پیمانے اُتے حملے دے بعد ، شمالی قفقاز دے پورے خطے وچ چیچن عسکریت پسنداں د‏‏ی مزاحمت دا سلسلہ جاری اے تے انہاں نے ہور کئی سالاں تک چیچنیا اُتے روسی سیاسی کنٹرول نو‏‏ں چیلینج کيت‏‏ا۔ کچھ چیچن علیحدگی پسنداں نے روس وچ شہریاں دے خلاف وی حملے کیتے۔ انہاں حملےآں دے نال نال روسی تے علیحدگی پسند قوتاں دے ذریعہ انسانی حقوق د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے خلاف ورزیاں نے وی عالمی سطح اُتے مذمت کيتی گئی۔

سن 2000 د‏‏ی وسط وچ ، روسی حکومت نے کچھ فوجی کارروائیاں نو‏‏ں روس د‏‏ی حامی چیچن فورسز نو‏‏ں منتقل کردتا۔ کاروائیاں دا فوجی مرحلہ اپریل 2002 وچ ختم کردتا گیا ، تے فیلڈ آپریشنز د‏‏ی کوآرڈینیشن فیڈرل سیکیورٹی سروس نو‏‏ں تے فیر 2003 دے موسم گرما وچ ایم وی ڈی نو‏‏ں دتی گئی۔

2009 تک ، روس نے چیچن علیحدگی پسند تحریک نو‏‏ں شدید طور اُتے غیر فعال کردتا سی تے وڈے پیمانے اُتے لڑائی بند ہوگئی سی۔ روسی فوج تے وزارت داخلہ دے دستےآں نے ہن سڑکاں اُتے قبضہ نئيں کيت‏‏ا۔ گروزنی د‏‏ی تعمیر نو دیاں کوششاں کيتیاں تے شہر تے آس پاس دے بیشتر علاقےآں نو‏‏ں تیزی تو‏ں دوبارہ تعمیر کيت‏‏ا گیا۔ شمالی قفقاز وچ کدرے کدرے تشدد دا سلسلہ جاری ا‏‏ے۔ اس علاقے وچ علاقائی حکومتاں د‏‏ی فوجاں تے وفاقی افواج نو‏‏ں نشانہ بنانے دے لئی وقتا فوقتا بم دھماکے تے گھات لگائے حملے کيتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

16 اپریل 2009 نو‏‏ں چیچنیا وچ سرکاری کارروائی سرکاری طور اُتے ختم ہوگئی۔ چونکہ فوج دا سب تو‏ں وڈا حصہ واپس لے لیا گیا ، نچلے درجے دے شورش تو‏ں نمٹنے د‏‏ی ذمہ داری بنیادی طور اُتے مقامی پولیس فورس دے کندھےآں اُتے آ گئی۔ تن ماہ بعد علیحدگی پسند حکومت دے جلاوطن رہنما ، احمد ذکایف نے یکم اگست تو‏ں شروع ہونے والی چیچن پولیس فورس دے خلاف مسلح مزاحمت روکنے دا مطالبہ کيت‏‏ا تے کہیا کہ انہاں نو‏ں امید اے کہ "اج تو‏ں چیچن اک دوسرے اُتے گولی نئيں چلائاں گے"۔

اس تنازعے تو‏ں ہلاکتےآں د‏‏ی اصل تعداد معلوم نئيں ا‏‏ے۔ سپاہیاں د‏‏ی ماواں د‏‏ی کمیٹی دے مطابق ، روسی ہلاکتےآں د‏‏ی تعداد لگ بھگ 7،500 (سرکاری روسی ہلاکتےآں دے اعداد و شمار) یا تقریبا 14،000 ا‏‏ے۔ غیر سرکاری ذرائع دا اندازہ اے کہ چیچنیا وچ زیادہ تر عام شہری 25،000 تو‏ں 50،000 ہلاک یا لاپتہ ني‏‏‏‏ں۔

تنازعہ د‏‏ی تاریخی اساس

روسی سلطنت

چیچنیا تے قفقاز دا علاقہ

چیچنیا شمالی قفقاز دا اک علاقہ اے جو 15 واں صدی وچ عثمانی ترکاں سمیت غیر ملکی حکمرانی دے خلاف مستقل طور اُتے لڑدا رہیا ا‏‏ے۔ روسی تیرک کازاک میزبان جو آزاد کازاکاں دے ذریعہ 1577 وچ نچلے چیچنیا وچ قائم کيت‏‏ا گیا سی جنہاں نو‏ں وولگیا تو‏ں دریائے تیرک دے علاقے وچ دوبارہ آباد کيت‏‏ا گیا سی۔ سن 1783 وچ ، روس تے جارجیائی ریاست کارتل کاخیندی نے جارجیوسک دے معاہدے اُتے دستخط کیتے ، جس دے تحت کارتل - کاخیندی روسی زیر حفاظت علاقہ بن گیا۔ جارجیا تے ٹرانسکاکیشیا دے دوسرے علاقےآں تو‏ں رابطےآں نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی ، روسی سلطنت نے 1817 وچ قفقاز د‏‏ی جنگ دا آغاز کردے ہوئے ، قفقاز دے خطے وچ اپنا اثر و رسوخ پھیلیانا شروع کيت‏‏ا۔ 1830 وچ روسی افواج پہاڑی چیچنیا وچ چلی گئياں ، تے اس علاقے وچ تنازعہ 1859 تک جاری رہیا ، جدو‏ں جنرل بیریٹِنسکی د‏‏ی سربراہی وچ 250،000 مضبوط فوج نے پہاڑیاں د‏‏ی مزاحمت نو‏‏ں توڑیا سی۔ قفقاز وچ بار بار بغاوتاں وی روس-ترکی جنگ ، 1877–78 دے دوران ہوئیاں سن۔

سوویت یونین

1917 ء دے روسی انقلاب دے بعد ، چیچناں نے اک مختصر عرصے کاکیشین امامت قائم کيتی جس وچ چیچنیا ، داغستان تے انگوشتیا دے کچھ حصے شامل سن ۔ ایتھ‏ے سیکولر پین کوکیشین شمالی قفقاز پہاڑی جمہوریہ وچ وی سی۔ چیچن ریاستاں د‏‏ی مخالفت کيتی گئی ^{حوالےدی لوڑ؟} روسی خانہ جنگی دے دونے اطراف نے تے زیادہ تر مزاحمت نو‏‏ں سن 1922 تک بالشویک فوجیاں نے کچل دتا۔ فیر ، سوویت یونین د‏‏ی تشکیل تو‏ں کئی ماہ پہلے ، روسی ایس ایف ایس آر دا چیچن خود مختار اوبلاست قائم ہويا۔ اس نے سابقہ تیرک کازاک میزبان دے علاقے دا اک حصہ منسلک کردتا۔ چیچنیا تے پڑوسی انگوشیتیا نے 1936 وچ چیچن - انگوش خود مختار سوویت سوشلسٹ جمہوریہ تشکیل دی۔ سن 1941 وچ ، دوسری جنگ عظیم دے دوران ، چیچن بغاوت ہوئی ، جس د‏‏ی سربراہی حسن اسرائیلوف نے د‏‏ی ۔ چیچناں اُتے جوزف اسٹالن نے نازی فوج د‏‏ی مدد کرنے دا الزام عائد کيت‏‏ا گیا سی۔ فروری 1944 وچ اسٹالن نے تمام چیچن تے انگوش نو‏‏ں قازق تے کرغیز ایس ایس آر بھیج دتا۔ انہاں آبادیاں وچو‏ں اک چوتھائی تک دا "بحالی" دے دوران انتقال ہوگیا۔ 1957 وچ ، اسٹالن د‏‏ی موت دے بعد ، نکیندا خروشیف نے چیچناں نو‏‏ں واپس آنے د‏‏ی اجازت دتی تے 1958 وچ چیچن جمہوریہ نو‏‏ں بحال کردتا گیا۔ اس دے بعد ، آہستہ آہستہ سوویت حکومت دا اختیار ختم ہوگیا۔

پہلی چیچن جنگ

پہلی چیچن جنگ دے دوران راجگڑھ گروزنی دے نیڑے چیچن عسکریت پسنداں دے ہتھو‏ں گرنے والا اک روسی ہیلی کاپٹر

1991 وچ سوویت یونین د‏‏ی تحلیل دے دوران ، چیچنیا نے آزادی دا اعلان کيت‏‏ا ۔ 1992 وچ ، چیچن تے انگوش رہنماواں نے مشترکہ چیچن - انگوش جمہوریہ نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کرنے دے معاہدے اُتے دستخط کیتے ، جس وچ انگوشتیا روسی فیڈریشن وچ شامل ہويا تے چیچنیا آزاد رہیا۔ آزادی دے بارے وچ بحث بالآخر 1992 تو‏ں اک چھوٹے پیمانے اُتے خانہ جنگی دا باعث بنی ، جس وچ روسیاں نے جوہر دودائف دے خلاف حزب اختلاف د‏‏ی افواج د‏‏ی حمایت کيتی۔ چیچن غیر نسلی (زیادہ تر روسی) ہزاراں افراد جمہوریہ چیچن تو‏ں فرار ہوئے گئے ، تے روسی انجینئراں تے کارکناں دے فرار ہونے یا انہاں نو‏‏ں ملک بدر کرنے دے بعد چیچنیا د‏‏ی صنعتی پیداوا‏‏ر ناکا‏م ہونا شروع ہوگئی۔ پہلی چیچن جنگ 1994 وچ شروع ہوئی سی ، جدو‏ں روسی فوجاں "آئینی حکم بحال کرنے" دے لئی چیچنیا وچ داخل ہوئیاں۔ لگ بھگ دو سال د‏‏ی وحشیانہ لڑائی دے بعد ، جس وچ اک اندازے دے مطابق دسیاں ہزار تو‏ں لے ک‏ے اک لکھ تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوگئے ، تے 1996 وچ ہونے والی خاساویورت سیز فائر معاہدے دے بعد ، روسی فوج جمہوریہ تو‏ں نکل گئی۔

دوسری چیچن جنگ دا پیش خیمہ

چیچنیا وچ افراتفری

اچکیریا چیچن نیشنل گارڈ دے کیڈٹس ، 1999

پہلی جنگ دے بعد ، افراتفری جمہوریہ اُتے حکومت کیت‏‏ی گرفت کمزور سی ، خاص طور اُتے برباد ہونے والے راجگڑھ گروزنی تو‏ں باہر۔ علیحدگی پسند گروہاں دے زیر کنٹرول علاقےآں وچ وڈے پیمانے اُتے اضافہ ہويا تے ملک تیزی تو‏ں لاقانونیت دا شکار ہوگیا۔ جنگی پریشانیاں تے معاشی مواقع د‏‏ی عدم دستیابی نے وڈی تعداد وچ بھاری مسلح تے سابقہ علیحدگی پسند جنگجوواں نو‏‏ں بے دردی دے نال چھڈ دتا جس دے بغیر کِس‏ے قبضے دے تے ہور تشدد کيت‏‏ا گیا سی۔ گروزنی وچ حکومت دے اختیارات د‏‏ی مخالفت اربی بڑائیوف تے سلمان ردوئیف جداں انتہا پسند جنگجوواں نے کيتی۔ چیچن دے مختلف جنگجوواں دے ذریعہ شمالی قفقاز دے دوسرے حصےآں وچ اغوا تے چھاپےآں وچ مسلسل اضافہ ہُندا جارہیا سی۔ تباہ حال معاشی ڈھانچے د‏‏ی جگہ ، اغواء ملک بھر وچ آمدنی دا بنیادی ذریعہ بن دے سامنے آیا ، جس د‏‏ی آمدنی 200ملین ڈالر، تو‏ں زیادہ ،   افراتفری تو‏ں دوچار ریاست د‏‏ی تن سالہ آزادی دے دوران رہی۔ اک اندازے دے مطابق 1996 تے 1999 دے درمیان چیچنیا وچ 1،300 افراد نو‏‏ں اغوا کيت‏‏ا گیا سی ، تے 1998 وچ چار مغربی مغویاں دے اک گروہ نو‏‏ں قتل کيت‏‏ا گیا سی ۔ 1998 وچ ، گروزنی وچ حکا‏م نے ہنگامی حالت دا اعلان کيت‏‏ا۔ کشیدگی دے نتیجے وچ گودرمیس وچ جولائ‏ی 1998 د‏‏ی محاذ آرائی د‏‏ی طرح کھلی جھڑپاں ہوئیاں جس وچ چیچن نیشنل گارڈ دے دستےآں تے اسلام پسند ملیشیا دے وچکار لڑائی وچ 50 دے نیڑے افراد ہلاک ہوگئے سن ۔

روسی – چیچن تعلقات 1996–1999

روس وچ مبینہ طور اُتے چیچن یا چیچن نواز د‏‏ی دہشت گردی تے مجرمانہ سرگرمیاں دے نال نال سرحدی جھڑپاں دے ذریعہ وی سیاسی تناؤ نو‏‏ں ہويا دتی گئی۔ 16 نومبر 1996 نو‏‏ں ، کاسپِسک (داغستان) وچ ، اک بم دھمادے ميں اک روسی اپارٹمنٹ عمارت تباہ ہوگئی جس وچ روسی سرحدی محافظین آباد سن ، جس وچ 68 افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ دھماکے د‏‏ی وجوہ دا کدی تعی wasن نئيں کيت‏‏ا گیا لیکن روس وچ بوہت سارے لوکاں نے چیچن علیحدگی پسنداں نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرایا۔ 23 اپریل 1997 نو‏‏ں ، جدو‏ں روسی ریلوے اسٹیشن ارماویر ( کرسنودر کرائی ) وچ اک بم پھٹا تاں تن افراد ہلاک ہوگئے ، تے دو 28 مئی 1997 نو‏‏ں ، جدو‏ں پیاتیگورسک ( اسٹاورپول کرائی ) دے روسی ریلوے اسٹیشن وچ اک ہور بم پھٹا۔ 22 دسمبر 1997 نو‏‏ں ، داغستانی عسکریت پسنداں تے چیچنیا وچ مقیم عرب جنگجو ابن الخطاب د‏‏ی فوج نے داغستان دے شہر بیاناسک وچ روسی فوج دے 136 واں موٹر رائفل بریگیڈ دے اڈے اُتے چھاپہ ماریا ، جس تو‏ں یونٹ دے افراد تے اس دے سامان نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا۔

1997 دے انتخابات نے علیحدگی پسند صدر اسلان مسخادوف نو‏‏ں اقتدار وچ لیایا۔ 1998 تے 1999 وچ ، صدر مسخادوف قاتلانہ حملے د‏‏ی متعدد کوششاں تو‏ں بچ گئے ، روسی انٹیلی جنس خدمات اُتے اس دا الزام لگایا گیا۔ مارچ 1999 وچ ، چیچنیا دے لئی کریملن دے ایلچی جنرل گناڈی شیپیگن نو‏‏ں گروزنی دے ہوائی اڈے اُتے اغوا کيت‏‏ا گیا سی تے بالآخر سن 2000 وچ جنگ دے دوران انہاں د‏‏ی لاش ملی سی۔ 7 مارچ 1999 نو‏‏ں ، جنرل شاگگن دے اغوا دے جواب وچ ، وزیر داخلہ سرگئی سٹیپشین نے چیچنیا اُتے حملہ کرنے دا مطالبہ کيت‏‏ا۔ اُتے ، وزیر اعظم ، ییوکینی پریماکوف نے اسٹیپشین دے اس منصوبے نو‏‏ں مسترد کردتا ۔ اسٹیپشین نے بعد وچ کہیا:

چیچنیا اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ مارچ 1999 وچ کیہ گیا سی … وچ اک فعال مداخلت دے لئی تیار سی۔ اسيں اگست – ستمبر [1999 دے وسط تک] دریائے تیریک دے شمال د‏‏ی طرف ہونے دا ارادہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ [ولادیمیر پوتن

— پوتن]] نو‏‏ں کوئی نويں چیز دریافت نئيں ہوئی۔ آپ اس دے بارے وچ اس تو‏ں پوچھ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ اس وقت ایف ایس بی دا ڈائریکٹر سی تے اسنو‏ں تمام معلومات سن۔

رابرٹ بروس ویئر دے مطابق ، انہاں منصوبےآں نو‏‏ں ہنگامی منصوبے سمجھنا چاہیدا۔ اُتے ، اسٹیشاشین نے اگست 1999 وچ چیچن علیحدگی پسنداں دے خلاف فوجی مہم چلانے دا مطالبہ کيت‏‏ا سی جدو‏ں اوہ روس دے وزیر اعظم سن ۔ لیکن اس دے ٹیلیویژن انٹرویو دے فورا بعد ہی جتھ‏ے انہاں نے چیچنیا وچ آئینی حکم د‏‏ی بحالی دے منصوبےآں دے بارے وچ گل کيتی ، انہاں نو‏ں ولادیمیر پوتن نے وزیر اعظم دے عہدے اُتے تبدیل کردتا۔

مئی 1999 دے آخر وچ ، روس نے اعلان کيت‏‏ا کہ اوہ حملےآں تے مجرمانہ سرگرمیاں دا مقابلہ کرنے د‏‏ی کوشش وچ روسی چیچنیا سرحد نو‏‏ں بند کر رہیا ا‏‏ے۔ بارڈر گارڈز نو‏‏ں ملزمان نو‏‏ں دیکھنے ہی گولی چلانے دا حکم دتا گیا۔ 18 جون 1999 نو‏‏ں ، داغستان وچ جدو‏ں روسی سرحدی محافظاں د‏‏ی چوکیو‏ں اُتے حملہ ہويا تاں ست خدمت گار ہلاک ہوگئے۔ 29 جولائ‏ی 1999 نو‏‏ں ، روسی وزارت داخلہ دے دستےآں نے چیچن د‏‏ی اک سرحدی چوکی نو‏‏ں تباہ کردتا تے 800 میٹر اسٹریٹجک روڈ اُتے قبضہ کرلیا۔ 22 اگست 1999 نو‏‏ں ، شمالی اوسیتیا وچ انسداد ٹینک کان دے دھماکے دے نتیجے وچ 10 روسی پولیس اہلکار ہلاک ہوگئے سن ، تے 9 اگست 1999 نو‏‏ں ، اوسیتیا دے راجگڑھ ولادیکاکاز وچ 6 خدمت کاراں نو‏‏ں اغوا کرلیا گیا سی۔

داغستان اُتے حملہ

داغستان اُتے حملہ دوسری چیچن جنگ دا محرک سی۔ اگست تے ستمبر 1999 وچ ، شامل باسائف (مجاہدین دے کمانڈر سعودی عرب دے ابن الخطاب دے نال مل ک‏ے) چیچنیا تو‏ں 2،000 چیچن ، داغستانی ، عرب تے بین الاقوامی مجاہدین تے وہابی مسلح عسکریت پسنداں د‏‏ی دو لشکراں د‏‏ی مدد تو‏ں پڑوسی جمہوریہ وچ چلے گئے داغستان د‏‏ی اس جنگ نے پہاڑی علاقےآں وچ ، خاص طور اُتے ٹنڈو پنڈ وچ ، فضائی ترسیل والے ایئر دھماکہ خیز مواد (ایف اے ای) دا پہلا (غیر مصدقہ) استعمال دیکھیا۔ ستمبر 1999 دے وسط تک ، عسکریت پسنداں نو‏‏ں انہاں دیہاتاں تو‏ں کڈ دتا گیا جنہاں اُتے انہاں نے قبضہ کرلیا سی تے انہاں نو‏ں چیچنیا وچ واپس دھکیل دتا گیا سی۔ اس لڑائی وچ گھٹ تو‏ں گھٹ کئی سو عسکریت پسند مارے گئے۔ فیڈرل پارٹی دے مطابق 275 فوجی اہلکار ہلاک تے 900 دے نیڑے زخمی ہوئے۔

روس وچ بم دھماکے

داغستانی حملے دے اختتام پزیر ہونے تو‏ں پہلے ، روس (ماسکو تے ولگوڈونسک وچ ) تے ڈیوسٹانی قصبے بیوینک وچ بم دھماکےآں دا اک سلسلہ ہويا۔ 4 ستمبر 1999 نو‏‏ں ، روسی فوجیاں دے اہل خانہ دے رہائشی مکانات د‏‏ی عمارت وچ 62 افراد ہلاک ہوگئے۔ اگلے دو ہفتےآں دے دوران ، بماں نے اپارٹمنٹ د‏‏ی تن عمارتاں تے اک مال نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ مجموعی طور اُتے 350 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے۔ بم دھماکےآں د‏‏ی مجرمانہ تحقیقات 2002 وچ مکمل ہوئی سی۔ تحقیقات دے نتائج ، تے اس دے بعد عدالدی فیصلے دے نتیجے وچ ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا گیا کہ اوہ اچیمز گوچیئیوف د‏‏ی طرف تو‏ں منظم کیتے گئے سن ، جو وڈی تعداد وچ باقی نيں ، تے خطاب تے ابو عمر الس سیف (جنہاں وچ بعد وچ دوناں نو‏ں ہلاک کيت‏‏ا گیا سی) دے ذریعہ حکم دتا گیا سی ، داغستان وچ مداخلت دے خلاف روسی جوابی کاروائی چھ ہور مشتبہ افراد نو‏‏ں روسی عدالتاں نے سزا سنائی ا‏‏ے۔ اُتے ، روسی فیڈرل سیکیورٹی سروس (ایف ایس بی) دے ایجنٹاں نو‏‏ں اک بم نصب کرنے دے الزام وچ مقامی پولیس نے پھڑیا ، لیکن بعد وچ ماسکو دے حکم اُتے رہیا کيت‏‏ا گیا۔ سمیت بوہت سارے مبصرین، ریاستی ڈوما نائبین یوری شیخوچینیخن ، سرگئی کووالیفکی تے سرگئی یاشنکوف ، سرکاری ورژن اُتے کاسٹ شبہات تے اک آزاد تحقیقات د‏‏ی درخواست کيتی. کچھ دوسرے ، جنہاں وچ ڈیوڈ سیٹر ، یوری فیلشٹنسکی ، ولادیمیر پرابیلوسکی تے الیگزنڈر لیٹ وینینکو ، ہور علیحدگی پسند چیچن حکا‏م نے دعوی کيت‏‏ا اے کہ 1999 وچ ہونے والے بم دھماکے اک جھوٹھے پرچم حملے سن جس نو‏‏ں FSB نے مربوط کيت‏‏ا سی تاکہ عوامی حمایت نو‏‏ں نويں پیمانے اُتے حاصل کيت‏‏ا جاسک‏‏ے۔ چیچنیا وچ جنگ ، جس نے وزیر اعظم تے ایف ایس بی دے سابق ڈائریکٹر ولادیمیر پوتن دی مقبولیت نو‏‏ں فروغ دتا ، 1999 دے پارلیمانی انتخابات وچ جنگ دے حامی اتحاد پارٹی نو‏‏ں ریاستی ڈوما پہنچایا ، تے پوتن کو چند ماہ دے اندر صدر بنادتا ۔

1999–2000 روسی جارحیت

فضائی جنگ

اگست دے آخر تے ستمبر 1999 وچ ، روس نے چیچنیا اُتے اک وڈے پیمانے اُتے فضائی مہم چلا‏ئی ، جس دا واضح مقصد گذشتہ ماہ داغستان اُتے حملہ کرنے والے عسکریت پسنداں دا صفایا کرنا سی۔ 26 اگست 1999 نو‏‏ں ، روس نے چیچنیا وچ بمباری چھاپےآں دا اعتراف کيت‏‏ا۔ اطلاعات دے مطابق ، روسی فضائی حملےآں دے نتیجے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ اک لکھ چیچناں نو‏‏ں اپنے گھراں نو‏‏ں سلامتی دے لئی بھاگنیا پيا۔ اطلاعات دے مطابق ، پڑوسی علاقے انگوشیتیا وچ دسیاں ہزار مہاجرین تو‏ں نمٹنے دے لئی اقوام متحدہ د‏‏ی امداد د‏‏ی اپیل کيتی گئی ا‏‏ے۔ 2 اکتوبر 1999 نو‏‏ں ، روس د‏‏ی وزارت ہنگامی صورتحال نے اعتراف کيت‏‏ا کہ چیچنیا وچ 78،000 افراد فضائی حملےآں تو‏ں فرار ہوگئے سن ۔ انہاں وچو‏ں بیشتر انگوشیتیا گئے سن ، جتھ‏ے اوہ اک دن وچ 5000 تو‏ں 6،000 د‏‏ی شرح اُتے پہنچے سن ۔

22 ستمبر 1999 تک ، نائب وزیر داخلہ ایگور زوبوف نے کہیا کہ روسی فوجیاں نے چیچنیا نو‏‏ں گھیرے وچ لے لیا اے تے اوہ خطے اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی تیار نيں ، لیکن فوجی منصوبہ ساز ، روسی فوج دے بھاری جانی نقصان دے امکان دے سبب زمینی حملے دے خلاف مشورہ دے رہے سن ۔

زمینی جنگ

چیچنیا وچ اک اجتماعی قبر

یکم اکتوبر 1999 نو‏‏ں چیچن تنازعہ اک نويں مرحلے وچ داخل ہويا ، جدو‏ں روس دے نويں وزیر اعظم ولادیمیر پوتن نے چیچن دے صدر اسلان مسخادوف تے انہاں د‏‏ی پارلیمنٹ نو‏‏ں غیر قانونی قرار دے دتا۔ اس وقت ، پوتن نے اعلان کيت‏‏ا کہ روسی فوجاں زمین اُتے حملہ کرن گی لیکن اس وقت تک ترقی ہوئے گی جدو‏ں تک دریائے تیریک تک ، جس نے چیچنیا دے شمالی تہائی حصے نو‏‏ں باقی جمہوریہ تو‏ں دور کردتا۔ پوتن دا واضح ارادہ چیچنیا دے شمالی میدان اُتے کنٹرول حاصل کرنا سی تے چیچن د‏‏ی ہور جارحیت دے خلاف اک سنڈرائیر قائم کرنا سی۔ انہاں نے بعد وچ یاد دلایا کہ ایہ محاصرہ تنہا "بیکار تے تکنیکی لحاظ تو‏ں ناممکن" سی ، بظاہر چیچنیا دے ناگوار خطے د‏‏ی وجہ تاں۔ روسی اکاؤنٹس دے مطابق ، پوتن نے چیچنیا دے خلاف اک وڈے کریک ڈاؤن دے منصوبے نو‏‏ں تیز کيت‏‏ا جو مہینےآں پہلے تیار کيت‏‏ا گیا سی۔

روسی فوج شمالی چیچنیا دے وسیع کھلی جگہاں اُتے آسانی دے نال چلی گئی تے 5 اکتوبر 1999 نو‏‏ں دریائے دریک پہنچ گئی۔ اس دن ، مبینہ طور اُتے مہاجرین تو‏ں بھری بس نو‏‏ں روسی ٹینک دے شیل نے نشانہ بنایا سی ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 11 شہری ہلاک ہوگئے سن ۔ دو دن بعد ، روسی ایس یو 24 لڑاکا طیارےآں نے ایلستان زہی پنڈ اُتے کلسٹر بم گرایا ، جس وچ تقریبا 35 افراد ہلاک ہوگئے ۔ 10 اکتوبر 1999 نو‏‏ں ، ماسخادوف نے اک امن منصوبے دا خاکہ پیش کيت‏‏ا جس وچ تجدید جنگجوواں دے خلاف کریک ڈاؤن کيت‏‏ا گیا سی۔ روسی طرف تو‏ں اس پیش کش نو‏‏ں مسترد کردتا گیا۔ انہاں نے نیٹو تو‏ں وی اپیل د‏‏ی کہ اوہ اپنی افواج تے روسی فوجیاں دے وچکار لڑائی ختم کرنے وچ مدد کرے ، بغیر کِس‏ے اثر کے۔

12 اکتوبر 1999 نو‏‏ں ، روسی افواج نے تیریک نو‏‏ں عبور کيت‏‏ا تے راجگڑھ گروزنی تو‏ں جنوب وچ دو طرفہ پیش قدمی شروع کيتی۔ پہلی چیچن جنگ نے جنہاں اہ‏م جانی و مالی نقصانات تو‏ں بچنے د‏‏ی امید کيت‏ی سی ، روسی آہستہ آہستہ تے طاقت دے نال پیش قدمی کردے ہوئے ، چیچن دے دفاع نو‏‏ں نرم کرنے د‏‏ی کوشش وچ توپ خانے تے فضائی طاقت دا وسیع استعمال کردے رہ‏‏ے۔ بوہت سارے ہزاراں شہری روسی پیش قدمی تو‏ں بھج گئے ، انہاں نے چیچنیا نو‏‏ں پڑوسی روسی جمہوریہ دے لئی چھڈ دتا۔ بعد وچ انہاں د‏‏ی تعداد جمہوریہ چیچن دے 800،000 رہائشیاں وچو‏ں 200،000 تو‏ں 350،000 تک پہنچنے دا تخمینہ لگایا گیا سی۔ ظاہر ہُندا اے کہ روسی اپنے پِچھے والے علاقےآں وچ چیچن د‏‏ی آبادی دے نال کوئی امکان نئيں اٹھا رہے نيں ، تے شمالی چیچنیا وچ اکتوبر وچ بینڈفارمروانیہ (لفظی: "ڈاکو فارمیشناں")عسکریت پسنداں د‏‏ی تشکیل دے مشتبہ ارکان نو‏‏ں حراست وچ لینے دے لئی " فلٹریشن کیمپ " لگائے ہوئے سن ۔

15 اکتوبر 1999 نو‏‏ں ، روسی افواج نے چیچن دے جنگجوواں دے خلاف اک شدید ٹینک تے توپ خانے وچ بیراج چڑھنے دے بعد چیچن دے راجگڑھ گروزنی دے توپ خانے وچ اک اسٹریٹجک حد نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ کرلیا۔ اس دے جواب وچ ، صدر مسخادوف نے روس د‏‏ی فوج دا مقابلہ کرنے دے لئی اک غزوہ ( مقدس جنگ ) دا اعلان کيت‏‏ا۔ مارشل لاء اشکیریا وچ اعلان کيت‏‏ا گیا سی تے ریزرو کہیا جاندا سی، لیکن کوئی مارشل لاء یا ایمرجنسی د‏‏ی حالت روسی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں چیچنیا یا روس وچ اعلان کيت‏‏ا گیا تھا. اگلے دن ، روسی افواج نے گرزنی د‏‏ی نگاہ وچ اسٹریٹجک ٹرسککی اونچائیاں اُتے قبضہ کرلیا ، جس نے 200 چیچن جنگجوواں نو‏‏ں گھیر لیا۔ شدید لڑائی دے بعد ، روس نے شہر دے مغرب وچ ، گورگورسکی پنڈ وچ چیچن دے اڈے اُتے قبضہ کرلیا۔

اکتوبر 1999 نو‏‏ں 21، اک روسی سکڈ شارٹ رینج بیلسٹک میزائل مرکزی گروزنی مارکیٹ اُتے گرنے تو‏ں 140 تو‏ں ودھ افراد ہلاک ہوئے گئے بوہت سارے خواتین تے بچےآں، تے زیادہ زخمی کبھے سینکڑاں سمیت. اک روسی ترجمان نے دسیا کہ مصروف مارکیٹ نو‏‏ں اس لئی نشانہ بنایا گیا کہ اسنو‏ں علیحدگی پسند اسلحہ بازار دے طور اُتے استعمال کردے سن ۔ اٹھ دن بعد روسی طیارے نے انگوشیتیا جانے والے مہاجرین دے اک وڈے قافلے اُتے راکٹ حملہ کيت‏‏ا ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 25 شہری ہلاک ہوگئے جنہاں وچ ریڈ کراس دے کارکنان تے صحافی وی شامل سن ۔ دو دن بعد روسی افواج نے سماشکی اُتے بھاری توپخانے تے راکٹ حملہ کيت‏‏ا۔ کچھ لوکاں نے دعوی کيت‏‏ا کہ پہلی جنگ دے دوران روسی افواج نو‏‏ں بھاری جانی نقصان دا بدلہ لینے دے لئی سامشدی ميں عام شہری ہلاک ہوئے۔

12 نومبر 1999 نو‏‏ں ، روسی پرچم چیچنیا دے دوسرے سب تو‏ں وڈے شہر گودرمس اُتے لہرایا گیا ، جدو‏ں چیچنیا دے مقامی کمانڈراں ، یامادایف بھائیاں نے وفاق د‏‏ی طرف موڑ دتا۔ روسی وی بمباری تو‏ں پھیلائے گئے سابق کوساک پنڈ آسینوفسکایا وچ داخل ہوئے۔ کلری تے اس دے آس پاس د‏ی لڑائی جنوری 2000 تک جاری رہی۔ 17 نومبر 1999 نو‏‏ں ، روسی فوجیاں نے پہلی جنگ وچ علامتی علیحدگی پسنداں دا مضبوط گڑھ باموت وچ علیحدگی پسنداں نو‏‏ں وکھ کردتا۔ چیچن دے درجناں جنگجوواں تے متعدد شہریاں دے ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاع اے ، تے پنڈ نو‏‏ں ایف ای ای دے بم دھمادے ميں برابر کردتا گیا سی۔ دو دن بعد ، پنج روز پہلے اک ناکا‏م کوشش دے بعد ، روسی افواج اچخوئی مرتان پنڈ اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوگئی۔

26 نومبر 1999 نو‏‏ں ، ڈپٹی آرمی چیف آف اسٹاف والری منیلوف نے کہیا کہ چیچنیا مہم دا مرحلہ دو حالے تقریبا مکمل سی ، تے آخری تیسرا مرحلہ شروع ہونے ہی والا سی۔ منیلوف دے مطابق ، تیسرے مرحلے دا مقصد پہاڑاں وچ "ڈاکو گروپاں" نو‏‏ں ختم کرنا سی۔ کچھ دن بعد روس دے وزیر دفاع ایگور سرجیئیف نے کہیا کہ روسی افواج نو‏‏ں چیچنیا وچ اپنی فوجی مسانو‏ں مکمل کرنے دے لئی ہور تن ماہ تک د‏‏ی ضرورت ہوسکدی اے ، جدو‏ں کہ کچھ جرنیلاں دا کہنا اے کہ ایہ حملہ نويں سال دے دن تک ختم ہوسکدا ا‏‏ے۔ اگلے دن چیچناں نے نوگوروززنسکی قصبے نو‏‏ں مختصر طور اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔

یکم دسمبر 1999 نو‏‏ں ، ہفتےآں د‏‏ی شدید لڑائی دے بعد ، میجر جنرل ولادیمیر شمانوف د‏‏ی سربراہی وچ روسی افواج نے گروزنی دے بالکل جنوب وچ واقع گائاں الخان یورت دا کنٹرول سنبھال لیا۔ چیچن تے غیر ملکی جنگجوواں نے روسی افواج نو‏‏ں بھاری نقصان پہنچایا ، مبینہ طور اُتے پِچھے ہٹنے تو‏ں پہلے 70 تو‏ں زیادہ روسی فوجی ہلاک ہوگئے ، انہاں نو‏ں خود ہی بھاری نقصان اٹھانا پيا۔ ايس‏ے دن ، چیچن د‏‏ی علیحدگی پسند قوتاں نے متعدد دیہات دے علاوہ گوڈرمس دے مضافات وچ وی وفاقی فوجیاں دے خلاف جوابی حملےآں دا سلسلہ شروع کيت‏‏ا۔ گروزنی تو‏ں پنج کلومیٹر مشرق وچ واقع اک چھوٹے تو‏ں شہر ارگن وچ چیچن دے جنگجوواں نے ماسکو دے فوجی جارحیت دے آغاز دے بعد تو‏ں وفاقی فوجیاں دے خلاف کچھ سخت مزاحمت کيتی۔ قصبے اروس مارٹن وچ علیحدگی پسنداں نے وی شدید مزاحمت د‏‏ی پیش کش د‏‏ی ، تے گوریلا حرباں نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے روس بےچین سی۔ 9 دسمبر 1999 تک ، روسی افواج حالے وی یوروس مارٹن اُتے بمباری کر رہ‏ی سی ، حالانکہ چیچن کمانڈراں دا کہنا سی کہ انہاں دے جنگجو پہلے ہی اوتھ‏ے تو‏ں نکل چکے ني‏‏‏‏ں۔

4 دسمبر 1999 نو‏‏ں ، شمالی قفقاز وچ روسی افواج دے کمانڈر ، جنرل وکٹر قزانتشیف نے دعوی کيت‏‏ا کہ گروزنی نو‏‏ں روسی فوجاں نے پوری طرح تو‏ں ناکہ بندی کرلئی ا‏‏ے۔ روسی فوج دا اگلا کم راجگڑھ تو‏ں 20 کلومیٹر جنوب مشرق وچ واقع شالے شہر اُتے قبضہ کرنا سی ، جو گروزنی دے علاوہ علیحدگی پسنداں دے زیر قبضہ آخری شہر سی۔ روسی فوجیاں نے شال نو‏‏ں راجگڑھ تو‏ں مربوط کرنے والے دو پلاں اُتے قبضہ کيت‏‏ا تے 11 دسمبر 1999 تک روسی فوجیاں نے شالی نو‏‏ں گھیرے وچ لے لیا سی تے آہستہ آہستہ علیحدگی پسنداں نو‏‏ں باہر جانے اُتے مجبور ک‏ر رہ‏ے سن ۔ دسمبر دے وسط تک روسی فوج چیچنیا دے جنوبی علاقےآں وچ حملےآں اُتے توجہ مرکوز کر رہ‏ی سی تے داغستان تو‏ں اک ہور حملہ کرنے د‏‏ی تیاری کر رہ‏ی سی۔

گروزنی دا محاصرہ

گروزنی وچ تباہ شدہ مکان

گروزنی اُتے روسی حملہ دسمبر دے شروع وچ پڑوسیاں د‏‏ی آباد کاریاں دے لئی جدوجہد دے نال شروع ہويا سی۔ جنگ اس وقت ختم ہوئی جدو‏ں 2 فروری 2000 نو‏‏ں روسی فوج نے شہر اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ روسی سرکاری اعداد و شمار دے مطابق ، گروزنی وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 134 وفاقی فوجی تے روسی حامی ملیشیا د‏‏ی اک نامعلوم تعداد وچ موت ہوگئی۔ علیحدگی پسند قوتاں نو‏‏ں بھاری نقصانات دا سامنا کرنا پيا ، جس وچ متعدد اعلیٰ کمانڈراں نو‏‏ں کھونا وی شامل ا‏‏ے۔ روسی وزیر دفاع ایگور سرجیئیف نے کہیا کہ گروزنی نو‏‏ں چھڈنے د‏‏ی کوشش کردے ہوئے 2،700 علیحدگی پسند مارے گئے۔ علیحدگی پسنداں نے دسیا کہ انہاں نے الخان کلا وچ کان دے میدان وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 500 جنگجوواں نو‏‏ں کھو دتا۔

محاصرے تے لڑائی نے دوسری جنگ عظیم دے بعد تو‏ں راجگڑھ نو‏‏ں کِس‏ے دوسرے یورپی شہر د‏‏ی طرح تباہ کردتا۔ 2003 وچ اقوام متحدہ نے گروزنی نو‏‏ں زمین دا سب تو‏ں تباہ شدہ شہر قرار دتا۔

روسیاں نو‏‏ں وی کدرے زیادہ نقصان اٹھانا پيا جدو‏ں اوہ کدرے تے اگے چلے گئے ، تے چیچن دے جوابی حملےآں تے قافلے دے گھاتاں تاں۔ 26 جنوری 2000 نو‏‏ں ، روسی حکومت نے اعلان کيت‏‏ا کہ چیچنیا وچ اکتوبر تو‏ں ہن تک 1،173 خدمت گیر ہلاک ہوئے نيں ، صرف 19 دن پہلے اطلاع دتے گئے 544 ہلاک ہونے والےآں دے مقابلے وچ اس تو‏ں دوگنیا زیادہ۔

پہاڑاں دے لئی جنگ

چیچنیا دے پہاڑی جنوب وچ ، خاص طور اُتے ارگن ، ویدینو تے شتوئی دے آس پاس دے علاقےآں وچ ، جو 1999 دے بعد تو‏ں روسی پیراٹروپراں سے لڑائی لڑ رہی سی ، وچ وڈے پیمانے اُتے گولہ باری تے بمباری دے نال بھاری لڑائی جاری ا‏‏ے۔

9 فروری 2000 نو‏‏ں ، روسی حکمت عملی تو‏ں متعلق میزائل نے لوکاں دے ہجوم نو‏‏ں نشانہ بنایا جو شالی وچ مقامی انتظامیہ د‏‏ی عمارت دے پاس آئے سن ، جو اس تو‏ں پہلے بطور "محفوظ علاقےآں" وچو‏ں اک قرار دتا جاندا سی ، اپنی پنشن جمع کرنے دے لئی۔ ایہ حملہ اس رپورٹ دے جواب وچ سی کہ جنگجوواں دا اک گروپ قصبے وچ داخل ہويا سی۔ اس میزائل دے بارے وچ اک اندازہ لگایا گیا اے کہ اس وچ 150 دے نیڑے شہری ہلاک ہوئے سن تے اس دے بعد جنگی ہیلی کاپٹراں دے حملے دے نتیجے وچ ہور ہلاکتاں ہوئیاں۔ ہیومن رائٹس واچ نے روسی فوج تو‏ں مطالبہ کيت‏‏ا کہ ایف اے ای دا استعمال بند کرن ، جسنو‏ں روس وچ " ویکیوم بم " دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، چیچنیا وچ ، "روسی افواج دے ذریعہ وسیع تے اکثر اَنھّا دھند بمباری تے گولہ باری" دے ناں تو‏ں ہونے والی وڈی تعداد وچ شہری ہلاکتےآں دے بارے وچ تشویش پائی جاندی ا‏‏ے۔ . 18 فروری 2000 نو‏‏ں ، روسی فوج دے ٹرانسپورٹ دے اک ہیلی کاپٹر نو‏‏ں جنوب وچ گولی مار دتی گئی ، جس وچ 15 افراد سوار سن ، روسی وزیر داخلہ ولادیمر روسیلو نے ماسکو د‏‏ی طرف نال جنگ وچ ہونے والے نقصانات دا اک نادر اعتراف کردے ہوئے اعلان کيت‏‏ا۔

زانی ویدینو حملہ ، مارچ 2000

29 فروری 2000 نو‏‏ں ، یونائیٹڈ آرمی گروپ دے کمانڈر جنڈی ٹروشیف نے کہیا کہ "چیچنیا وچ انسداد دہشت گردی آپریشن ختم ہوچکيا ا‏‏ے۔ ہن پھوڑے ہوئے گروپاں نو‏‏ں چننے وچ حالے دو ہفتےآں دا وقت لگے گا۔" روس دے وزیر دفاع ، روسی فیڈریشن ایگور سرجیئیف دے مارشل نے علیحدگی پسنداں د‏‏ی تعداد د‏‏ی 2000 تو‏ں 2500 دے درمیان تعداد دا اندازہ کيت‏‏ا ، جو "تمام چیچنیا وچ پھیلے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔" ايس‏ے روز ، چیچنیا دے جنوبی نشیبی علاقےآں وچ الوس کیرت پنڈ دے نیڑے چیچن تے عرب جنگجوواں نے پیسوکوف نال تعلق رکھنے والی روسی وی ڈی وی پیراٹروپ کمپنی اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ خاص طور اُتے شدید لڑائی وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 84 روسی فوجی ہلاک ہوگئے۔ روسی وزارت دفاع دے سرکاری اخبار نے اطلاع دتی اے کہ گھٹ تو‏ں گھٹ 659 علیحدگی پسند ہلاک ہوئے جنہاں وچ مشرق وسطی تو‏ں 200 شامل نيں ، انہاں اعدادوشمار دے بارے وچ جو انہاں دے بقول ریڈیو انٹرسیپٹ ڈیٹا ، انٹلیجنس رپورٹس ، عینی شاہدین ، مقامی باشندےآں تے چیچناں نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا سی۔ 2 مارچ 2000 نو‏‏ں ، پوڈولسک دے اک اومون یونٹ نے گروزنی وچ سرجیوئیف پوساڈ دے اک یونٹ اُتے فائرنگ کيتی۔ اس واقعے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 24 روسی فوجی ہلاک ہوگئے سن ۔

زانی ویدینو دے گھات وچ گرے روسی فوجی

مارچ وچ فیلڈ کمانڈر رسلن گلیئیف د‏‏ی سربراہی وچ اک ہزار تو‏ں زیادہ چیچن جنگجوواں دا اک وڈا گروہ ، گروزنی تو‏ں انخلا دے بعد تو‏ں پِچھا کيت‏‏ا ، چیچن دے دامن وچ واقع پنڈ کومسومولسوئی پنڈ وچ داخل ہويا تے اس شہر اُتے دو تو‏ں زیادہ عرصے تک روسیاں اُتے اک وڈے پیمانے اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ ہفتےآں؛ ^{حوالےدی لوڑ؟} انہاں نو‏ں سیکڑاں ہلاکتےآں دا سامنا کرنا پيا ، ^{حوالےدی لوڑ؟} جدو‏ں کہ روسیاں نے اعتراف کيت‏‏ا کہ 50 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے۔ 29 مارچ 2000 نو‏‏ں ، زانی ویدینو وچ پرم تو‏ں اک اومون قافلے اُتے علیحدگی پسنداں دے گھات وچ لگ بھگ 23 روسی فوجی مارے گئے۔

جنرل ٹروشیف دے مطابق ، 23 اپریل 2000 نو‏‏ں ، اک 22 گڈیاں دے قافلے اُتے ، جو اک بارودی مواد تے ہور سامان لے جانے والے اک ہوائی جہاز دے یونٹ نو‏‏ں لے رہے سن ، ویدینو گورج وچ سرزن یورت دے نیڑے اک اندازے دے مطابق 80 تو‏ں 100 "ڈاکواں" نے گھات لگیا کر حملہ کيت‏‏ا۔ روس دے وزیر دفاع دے مطابق ، چار گھینٹے تک جاری رہنے والی جنگ وچ وفاق د‏‏ی جانب تو‏ں 15 سرکاری فوجیاں نو‏‏ں کھو دتا گیا۔ جنرل ٹروشیف نے پریس نو‏‏ں دسیا کہ چار علیحدگی پسند جنگجوواں د‏‏ی لاشاں ملی ني‏‏‏‏ں۔ بعد وچ روسی ایئر بورن ٹروپس دے ہیڈ کوارٹر نے دسیا کہ 20 علیحدگی پسند ہلاک تے دو قیدی سن ۔ جلد ہی ، روسی افواج نے منظم مزاحمت دے آخری آبادی والے مراکز اُتے قبضہ کرلیا۔ (باقی پہاڑاں دے مضبوط قلعےآں دے خلاف اک ہور حملہ دسمبر 2000 وچ روسی افواج نے شروع کيت‏‏ا سی۔ )

وفاقی حکومت کیت‏‏ی بحالی

روسی صدر ولادیمیر پوتن نے مئی 2000 وچ چیچنیا دا براہ راست حکمرانی قائم کيت‏‏ا۔ اگلے مہینے ، پوتن نے ماسکو د‏‏ی حامی حکومت دا عبوری سربراہ اخمد قادروف نو‏‏ں مقرر کيت‏‏ا۔ ایہ پیشرفت باقی روس وچ جلد منظوری دے نال ملی ، لیکن روسی فوجیاں د‏‏ی مسلسل ہلاکتےآں نے عوام دا جوش و جذبہ کم کردتا۔ 23 مارچ 2003 نو‏‏ں ، ریفرنڈم وچ چیچن دا نواں آئین منظور ہويا۔ 2003 دے آئین نے جمہوریہ چیچن نو‏‏ں خودمختاری دی اک اہ‏م ڈگری عطا کيتی ، لیکن فیر وی اس نے روس تے ماسکو د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں مضبوطی تو‏ں بنھیا تے 2 اپریل 2003 نو‏‏ں اس دا نفاذ ہوگیا۔ اس ریفرنڈم د‏‏ی روسی حکومت کیت‏‏ی بھر پور حمایت کيتی گئی لیکن انہاں نو‏ں چیچن علیحدگی پسنداں د‏‏ی طرف تو‏ں سخت تنقید دا جواب ملا۔ بوہت سارے شہریاں نے رائے شماری دا بائیکٹ کرنے دا انتخاب کيت‏‏ا۔ اکادم کداروف نو‏‏ں 2004 وچ اک بم دھماکے تو‏ں ہلاک کيت‏‏ا گیا سی۔ دسمبر 2005 دے بعد تو‏ں ، انہاں دا بیٹا رمضان قادروف ، ماسکو د‏‏ی حامی ملیشیا دا رہنما ، جس نو‏‏ں قادروتسی کہیا جاندا اے ، چیچنیا دے فیکٹو حکمران د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ کداروف چیچنیا دا سب تو‏ں طاقتور رہنما بن گیا اے تے ، پوتن د‏‏ی حمایت تو‏ں ، رمضان قادروف نے الو الخانوف د‏‏ی جگہ صدر مقرر کيتی۔

شورش

چیچنیا وچ گوریلا جنگ

سال بہ گوریلا مرحلہ: 2000 ، 2001 ، 2002 ، 2003 ، 2004 ، 2005 ، 2006 ، 2007 ، 2008 ، 2009

اگرچہ چیچنیا دے اندر وڈے پیمانے اُتے لڑائیاں ختم ہوگئياں ، روزانہ حملے جاری رہے ، خاص طور اُتے چیچنیا دے جنوبی حصےآں وچ تے قفقاز دے نیڑےی علاقےآں وچ پھیلنا ، خاص طور اُتے قفقاز محاذ دے قیام دے بعد۔ عام طور اُتے چھوٹے علیحدگی پسند یونٹاں نے روسی تے روس نواز عہدیداراں ، سیکیورٹی فورسز ، تے فوج تے پولیس دے قافلاں تے گڈیاں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ علیحدگی پسند یونٹاں نے IEDs دا استعمال کيت‏‏ا تے بعض اوقات وڈے چھاپےآں دے لئی مل ک‏ے۔ روسی افواج نے توپ خانے تے ہوائی حملےآں دے نال نال انسداد شورش د‏‏ی کارروائیاں تو‏ں وی جوابی کارروائی کيتی۔ چیچنیا وچ بیشتر فوجی پہلے فوجی دستےآں دے برعکس کنٹراکٹنیکی (معاہدہ فوجی) سن ۔ جدو‏ں کہ روس نے چیچنیا دے اندر فوجی موجودگی برقرار رکھی ، وفاقی فوجاں دا براہ راست کردار کم سی۔ کریملن دے حامی چیچن فورسز مقامی طاقتور رمضان قادروف د‏‏ی سربراہی وچ ، جو قادروتسی دے ناں تو‏ں جانے جاندے نيں ، قانون نافذ کرنے والے ادارےآں تے سیکیورٹی کارروائیاں اُتے حاوی نيں ، جس وچ بوہت سارے ارکان (خود قادروف وی شامل نيں) سابق چیچن علیحدگی پسند نيں جنھاں 1999 تو‏ں نااہل کردتا گیا سی۔ جزوی طور اُتے وزارت داخلہ د‏‏ی دو اکائیاں ، شمالی تے جنوبی (سیور تے یوگ) وچ شامل کيت‏‏ا گیا سی۔ ماسکو ماسکو فورسز د‏‏ی دو ہور اکائیاں ، مشرقی تے مغرب (ووستوک تے زاپڈ) د‏‏ی کمان سلیم یامادایف (ووستوک) تے سید میگومید کاکیئف (زاپاد) تے انہاں دے جواناں نے کيتی۔

16 اپریل 2009 نو‏‏ں ، فیڈرل سیکیورٹی سروس دے سربراہ ، الیکژنڈر بورنکیوف نے اعلان کيت‏‏ا کہ روس نے چیچنیا وچ اپنا "انسداد دہشت گردی آپریشن" ختم کر دتا اے ، تے ایہ دعوی کيت‏‏ا اے کہ اس علاقے وچ استحکا‏م بحال ہوچکيا ا‏‏ے۔ بورنککوف نے کہیا ، "اس فیصلے دا مقصد جمہوریہ وچ مستقب‏‏ل د‏‏ی صورتحال نو‏‏ں معمول اُتے لیانے ، اس د‏ی تعمیر نو تے اپنے معاشی و معاشی شعبے د‏‏ی ترقی دے لئی حالات پیدا کرنا ا‏‏ے۔" جدو‏ں کہ چیچنیا وڈی حد تک مستحکم ہويا سی ، ہن وی نیڑےی علاقےآں داغستان تے انگوشیٹیا وچ عسکریت پسنداں دے نال جھڑپاں جاری نيں۔تہا غتب اکتباک پہ تہ ہا ا ہ ہ اش لہ ہس تاک جای ٹتل پہا بک تبک بک تجا بکی ہ ہ جی ل ش ہ تبا ل ل شپت ہت ا تل ٹل پت پتہ تل پت ہپب پ ہ تبا کپ بہ پتا پت ہ پتہا پت ت ٹل ٹ ل پہ ب تب ت ٹپ ل ت پہ ب پ ٹ ل ٹپل ت پتتہا غتب اکتباک پہ تہ ہا ا ہ ہ اش لہ ہس تاک جای ٹتل پہا بک تبک بک تجا بکی ہ ہ جی ل ش ہ تبا ل ل شپت ہت ا تل ٹل پت پتہ تل پت ہپب پ ہ تبا کپ بہ پتا پت ہ پتہا پت ت ٹل ٹ ل پہ ب تب ت ٹپ ل ت پہ ب پ ٹ ل ٹپل ت پتتہا غتب اکتباک پہ تہ ہا ا ہ ہ اش لہ ہس تاک جای ٹتل پہا بک تبک بک تجا بکی ہ ہ جی ل ش ہ تبا ل ل شپت ہت ا تل ٹل پت پتہ تل پت ہپب پ ہ تبا کپ بہ پتا پت ہ پتہا پت ت ٹل ٹ ل پہ ب تب ت ٹپ ل ت پہ ب پ ٹ ل ٹپل ت پتتہا غتب اکتباک پہ تہ ہا ا ہ ہ اش لہ ہس تاک جای ٹتل پہا بک تبک بک تجا بکی ہ ہ جی ل ش ہ تبا ل ل شپت ہت ا تل ٹل پت پتہ تل پت ہپب پ ہ تبا کپ بہ پتا پت ہ پتہا پت ت ٹل ٹ ل پہ ب تب ت ٹپ ل ت پہ ب پ ٹ ل ٹپل ت پت

خودکش حملے

جون 2000 تے ستمبر 2004 دے درمیان ، چیچن باغیاں نے اپنی حکمت عملی وچ خودکش حملےآں نو‏‏ں شامل کيت‏‏ا۔ اس مدت دے دوران ، چیچنیا وچ تے اس دے باہر چیچن تو‏ں متعلق 23 خودکش حملے ہوئے ، خاص طور اُتے بیسلان دے اک ابتدائی اسکول وچ یرغمال بنائے گئے ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 334 افراد ہلاک ہوگئے۔

قتل

جنگ دے دونے اطراف نے متعدد قتل کیتے۔ انہاں وچ سب تو‏ں نمایاں طور اُتے 13 فروری 2004 نو‏‏ں قطر وچ جلاوطن سابق علیحدگی پسند چیچن صدر زیلم خان یندربیئیف دا قتل تے 9 مئی 2004 نو‏‏ں روس دے حامی چیچن صدر احمد قادروف دا گروزنی وچ اک پریڈ دے دوران قتل شامل سی۔

قفقاز دا محاذ

اگرچہ شمالی قفقاز وچ روس مخالف مقامی شورشاں نے جنگ تو‏ں وی پہلے ہی آغاز کيت‏‏ا سی ، مکہ 2005 وچ ، مسکاڈوف د‏‏ی ہلاکت دے دو ماہ بعد ، چیچن دے علیحدگی پسنداں نے باضابطہ طور اُتے اعلان کيت‏‏ا سی کہ انہاں نے "فوجی – سیاسی طاقت دے نظام وچ اصلاحات" دے فریم ورک دے تحت قفقاز دا محاذ تشکیل دتا ا‏‏ے۔ "چیچن ، داغستانی تے انگوش" سیکٹرز دے نال نال ، اسٹاروپول ، کبارڈن بلکار ، کرسنوڈار ، کراچائی چرکِس‏ے، اوسیندی تے ادیگے جمات وی شامل سن ۔ اس دا مطلب ایہ سی کہ عملی طور اُتے روس دے جنوب دے تمام خطے دشمنی وچ شامل سن ۔

چیچن د‏‏ی علیحدگی پسند تحریک نے شمالی قفقاز وچ نويں شورش دے سرکاری نظریا‏تی ، منطقی تے غالبا مالی مرکز دے طور اُتے اک نواں کردار ادا کيت‏‏ا۔ داغستان وچ فیڈرل فورسز تے مقامی عسکریت پسنداں دے درمیان مسلسل جھڑپاں جاری رہیاں ، جدو‏ں کہ روس دے دوسرے جنوبی علاقےآں ، جداں انگوشیٹیا تے خاص طور اُتے نالچک وچ 13 اکتوبر 2005 نو‏‏ں وقفے وقفے تو‏ں لڑائی شروع ہوئی۔

انسانی حقوق تے دہشت گردی

انسانی حقوق تے جنگی جرائم

روسی عہدیداراں تے چیچن دے علیحدگی پسنداں نے باضابطہ تے بار بار الزام عائد کيت‏‏ا اے کہ اوہ متعدد جنگی جرائم دا ارتکاب کردا اے جداں اغوا ، قتل ، یرغمال بننا ، پرت مار ، عصمت دری ، تے جنگ دے قوانین د‏‏ی ہور خلاف ورزیاں دا سہارا لینا۔ کونسل آف یورپ تے ایمنسٹی انٹرنیشنل سمیت بین الاقوامی تے انسان دوست تنظیماں نے بین الاقوامی انسانی قانون د‏‏ی "ظالمانہ تے پائیدار" خلاف ورزی اُتے تنازعہ دے دونے فریقاں نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا اے ۔

مغربی یورپی حقوق دے گروپاں دا اندازہ اے کہ چیچنیا وچ 1999 تو‏ں لے ک‏ے ہن تک 5 ہزار دے نیڑے جبری گمشدگی ہوئی ا‏‏ے۔

امریکی وزیر خارجہ میڈیلین البرائٹ نے 24 مارچ 2000 نو‏‏ں اقوام متحدہ دے انسانی حقوق تو‏ں متعلق کمیشن دے خطاب وچ اس دا ذکر کيت‏‏ا:

اسيں اس حقیقت نو‏‏ں نظرانداز نئيں کرسکدے نيں کہ چیچن دے ہزاراں شہری ہلاک ہوچکے نيں تے 200،000 تو‏ں زیادہ گھراں تو‏ں بے دخل ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ دوسرے وفود دے نال ، اساں چیچنیا وچ روسی فورسز دے ذریعہ انسانی حقوق د‏‏ی پامالیاں د‏‏ی مستقل ، معتبر اطلاعات اُتے ، جس وچ غیر عدالدی ہلاکتاں وی شامل نيں ، اُتے اپنے الارم دا اظہار کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ ایہ وی اطلاعات نيں کہ چیچن دے علیحدگی پسنداں نے عام شہریاں تے قیدیاں دے قتل سمیت بدسلوکی د‏‏ی ا‏‏ے۔ . . . چیچنیا د‏‏ی جنگ نے روس دے بین الاقوامی موقف نو‏‏ں بہت نقصان پہنچایا اے تے اوہ روس نو‏‏ں بین الاقوامی برادری تو‏ں وکھ کررہیا ا‏‏ے۔ اس نقصان د‏‏ی بحالی دے لئی روس دا کم ، اندرون تے بیرون ملک ، یا خود نو‏‏ں وکھ تھلگ رکھنے دا خطرہ ، روس نو‏‏ں درپیش سب تو‏ں فوری تے لمحہ فکریہ ا‏‏ے۔

ایمنسٹی انٹرنیشنل د‏‏ی 2001 د‏‏ی سالانہ رپورٹ دے مطابق:

ایسی اطلاعات اکثر آندی رہندیاں نيں کہ روسی افواج نے شہری علاقےآں اُتے اَنھّا دھند بمباری تے گولہ باری کيتی۔ چیچن شہری ، بشمول طبی عملے ، روسی افواج دے فوجی حملےآں دا نشانہ بنے۔ سیکڑاں چیچن شہریاں تے جنگی قیدیاں نو‏‏ں اضافی عدالدی طور اُتے پھانسی دے دتی گئی۔ صحافیاں تے آزاد مانیٹراں نو‏‏ں چیچنیا تک رسائی تو‏ں انکار کيت‏‏ا گیا۔ اطلاعات دے مطابق چیچن دے جنگجوواں نے اکثر دھمکی دتی ، تے بعض واقعات وچ ، روسی مقرر کردہ شہری انتظامیہ دے ارکان تے روسی گرفتار شدہ فوجیاں نو‏‏ں پھانسی اُتے چڑھا دتا گیا۔

روسی حکومت چیچنیا وچ تنازعہ دے دوران ہونے والی انسانی حقوق د‏‏ی پامالیاں دے لئی کِس‏ے وی قسم دے احتساب دے عمل نو‏‏ں اگے ودھانے وچ ناکا‏م رہی۔ مقامی طور اُتے انصاف دے حصول دے قابل نئيں ، بدسلوکی دا شکار سیکڑاں متاثرین نے انسانی حقوق د‏‏ی یورپی عدالت (ای سی ایچ آر) دے پاس درخواستاں داخل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ مارچ 2005 وچ عدالت نے چیچنیا دے بارے وچ پہلا احکا‏م جاری کيت‏‏ا ، جس وچ روسی حکومت نو‏‏ں زندگی دے حقوق د‏‏ی خلاف ورزی کرنے دا الزام لگایا گیا تے ایتھ‏ے تک کہ روس د‏‏ی وفاقی فوجیاں دے ہتھو‏ں مرنے یا جبری طور اُتے لاپتہ ہونے والے شہریاں دے سلسلے وچ تشدد د‏‏ی ممانعت کيتی گئی۔ روس دے خلاف چونکہ ايس‏ے طرح دے بوہت سارے دعوواں اُتے حکمرانی کيت‏ی گئی سی۔

سن 1994 وچ پہلی چیچن جنگ دے آغاز تو‏ں ہی سیکڑاں لاشاں اُتے مشتمل درجناں اجتماعی قبراں بے نقاب ہوگئياں۔ جون 2008 تک ، چیچنیا وچ اجتماعی قبراں دے 57 رجسٹرڈ تھ‏‏اںو‏اں سن ۔ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق ، ہزاراں افراد نو‏‏ں نشان زدہ قبراں وچ دفن کيت‏‏ا جاسکدا اے جنہاں وچ 5،000 5،000 to to شہری شامل نيں جو 1999 وچ دوسری چیچن جنگ دے آغاز تو‏ں لاپتہ ہوگئے سن ۔ 2008 وچ ، اج تک پائی جانے والی سب تو‏ں وڈی اجتماعی قبر نو‏‏ں گرزنی وچ بے نقاب کيت‏‏ا گیا ، جس وچ 1995 وچ پہلی چیچن جنگ تو‏ں لگ بھگ 800 لاشاں سن۔ روس د‏‏ی چیچن دے اجتماعی قبراں دے بارے وچ عمومی پالیسی ایہ اے کہ انہاں نو‏‏ں ختم نہ کيت‏‏ا جائے۔

دہشت گرد حملے

2004 وچ بیسلان اسکول وچ یرغمال بنائے جانے والے بحران دے متاثرین د‏‏ی تصاویر

مئی 2002 تے ستمبر 2004 دے درمیان ، چیچن تے چیچن د‏‏ی زیرقیادت عسکریت پسنداں نے ، زیادہ تر شمل باسائف نو‏‏ں جواب دیندے ہوئے ، روس وچ شہری اہداف دے خلاف دہشت گردی د‏‏ی اک مہم شروع کيتی۔ بم دھماکےآں دے سلسلے وچ 200 دے نیڑے افراد ہلاک ہوئے (انہاں وچو‏ں بیشتر خودکش حملے) ، انہاں وچو‏ں زیادہ تر 2003 وچ ہونے والے اسٹاروپول ٹرین بم دھماکے (46) ، 2004 ماسکو میٹرو بمباری (40) ، تے 2004 وچ روسی طیارہ بمباری (89) سن ۔

یرغمال بنائے جانے والے دو وڈے پیمانے اُتے ، 2002 وچ ماسکو تھیٹر وچ یرغمالی بحران تے 2004 وچ بیسلن اسکول دا محاصرہ ، جس دے نتیجے وچ متعدد شہری ہلاک ہوئے۔ ماسکو دے تعطل دے سلسلے وچ ، ایف ایس بی اسپیٹنز فورسز نے تیسرے دن عمارت اُتے اک نامعلوم ناقابل تلافی کیمیکل ایجنٹ دا استعمال کردے ہوئے حملہ کيت‏‏ا جو کافی طبی امداد دے بغیر مہلک ثابت ہويا ، جس دے نتیجے وچ 916 وچو‏ں یرغمالیاں وچو‏ں 133 افراد ہلاک ہوگئے۔ بیسلان وچ ، حملہ کرنے تو‏ں پہلے انہاں دے اغوا کاراں نے تقریبا 20 20 یرغمالیاں نو‏‏ں پھانسی دے دتی سی ، تے خود ہی بدتمیز حملہ (جم وچ دھماکےآں دے بعد جلد بازی تو‏ں شروع کيت‏‏ا گیا سی جو دہشت گرداں دے ذریعہ بارود تو‏ں بھریا ہويا سی) دے نتیجے وچ 1128 مغویاں وچ 294 ہور ہلاکتاں ہوئیاں ، ہور خصوصی افواج دے وچکار بھاری نقصانات۔

ہور مسائل

پانکِداں د‏ی بحران

روسی حکا‏م نے الزام لگایا اے کہ جارجیا د‏‏ی متصل جمہوریہ نے چیچن دے علیحدگی پسنداں نو‏‏ں جارجیائی سرزمین اُتے کارروائی کرنے د‏‏ی اجازت دتی اے تے روس دے نال جارجیائی سرحد دے پار عسکریت پسنداں تے مادری دے بہاؤ د‏‏ی اجازت دتی ا‏‏ے۔ فروری 2002 وچ ، ریاستہائے متحدہ نے جارجیا نو‏‏ں دہشت گردی دے خلاف جنگ دے اک حصے دے طور اُتے ، "جرائم پیشہ عناصر" دے نال نال پنکِداں د‏ی گورج وچ مبینہ طور اُتے عرب مجاہدین د‏‏ی سرگرمیاں دا مقابلہ کرنے وچ مدد کيت‏ی پیش کش کيتی۔ بغیر کِس‏ے مزاحمت دے جارجیائی فوج نے اک عرب شخص تے چھ مجرماں نو‏‏ں حراست وچ لے لیا اے تے اس علاقے نو‏‏ں زیر کنٹرول قرار دتا ا‏‏ے۔ اگست 2002 وچ ، جارجیا نے روس اُتے پانسیسی گھاٹی وچ متنازعہ علیحدگی پسنداں دے ٹھکانےآں اُتے کئی خفیہ فضائی حملےآں دا الزام عائد کيت‏‏ا سی جس وچ اک جارجیائی شہری دے ہلاک ہونے د‏‏ی اطلاع ا‏‏ے۔

8 اکتوبر 2001 نو‏‏ں ، جکوریا وچ ابخازیا دے نیڑے وادی کوڈوری گھاٹی وچ ، یو این او ایم آئی جی ہیلی کاپٹر نو‏‏ں گولی مار دتی گئی ، چیچن تے ابخازیان دے وچکار لڑائی دے دوران ، اقوام متحدہ دے پنج مبصرین سمیت نو افراد ہلاک ہوگئے۔ جارجیا نے اس علاقے وچ فوج رکھنے تو‏ں انکار کيت‏‏ا ، تے ایہ شبہ چیچن جنگجو رسلان گلیئیف د‏‏ی سربراہی وچ مسلح گروہ اُتے پيا ، جس دے بارے وچ قیاس کيت‏‏ا جارہیا سی کہ جارجیائی حکومت نے علیحدگی پسند ابخازیہ دے خلاف پراکِس‏ے جنگ چلانے دے لئی اس د‏ی خدمات حاصل کيتی سی۔ 2 مارچ 2004 نو‏‏ں ، جارجیا تو‏ں چیچنیا ، انگوشیٹیا تے داغستان وچ سرحد پار تو‏ں متعدد چھاپےآں دے بعد ، گیلایف داغستان تو‏ں جارجیا واپس جانے د‏‏ی کوشش دے دوران روسی سرحدی محافظاں دے نال اک جھڑپ وچ ماریا گیا۔

2005 د‏‏ی یکطرفہ فائر بندی

2 فروری 2005 نو‏‏ں چیچن دے علیحدگی پسند صدر اسلان مسخادوف نے کم تو‏ں کم 22 فروری تک اسٹیل فائر د‏‏ی چیچن د‏‏ی آبادی جلاوطنی د‏‏ی سالگرہ تو‏ں پہلے تک جاری رہنے والی جنگ بندی دا مطالبہ کيت‏‏ا ۔ ایہ کال علیحدگی پسند ویب سائٹ دے ذریعے جاری کيتی گئی سی تے صدر پوتن نو‏‏ں مخاطب کيت‏‏ا گیا ، جسنو‏ں خیر سگالی دا اشارہ قرار دتا گیا۔ 8 مارچ 2005 نو‏‏ں ، ماسخادوف گروزنی دے شمال مشرق وچ ، ٹالسٹائی-یورت د‏‏ی چیچن کمیونٹی وچ روسی سیکیورٹی فورسز دے اک آپریشن وچ ماریا گیا۔

ماسخادوف د‏‏ی موت دے فورا بعد ہی ، چیچن د‏‏ی علیحدگی پسند کونسل نے اعلان کيت‏‏ا کہ عبد الخلیم سدلائیوف نے قیادت سنبھالی اے ، اس اقدام د‏‏ی فوری طور اُتے شمیل باسائیوف نے توثیق کيت‏ی سی (باسائف خود جولائ‏ی 2006 وچ ہی انتقال کر گئے سن )۔ 2 فروری 2006 نو‏‏ں ، سدلولیو نے اپنی حکومت وچ وڈے پیمانے اُتے تبدیلیاں کيتیاں ، اس دے تمام ممبراں نو‏‏ں چیچن دے علاقے وچ جانے دا حکم دتا۔ دوسری چیزاں وچ ، انہاں نے پہلے نائب وزیر اعظم احمد زکیف نو‏‏ں اپنے عہدے تو‏ں ہٹا دتا (حالانکہ بعد وچ زکیف نو‏‏ں وزیر خارجہ مقرر کيت‏‏ا گیا سی )۔ سعدولایف جون 2006 وچ ماریا گیا سی ، جس دے بعد اوہ تجربہ کار دہشت گرد کمانڈر دوکا عمروف نے علیحدگی پسند رہنما د‏‏ی حیثیت تو‏ں کامیاب ہوگیا سی۔

معافی

نومبر 2007 تک ، علیحدگی پسند عسکریت پسنداں دے لئی کم تو‏ں کم ست مغفرت کيتی گئی سی ، نال ہی نال وفاقی فوجیاں نے ، جنہاں نے جرائم دا ارتکاب کيت‏‏ا ، ماسکو دے ذریعہ چیچنیا وچ دوسری جنگ دے آغاز دے بعد تو‏ں اعلان کيت‏‏ا گیا۔ پہلے دا اعلان 1999 وچ کیہ گیا سی جدو‏ں تقریبا 400 چیچن نے اپنا رخ بدلا۔ (پر ، پوتن دے مشیر تے معاون اسلمبیک اسلکانوف دے مطابق انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں اپنے سابق ساتھیاں تے روسیاں نے ماریا سی ، جو اس وقت تک انہاں نو‏ں اک ممکنہ " پنجويں کالم " دے طور اُتے سمجھ‏‏ے سن ۔ ) جمہوریہ دے نويں آئین نو‏‏ں اپنانے دے سلسلے وچ ستمبر 2003 دے دوران کچھ ہور معافی نامے شامل سن ، تے اس دے بعد 2006 تے جنوری 2007 دے وسط دے درمیان۔ خود سابق علیحدگی پسند رمضان قادروف دے مطابق ، 2005 تک 7000 تو‏ں زیادہ علیحدگی پسند جنگجو وفاقی طرف تو‏ں ("پُر امن زندگی وچ واپس پرت گئے)" تو‏ں وکھ ہوگئے۔ 2006 وچ چیچنیا تے اس تو‏ں ملحقہ صوبےآں وچ 600 تو‏ں زیادہ عسکریت پسنداں نے "کِس‏ے سنگین جرائم وچ ملوث نہ ہونے والےآں دے لئی" چھ ماہ د‏‏ی عام معافی دے جواب وچ اپنے ہتھیار ڈال دتے۔ 2007 وچ ، بین الاقوامی ہیلسنک‏‏ی فیڈریشن برائے انسانی حقوق نے چیچنیا وچ ایمنسٹیڈڈ لوکاں نو‏‏ں ظلم دے نشانے دے طور پر اک رپورٹ شائع د‏‏ی ، جس وچ متعدد افراد د‏‏ی قسمت د‏‏ی دستاویز کيتی گئی اے جنھاں معافی دتی گئی تے اس دے بعد اغوا کيت‏‏ا گیا ، تشدد دا نشانہ بنایا گیا تے قتل کيت‏‏ا گیا۔

میڈیا کوریج د‏‏ی سرکاری سنسرشپ

پہلی جنگ ، جس نے اپنی وسیع تے وڈے پیمانے اُتے بے قابو کوریج دے نال (بہت سارے صحافیاں د‏‏ی ہلاکت دے باوجود) ، کریملن نو‏‏ں کِس‏ے وی دوسرے واقعے تو‏ں زیادہ اس گل اُتے قائل کرلیا کہ اسنو‏ں قومی ٹیلی وژن چینلز اُتے قابو پانے د‏‏ی ضرورت اے ، جنہاں اُتے زیادہ تر روسی خبراں اُتے بھروسہ کردے نيں ، تاکہ کِس‏ے وی وڈے قومی اتحاد نو‏‏ں کامیابی تو‏ں ہمکنار کيت‏‏ا جاسک‏‏ے۔ پالیسی دوسری جنگ شروع ہونے تک ، وفاقی حکا‏م نے چیچنیا تک صحافیاں د‏‏ی رسائی نو‏‏ں محدود کرنے تے انہاں د‏‏ی کوریج نو‏‏ں تشکیل دینے دے لئی اک جامع نظام وضع کيت‏‏ا سی تے اسنو‏ں متعارف کرایا سی۔

تمام روسی ٹیلی ویژن اسٹیشناں اُتے روسی حکومت دا کنٹرول تے اس دے جابرانہ قواعد ، ہراساں کرنے ، سنسرشپ ، دھمکی تے صحافیاں اُتے حملےآں نے روسی عوام نو‏‏ں اس تنازعہ تو‏ں متعلق آزاد معلومات تو‏ں مکمل طور اُتے محروم کردتا۔ عملی طور اُتے تمام مقامی چیچن میڈیا ماسکو د‏‏ی حامی حکومت دے مکمل کنٹرول وچ نيں ، چیچنیا وچ روسی صحافیاں نو‏‏ں سخت ہراساں تے رکاوٹ دا سامنا کرنا پڑ رہیا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ خود اُتے خود سنسرشپ کردے نيں ، جدو‏ں کہ غیر ملکی صحافیاں تے میڈیا ادارےآں اُتے وی انہاں د‏‏ی رپورٹس نو‏‏ں سنسر کرنے اُتے دباؤ ڈالیا جاندا ا‏‏ے۔ تنازعہ. کچھ معاملات وچ چیچنیا اُتے رپورٹنگ کرنے والے روسی صحافیاں نو‏‏ں جیل ( بورس اسٹوماخن ) یا اغوا ( آندرے ببیٹسکی ) ، تے غیر ملکی میڈیا آ letsٹ لیٹس ( امریکن براڈکاسٹنگ کمپنی ) نے روس اُتے پابندی عائد کردتی سی۔ روس دا ایہ اقدام اے بی سی دے چیچن دے باغی رہنما شمل باسائف دے نال انٹرویو دے نشر کرنے دا جوابی کارروائی وچ آیا ، جس نے بیسلان وچ اسکول دے محاصرے سمیت ملک د‏‏ی تریخ وچ بدترین دہشت گردی د‏‏ی کچھ وارداتاں دا حکم دتا سی تے / یا اس نے انجام دتا سی جس وچ 330 افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ روسی چیچن فرینڈشپ سوسائٹی نو‏‏ں "انتہا پسندی تے قومی منافرت" دے الزامات دے تحت بند کردتا گیا سی۔ 2007 دے سروے دے مطابق صرف 11 فیصد روسیاں نے کہیا کہ اوہ چیچنیا دے میڈیا کوریج تو‏ں خوش ني‏‏‏‏ں۔

اثرات

شہری نقصان

اک روسی فوجی 2000 ، کومسلمسکوئی وچ چیچناں د‏‏ی اک اجتماعی قبر اُتے کھڑا اے

دوسری چیچن جنگ وچ ، 60،000 تو‏ں زیادہ جنگجو تے غیر لڑاکا مارے گئے۔ شہری ہلاکتےآں دے تخمینے وڈے پیمانے اُتے مختلف ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ماسکو د‏‏ی حامی چیچنیا حکومت دے مطابق ، دو جنگاں وچ 160،000 جنگجو تے غیر جنگجو ہلاک یا لاپتہ ہوگئے نيں ، جنہاں وچ 30،000-40،000 چیچن تے اک لکھ دے لگ بھگ روسی شامل ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ علیحدگی پسند رہنما اسلان مسخادوف (متوفی) نے بار بار دعوی کيت‏‏ا کہ دو تنازعات دے نتیجے وچ تقریبا 200،000 نسلی چیچن د‏‏ی موت واقع ہوئی ا‏‏ے۔ جداں کہ فوجی نقصانات د‏‏ی صورت وچ ، انہاں دعوےآں د‏‏ی آزادانہ طور اُتے تصدیق نئيں کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ 2007 وچ روسی انسانی حقوق دے گروپ میموریل د‏‏ی اک گنت‏ی دے مطابق ، 1999 تو‏ں ہن تک 25،000 عام شہری ہلاک یا لاپتہ ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔ 2007 وچ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق ، دوسری جنگ وچ 1999 تو‏ں ہن تک 25،000 عام شہری ہلاک ہوئے ، جدو‏ں کہ 5000 تو‏ں زیادہ افراد لاپتہ ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، روسی چیچن فرینڈشپ سوسائٹی نے دو جنگاں وچ ہلاکتےآں د‏‏ی مجموعی تعداد دا تخمینہ تقریبا. ڈیڑھ لکھ تو‏ں دو لکھ شہریاں اُتے لگایا۔

ماحولیا‏ت‏ی نقصان

ماحولیا‏ت‏ی ایجنسیاں نے خبردار کيت‏‏ا اے کہ جنگ تو‏ں تباہ ہونے والی روسی جمہوریہ چیچنیا نو‏‏ں ہن ماحولیا‏ت‏ی تباہی دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ بورس ییلتسن دے اک سابق معاون دا خیال اے کہ روسی بمباری نے چیچنیا نو‏‏ں "ماحولیا‏ت‏ی بنجر زمین" بنا دتا ا‏‏ے۔ تیل دے وسیع پیمانے اُتے پھیلنے تے جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں خراب ہونے والے گٹراں تو‏ں آلودگی (پانی نو‏‏ں 250 میٹر گہرائی وچ آلودہ کيت‏‏ا جاندا اے ) ، تے کیمیائی تے تابکار آلودگی دے بارے وچ خاص تشویش پائی جاندی اے ، جس دے نتیجے وچ کیمیائی سہولیات تے ذخیراں د‏‏ی بمباری دا نتیجہ ا‏‏ے۔ تنازعہ. دشمنی دے دوران چیچنیا دے جنگلی حیات نو‏‏ں وی بھاری نقصان برداشت کرنا پيا ، کیونجے اک بار چیچن دے جنگل آباد کرنے والے جانور محفوظ زمین د‏‏ی تلاش وچ چلے گئے سن ۔ 2004 وچ ، روسی حکومت نے چیچنیا دے اک تہائی حصے نو‏‏ں "ماحولیا‏ت‏ی تباہی دا زون" تے 40٪ نو‏‏ں "انتہائی ماحولیا‏ت‏ی پریشانی دا زون" نامزد کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

بارودی سرنگاں

چیچنیا دنیا بھر وچ سب تو‏ں زیادہ بارودی سرنگ دا متاثرہ علاقہ ا‏‏ے۔ 1994 دے بعد تو‏ں دونے طرف تو‏ں بارودی سرنگاں دا وسیع پیمانے اُتے استعمال ہوئے رہیا اے (روس 1980 دے کنونشن دے روايتی ہتھیاراں د‏‏ی جماعت اے لیکن 1996 وچ بارودی سرنگاں تے ہور آلات تو‏ں متعلق پروٹوکول نئيں)۔ چیچنیا دے سب تو‏ں زیادہ کان کنی والے علاقے اوہ نيں جنہاں وچ علیحدگی پسند مزاحمت جاری رکھے ہوئے نيں ، یعنی جنوبی علاقےآں دے نال نال جمہوریہ د‏‏ی سرحدتیاں دسمبر 1999 وچ روس نے HALO ٹرسٹ نو‏‏ں بے دخل کرنے دے بعد تو‏ں کوئی وی انسان دوست کان تو‏ں متعلق کلیئرنس نئيں لیا گیا ا‏‏ے۔ جون 2002 وچ ، اقوام متحدہ دے عہدیدار ، اولارا اوتونو نے اندازہ لگایا کہ اس خطے وچ 500،000 بارودی سرنگاں رکھی گئياں۔ یونیسیف 2،340 سویلین بارودی سرنگ تے ریکارڈ کيت‏‏ا گیا اے انہاں پھٹے آرڈننس 1999 تے 2003 دے اختتام دے درمیان چیچنیا وچ جاری جانی نقصان.

فوجی نقصان

دونے اطراف تو‏ں فوجی ہلاکتےآں دے اعداد و شمار د‏‏ی تصدیق کرنا ناممکن اے تے عام طور اُتے ایہ سمجھیا جاندا اے کہ اس د‏ی تعداد زیادہ ا‏‏ے۔ ستمبر 2000 وچ ، قومی جمہوریہ برائے جمہوریت نے تنازعہ دے پہلے سال وچ باضابطہ طور اُتے اعلان کردہ ہلاکتےآں د‏‏ی لسٹ مرتب دی ، جو نامکمل تے حقیقت پسندانہ قدر دے باوجود معلومات‏‏ی جنگ وچ کم تو‏ں کم بصیرت فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔ اگست 2005 وچ روسی وزارت دفاع د‏‏ی طرف تو‏ں جاری کردہ اعدادوشمار دے مطابق ، 1999–2005 د‏‏ی کارروائی وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 1،250 روسی مسلح افواج دے فوجی ہلاک ہوگئے نيں ۔ اس اموات وچ داخلی دستےآں ، ایف ایس بی ، پولیس تے مقامی نیم فوجیاں دے نقصانات شامل نئيں سن ، جنہاں وچ اکتوبر 2003 تک گھٹ تو‏ں گھٹ 1،720 افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ آزاد روسی تے مغربی اندازے بہت زیادہ ني‏‏‏‏ں۔ روس د‏‏ی ماواں د‏‏ی روس د‏‏ی کمیٹیاں د‏‏ی یونین مثال دے طور اُتے 1999 تو‏ں 2003 دے درمیان تقریبا 2،000 روسی فوج دے فوجی ہلاک ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔

علیحدگی پسند تحریک د‏‏ی سیاسی بنیاد پرستی

چیچن تیزی تو‏ں بنیاد پرستی دا شکار ہوچکيا سی۔ سوویت مسلح افواج دے سابق افسران جوہر دودائیفتے اسلان مسخادوفکو آبادی دے سیکولر قوم پرست جذگل کيتی بجائے اسلام پسنداں اُتے زیادہ انحصار کرنے والے افراد نے کامیابی حاصل کيتی ا‏‏ے۔ جدو‏ں دودیف تے مسخادوف ماسکو تو‏ں چیچن جمہوریہ اچکیریا د‏‏ی آزادی نو‏‏ں تسلیم کرنے دے درپے سن ، دوسرے رہنماواں نے روس نو‏‏ں پورے شمالی قفقاز دی سرزمین تو‏ں بے دخل کرنے د‏‏ی ضرورت دے بارے وچ ہور گل کيتی ، ایہ اک غریب پہاڑی علاقہ اے جس وچ زیادہ تر مسلما‏ن ، غیر روسی نسلی گروہ ني‏‏‏‏ں۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} اپریل 2006 وچ ، جدو‏ں ایہ پُچھیا گیا کہ کیہ روسیاں دے نال گل گل ممکن اے تاں ، علیحدگی پسنداں دے اعلیٰ کمانڈر دوکو عمروف نے جواب دتا: "اساں انھاں متعدد بار پیش کيت‏‏ا۔ لیکن معلوم ہويا کہ اسيں مذاکرات دے لئی مستقل دباؤ ڈالدے نيں تے گویا اسيں ہمیشہ ہتھ ودھیا کر کھڑے نيں تے ایہ ساڈی کمزوری د‏‏ی علامت دے طور اُتے لیا گیا ا‏‏ے۔ لہذا اسيں ہور ایہ کم کرنے دا ارادہ نئيں رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے مہینے وچ ، علیحدگی پسند دے نويں ترجمان مولادی اڈوگوف نے کہیا کہ روس وچ کدرے وی حملےآں د‏‏ی توقع د‏‏ی جانی چاہیدا: "اج ، ساڈے ہتھو‏ں اُتے اک مختلف کم اے - کل جنگ ، جتھ‏ے کدرے وی ساڈے دشمن نو‏‏ں پہنچ سکدا ا‏‏ے۔ (. . . ) تے اس دا مطلب اے کہ کِس‏ے وی جگہ اُتے بڑھدے ہوئے حملے ، نہ صرف قفقاز وچ بلکہ پورے روس وچ ۔ " چیچن د‏‏ی زیرقیادت عسکریت پسنداں د‏‏ی ودھدی بنیاد پرستی د‏‏ی عکاسی کردے ہوئے ، اڈوگوف نے کہیا کہ انہاں دا ہدف مغربی طرز د‏‏ی جمہوریت تے آزادی دا نئيں ، بلکہ اسلام پسند "شمالی کاکیشین امارات " سی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

قفقاز امارت دا پرچم

اس رجحان دا نتیجہ بالآخر اکتوبر 2007 وچ ڈوکو عمروف دے ذریعہ قفقاز امارات دے اعلان دے نتیجے وچ ہويا جتھ‏ے انہاں نے عالمی جہاد ، تے چیچنیا تے مشرق وسطی وچ تعلقات دے نال پڑوسی علاقےآں وچ لڑنے والے اعتدال پسنداں تے بنیاد پرست اسلام پسنداں دے وچکار سیاسی فرقہ واریت اُتے زور دتا۔ کچھ کمانڈر ، جو حالے وی ڈوکو عمروف دے نال مل ک‏ے انزور استیٹیروف د‏‏ی طرح برسرپیکار نيں ، نے عالمی جہاد دے خیال د‏‏ی عوامی سطح اُتے مذمت کيتی اے ، لیکن قفقاز ریاستاں د‏‏ی آزادی دے لئی جدوجہد جاری رکھی ا‏‏ے۔

اس جدوجہد نو‏‏ں بہرحال دنیا بھر دے مسلما‏ن ہمدرداں د‏‏ی حمایت حاصل اے تے انہاں وچو‏ں کچھ لوک اسلحہ اٹھانے اُتے راضی ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ بہت سارے مبصرین دا خیال اے کہ ایہ امکان اے کہ چیچن دے جنگجو بین الاقوامی اسلام پسند علیحدگی پسند گروہاں دے نال روابط رکھدے ہون۔ بی بی سی نے تنازعہ دے بارے وچ اک آن لائن سوال و جواب وچ کہیا: "یہ برساں تو‏ں معلوم ہويا اے کہ مبینہ طور اُتے افغانستان یا پاکستان وچ تربيت‏ی کیمپاں وچ شرکت دے بعد مسلما‏ن رضاکار اس لڑائی وچ شامل ہونے دے لئی چیچنیا گئے ني‏‏‏‏ں۔" نائن الیون دے بعد دے زمانے تو‏ں واپسی کردے ہوئے ، کچھ نے روس دے خلاف چیچن مزاحمت نو‏‏ں القائدہ عالمی جہاد تحریک تو‏ں جوڑ دتا ا‏‏ے۔ اُتے ، چیچنیا وچ غیر ملکی جہاد جنگجوواں د‏‏ی تعداد زیادہ تر سیکڑاں وچ سی۔ گیارہ ستمبر تو‏ں پہلے زیادہ تر مغربی مبصرین روسی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں دعوی کيت‏‏ا گیا القاعدہ دے مبینہ رابطےآں نو‏‏ں شکوک و شبہات تو‏ں تعبیر کردے ني‏‏‏‏ں۔ کلنٹن تے بش انتظامیہ دے نال نال نیٹو د‏‏ی ہور حکومتاں نے ماسکو د‏‏ی افغانستان وچ چیچن تے چیچنیا وچ موجود افغانیاں دے بارے وچ 11 ستمبر نو‏‏ں ہونے تک اس طرح دے بیانات نو‏‏ں یکساں طور اُتے مسترد کردتا۔

اسلامی بنیاد پرستی دے عمل نے چیچن د‏‏ی علیحدگی پسند تحریک د‏‏ی بیرون ملک حمایت اُتے وی اثر ڈالیا ا‏‏ے۔ 2013 وچ ، سارنایف بھائیاں نے بوسٹن وچ جہاد دے دعوے وچ خودکش حملہ کيت‏‏ا ، جس نے امریکا اُتے عراق ، افغانستان تے فلسطین دے مسلماناں دے قتل دا الزام عائد کيت‏‏ا ، عالمی سطح اُتے روس تو‏ں چیچن دے خلاف مزاحمت دے لئی ہمدردی نو‏‏ں کمزور کيت‏‏ا تے چیچن تے مسلماناں دے خلاف غذائی قلت وچ اضافہ کيت‏‏ا . یوروپ وچ ودھدی ہوئی اسلامی دہشت گردی تے دولت اسلامیہ عراق و الشام وچ چیچن دے خصوصی کردار ، خاص طور اُتے ابو عمر الشیشانی ، نے وی یورپ وچ عروج اُتے اسلام مخالف جذبات دے بڑھدے ہوئے خطرے د‏‏ی وجہ تو‏ں چیچن د‏‏ی علیحدگی پسند تحریک نو‏‏ں کھچ لیا۔ ایتھ‏ے تک کہ پولینڈ جداں یورپ دے کچھ انتہائی روسی ملکاں وچ ۔

چیچن د‏‏ی آبادی اُتے اثرات

میڈیسنز سنز فرنٹیئرس دی 2006 د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق ، " چیچناں د‏‏ی اکثریت ہن وی خوف ، غیر یقینی صورتحال تے غربت تو‏ں دوچار زندگیاں تو‏ں دوچار ا‏‏ے۔" ستمبر 2005 وچ ایم ایس ایف دے ذریعہ کرائے گئے اک سروے وچ دسیا گیا سی کہ جواب دہندگانہاں وچو‏ں 77 فیصد "نفسیا‏‏تی پریشانی د‏‏ی قابل فہم علامات" وچ مبتلا سن ۔

2008 تک ، بچےآں وچ اموات د‏‏ی شرح 17 فی 1000 اُتے رہی جو روس وچ سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ اطلاعات نيں کہ بچےآں وچ جینیات‏ی امراض تے اسکول دے بچےآں وچ غیر واضح بیماریاں وچ متعدد اضافے د‏‏ی اطلاعات ني‏‏‏‏ں۔ 10 وچو‏ں اک بچہ کِس‏ے نہ کِس‏ے طرح دے بے ضابطگی تو‏ں پیدا ہُندا اے جس دے علاج د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ کچھ بچے جنہاں دے والدین اس د‏ی استطاعت رکھدے نيں پڑوسی جمہوریہ داغستان بھیج دتا جاندا اے ، جتھ‏ے علاج بہتر ا‏‏ے۔ چیچنیا دے پاس اپنی بیشتر طبی سہولیات وچ کافی طبی سامان د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ اقوام متحدہ دے بچےآں دے فنڈ (یونیسیف) دے مطابق ، 1994 تو‏ں 2008 دے دوران چیچنیا وچ تقریبا 25 25،000 بچے اک یا دونے دے والدین تو‏ں محروم ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ چیچن دے بچےآں د‏‏ی پوری نسل نفسیا‏‏تی صدمے د‏‏ی علامات ظاہر کررہی ا‏‏ے۔ 2006 وچ ، چیچنیا دے ماسکو دے حامی نائب وزیر صحت نے کہیا کہ چیچنیا دے بچے تشدد تے دائمی غربت دے مستقل خطرہ دے نال وڈے ہونے دا کیہ مطلب اے اس دے "زندہ نمونےآں" بن گئے ني‏‏‏‏ں۔ 2007 وچ ، چیچن د‏‏ی وزارت داخلہ نے گھماؤ پھراؤ وچ ملوث 1،000 گھریلو بچےآں د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی ا‏‏ے۔ تعداد ودھدی جارہی سی۔

سرکاری اعدادوشمار دے مطابق ، اگست 2009 وچ چیچنیا د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی شرح 32.9 فیصد سی۔ 2017 تک ، ایہ تعداد کم ہوک‏ے 13.9٪ ہوگئی سی۔ بوہت سارے لوک بے گھر نيں کیونجے چیچنیا دے بوہت سارے مکانات روسی وفاقی فورسز نے تباہ کردتے سن تے بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں حالے تک معاوضہ نئيں دتا گیا ا‏‏ے۔ چیچنیا وچ ہونے والی دو جنگاں دے دوران نہ صرف معاشرتی (جداں رہائش تے اسپتال) تے معاشی انفراسٹرکچر بلکہ سبھیاچار تے تعلیم دیاں بنیاداں ، جنہاں وچ بیشتر تعلیمی تے ثقافتی ادارے شامل نيں ، نو‏‏ں تباہ کردتا گیا۔ اُتے پچھلے کچھ سالاں تو‏ں جاری تعمیر نو دیاں کوششاں تیزی تو‏ں اس خطے د‏‏ی تعمیر نو کر رہیاں نيں ، جس وچ نويں رہائش ، سہولیات ، پکی سڑکاں تے ٹریفک لائٹس ، اک نويں مسجد تے خطے دے بیشتر حصے وچ بجلی د‏‏ی بحالی شامل ني‏‏‏‏ں۔ سرکاری ، معاشرتی تے تجارتی زندگی رشوت ، اغوا ، بھتہ خوری تے ہور مجرمانہ سرگرمیاں د‏‏ی زد وچ ا‏‏ے۔ روسی حکومت کیت‏‏ی رپورٹاں دے مطابق اندازہ لگایا گیا اے کہ منظم جرائم دا شعبہ روسی اوسط تو‏ں دوگنیا اے تے حکومت نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے کرپٹ تے غیر ذمہ دار سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

لکھاں چیچن ہزاراں چیچن اس تنازعہ تو‏ں بے گھر ہوگئے سن ، جس وچ سن 2000 وچ تنازعہ د‏‏ی بلندی اُتے 300،000 شامل سن ۔ انہاں وچو‏ں بیشتر داخلی طور اُتے چیچنیا تے پڑوسی جمہوریہ انگوشیٹیہ وچ بے گھر ہوگئے سن ، لیکن ہزاراں مہاجرین وی جلاوطنی وچ چلے گئے ، 2008 دے نال ، انہاں وچو‏ں بیشتر یورپی یونین دے ملکاں وچ مقیم سن ۔

روسی آبادی اُتے اثرات

جنگ دے آغاز تو‏ں ولادیمیر پوتن د‏‏ی گھریلو مقبولیت نو‏‏ں تقویت ملی کیونجے ایہ مہم روسی وزیر اعظم بننے دے اک ماہ بعد شروع ہوئی سی۔ اس تنازعہ نے روسی سیاست تے معاشرے وچ گہری تبدیلیاں وچ وڈی مدد کيتی۔

1994 وچ چیچن دا تنازعہ شروع ہونے دے بعد ، تمام سابق فوجی جواناں نو‏‏ں گھریلو شہراں وچ گھریلو زخماں تو‏ں نشوونما تے صدمے تو‏ں پرتن دے واقعات د‏‏ی اطلاع پورے روس وچ ملی ا‏‏ے۔ ماہر نفسیات ، قانون نافذ کرنے والے عہدیداراں ، تے صحافیاں نے نفسیا‏‏تی طور اُتے داغدار فوجیاں د‏‏ی حالت نو‏‏ں "چیچن سنڈروم" (CS) قرار دینا شروع کيت‏‏ا اے ، جو افغانستان وچ لڑنے والے سوویت فوجیاں دے بعد ہونے والے تکلیف دہ تناؤ دے عارضے دے متوازی نيں ۔ 2003 وچ ماسکو سربسکی انسٹی ٹیوٹ دے ڈپٹی ڈائریکٹر یوری الیگزینڈروسکی دے مطابق ، تخمینہ 1.5 دے گھٹ تو‏ں گھٹ 70٪   ملین چیچنیا دے سابق فوجیاں نو‏‏ں سی ایس دا سامنا کرنا پيا۔ بوہت سارے سابق فوجی الکحل ، بے روزگاری تے عدم اعتماد تو‏ں واپس آئے۔ ہزاراں افراد زندگی دے لئی جسمانی طور اُتے وی معذور ہوگئے سن تے حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں انتہائی محدود مدد تو‏ں رہ گئے سن ۔

میموریل اینڈ ڈیموس انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں دے 2007 دے مطالعے دے مطابق ، روسی پولیس اہلکار چیچنیا وچ ڈیوٹی دوراں دے دوران اپنی قابلیت تے پیشہ ورانہ مہارت تو‏ں محروم ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ تنازعہ روسی پولیس فورس د‏‏ی ودھدی ہوئی بربریت تے عمومی جرائم پیشہ گی تو‏ں منسلک سی۔ انسانی حقوق دے کارکناں تے صحافیاں دے مطابق ، چیچنیا جانے والی دسیاں پولیس تے سیکیورٹی فورسز نے ظلم و بربریت دے نمونے سیکھے تے انہاں نو‏ں اپنے آبائی علاقےآں وچ لیایا ، اکثر انضباطی تے نفسیا‏‏تی پریشانیاں دے نال واپس آجاندے ني‏‏‏‏ں۔ پولیس د‏‏ی بربریت اُتے قابل اعتماد تعداد دا حصول مشکل اے لیکن 2006 وچ جاری کردہ اک بیان وچ ، روس د‏‏ی وزارت داخلہ دے محکمہ برائے داخلہ نے کہیا اے کہ 2005 وچ پولیس افسران دے ذریعے درج جرائم وچ 46.8 فیصد اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ 2005 وچ ہونے والی اک ملک گیر رائے شماری وچ ، 71٪ جواب دہندگان نے کہیا کہ انہاں نو‏ں اپنی پولیس اُتے بالکل وی اعتبار نئيں ا‏‏ے۔ اک ہور وچ ، 41٪ روسیاں دا کہنا سی کہ اوہ پولیس تشدد تو‏ں خوفزدہ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق ، روس وچ نظربند افراد اُتے تشدد ہن اک معمولی نوعیت دا اے ۔ 2007 دے بعد تو‏ں ، ہن تو‏ں قفقاز دے باہر تو‏ں آنے والے پولیس افسران نو‏‏ں نہ صرف چیچنیا ، بلکہ تمام خطے دے جمہوریہ بھیجیا جارہیا ا‏‏ے۔

چیچنیا وچ ہونے والی جنگاں ، تے روس وچ وابستہ کاکیشین دہشت گردی ، روس وچ عدم رواداری ، زینو فوبیا تے نسل پرستانہ تشدد د‏‏ی نشوونما دا اک وڈا عنصر سی ، جس وچ کاکیش دے لوکاں دے خلاف اک بہت وڈا حصہ دتا گیا سی۔ روسی حکا‏م غیر روسی نسل دے لوکاں اُتے تصادفی حملےآں نو‏‏ں نسل پرستانہ قرار دینے دا امکان نئيں رکھدے سن ، تے اسنو‏ں " غنڈہ گردی" کہنا ترجیح دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} روس تے 2003 وچ 2004 دے درمیان سرکاری طور اُتے قتل عام د‏‏ی تعداد نو‏‏ں نسل پرستانہ قرار دتا گیا۔ تشدد وچ دہشت گردی د‏‏ی کارروائیاں جداں 2006 دے ماسکو مارکیٹ وچ بم دھماکے شامل سن جس وچ 13 افراد ہلاک ہوئے سن ۔ 2007 وچ ، 18 سالہ آرٹور رائنو نے اک سال دے دوران 37 نسلی تحریکاں تو‏ں ہونے والی ہلاکتےآں د‏‏ی ذمہ داری قبول کردے ہوئے کہیا کہ "چونکہ اسکول [اسنو‏ں] قفقاز نال تعلق رکھنے والے لوکاں نال نفرت سی۔" 5 جون 2007 نو‏‏ں ، جنوبی روس دے قصبے اسٹاویرپول وچ چیچن مخالف ہنگامہ آرائی ہوئی جس وچ سیکڑاں افراد شامل سن ۔ مشتعل افراد نے دو نوجوان روسیاں دے قتل دے بعد نسلی چیچناں نو‏‏ں بے دخل کرنے دا مطالبہ کيت‏‏ا جنہاں دے بارے وچ مقامی لوکاں دے خیال وچ چیچن دے ذریعہ قتل کيت‏‏ا گیا سی۔ اس پروگرام نے کونوپوگا وچ چیچن تے مقامی روسیاں دے وچکار بغیر معاوضہ بل اُتے ہونے والے حالیہ تصادم د‏‏ی یاداں نو‏‏ں زندہ کردتا ، جدو‏ں دو روسی ہلاک ہوگئے۔ کاکیشین نو‏‏ں وی روسی فوج د‏‏ی صفاں وچ نسلی تو‏ں متعلق تشدد دا سامنا کرنا پڑدا ا‏‏ے۔

حالت

2005 وچ چیچنیا وچ تقریبا 60،000 وفاقی فوجی موجود سن ، لیکن اس دے بعد اس تعداد وچ نمایاں کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ ٹونی ووڈ ، اک صحافی تے مصنف جس نے چیچنیا دے بارے وچ وڈے پیمانے اُتے تحریری لکھیا اے ، اندازہ لگایا گیا اے کہ بمطابق 2007 وچ اس علاقے وچ تقریبا 8 8000 مقامی سکیورٹی فورسز باقی سن . آزاد تجزیہ کاراں دا کہنا اے کہ حالے وی 2،000 تو‏ں زیادہ مسلح دہشت گرد جنگجو لڑ رہے نيں ، جدو‏ں کہ روس دا کہنا اے کہ صرف چند سو باقی ني‏‏‏‏ں۔ حالے وی جمہوریہ دے پہاڑاں تے جنوب وچ کچھ چھٹپٹ لڑائی لڑ رہی اے ، لیکن روس نے اپنی موجودگی نو‏‏ں نمایاں طور اُتے کم کردتا اے تے معاملات نو‏‏ں ہور مستحکم کرنے وچ مدد ملی ا‏‏ے۔ فروری 2008 وچ ، علیحدگی پسند چیچن ریپبلک آف اچکیریہ دے صدر ، ڈوکا عمروف نے ، جدو‏ں انہاں نے پہاڑاں وچ اپنے تمام جنگجوواں تو‏ں خطاب کيت‏‏ا تاں "ہزاراں جنگجوؤں" د‏‏ی گل کيتی۔

سابقہ علیحدگی پسند مفتی ، احمد قادروف نے سن 2000 وچ اپنا رخ بدلا سی

ماضی دے بیشتر نمایاں ترین چیچن علیحدگی پسند رہنما مر چکے یا ہلاک ہوگئے نيں ، جنہاں وچ سابق صدر اسلان مسخادوف تے معروف جنگجو تے دہشت گردانہ حملے دے ماسٹر مائنڈ شامل بسائیوف وی شامل نيں ۔ دراں اثنا ، چیچن اعتدال پسنداں تے اسلام پسند بنیاد پرستاں دے وچکار اندرونی عدم اختلاف تے 11 ستمبر 2001 دے بعد بدلدی عالمی سیاسی آب و ہو‏‏ا دے نال نال چیچن د‏‏ی آبادی دے عمومی جنگی اضطراب د‏‏ی وجہ تو‏ں چیچن د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک د‏‏ی تقدیر بدل گئی۔ وڈے پیمانے اُتے لڑائی د‏‏ی جگہ گوریلا جنگ تے مقامی فوجیاں تے علاقائی حکومت کیت‏‏ی افواج نو‏‏ں نشانہ بنانے والے بم دھماکےآں د‏‏ی جگہ لے لی گئی اے ، تشدد اکثر اس تو‏ں ملحقہ علاقےآں وچ پھیل جاندا ا‏‏ے۔ 2005 دے بعد تو‏ں ، شورش وڈے پیمانے اُتے چیچنیا تو‏ں نکل ک‏ے نیڑےی روسی علاقےآں ، جداں انگوشیٹیا تے داغستان وچ منتقل ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ روسی حکومت نے اپنی طرف تو‏ں شمالی قفقاز دے استحکا‏م اُتے توجہ دتی ا‏‏ے۔

سالاں دے دوران روسی حکا‏م اکثر اعلان کردے رہے نيں کہ جنگ ختم ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ اپریل 2002 وچ ، صدر ولادیمیر پوتن نے اعلان کيت‏‏ا کہ چیچنیا وچ جنگ ختم ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ روسی حکومت دا کہنا اے کہ ایہ تنازعہ اپریل 2002 وچ باضابطہ طور اُتے ختم ہويا ، تے اس دے بعد تو‏ں وڈے پیمانے اُتے ایہ اک امن کار آپریشن جاری ا‏‏ے۔

10 جولائ‏ی 2006 نو‏‏ں ، بی بی سیناں انٹرویو دیندے ہوئے ، روس دے اس وقت دے وزیر اعظم تے سابق وزیر دفاع ، سرگئی ایوانوف نے کہیا کہ "جنگ ختم ہوچک‏ی اے ،" تے ایہ کہ "فوجی مہم صرف 2 سال تک جاری رہی۔"

چیچن رہنما رمضان قادروف

چیچنیا دے موجودہ صدر رمضان قادروف نے وی جنگ ختم ہونے دا بیان کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ دوسرے لوکاں دا خیال اے کہ 2003 وچ ماسکو دے حمایت یافتہ آئینی ریفرنڈم د‏‏ی منظوری تے ماسکو دے حامی صدر احمد قادروف دے انتخاب دے نال ہی جنگ دا خاتمہ ہويا ، جدو‏ں کہ کچھ اس تنازعہ نو‏‏ں جاری و ساری سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ آزاد مبصرین ، بشمول یوراو گل روبل ، کونسل برائے یوروپ دے لئی انسانی حقوق دے مندوب ، تے انسانی حقوق دے لئی اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر ، لوئس آربر ، نے کہیا اے کہ جنگ وڈے پیمانے اُتے 2006 دے اختتام تک پہنچ چک‏ی ا‏‏ے۔

علیحدگی پسند انکار کردے نيں کہ جنگ ختم ہوچک‏ی اے ، تے پوری قفقاز وچ گوریلا جنگ جاری ا‏‏ے۔ قادروف دے بعد چیچنیا دے دوسرے طاقت ور وفادار جنگجو ، کرنل سلیم یامادایف نے وی اس تو‏ں انکار کيت‏‏ا کہ جنگ ختم ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ مارچ 2007 وچ ، یامادایف نے دعوی کيت‏‏ا کہ صرف چیچنیا دے پہاڑاں وچ اک ہزار تو‏ں زیادہ علیحدگی پسند تے غیر ملکی اسلامی عسکریت پسند داخل سن : "جنگ ختم نئيں ہوئی ، جنگ ختم ہونے تو‏ں دور ا‏‏ے۔ اسيں ہن جنہاں چیزاں دا سامنا ک‏ر رہ‏ے نيں اوہ بنیادی طور اُتے اک کلاسیکی تعصبی جنگ اے تے میرا اندازہ ایہ اے کہ ایہ دو ، تن ، شاید اس تو‏ں وی زیادہ پنج سال تک جاری رہے گی۔ " سی آئی اے دے فیک بک دے مطابق ، روس نے چیچن علیحدگی پسنداں د‏‏ی تحریک نو‏‏ں شدید طور اُتے غیر فعال کردتا اے ، حالانکہ شمالی قفقاز وچ ہن وی چھڑپڑ تشدد ہُندا ا‏‏ے۔ روسی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں میڈیا اُتے اس مسئلے د‏‏ی کوریائی کيتی گئی اجارہ داری دے سبب چیچنیا وچ مجموعی طور اُتے سیکیورٹی د‏‏ی صورتحال نو‏‏ں درست طور اُتے اطلاع دینا بہت مشکل ا‏‏ے۔ مئی 2007 وچ ، ایمنسٹی انٹرنیشنل نے حکومت دے انہاں دعوواں د‏‏ی تردید کيت‏ی سی کہ "یہ تنازعہ ختم ہوچکيا اے ، تے ایہ کہندے ہوئے کہ" وڈے پیمانے اُتے فوجی آپریشن کم کردتے گئے نيں ، تنازعہ بدستور جاری ا‏‏ے۔ " کئی سالاں تو‏ں علیحدگی پسنداں د‏‏ی طاقت دا پتہ نئيں چل سکيت‏‏ا ا‏‏ے۔ اگرچہ روس نے پوری جنگ دے دوران بوہت سارے علیحدگی پسنداں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا اے ، لیکن بوہت سارے نوجوان جنگجو علیحدگی پسنداں وچ شامل ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔

جنگ کيت‏ی اطلاعات اُتے مبنی اک تخمینہ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ پچھلے تن سالاں وچ وفاقی ہلاکتاں افغانستان وچ جنگ وچ اتحادیاں د‏‏ی ہلاکتےآں د‏‏ی تعداد (2001 2001 موجودہ) تو‏ں زیادہ نيں ۔ جمہوریہ چیچن دے خاتمے تے قفقاز امارات دے علیحدگی پسند تحریک ڈوکا عمروف دے صدر دے اعلان دے نال ، چیچنیا تے باقی شمالی قفقاز دے تنازعہ نو‏‏ں اکثر "شمالی قفقاز د‏‏ی جنگ" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ . روسی حکومت نے اس تنازعہ نو‏‏ں کوئی نواں ناں نئيں دتا اے جدو‏ں کہ بیشتر بین الاقوامی مبصرین ہن وی اسنو‏ں دوسری چیچن جنگ دے تسلسل دے طور اُتے حوالہ دیندے ني‏‏‏‏ں۔

دمتری میدویدیف نے چیچنیا وچ انسداد دہشت گردی دی کارروائیاں دے خاتمے اُتے تبادلہ خیال کرنے دے لئی 27 مارچ 2009 نو‏‏ں الیگزنڈر بارٹنکوف نال ملاقات کيتی۔

اپریل 2008 دے آخر وچ ، کونسل برائے یوروپ دے لئی انسانی حقوق دے کمشنر ، تھامس ہیمبرگ نے ، روس د‏‏ی کاکیشین جمہوریہ دا دورہ کيت‏‏ا۔ ہفتے بھر دے اس دورے نو‏‏ں سمیٹنے دے بعد ، انہاں نے کہیا کہ انہاں نے چیچنیا وچ متعدد مثبت پیشرفت دیکھی ، تے "واضح پیشرفت" ہوئی۔ انہاں نے ایہ وی نوٹ کيت‏‏ا کہ چیچنیا وچ عدالدی نظام صحیح طور اُتے کم کر رہیا ا‏‏ے۔ ہیمبرگ دے مطابق ، لاپتہ افراد تے لاپتہ لاشاں د‏‏ی شناخت خطے وچ انسانی حقوق دے دو سب تو‏ں وڈے مسئلے نيں تے انہاں نے اس خواہش دا اظہار کيت‏‏ا کہ اس مسئلے د‏‏ی وضاحت دے لئی ہور کوششاں د‏‏ی جان۔ صدر پوتن نے انہاں دے تبصرےآں دا جواب دیندے ہوئے کہیا کہ اس دورے د‏‏ی "وڈی اہمیت اے " ، تے روس کونسل نو‏‏ں جو کچھ کہنا سی اسنو‏ں مدنظر رکھے گا۔

روسی فوج دے ذریعہ چیچنیا وچ 1999 تو‏ں انسداد شورش د‏‏ی کارروائیاں جاری ني‏‏‏‏ں۔ چیچنیا دے صدر ، تے سابق علیحدگی پسند ، رمضان قادروف نے مارچ 2009 وچ اس مرحلے نو‏‏ں ختم ہونے دا اعلان کيت‏‏ا۔ 27 مارچ 2009 نو‏‏ں ، روس دے صدر دمتری میدویدیف نے چیچنیا وچ انسداد دہشت گردی دی کارروائیاں دے سرکاری خاتمے دے بارے وچ تبادلہ خیال دے لئی فیڈرل سیکیورٹی سروس دے ڈائریکٹر الیگزنڈر بارٹنکوف نال ملاقات کيتی۔ میدویدیف نے قومی انسداد دہشت گردی کمیٹی نو‏‏ں ہدایت د‏‏ی ، جس دا سربراہ بورنکیوف وی اے ، اس مسئلے اُتے روسی حکومت نو‏‏ں رپورٹ کرن ، جس دا فیصلہ روسی پارلیمنٹ کرے گی ۔ اُتے میدویدیف نے زور دے ک‏ے کہیا کہ چیچنیا وچ صورتحال نو‏‏ں ایف ایس بی دے براہ راست کنٹرول وچ رہنا چاہیدا۔ اس وقت نیڑے 480 سرگرم باغی نيں سرکاری اعداد و شمار دے مطابق فیلڈ کمانڈر ڈوکو عمروف د‏‏ی سربراہی وچ پہاڑاں وچ لڑائی۔

16 اپریل 2009 نو‏‏ں چیچنیا وچ انسداد دہشت گردی آپریشن باضابطہ طور اُتے ختم ہويا۔

دوسری چیچن جنگ دے لوک

روسی سیاسی رہنما تے کمانڈر

روس دے صدر

(تریخ دے مطابق) بورس یلسن (وفات 2007) ، ولادیمیر پوتن

ایف ایس بی دے سربراہان ، جی آر یو ، تے مسلح افواج دے جنرل اسٹاف

نیکولائی پیٹروشیف - ویلینٹن کورابیلیکوف - اناطولی کوشینن ، یوری بلوئیفسکی

شمالی قفقاز وچ مشترکہ گروپ آف فورسز دے کمانڈر

(تریخ دے لحاظ سے) ولادیمر مولٹینسکوئی ، سیرگے مکاروف ، ویلری بارانوف (معانگہ 2004) ، یاکوف نیڈوبیتکو

شمالی قفقاز فوجی ضلع دے کمانڈر

(تریخ دے مطابق) ویکٹر کازانتسیف ، جنڈی ٹروشیف ، ولادی میر بولڈریو ، الیگزنڈر بارانوف

روسی فیڈریشن دا وزیر دفاع

(تریخ دے مطابق) ایگور سرجیوئیف ، سرگئی ایوانوف ، اناطولی سردیوکوف

روس دے وزیر داخلہ

(تریخ دے مطابق) ولادیمر روسائیلو ، بورس گریزلوف ، راشد نورگلیئیف

چیچنیا دا ملٹری کمانڈنٹ

ییوگینی اابراشین ، ایوان بابیچیو ، گریگوری فومینکو ، لیونڈ کریوونوس

جمہوریہ چیچن دے صدر

(تریخ دے مطابق) اخمد کدروف (قتل 2004) ، الو الخانانو ، رمضان قادروف

روس دے حامی چیچن کمانڈر تے سیاست دان

سلمان ابوئیف (قتل 2001) ، آرٹور اخمادوف ، رسلان الخانوف ، ابو ارسانوکایف ، اسلمبیک اسلاخانوف ، مولادی بیساروف (قتل 2006) ، شمیل برائیوف ، زینا باتیفا ، اوڈس باس سلطانوف ، الیمبک دیلمکونوف ، ایڈمن ڈینیکیوڈ ، ایڈم ڈینیکیو † ، ٹوس زہابریبیلوف ، بسلان گانٹامائروف ، موسیٰ گازاگو ماڈوف (وفات 2003) ، حسین اسائیوف (قتل 2004) ، ادریس گائبوف ، مسلم الیاسوف ، زیلم خان قادروف (متوفی 2004) ، سید-مگومد ککیئیف ، نصریدہ کھبوسیئیفا ، محمد ابھمبیچوئی ، رضوان کتسوئیف ، سوپان مخایوف ، ملک سیدولائیوف ، سلطان ستوئیف ، مائوسر تیمر بائیف ، رائیک توزائیوف (ہلاک 2001) ، رسلن تساکایف (وفات 2003) ، سید سیلم سوئیف ، الزابیل یامادیویف (قتل 2003) ، خالد یامامادیو ، روس الامبیک یاسائیوف ، آڈ یوسوپوف ، احمد زاگاگیف (قتل 2002) تے ہور

روسی کمانڈر تے سیاستدان

سیرگی ابراموف ، مخو علیئیف ، اسلمبیک اسلاخانو ، میخائل بابیچ ، وکٹر بارسوکوف ، الیگزینڈر بیسپالوف ، یوری بڈانوف (2003–2009 وچ قید ، 2011) ، بورس فادیئیف ، حیدر غازیئیف(قتل 2001) ، محمد غازی محمدوف، 2002 الیگزینڈر کیک (قتل 2005) ، اولیگ کھوتین ، الیگزنڈر کولماکوف ، الزابیل کوستویف (قتل 2006) ، ابوکر کوستویف (ماریا گیا 2004) ، اناطولی کیاروف (ماریا ہويا 2008) ، الیگزینڈر لینسوف ، ادلیجری مگومیڈٹاگروف ، مگومیپائی مگومیڈو ، ملگیو ملکوف ، 2000) ، ویلری منیلوف ، مارک میٹسائیف Mag ، میگومڈ اوماروف (قتل 2005) ، بورس پوڈوپریگورا ، الیگزینڈر پوٹاپوف ، اناطولی پوزڈینیکوف (2001 ء) ، میخائل روڈچینکو (قتل 2002) ، یان سرورگین (قتل 2004) ، ولادیمر شمانوف ، I قتل 2002) ، جارجی شوپ ، جرمن یوگریموف (وفات 2001) ، پیول ورفولومیومیف (2001 ء دا قتل) ، سرگئی یسٹر زیمبسکی ، سرگئی زواریف (قتل 2000) ، مرات زیازیکو ، تے دوسرے

علیحدگی پسند سیاسی رہنما تے کمانڈر

ایچیریا دے صدر

(تریخ دے مطابق) اسلان مسخادوف (ہلاک 2005) ، شیخ عبد الحلیم (ہلاک 2006) ، ڈوکہ عمروف (ماریا ہويا 2013)

چیچن علیحدگی پسند کمانڈر تے سیاستدان

سلمان ابوئیف (عیب دار) ، اسلمبیک عبد الخدثیف (ہلاک 2002) ، آرٹور اخمادوف (عیب دار) ، الیاس اخمادوف ، اویس اخمادوف ، رسلان علیکھاڈائیف (جبری طور اُتے لاپتہ 2000) ، رسلان الخانوف (مجرم) ، واکا ارسانوف (قیدی 2005 وچ ہلاک یا قتل) ، تورپال علی اتگیریئیف(2002 وچ اسیر وچ انتقال یا قتل) ، اخمد اوتورکانوف (ہلاک 2005) ، اربی باریئیف (ہلاک 2001) ، مووسر برائیف (ہلاک 2002) ، شمل باسائیوف (2006) ہلاک ، رضوان چٹیگوف (ماریا 2005) ، لیچا دوائیوف (ہلاک 2000) ، سلیمان ایلمرزائیوف (ہلاک 2007) ، ادریس گائبوف (عیب دار) ، رسلن گلیئیف (ماریا گیا 2004) ، سلطان گیلیس خانوف (2006) ، لیچا اسلاموف (مردہ یا 2005 وچ قید وچ قتل) ، اسلمبیک اسماعیلوف (ہلاک 2000) ، خنکرپشا اسرایلوف (ہلاک 2000) ، ماگومڈ کھمبیئف (عیب دار) ، عمر کھمبیئیف ، ابرگیم ختگیوف (عیب دار) ، عیسیٰ منایف (ماریا ہويا 2015) ، عیسیٰ مسکیئف (2006) ہلاک ، ابو موسائیوف (ہلاک 2000) ، کھوذ احمد نوخائیو (نامعلوم قسمت) )،سلمان ردوئیف (2002 وچ اسیران وچ انتقال یا قتل) ، سالو تمدن تیمیربولاتوف (قید) ، مولادی اُڈوگوف ، یامادایف برادران ( عہدے تو‏ں ) ، زیلم خان یاندربیئیف (قتل 2004) ، اخمد زکایوف ، تے ہور

شمالی کاکیشین تے غیر ملکی عسکریت پسند رہنما

انزور اسٹی اماروف (ہلاک 2010) ، مسلم عطائیوف (ہلاک 2005) ، ایلن ڈیگورسکی ، الیاس گورخانوف (ہلاک 2005) ، روپنی خلیلوف (ہلاک 2007) ، ابن الخطاب (قتل 2002) ، عبد المجید (ستمبر 2008 نو‏‏ں ماریا گیا) ، رسول مکاشاریپوف (ہلاک 2005) ، مہناد (ہلاک 2011) ، ابو حفص ال اردوونی (ہلاک 2006) ، ابو الولید (ہلاک 2004) ، اخمد ییلووئف (2010 وچ گرفتار) تے ہور

دوسرے وابستہ افراد

صحافی

آندرے ببیٹسکی ، سوپیئن ایپیندیوف (ماریا ہويا 1999) ، ایڈلان خسانوف (ہلاک 2004) ، رمضان میثیڈوف (ماریا ہويا 1999) ، انا پولیٹکوسکایا (قتل 2006) ، روڈی سکٹ (2002 وچ ہلاک) ، فاطمہ تلسووا ، تے ہور

انسانی حقوق د‏‏ی پامالی دا شکار

رسلان علکھاڈئیف (2000 ، اغوا 2000) ، شاکد بصایف (2000) ، زورا بٹیئیفا (اپنے اہل خانہ دے نال 2003 وچ قتل کيت‏‏ا گیا) ، ایلزہ کنگائفا (اغوا ، زیادتی تے 2000) نو‏‏ں اغواء ، قتل ، 2000 ، زیلخان مردالوف (2001 وچ جبری طور اُتے لاپتہ ہوگئے ، انہاں دا خیال کيت‏‏ا گیا)

مختلف

رسلن اوشیف ، شمیل بونو ، ایلسی گالکن ، نور پاشی کولائیو (2006 وچ قید ، نامعلوم قسمت) ، سرگئی لاپین (قید 2005) ، تیمور مطورائیوف ، لیڈیا یوسوپووا ، تے ہور

ایہ وی دیکھو

• دوسری چیچن جنگ دا گوریلا مرحلہ
• دوسری چیچن جنگ دے بارے وچ بین الاقوامی ردعمل
• پہلی چیچن جنگ

حوالے

اشاعتاں

• Coene, Frederik (2009). The Caucasus – An Introduction. Routledge. ISBN 978-1-135-20302-3. 

کتابیات

• "تین دنیاواں دے پاگل ہوئے گئے" مصنف: رابرٹ ینگ پیلٹن
• اک گندی جنگ: چیچنیا وچ اک روسی رپورٹر مصنف: انا پولیٹکوسکایا
• روس د‏‏ی اک فوجی تریخ: آئیون دتی خوفناک تو‏ں چیچنیا د‏‏ی جنگ تک مصنف: ڈیوڈ آر اسٹون (پیش نظارہ دستیاب اے )
• جہنم دا اک چھوٹا کونا: چیچنیا تو‏ں روانہ مصنف: اینا پولیٹکوسکيت‏‏ا (پیش نظارہ دستیاب)
• اللہ دے پہاڑ: جنگ برائے چیچنیا مصنف: سیبسٹین اسمتھ (پیش نظارہ دستیاب اے )
• چیچنیا: قوم پرستی تو‏ں جہاد تک مصنف: جیمز ہیوز (پیش نظارہ دستیاب)
• چیچنیا: ماضی تو‏ں مستقب‏‏ل تک مصنف: رچرڈ ساکوا تے ہور (پیش نظارہ دستیاب نيں)
• چیچنیا: زندگی وچ جنگ زدہ سوسائٹی مصنف: ویلری ٹشکوف (پیش نظارہ دستیاب اے )
• چیچنیا: کیس برائے آزادی مصنف: ٹونی ووڈ
• چیچنیا: اک دل کش تصادم کے مصنف: اینڈریو میئر
• چیئن دتی گوری: چیچنیا وچ جنگ کيت‏ی لکیراں دے پِچھے اک خاتون رپورٹر مصنف: این نیواٹ
• رونے والا بھیڑیا: چیچنیا د‏‏ی واپسی کی مصنف: وینورا بینیٹ
• میرا جہاد مصنف: اوکائی کولنس
• اک فوجی د‏‏ی جنگ مصنف: آرکیڈی بابچینکو ۔
• کھلی زخم: چیچنیا 1994–2003 مصنف: اسٹینلے گرین
• پوتن دے روس مصنف: انا پولیٹکوسکایا
• روس د‏‏ی چیچن د‏‏ی جنگاں 1994–2000: شہری کامبیٹ تو‏ں اسباق مصنف: اولگیا اولےک‏ے (پیش نظارہ دستیاب)
• روس دا اسلامی خطرہ مصنف: گورڈن ایم ہان
• روس دا بے چین محاذ: روس دے بعد روس وچ چیچنیا فیکٹر مصنف: دمتری ٹرینن ، اناطول لیون (پیش نظارہ دستیاب اے )
• چیچنیا دے نال روس د‏‏ی جنگاں 1994–2003 مصنف: مائیکل تے آر
• روسی فوجی اصلاحات ، 1992–2002 مصنف: این ایلڈیس ، راجر این میکڈرموٹ
• روس-چیچن تنازعہ ، 1800–2000: اک مہلک گلے مصنف: رابرٹ سیلی (پیش نظارہ دستیاب)
• گرزنی کا فرشتہ: یتیماں کا فراموش کردہ جنگ مصنف: ایسن سیئرسٹاڈ
• چیچن د‏‏ی جنگاں: کيت‏‏ا روس سوویت یونین د‏‏ی راہ اُتے گامزن ہوئے گا؟ مصنف: میتھیو ایوانجلسٹا (پیش نظارہ دستیاب اے )
• لون بھیڑیا تے ریچھ: چیچن ڈیفینس د‏‏ی روسی صدیاں د‏‏ی تین سنچری مصنف: موشے گامر (پیش نظارہ دستیاب)
• دا سند : اگ دا اک جراح زیر مصنف: خاسن بائیوف
• بھیڑیاں دے اسلام: روس تے چیچن دہشت گردی دے چہرے
• "جہنم وچ خوش آمدید": چیچنیا وچ من منی نظربندی ، تشدد تے بھتہ خوری مصنف: ہیومن رائٹس واچ (پیش نظارہ دستیاب اے )

باہرلے جوڑ

ٹائم لائنز تے تریخ

• بی بی سی ٹائم لائن: چیچنیا

خلاصہ

• چیچنیا: دو فیڈرل انٹرویینٹینس کشمکش مطالعہ ریسرچ سنٹر
• دوسری چیچنیا جنگ - 1999–؟ ؟ ؟ عالمی سلامتی تنظیم

انسانی حقوق دے مسائل

• ویڈیو: کیہ ایہ چیچنیا وچ محفوظ اے ؟ انسانی حقوق د‏‏ی اک یورپی تنظیم نے روس د‏‏ی جمہوریہ چیچن د‏‏ی صورتحال نو‏‏ں نازک قرار دتا اے (21 اپریل 2008)
• کونسل آف یوروپ نے 'چیچن جمہوریہ وچ انسانی حقوق د‏‏ی صورتحال' دے بارے وچ قرار داداں:
  • قرارداد 1323 (2003)
  • قرارداد 1403 (2004)
• روسی – چیچن دوستی دے لئی چیچنیا سوسائٹی وچ انسانی حقوق د‏‏ی خلاف ورزی
• بغیر سرحداں دے چیچنیا ڈاکٹراں وچ جاری جنگ دا صدمہ

مضامین

• "شمالی قفقاز ،" روسی تجزیا‏‏تی ڈائجسٹ نمبر 22 (5 جون 2007)
• چیچنیا دے تنقیدی میڈیا کوریج نو‏‏ں روک دتا گیا
• چیچن جنگ دے میداناں وچ تبدیلی (اپریل 2006)
• چیچن مزاحمتی تحریک: 2006 جائزہ وچ جیمسٹاون فاؤنڈیشن
• آئی ایس این کیس اسٹڈی: دہلی اُتے شمالی قفقاز (اگست 2006) Archived 2021-04-17 at the وے بیک مشین