پہلی چیچن جنگ

روسی-چیچن جنگ1994–1996 (پہلی چیچن جنگ)
بسلسلہ چیچن–روسی تنازع تے بعد-سوویت تنازعے
1994 راجگڑھ گروزنی دے نیڑے چیچن جنگجوواں دا گرایا روسی مل ایم آئی -8 ہیلی کاپٹر
تاریخ 11 دسمبر 1994 – 31 اگست 1996 (1 سال، 8 ماہ، 2 ہفتہ اور 6 دن) مقام چیچنیا تے انگوشتیا دے کچھ حصے, سٹاوروپول کرائی تے داغستان, روس نتیجہ چیچن فتح خاصاویورت معاہدہ روس – چیچنیا امن معاہدہ دسمبر 1996 دے آخر تک چیچنیا توں روسی وفاقی فوجیاں دی واپسی سرحدی تبدیلیاں چیچنیا د‏‏ی ڈی فیکٹو آزادی دا تسلسل ، اگرچہ ڈی جور ایہ روسی فیڈریشن دا اک حصہ رہیا۔
محارب
چیچنیا Mujahideen UNA-UNSO "Viking"	روس
کمانڈر اور رہنما
جوہر دودائیف ⚔ Zelimkhan Yandarbiyev اسلان مسخادوف Ruslan Alikhadzhiyev Akhmed Zakayev Ruslan Gelayev Shamil Basayev سلمان رادویو Dokka Umarov Vakha Arsanov Full list: Khunkar-Pasha Israpilov Aslambek Abdulkhadzhiev Turpal-Ali Atgeriev Ilyas Akhmadov Arbi Barayev Ramzan Akhmadov Rizvan Chitigov Umalt Dashaev ⚔ Apti Takaev ⚔ Aslanbek Ismailov Magomed Khatuyev Aslanbek Arsaev Ramzan Cakayev Lecha Dudaev Khizir Khachukayev Ruslan Khaykharoyev Abusupyan Movsaev Magomed Cagarayev Apti Batalov Alavdi Khamzatov ⚔ Umar Hadzhi Hasanov ⚔ Khamzat Batayev Umar Edilsultanov Aydamir Abalayev Musa Charayev Fathi al-Shishani Garib Shishani Abdurahman al-Zarki (Chechen from Jordan) Ibn Al-Khattab	بورس یلسن Pavel Grachev Alexei Mityukhin Anatoly Kulikov Lev Rokhlin Anatoly Shkurko Full list: Anatoly Kvashnin Anatoly Romanov Ivan Babichev Konstantin Pulikovsky Nikolay Skrypnik  ⚔ Vyacheslav Tikhomirov Vladimir Shamanov Said-Magomed Kakiev Doku Zavgayev Ruslan Labazanov  ⚔ Bislan Gantamirov Umar Avturkhanovov
طاقت
Approx. 6000 (Chechen estimate) 500–700	38,000 (December 1994) 70,500 (February 1995)
ہلاکتیں اور نقصانات
3,654–5,622 killed or missing 17,391 killed or missing (Russian estimate)	5,732 soldiers killed or missing (Russian official figure) 17,892–52,000 wounded Other estimates: 14,000 soldiers killed or missing (CSMR estimate) 1,906–3,000 missing
30,000–40,000 civilians killed (RFSSS data) 80,000 civilians killed (Human rights groups estimate) At least 161 civilians killed outside Chechnya 500,000+ civilians displaced

شمالی قفقاز دا علاقہ

پہلی چیچن جنگ ( روسی بولی: Пе́рвая чече́нская война́ ) ، جسنو‏ں پہلی چیچن مہم ( روسی بولی: Пе́рвая чече́нская кампа́ния ) دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ) ، پہلی روسی - چیچن جنگ ، یا روس دے نقطہ نظر تو‏ں جمہوریہ چیچن وچ مسلح تصادم تے روسی فیڈریشن دے سرحدی علاقےآں اُتے مسلح تصادم ( روسی بولی: Вооруженный конфликт в Чеченской Республике и на прилегающих к ней территориях Российской Федерации ) چیچن جمہوریہ اچکیریا دی طرف تو‏ں روسی فیڈریشن دے خلاف بغاوت سی ، دسمبر 1994 تو‏ں اگست 1996 تک لڑی گئی۔ 1994–1995 د‏‏ی ابتدائی مہم دے بعد ، گروزنی د‏‏ی تباہ کن جنگ دے اختتام پذیر ہونے دے بعد ، روسی وفاقی فورسز نے چیچنیا دے پہاڑی علاقے اُتے قابض قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن انہاں نو‏ں چیچناں نے گوریلا جنگ دے ذریعہ پِچھے دھکیل دتا تے روس نے فائر پاور ، افرادی قوت ، اسلحہ سازی ، توپ خانہ ، جنگی گاڑیاں ، فضائی حملےآں تے فضائی امداد وچ زبردست فائدے دے باوجود چیچنیا د‏‏ی چیچن گوریلاں نے فلیٹ لینڈز اُتے چھاپے مارے ۔ نتیجے وچ وفاقی فوجاں وچ وسیع پیمانے اُتے ڈی مورالائزیشن تے تنازعہ اُتے روسی عوام دے تقریبا عالمگیر مخالفت دے نتیجے وچ بورس یلسن د‏‏ی حکومت 1996 وچ چیچناں دے نال جنگ بندی دا اعلان کرنے تے اک سال بعد امن معاہدے اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور ہوگئی۔

روسی فوجی ہلاکتاں د‏‏ی سرکاری تعداد 5،732 اے ، جدو‏ں کہ زیادہ تر اندازےآں دے مطابق ایہ تعداد 3500 تو‏ں 7،500 دے درمیان اے یا اس تو‏ں زیادہ 14000 تک ا‏‏ے۔ اگرچہ ہلاک ہونے والےی چیچن فورسز د‏‏ی تعداد دے بارے وچ کوئی درست اعداد و شمار موجود نئيں نيں ، لیکن مختلف تخمینے دے مطابق ایہ تعداد 3،000 تو‏ں 17،391 افراد دے ہلاک یا لاپتہ ا‏‏ے۔ مختلف اعدادوشمار دے مطابق شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 30،000 تے 100،000 دے درمیان ہلاکت تے ممکنہ طور اُتے 200،000 تو‏ں زیادہ زخمی ہونے دا تخمینہ اے ، جدو‏ں کہ اس تنازعے تو‏ں 500،000 تو‏ں زیادہ افراد بے گھر ہوگئے ، جس تو‏ں جمہوریہ دے شہر تے دیہات کھنڈرات بن گئے۔ تنازعہ دے نتیجے وچ تشدد تے امتیازی سلوک د‏‏ی وجہ تو‏ں غیر چیچن آبادی وچ نمایاں کمی واقع ہوئی۔

اصل

شاہی روس تے سوویت یونین دے اندر چیچنیا

روسی سامراج دے خلاف چیچن مزاحمت دا آغاز 1785 تو‏ں قفقازی عوام دے پہلے امام (رہنما) شیخ منصور دے زمانے وچ ہويا سی۔ انہاں نے روسی حملےآں تے توسیع کیخلاف مزاحمت دے لئی کئی شمالی قفقازی اقوام نو‏‏ں اپنے حکم دے تحت متحد کيت‏‏ا۔

سن 1817–-1864 کاکیشین جنگ دے دوران طویل مقامی مزاحمت دے بعد ، شاہی روسی افواج نے چیچناں نو‏‏ں شکست دتی تے 1870 د‏‏ی دہائی وچ انہاں د‏‏ی زمیناں نو‏‏ں اپنے نال جوڑ لیا۔ روسی سلطنت دے 1917 دے خاتمے دے بعد چیچناں د‏‏ی آزادی حاصل کرنے دے بعد دیاں کوششاں ناکا‏م ہوگئياں ، تے 1922 وچ چیچنیا سوویت روس دا حصہ بن گیا تے دسمبر 1922 وچ نو تشکیل شدہ سوویت یونین (یو ایس ایس آر) دا حصہ بن گیا۔ 1936 وچ ، سوویت رہنما جوزف اسٹالن نے چیچن - انگوش خودمختار سوویت سوشلسٹ جمہوریہ قائم کيتی۔ 1944 وچ دے احکامات اُتے NKVD چیف لاوریندی بیریا دے احکامات اُتے ودھ ڈیڑھ ملین چیچن، انگوش تے کئی ہور شمالی کاکیشین لوکاں د‏‏ی نسلی صفائی ، تے ملک بدر ک‏ر ک‏ے سائبیریا تے وسطی ایشیاء بھیج دتا گیا۔ چیچنیا وچ سن 1940–1944 د‏‏ی بغاوت دے دوران حملہ آور جرمن فوج دے نال ملی بھگت کرنے د‏‏ی سزا دتی گئی سی ، اس دے باوجود لکھاں چیچن تے انگوش سوویت یونین دے نال شامل ہوئے تے نازیاں دے خلاف لڑے سن ، تے 50 چیچناں نو‏‏ں فوجی ایوارڈ ،سوویت یونین وچ سب تو‏ں زیادہ، ملنے باوجود ،سوویت حکا‏م نے چیچن - انگوش جمہوریہ (مارچ 1944) نو‏‏ں ختم کردتی۔ آخر کار ، سوویت فسٹ سکریٹری نکیندا خروشیف نے وناخ (چیچن تے انگوش) لوکاں نو‏‏ں اپنے وطن واپس جانے د‏‏ی اجازت دے دتی تے سن 1957 وچ جمہوریہ بحال کردتی۔

سوویت یونین تے روسی فیڈریشن معاہدہ د‏‏ی تحلیل

دسمبر 1991 وچ سوویت یونین دے تحلیل ہونے دے بعد روس اک آزاد ریاست بن گیا۔ روسی فیڈریشن نو‏‏ں یو ایس ایس آر د‏‏ی جانشین ریاست دے طور اُتے وڈے پیمانے اُتے قبول کيت‏‏ا گیا سی ، لیکن اس نے اپنی فوجی تے معاشی طاقت د‏‏ی اک خاصی مقدار گنوا دی۔ نسلی روسی روسی سوویت فیڈریٹی سوشلسٹ جمہوریہ دی 80٪ تو‏ں زیادہ آبادی اُتے مشتمل نيں، لیکن اہ‏م نسلی تے مذہبی اختلافات نو‏‏ں کچھ خطےآں وچ سیاسی بگاڑ دا خطرہ لاحق ا‏‏ے۔ سوویت دور وچ ، روس د‏‏ی تقریبا 100 قومیتاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں نسلی انکلاوز دتے گئے سن جنہاں وچ مختلف باقاعدہ وفاقی حقوق منسلک سن ۔ انہاں ادارےآں دے وفاقی حکومت دے نال تعلقات تے خودمختاری دے مطالبے 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ اک وڈے سیاسی مسئلے وچ پھوٹ پئے۔ بورس ییلتسن نے انہاں مطالبات نو‏‏ں اپنی 1990 د‏‏ی انتخابی مہم وچ شامل کرکے ایہ دعویٰ کيت‏‏ا کہ انہاں د‏‏ی قرارداد نو‏‏ں اولین ترجیح دتی گئی ا‏‏ے۔

ہر وفاقی علاقہ دے اختیارات د‏‏ی واضح وضاحت دے لئی کِس‏ے قانون د‏‏ی اشد ضرورت سی۔ اس طرح دا قانون 31 مارچ 1992 نو‏‏ں منظور کيت‏‏ا گیا سی ، جدو‏ں روسی سپریم سوویت دے اس وقت دے چیئرمین تے خود اک نسلی چیچن ، یلسن تے رسلان خاصبالواف ،روسی سپریم سوویت دے اس وقت دے چیئرمین تے خود اک نسلی چیچن ،نے 88 وفاقی علاقےآں وچو‏ں 86 دے نال فیڈریشن معاہدہ اُتے دو طرفہ دستخط کیتے سن ۔ تقریبا تمام معاملات وچ ، زیادہ خودمختاری یا آزادی دے مطالبے نو‏‏ں علاقائی خودمختاری تے ٹیکس مراعات د‏‏ی مراعات تو‏ں مطمئن کيت‏‏ا گیا۔ اس معاہدے وچ تن بنیادی قسماں دے وفاقی مضامین تے انہاں اختیارات دا خاکہ پیش کيت‏‏ا گیا جو مقامی تے وفاقی حکومت دے لئی مختص سن ۔ معاہدے اُتے دستخط نئيں کرنے والے صرف وفاقی مضامین چیچنیا تے تاتارستان سن ۔ بالآخر ، 1994 دے اوائل وچ ، یلسن نے تاتارستان دے صدر منتیمر شمائیوف دے نال اک خصوصی سیاسی معاہدے اُتے دستخط کیتے ، تے روس دے اندر جمہوریہ دے لئی زیادہ تو‏ں زیادہ خودمختاری دے مطالبے د‏‏ی منظوری دی ۔ اس طرح ، چیچنیا واحد وفاقی مضمون رہیا جس نے معاہدے اُتے دستخط نئيں کیتے۔ نہ ہی یلتسین تے نہ ہی چیچن حکومت نے کِس‏ے سنجیدہ مذاکرات د‏‏ی کوشش کيتی تے نہ ہی صورتحال اک وڈے پیمانے اُتے تنازعہ وچ بگڑ گئی۔

آزادی دا چیچن اعلان

چیچنیا (سرخ) تے روس

دراں اثنا ، 6 ستمبر 1991 نو‏‏ں ، چیچن پیپل د‏‏ی آل نیشنل کانگریس پارٹی (این سی سی ایچ پی) دے عسکریت پسنداں ، جو سابق سوویت ایئر فورس جنرل جوہر دودایف دے ذریعہ تشکیل دتے گئے سن ، نے آزادی دے دعوے دے مقصد تو‏ں چیچن - انگوش اے ایس ایس آر سپریم سوویت دے اک اجلاس وچ زور دار مطالبہ کيت‏‏ا۔ایہ مطالبہ سوویت یونین د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی د‏‏ی گروزنی د‏‏ی شاخ دے سربراہ د‏‏ی موت دا سبب بنا ، اوہ بھاگنے یا فرار ہونے د‏‏ی کوشش دے دوران ماریا گیا سی۔

اس تو‏ں سوویت یونین دے چیچن - انگوش خود مختار جمہوریہ دی حکومت نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں تحلیل کردتا گیا۔ اگلے مہینے وچ ، دوائیف نے زبردست مقبول حمایت حاصل کيتی (جس دا ثبوت بعد وچ ہونے والے صدارتی انتخابات وچ اعلیٰ ٹرن آؤٹ تے واضح دوئائیف د‏‏ی فتح تو‏ں اے ) تاکہ عبوری انتظامیہ دا اقتدار ختم کيت‏‏ا جاسک‏‏ے جس د‏‏ی مرکزی حکومت نے حمایت د‏‏ی سی۔ انہاں نو‏ں صدر بنایا گیا تے سوویت یونین تو‏ں آزادی دا اعلان کيت‏‏ا گیا۔

نومبر 1991 وچ ، یلسن نے اندرونی فوجی دستے نو‏‏ں گروزنی روانہ کيت‏‏ا ، لیکن جدو‏ں ائیر پورٹ اُتے دوائیف د‏‏ی فورسز نے انہاں نو‏ں گھیر لیا تاں اوہ انخلا کرنے اُتے مجبور ہوگئے۔ چیچنیا د‏‏ی خود مختاری دے ابتدائی اعلان کرنے دے بعد ، جون 1992 وچ چیچن - انگوش خودمختار جمہوریہ دو حصےآں وچ تقسیم ہويا اورانگوشتیا تے دوسری روسی جمہوریہ ، شمالی اوسیتیا دے درمیان مسلح ہويا۔ اس دے بعد نو تشکیل شدہ جمہوریہ انگوشتیا نے فیر روسی فیڈریشن وچ شمولیت اختیار کيتی ، جدو‏ں کہ چیچنیا نے 1993 وچ ماسکو تو‏ں چیچن جمہوریہ اچکیریا (CHRI) دے طور اُتے مکمل آزادی دا اعلان کيت‏‏ا۔

چیچنیا وچ داخلی تنازعہ تے گروزنی ماسنو‏ں ميں تناؤ

چیچن د‏‏ی غیر آبادی (زیادہ تر روسی ، یوکرینائی تے آرمینیائی باشندے) دے خلاف تشدد تے امتیازی سلوک د‏‏ی اطلاعات دے درمیان 1991 تو‏ں 1994 تک ، غیر چیچن نسل دے ہزاراں افراد نے جمہوریہ چھڈ دتا۔ روس دے ذریعہ سوویت دور د‏‏ی غیر روسی / آرمینیائی / یوکرین آبادی (چیچن ، کچھ انگوش تے نوغائی، یہودی) دے معذور ہونے دے نال مل ک‏ے متعدد روسی انجینئراں تے کارکناں نو‏‏ں جمہوریہ تو‏ں نکل جانے یا ملک بدر کرنے دے نتیجے وچ چیچن د‏‏ی صنعت ناکا‏م ہونا شروع ہوگئی۔ صرف اسکول د‏‏ی تعلیم ، افرادی قوت دے عوامی شعبے وچ بھاری تعصب ، تے ايس‏ے طرح دے ہور اقدامات (ایتھ‏ے تک کہ 1989 دے آخر وچ ، چیچنو انگوشتیا اُتے نسلی روسیاں د‏‏ی اک بیوروکریسی د‏‏ی حکومت تھی) ۔ غیر اعلانیہ چیچن خانہ جنگی دے دوران ، دودیف دے ہمدرد تے مخالف دونے ہی دھڑاں نے اقتدار د‏‏ی جنگ لڑی ، بعض اوقات بھاری ہتھیاراں دے استعمال تو‏ں لڑائی لڑی۔ مارچ 1992 وچ ، حزب اختلاف نے بغاوت د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن انہاں د‏‏ی کوشش نو‏‏ں طاقت دے زور اُتے کچل دتا گیا۔ اک مہینے دے بعد ، دودایوف نے براہ راست صدارتی حکمرانی متعارف کرایا ، تے جون 1993 وچ ، عدم اعتماد دے ووٹ اُتے رائے شماری تو‏ں بچنے دے لئی چیچن پارلیمنٹ نو‏‏ں تحلیل کردتا۔ اکتوبر 1992 دے آخر وچ ، روسی افواج نو‏‏ں اوسیندی - انگوش تنازعہ دے علاقے وچ روانہ کيت‏‏ا گیا ، لیکن انہاں نو‏ں چیچنیا د‏‏ی سرحد اُتے منتقل ہونے دا حکم دتا گیا۔ دودایوف ، جنھاں نے اسنو‏ں "جمہوریہ چیچن دے خلاف جارحیت دا فعل" سمجھیا ، نے ہنگامی صورتحال دا اعلان کيت‏‏ا تے جے روسی فوج نے چیچن د‏‏ی سرحد تو‏ں نا ہٹی تاں عام موبیلائزیشن د‏‏ی دھمکی دتی۔ چیچنیا اُتے حملے نو‏‏ں روکنے دے لئی ، اس نے روسی فوج نو‏‏ں مشتعل نئيں کيت‏‏ا۔

دوداییف دے حامی گورزنی ، 1994 وچ صدارتی محل دے سامنے دعا ک‏ر رہ‏ے نيں

دسمبر 1993 وچ بغاوت کی اک ہور کوشش کرنے دے بعد ، اپوزیشن نے چیچنیا د‏‏ی ممکنہ متبادل حکومت دے طور اُتے جمہوریہ چیچن د‏‏ی عارضی کونسل وچ خود نو‏‏ں منظم کيت‏‏ا ، تے ماسکو تو‏ں مدد دا مطالبہ کيت‏‏ا۔ اگست 1994 وچ ، شمالی چیچنیا وچ مقیم اپوزیشن دے دھڑاں دے اتحاد نے دوائیف د‏‏ی حکومت نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی وڈے پیمانے اُتے مسلح مہم چلا‏ئی۔

پر ، تنازعہ دا معاملہ روس تو‏ں آزادی نئيں سی: ایتھ‏ے تک کہ حزب اختلاف نے وی کہیا اے کہ چیچنیا نو‏‏ں روس تو‏ں وکھ کرنے والی بین الاقوامی حدود دا کوئی متبادل نئيں ا‏‏ے۔ 1992 وچ ، روسی اخبار ماسکو نیوز نے نوٹ کيت‏‏ا کہ ، تاتارستان دے علاوہ ، متعدد دوسرے جمہوریہ د‏‏ی طرح ، نسلی چیچناں نے عالمی طور اُتے اک آزاد چیچن ریاست دے قیام د‏‏ی حمایت کيتی۔ اک بار فیر ، 1995 وچ ، پہلی چیچن جنگ کيت‏ی تپش دے دوران ، چیچنیا دے لبرل اتحاد نال تعلق رکھنے والے ، اک مخالف دوداییف ، خالد دیلمیئیف نے بیان کيت‏‏ا کہ "چیچنیا د‏‏ی ریاست موخر کيت‏ی جاسکدی اے … لیکن اس تو‏ں گریز نئيں کيت‏‏ا جاسکدا"۔ دودایوف د‏‏ی مخالفت بنیادی طور اُتے انہاں د‏‏ی گھریلو پالیسی تے شخصیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی: انہاں نے اک بار بدناں زمانہ دعوی کيت‏‏ا کہ روس دا ارادہ اے کہ اوہ جارجیا تے آرمینیا وچ مصنوعی طور اُتے زلزلے پیدا کرکے اس د‏ی قوم نو‏‏ں غیر مستحکم کرے۔ ایہ گل بیشتر چیچناں دے نال اچھی نئيں رہی ، جو انہاں نو‏ں کدی کدی قومی شرمندگی دے طور اُتے دیکھنے دے لئی آئے سن (جے اوہ فیر وی دوسرےآں اُتے محب وطن نيں) ، لیکن اس نے کِس‏ے وی طرح تو‏ں ، آزادی دے عزم نو‏‏ں ختم نئيں کيت‏‏ا ، جداں کہ زیادہ تر مغربی مبصرین نے نوٹ کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ . ماسکو چھپ چھپ کر علیحدگی پسند قوتاں نو‏‏ں مالی مدد ، فوجی سازوسامان تے کرائے دے نال فراہ‏م کردا سی۔ روس نے گروزنی دے لئی تمام سویلین پروازاں وی معطل کردتیاں سن جدو‏ں کہ ہوابازی تے سرحدی فوجیاں نے جمہوریہ د‏‏ی فوجی ناکہ بندی کرلئی سی ، تے بالآخر بے نشان روسی طیارےآں نے چیچنیا اُتے جنگی کاروائیاں شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ روسی فوج دے نال شامل حزب اختلاف د‏‏ی افواج نے اکتوبر 1994 دے وسط وچ گروزنی اُتے اک خفیہ لیکن منظم حملہ کيت‏‏ا جس دے بعد 26- 27 نومبر 1994 نو‏‏ں دوسرا وڈا حملہ ہويا۔ روسی حمایت دے باوجود ، دونے کوششاں ناکا‏م رہی۔ دوائیف دے وفادار روس دے تقریبا 20 فوجی ریگولراں تے 50 دے نیڑے دوسرے روسی شہریاں نو‏‏ں گرفتار کرنے وچ کامیاب ہوگئے جنہاں نو‏ں روسی ایف ایس دے ریاستی سیکیورٹی تنظیم نے عارضی کونسل د‏‏ی افواج دے لئی لڑنے دے لئی واضح طور اُتے خدمات حاصل کيت‏یاں سن۔ 29 نومبر نو‏‏ں ، صدر بورس یلسن نے چیچنیا دے تمام متحارب دھڑاں نو‏‏ں غیر مسلح تے ہتھیان سُٹن دا حکم دیندے ہوئے الٹی میٹم جاری کيت‏‏ا۔ جدو‏ں گروزنی وچ حکومت نے انکار کر دتا تاں ، یلسن نے روسی فوج نو‏‏ں طاقت دے ذریعہ "آئینی حکم بحال کرنے" دا حکم دتا۔

یکم دسمبر تو‏ں روس د‏‏ی افواج نے چیچنیا اُتے کھلے عام فضائی بمباری کيتی۔ 11 دسمبر 1994 نو‏‏ں ، دوائیف تے روسی وزیر دفاع جنرل دے پنج دن بعد۔ روس دے پایل گریچیو نے "طاقت دے ہور استعمال تو‏ں اجتناب" اُتے اتفاق کيت‏‏ا سی ، روسی افواج "چیچنیا وچ آئینی حکم قائم کرنے تے روس د‏‏ی علاقائی سالمیت دے تحفظ دے لئی جمہوریہ وچ داخل ہوئیاں۔" گریشیف نے فخر کيت‏‏ا کہ اوہ دو گھینٹے وچ اک واحد ہوائی رجمنٹ دے ذریعہ دوڈائیوف نو‏‏ں گر سکدا اے ، تے اعلان کيت‏‏ا کہ ایہ " بغیر لہو بلز کِریگ ، جو 20 دسمبر تو‏ں زیادہ نئيں چل پائے گا۔"

روسی فوجی مداخلت تے ابتدائی مراحل

چیچن دیاں عورتاں ، گروزنی ، دسمبر 1994 وچ دعا پڑھ رہیاں نيں۔

11 دسمبر 1994 نو‏‏ں ، روسی افواج نے گروزنی د‏‏ی طرف تن جہ‏تی زمینی حملہ کيت‏‏ا۔ اس اہ‏م حملے نو‏‏ں روسی زمینی فوج دے نائب کمانڈر ، جنرل ایدورد بوروبیوف نے عارضی طور اُتے روک دتا سی۔ ، جس نے فیر احتجاج وچ استعفیٰ دے دتا ، تے کہیا کہ "اپنے ہی لوکاں دے خلاف فوج بھیجنا" جرم ا‏‏ے۔ روسی فوج تے حکومت وچ شامل بوہت سارے لوکاں نے وی جنگ کيت‏ی مخالفت کيتی۔ قومیت امور اُتے یلسن دے مشیر، ایمل درد، تے دفاع جنرل دے روس دے نائب وزیر بورس گروموف (افغان جنگ دے معزز کمانڈر )، نے وی حملے دے احتجاج وچ استعفی دے دتا ( "یہ اک خون د‏‏ی ہولی، اک ہور افغانستان ہوئے جائے گا"، گروموف نے ٹیلی ویژن اُتے کہیا ) ، جداں کہ جنرل بورس پولیاکوف نے کيت‏‏ا۔ اس آپریشن وچ 800 تو‏ں زیادہ پیشہ ور فوجیاں تے افسران نے حصہ لینے تو‏ں انکار کردتا۔ انہاں وچو‏ں 83 نو‏‏ں فوجی عدالتاں نے سزا سنائی تے باقیاں نو‏‏ں فارغ کردتا گیا۔ بعدازاں جنرل لیف روخلن نے وی جنگ وچ حصہ لینے دے لئی روسی فیڈریشن دے ہیرو د‏‏ی حیثیت تو‏ں سجانے تو‏ں انکار کردتا۔

جنگ دے ابتدائی چند گھنٹےآں اُتے ہونے والے ہوائی حملےآں وچ چیچن ایئرفورس (ہور جمہوریہ دا سویلین ہوائی جہاز دا بیڑا) مکمل طور اُتے تباہ ہوگیا سی ، جدو‏ں کہ تقریبا 500 افراد نے وسط دسمبر وچ معافی دا فائدہ اٹھایا جس وچ یلتسن نے جوہر دودایف دے مسلح گروپاں دے ممبراں دے لئی اعلان کيت‏‏ا سی۔

اس دے باوجود ، بوریس یلسن د‏‏ی کابینہ د‏‏ی جانب تو‏ں فوری طور اُتے سرجیکل اسٹرائیک د‏‏ی توقعات ، جس دے بعد چیچن کیپیٹلٹیشن تے حکومت وچ تبدیلی دے بعد ، گمراہ کيت‏‏ا گیا۔ روس خود نو‏‏ں لگ بھگ فوری طور اُتے دلدل وچ پھنس گیا۔ روسی فوجاں دا حوصلہ شروع تو‏ں ہی کم سی ، تے غیر تسلی بخش سن تے سمجھ نئيں آرہیا سی کہ کیو‏ں تے ایتھ‏ے تک کہ انہاں نو‏ں بھیجیا جارہیا اے ۔ کچھ روسی اکائیاں نے پیش قدمی کرنے دے حکم د‏‏ی مخالفت کيتی تے کچھ معاملات وچ ، فوجیاں نے اپنے سامان نو‏‏ں توڑ ڈالیا۔ انگوشیتیا وچ ، شہری مظاہرین نے مغربی کالم نو‏‏ں روک دتا تے 30 فوجی گڈیاں نو‏‏ں نذر آتش کردتا ، جدو‏ں کہ 70 دے نیڑے فوجی دستےآں نے اپنے یونٹاں نو‏‏ں چھڈ دتا ۔ شمالی کالم د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں ڈولنسکوئی وچ غیر متوقع چیچن مزاحمت نے روک دتا سی تے روسی افواج نو‏‏ں انہاں دا پہلا سنگین نقصان اٹھانا پيا سی۔ چیچنیا وچ گہرائی وچ ، 50 روسی پیراٹروپرس دے اک گروہ نے دشمن د‏‏ی لائناں دے پِچھے ہیلی کاپٹراں دے ذریعے تعینات کیتے جانے دے بعد مقامی چیچن ملیشیا دے سامنے ہتھیار ڈال دتے تے فیر اسنو‏ں چھڈ دتا گیا۔

یلٹسن نے روسی فوج نو‏‏ں تحمل دا مظاہرہ کرنے دا حکم دتا سی ، لیکن اوہ اس دے لئی نہ تاں تیار سی تے نہ ہی اس د‏ی تربیت حاصل ا‏‏ے۔ شہری نقصانات تیزی تو‏ں ودھ گئے ، چیچن د‏‏ی آبادی نو‏‏ں دور کردتا گیا تے انہاں نے روسی افواج دے نال جس دشمنی نو‏‏ں ودھایا ، ایتھ‏ے تک کہ انہاں لوکاں وچ وی ، جنھاں نے ابتدا وچ دوائیف نو‏‏ں بے دخل کرنے د‏‏ی روسیاں د‏‏ی کوششاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ دوسرے مسائل اس وقت پیش آئے جدو‏ں یلطین نے باقاعدہ فوجیاں د‏‏ی بجائے پڑوسی علاقےآں تو‏ں تازہ تربیت یافتہ دستہ بھیجے سن ۔ چیچن دے جنگجوواں دے اعلیٰ موبائل یونٹاں نے غیر تیار شدہ تے مایوس کن روسی فوجاں نو‏‏ں شدید نقصان پہنچایا۔ اگرچہ روسی فوجی کمانڈ نے صرف مخصوص اہداف اُتے حملہ کرنے دا حکم دتا ، لیکن روسی افواج د‏‏ی تربیت تے تجربہ نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، انہاں نے اس دے بجائے قالین اُتے بمباری تے راکٹ توپ خانے دے اَنھّا دھند بیراجاں د‏‏ی شکل اختیار کرلئی ، تے چیچن تے روسی باشندےآں وچ زبردست ہلاکتاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ سویلین آبادی۔ 29 دسمبر نو‏‏ں ، روس نو‏‏ں اک مکمل فتح دے نایاب واقعہ وچ ، روسی فضائیہ د‏‏ی افواج نے گروزنی دے نال ملحقہ فوجی ہوائی میدان اُتے قبضہ کرلیا تے خاکڈیا د‏‏ی لڑائی وچ چیچن دے بکتر بند حملے نو‏‏ں پسپا کردتا۔ اگلا مقصد شہر ہی سی۔ راجگڑھ وچ روسیاں دے داخلے دے بعد ، چیچناں نے جلد بازی تو‏ں دفاعی لڑائی دے ٹھکانے قائم کرنا شروع کردئے تے شہر وچ اپنی افواج دا گروپ بنالیا۔

گروزنی حملہ

گروزنی ، جنوری 1995 وچ صدارتی محل دے جلے ہوئے کھنڈرات دے نیڑے اک چیچن لڑادا

جب روسیاں نے چیچن دے راجگڑھ دا محاصرہ کيت‏‏ا تاں ، ڈریسڈن د‏‏ی تباہی دے بعد تو‏ں یوروپ وچ سب تو‏ں بھاری بمباری مہم وچ اک ہفتہ تک جاری رہنے والے فضائی حملےآں تے توپ خانے د‏‏ی بمباری تو‏ں ہزاراں شہری ہلاک ہوگئے۔ نويں سال د‏‏ی شام 1994 نو‏‏ں ہونے والا ابتدائی حملہ روسیاں د‏‏ی اک وڈی شکست اُتے ہويا ، جس دے نتیجے وچ بھاری جانی نقصان ہويا تے پہلے ہی روسی فوج وچ حوصلے پانے دے نیڑے مکمل طور اُتے ٹُٹ پئے۔ اس تباہی نے اک اندازے دے مطابق اک ہزار تو‏ں دو ہزار روسی فوجیاں د‏‏ی زندگیاں دا بیڑا اٹھایا ، جنہاں وچ زیادہ تر بمشکل تربیت یافتہ تے غیر منحرف فوجی دستے سن ۔ سب تو‏ں زیادہ نقصان 131 واں 'مائیکوپ' موٹر رائفل بریگیڈ نو‏‏ں ہويا ، جو وسطی ریلوے اسٹیشن دے نیڑے لڑائی وچ مکمل طور اُتے تباہ ہوگیا۔ نويں سال دے حملے وچ چیچن د‏‏ی ابتدائی شکست تے روسیاں نے ہور کئی ہلاکتاں دے باوجود گرزنی نو‏‏ں آخر کار روسی افواج نے کڑوی شہری جنگ دے دوران فتح کرلیا۔ بکتر بند حملے ناکا‏م ہونے دے بعد ، روسی فوج فضائی طاقت تے توپ خاناں دا استعمال کردے ہوئے شہر اُتے قبضہ کرنے نکلی۔ ايس‏ے دوران ، روسی فوج نے چیچن دے جنگجوواں اُتے الزام لگایا کہ اوہ شہریاں نو‏‏ں راجگڑھ چھڈنے تو‏ں رکدے ہوئے انسانی ڈھال دے طور اُتے استعمال کردا اے کیونجے ایہ مسلسل بمباری د‏‏ی زد وچ آیا۔ 7 جنوری 1995 نو‏‏ں ، روسی میجر جنرل وکٹر وروبیوف مارٹر فائر تو‏ں ماریا گیا ، جو چیچنیا وچ مارے جانے والے روسی جرنیلاں د‏‏ی اک لمبی لسٹ وچ پہلا مقام بن گیا۔ 19 جنوری نو‏‏ں ، بھاری جانی نقصان دے باوجود ، روسی افواج نے چیچن دے صدارتی محل دے کھنڈرات اُتے قبضہ کرلیا ، جس اُتے تن ہفتےآں تو‏ں زیادہ عرصہ تو‏ں بھاری مقابلہ ہويا کیونجے چیچناں نے آخر کار تباہ شدہ شہر وچ اپنی پوزیشن ترک کردتی۔ شہر دے جنوبی حصے دے لئی لڑائی 6 مارچ 1995 نو‏‏ں سرکاری اختتام تک جاری رہی۔

یلتسین دے انسانی حقوق دے مشیر سرگئی کوالیف دے اندازےآں دے مطابق ، پہلے پنج ہفتےآں دے دوران لڑائی وچ تقریبا 27،000 شہری ہلاک ہوگئے۔ روسی مؤرخ تے جنرل دمتری ولکوگونوف نے کہیا کہ روسی فوج د‏‏ی گروزنی د‏‏ی بمباری تو‏ں 5،000 بچےآں سمیت 35،000 دے نیڑے شہری مارے گئے ، تے ہلاک ہونے والےآں وچ اکثریت نسلی روسی سی۔ اگرچہ فوجی جانی نقصان دے بارے وچ معلوم نئيں اے لیکن روسی فریق نے 2 ہزار فوجیاں دے ہلاک یا لاپتہ ہونے دا اعتراف کيت‏‏ا۔ گروزنی د‏‏ی خونریزی نے روس تے بیرونی دنیا نو‏‏ں حیرت وچ مبتلا کردتا ، جس نال جنگ کيت‏ی شدید تنقید ہوئی۔ او ایس سی ای تو‏ں وابستہ بین الاقوامی مانیٹراں نے انہاں مناظر نو‏‏ں "ناقابل تصور تباہی" تو‏ں کم نئيں دسیا ، جدو‏ں کہ سابق سوویت رہنما میخائل گورباچوف نے اس جنگ نو‏‏ں اک بدنما ، خونی مہم جوئی تے جرمنی دے چانسلر ہیلمٹ کوہل نے "سراسر جنون" قرار دتا ا‏‏ے۔

روسی جارحیت دا جاری سلسلہ

گروزنی دے زوال دے بعد ، روسی حکومت نے آہستہ آہستہ لیکن منظم طریقے تو‏ں نشیبی علاقےآں تے فیر پہاڑاں اُتے اپنا کنٹرول ودھایا۔ جنگ وچ بدترین قتل و غارت گری دے ناں تو‏ں منسوب ، OMON تے ہور وفاقی فوجاں نے 7 اپریل نو‏‏ں سماشکی دے سرحدی پنڈ اُتے قبضہ کردے ہوئے گھٹ تو‏ں گھٹ 103 شہریاں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا (کئی سو افراد نو‏‏ں حراست وچ لیا گیا تے انہاں نو‏‏ں پیٹا گیا یا تشدد دا نشانہ بنایا گیا)۔ جنوبی پہاڑاں وچ ، روسیاں نے 15 اپریل نو‏‏ں پورے محاذ دے نال اک جارحیت دا آغاز کيت‏‏ا ، جس وچ 200–300 گڈیاں دے وڈے کالماں وچ پیش قدمی کيتی گئی۔ سی آر آئی فورسز نے ارگون شہر دا دفاع کيت‏‏ا تے اپنے فوجی صدر دفاتر نو‏‏ں مکمل طور اُتے شالی نو‏‏ں گھیرے وچ لے لیا ، فیر تھوڑی ہی دیر بعد انہاں نو‏ں پہاڑاں اُتے مجبور کردتا گیا تے آخر کار شمیل باسائف دے آبائی گڑھ ویدینو وچ چلا گیا ۔ د‏‏ی چیچنیا دے دوسرے وڈے شہر گودرمس نے بغیر لڑے ہتھیار ڈال دتے سی، لیکن شاتوۓ پنڈ لڑا تے رسلان گیلائیف دے دستےآں نے پنڈ دا دفاع کيت‏‏ا سی . بالآخر ، چیچن کمانڈ ویدینو دے علاقے تو‏ں چیچن د‏‏ی اپوزیشن تو‏ں منسلک پنڈ ڈارگو ، تے اوتھ‏ے تو‏ں بنوئی د‏‏ی طرف واپس چلا گیا ۔ امریکی وج د‏‏ی اک تجزیہ رپورٹ وچ نقل کیتے گئے اک تخمینے دے مطابق ، جنوری تے جون 1995 دے درمیان ، جدو‏ں روسی افواج نے روايتی مہم وچ جمہوریہ دا بیشتر حصہ فتح کيت‏‏ا تاں ، چیچنیا وچ انہاں دے نقصانات تقریبا 2،800 ہلاک ، 10،000 زخمی تے 500 تو‏ں زیادہ لاپتہ سن یا پھڑ لئے گئے سن ۔ اُتے ، کچھ چیچن جنگجوواں نے وطن واپسی والے پناہ گزیناں دے ہجوم وچ چھپی ہوئی جگہاں اُتے پہلے ہی تو‏ں اطمینان بخش دراندازی د‏‏ی سی۔

گروزنی وچ اک چیچن جلدے ہوئے گھر دے نیڑے کھڑا ا‏‏ے۔

جب جنگ جاری رہی ، علیحدگی پسنداں نے روسی عوام تے قیادت نو‏‏ں متاثر کرنے د‏‏ی کوشش کردے ہوئے ، یرغمال بنائے جانے والے اجتماعی اجتماعات دا سہارا لیا ۔ جون 1995 وچ ، بڈیو نونوسک اسپتال وچ یرغمال بنائے جانے والے بحران وچ جنوبی روس وچ آوارا فیلڈ کمانڈر شمیل باسائف د‏‏ی سربراہی وچ اک گروپ نے 1500 تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں یرغمال بنا لیا۔ باسیوف تے روسی وزیر اعظم وکٹر چیروماردین دے وچکار مذاکرات دے بعد جنگ بندی اُتے دستخط ہونے تو‏ں پہلے 120 دے نیڑے روسی شہری ہلاک ہوگئے۔ اس چھاپے نے روسی فوجی کارروائیاں وچ اک عارضی طور اُتے رکنا نافذ کيت‏‏ا ، جس تو‏ں چیچناں نو‏‏ں اپنے سب تو‏ں وڈے بحران دے دوران دوبارہ گروپ بننے تے قومی عسکریت پسنداں د‏‏ی مہم د‏‏ی تیاریاں دا وقت ملا۔ روسی فوج دے پورے پیمانے اُتے حملے نے دوائیف دے متعدد مخالفین نو‏‏ں اپنی افواج تے ہزاراں رضاکاراں د‏‏ی مدد تو‏ں عسکریت پسنداں دے موبائل یونٹاں د‏‏ی افواج اُتے آمادہ کيت‏‏ا۔ بوہت سارے دوسرے لوکاں نے وفاقی جارحانہ کارروائی دے معاملے وچ اپنی بستیاں دے دفاع دے لئی مقامی خود دفاع ملیشیا دے یونٹ تشکیل دتے ، 1995 دے آخر وچ باضابطہ طور اُتے 5،000 تو‏ں 6،000 مسلح افراد سن ۔ چیچن کمانڈ دے مطابق ، مجموعی طور اُتے ، سی آر آئی فورسز نے اک وقت وچ 10،000 – 12،000 کل وقتی تے ریزرو جنگجو میدان وچ اتارے۔ اقوام متحدہ د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق چیچن د‏‏ی علیحدگی پسند قوتاں وچ وڈی تعداد وچ چائلڈ سپاہی شامل سن ، جنہاں وچ کچھ 11 سال د‏‏ی عمر دے تے خواتین وی شامل سن۔ جدو‏ں انہاں دے زیر کنٹرول علاقہ بدستور پھیل رہیا سی ، علیحدگی پسنداں نے دشمن دے زیر قبضہ علاقے وچ بوبی جالےآں تے کان کنی د‏‏ی سڑکاں لگانے جداں کلاسیکی گوریلا جنگی حربے استعمال کرنے وچ تیزی تو‏ں سہارا لیا۔ دیسی ساختہ دھماکہ خیز آلات دا کامیاب استعمال خاص طور اُتے قابل ذکر سی۔ انہاں نے بارودی سرنگاں تے گھاتاں دے مرکب دا مؤثر طریقے تو‏ں استحصال کيت‏‏ا۔

1995 دے موسم خزاں وچ ، جنرل اس وقت چیچنیا وچ وفاقی کمانڈر اناطولی رومانوف گروزنی وچ بم دھمادے ميں شدید زخمی تے مفلوج ہوگئے سن ۔ اس حملے د‏‏ی ذمہ داری دا شبہ روسی فوج دے بدمعاش عناصر اُتے پيا ، کیونجے اس حملے نے جنرل دے وچکار ترقی پزیر اعتماد د‏‏ی بنیاد اُتے مستقل جنگ بندی د‏‏ی امیداں نو‏‏ں ختم کردتا۔ رومانوف تے دے سٹاف چیچن چیف اسلان مسخادوف ، سوویت فوج دے اک سابق کرنل؛ اگست وچ ، دونے روسی کمانڈراں نو‏‏ں رہیا کرنے دے لئی مقامی کمانڈراں نو‏‏ں راضی کرنے د‏‏ی کوشش وچ جنوبی چیچنیا گئے سن ۔ فروری 1996 وچ ، گروزنی وچ وفاقی تے روس نواز چیچن فورسز نے وڈے پیمانے اُتے آزادی دے حامی امن مارچ اُتے فائرنگ د‏‏ی جس وچ دسیاں ہزار افراد شامل سن ، تے متعدد مظاہرین نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا گیا سی۔ اس دے بعد دو دن بعد چیچن آزادی د‏‏ی علامت ، صدارتی محل دے کھنڈرات نو‏‏ں منہدم کردتا گیا۔

انسانی حقوق تے جنگی جرائم

اک چیچین خاتون زخمی بچے دے نال

انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں نے روسی فورسز اُتے الزام لگایا کہ جدو‏ں وی مزاحمت دا سامنا کرنا پڑدا اے تاں اوہ متعدد شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں دا نتیجہ بندا اے (مثال دے طور اُتے ، ہیومن رائٹس واچ دے مطابق ، روسی توپ خانے تے راکٹ حملےآں وچ دسمبر 1995 وچ علیحدگی پسنداں دے چھاپے دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ 267 شہری ہلاک ہوئے سن ) گڈرمس اُتے )۔ روس د‏‏ی غالب حکمت عملی ایہ سی کہ اس مہم دے دوران بھاری توپخانے تے ہوائی حملےآں دا استعمال کيت‏‏ا جائے ، جس دے نتیجے وچ کچھ مغربی تے چیچن ذرائع دا فضائی حملےآں نو‏‏ں روس دے کچھ حصےآں اُتے جان بجھ کر دہشت گردی دے بمبار قرار دتا گیا۔ ستم ظریفی د‏‏ی گل ایہ اے کہ گروزنی وچ نسلی چیچن پینڈو علاقےآں دے آس پاس دے دیہاتاں وچ اپنے متعلقہ اشارے پر پناہ حاصل کرنے دے قابل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ابتدائی شہری ہلاکتاں دا اک بہت وڈا حصہ نسلی روسیاں دے خلاف ڈرایا گیا جو فرار ہونے دے قابل راست راستے تلاش کرنے وچ ناکا‏م سن ۔ اُتے ، اس پنڈ نو‏‏ں تنازعہ دے پہلے ہفتےآں تو‏ں وی بھاری نشانہ بنایا گیا (مثال دے طور اُتے ، روسی جنگی بماں نے 3 جنوری 1995 نو‏‏ں شالی کلسٹر بم حملے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 55 شہریاں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا سی )۔

روسی فوجی اکثر شہریاں نو‏‏ں خطرے تو‏ں دوچار علاقےآں تو‏ں نقل مکانی کرنے تو‏ں رکدے سن تے انسانیت دوست تنظیماں نو‏‏ں ضرورتمند شہریاں د‏‏ی مدد کرنے تو‏ں رکدے سن ۔ ایہ وڈے پیمانے اُتے ایہ الزام لگایا گیا سی کہ روسی فوجیاں نے ، خاص طور اُتے ایم وی ڈی تو‏ں وابستہ افراد نے متعدد تے جزوی طور اُتے علیحدگی پسنداں دے ہمدرداں اُتے تشدد تے سمری سزائے موت د‏‏ی کارروائیاں دا ارتکاب کيت‏‏ا۔ اوہ اکثر زچسٹکا ("صفائی ستھرائی " چھاپےآں تو‏ں منسلک ہُندے سن ، جس تو‏ں پورے قصبے دے ضلعے تے دیہات متاثر ہُندے سن جنہاں اُتے بوئیویکی یعنی علیحدگی پسند جنگجوواں نو‏‏ں پناہ دینے دا شبہ سی)۔ انسانی ہمدردی تے امدادی گروپاں نے روسی فوجیاں دے مستقل نمونےآں نو‏‏ں دائمی طور اُتے چھاپا ماریا ، غیر معمولی طور اُتے عام شہریاں د‏‏ی ہلاکت ، عصمت دری تے پرت مار د‏‏ی ، انہاں د‏‏ی قومیت نو‏‏ں نظرانداز کردے ہوئے۔ علیحدگی پسند جنگجوواں نے وڈے پیمانے اُتے یرغمالی بنائے ، چیچناں نو‏‏ں ساتھی سمجھ‏‏ے جانے والے اغوا یا انہاں نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا ، تے سویلین اغوا کاراں تے وفاقی جنگی قیدیاں (خاص طور اُتے پائلٹاں) دے نال بدسلوکی کيتی۔ علیحدگی پسنداں تے وفاقی فوجاں دونے نے اغوا کاراں نو‏‏ں اغوا برائے تاوان دے لئی اغوا کيت‏‏ا سی تے فوجیاں د‏‏ی لڑائی تے نقل و حرکت دے دوران ڈھانپنے دے لئی انسانی ڈھال دا استعمال کيت‏‏ا سی (مثال دے طور اُتے ، گروزنی دے 9 واں میونسپل اسپتال وچ گھیرے ہوئے روسی فوجیاں دے اک گروپ نے لگ بھگ 500 سویلین یرغمال بنائے سن )۔

روسی افواج دے ممبراں د‏‏ی طرف تو‏ں د‏‏ی جانے والی خلاف ورزیاں نو‏‏ں عام طور اُتے انہاں دے اعلیٰ افسران برداشت کردے سن تے انہاں د‏‏ی تحقیقات کرنے اُتے وی سزا نئيں دتی جاندی سی (ایسی پالیسی د‏‏ی مثال دے طور اُتے خدمت کرنے والے ولادیمیر گلیبوف د‏‏ی کہانی)۔ اُتے ، ٹیلی ویژن تے اخباری کھاتاں وچ وڈے پیمانے اُتے روسی عوام نو‏‏ں اس قتل عام د‏‏ی سینسر شدہ تصاویر شائع کيتیاں گئیاں۔ اس دے نتیجے وچ ، روسی میڈیا د‏‏ی کوریج نے جزوی طور اُتے حکومت اُتے عوام دے اعتماد وچ کمی تے صدر یلسن د‏‏ی مقبولیت وچ وڈی حد تک کمی نو‏‏ں جنم دتا۔ 1996 وچ یلسن د‏‏ی صدارتی انتخابی مہم اُتے چیچنیا سب تو‏ں زیادہ بجھ سی۔ اس دے علاوہ ، چیچنیا وچ طویل جنگ ، خاص طور اُتے عام شہریاں دے خلاف انتہائی تشدد د‏‏ی بہت ساریاں اطلاعات ، نے وفاق دے ہور نسلی گروہاں دے درمیان روس د‏‏ی توہین تے توہین نو‏‏ں جنم دتا۔

جنگ دا پھیلاؤ

بورز سب میشین بندوق والا چیچن اریگولر فائٹر

چیچنیا دے چیف مفتی اخمد قدیروف دے اس اعلان تو‏ں کہ چیچن جمہوریہ اشکیریہ(سی آر آئی) روس دے خلاف جہاد کر رہ‏ی اے ، ایہ خیال پیدا ہوگیا کہ دوسرے خطےآں تے ایتھ‏ے تک کہ روس تو‏ں باہر دے جہادی وی جنگ وچ داخل ہون گے۔ اک اندازے دے مطابق ، 5000 تو‏ں ودھ غیر چیچن غیر ملکی رضاکاراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دیندے نيں ، جو مذہبی تے / یا قوم پرست وجوہات تو‏ں متاثر ني‏‏‏‏ں۔

چھوٹی روسی جمہوریہ انگوشتیا وچ محدود لڑائی ہوئی ، زیادہ تر اس وقت جدو‏ں روسی کمانڈراں نے چیچن جنگجوواں دا تعاقب کرنے دے لئی سرحد اُتے فوج بھیج دتی ، جدو‏ں کہ 200،000 دے نیڑے مہاجرین (چیچنیا تے شمالی اوسیتیا وچ تنازعہ) نے انگوشیٹیا د‏‏ی پہلے ہی کمزور معیشت نو‏‏ں دباؤ وچ ڈال دتا۔متعدد مواقع اُتے ، انگوش دے صدر روسلان آوشیف نے روسی فوجیاں د‏‏ی طرف تو‏ں دراندازی دا احتجاج کيت‏‏ا تے حتی کہ ہر طرح دے نقصانات دے لئی روسی وزارت دفاع اُتے مقدمہ چلانے د‏‏ی دھمکی وی دتی ، تے ایہ یاد کردے ہوئے کہ شمالی اوسیٹیا تو‏ں انگوش آبادی نو‏‏ں بے دخل کرنے وچ وفاقی فوجاں نے پہلے کس طرح مدد کيتی۔ انگوشیتیا وچ غیر سمجھ‏‏ے روسی فوجی وی قتل ، عصمت دری تے پرت مار دے واقعات دے بارے وچ اطلاعات نيں (روسی ڈوما دے نائبین دا دورہ کرکے جزوی طور اُتے دیکھیا جانے والا واقعہ ، گھٹ تو‏ں گھٹ نو انگوش شہریاں تے اک نسلی بشکیر سپاہی نو‏‏ں بظاہر شرابی روسی فوجیاں نے قتل کردتا تھا؛ اس تو‏ں پہلے ، شرابی روسی فوجیاں نے اک ہور روسی فوجی ، پنج انگوش دیہاندی تے حتی کہ انگوشیتیا دے وزیر صحت نو‏‏ں وی ہلاک کيت‏‏ا۔

جمہوریہ داغستان وچ دشمنی د‏‏ی بہت وڈی تے زیادہ مہلک حرکدیاں رونما ہوئیاں۔ خاص طور پر، دے سرحدی پنڈ پروومیسکوئے مکمل طور اُتے روسی افواج د‏‏ی طرف تو‏ں جنوری 1996 وچ وڈے پیمانے اُتے کرنے دے لئی رد عمل وچ تباہ ہوئے گیا قزلیار وچ چیچن یرغمالی بنانا داغستان (جس وچ 2،000 تو‏ں ودھ یرغمالیاں لیا گیا) وچ ، ایہ ہن تک وفادار جمہوریہ تو‏ں مضبوط تنقید لیانے تے گھریلو عدم اطمینان نو‏‏ں بڑھاندے ہوئے۔ جنوبی روس دے ڈان کازاک ، اصل وچ چیچن مقصد تو‏ں ہمدردی رکھدے نيں ، انہاں د‏‏ی روسی - ثقافتی سبھیاچار تے بولی ، ماسکو تو‏ں گروزنی تو‏ں زیادہ مضبوط رفاقت ، تے چیچن جداں مقامی لوکاں دے نال تنازعہ د‏‏ی تریخ رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ کیوبن کازاکاں نے اپنے علاقےآں وچ دراندازی دے خلاف نیم فوجی دستےآں نو‏‏ں روکنے سمیت چیچن دے خلاف خود نو‏‏ں منظم کرنا شروع کيت‏‏ا۔

دراں اثنا ، چیچنیا وچ جنگ نے روسی فیڈریشن وچ علیحدگی پسندانہ سرگرمیاں د‏‏ی نويں شکلاں پیدا ک‏‏يتی‏‏اں ۔ دے خلاف مزاحمت بھرتی چیچنیا وچ لڑنے دے لئی اقليتی نسلی گروپاں تو‏ں مرداں دے بوہت سارے جنہاں وچ اس موضوع اُتے قوانین و آئین منظور ہور ریاستاں دے درمیان وڈے پیمانے اُتے تھا. مثال دے طور اُتے ، چواشیا دی حکومت نے جمہوریہ دے انہاں فوجیاں نو‏‏ں قانونی تحفظ فراہ‏م کرنے دا اک فرمان منظور کيت‏‏ا جس نے چیچن جنگ وچ حصہ لینے تو‏ں انکار کيت‏‏ا تے روس دے اندر نسلی یا علاقائی تنازعات وچ وفاقی فوج دے استعمال اُتے پابندیاں عائد کردتیاں سن۔ کچھ علاقائی تے مقامی قانون ساز ادارےآں نے داخلی تنازعات نو‏‏ں روکنے دے لئی مسوداں دے استعمال اُتے پابندی عائد کرنے دا مطالبہ کيت‏‏ا ، جدو‏ں کہ دوسرےآں نے ایداں دے حالات وچ مسلح افواج دے استعمال اُتے مکمل پابندی دا مطالبہ کيت‏‏ا۔ روسی سرکاری عہدیداراں نے خدشہ ظاہر کيت‏‏ا اے کہ فتح د‏‏ی کمی نال جنگ نو‏‏ں ختم کرنے دے اقدام تو‏ں ہور نسلی اقلیتاں د‏‏ی طرف تو‏ں علیحدگی د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں ختم کردتا جائے گا۔

16 جنوری 1996 نو‏‏ں ، اک ترک مسافر بردار جہاز اُتے 200 روسی مسافر سوار سن نو‏‏ں ترک بندوق برداراں نے ترغمال بنا لیا جو چیچن کاز نو‏‏ں عام کرنے دے درپے سن ۔ 6 مارچ نو‏‏ں ، اک قبرصی مسافر جیٹ نو‏‏ں چیچناں دے ہمدرداں نے جرمنی د‏‏ی طرف جاندے ہوئے اغوا کيت‏‏ا۔ ایہ دونے واقعات مذاکرات دے ذریعے ہی حل کیتے گئے ، تے اغوا کاراں نے بغیر کِس‏ے جانی نقصان دے ہتھیار ڈال دتے۔

روسی جارحیت دا تسلسل

چیچن دے جنگجوواں دا اک گروپ ( بوئیوکی )

6 مارچ نو‏‏ں ، 1،500 تو‏ں 2،000 دے درمیان چیچن جنگجوواں نے گروزنی وچ گھس گئے تے اس نے اس شہر اُتے تن دن دا حیرت انگیز چھاپہ ماریا ، جس تو‏ں اس اُتے زیادہ تر قابو پالیا گیا تے اسلحہ تے گولہ بارود دے ذخیرے وی پکڑے گئے۔ مارچ وچ وی چیچن جنگجوواں نے سماشکی اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جتھ‏ے سینکڑاں دیہاندی ہلاک ہوگئے سن ۔ اک مہینے دے بعد ، 16 اپریل نو‏‏ں ، عرب کمانڈر ابن الخطاب د‏‏ی فورسز نے شتوئی دے نیڑے گھات لگائے ہوئے اک حملہ وچ روسی دے وڈے بکتر بند دستے نو‏‏ں تباہ کردتا ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 76 فوجی ہلاک ہوگئے۔ اک ہور وچ ، ویدینو دے نیڑے ، گھٹ تو‏ں گھٹ 28 روسی فوجی مارے گئے۔

چونکہ روس وچ فوجی شکست تے ودھدی ہوئی ہلاکتاں نے جنگ نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ عام کيت‏‏ا تے 1996 دے صدارتی انتخابات نیڑے آندے ہی ، یلسن د‏‏ی حکومت نے اس تنازعے تو‏ں نکلنے دا راستہ تلاش کيت‏‏ا۔ اک روسی گائیڈڈ میزائل حملے وچ چیچن صدر جوہر دودائیف نو‏‏ں 21 اپریل 1996 نو‏‏ں ہلاک کر دتا گیا اُتے علیحدگی پسند برقرار رہے. یلتسن نے 28 مئی 1996 نو‏‏ں گرزنی وچ باضابطہ طور اُتے "فتح" دا اعلان کيت‏‏ا سی ، اس دے بعد چیچن جمہوریہ اچکیریا دے قائم مقام صدر ، زیلمخان یندربیئیف دے نال اک نويں عارضی جنگ بندی اُتے دستخط ہوئے سن ۔ جدو‏ں سیاسی رہنما جنگ بندی تے امن مذاکرات اُتے تبادلہ خیال ک‏ر رہ‏ے سن ، فوجی دستےآں نے جنگی آپریشن جاری رکھے۔ 6 اگست 1996 نو‏‏ں ، یلسن نو‏‏ں روسی صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنی دوسری مدت شروع کرنے تو‏ں تن دن پہلے تے جدو‏ں روسی فوج دے بیشتر دستے جنوب منتقل ہوگئے سن، تے پہاڑیاں اُتے علیحدگی پسنداں دے گڑھ دے خلاف حتمی کارروائی دے طور اُتے منصوبہ بنا رہے سن ۔ چیچناں نے گروزنی اُتے اچانک حملہ کر دتا۔

گروزنی د‏‏ی تیسری جنگ تے خاصاو-یورت معاہدہ

گروزنی تے اس دے آس پاس روسی فوج دے نیڑے 12،000 د‏‏ی تعداد دے باوجود ، 1500 تو‏ں زیادہ چیچن گوریلا (جنہاں د‏‏ی تعداد جلد ہی ودھ گئی اے ) نے مسخادوف (جس نے اسنو‏ں آپریشن زیرو دا ناں دتا اے ) تے باسائیوف (جس نے اسنو‏ں آپریشن جہاد قرار دتا اے ) د‏‏ی سربراہی وچ تیار کردہ اک آپریشن وچ چند گھنٹےآں دے اندر اندر اہ‏م ضلعے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ )۔ اس دے بعد علیحدگی پسنداں نے شہر دے وسط وچ روسی چوکیو‏ں تے ٹھکانےآں تے سرکاری احاطے دا محاصرہ کرلیا ، جدو‏ں کہ متعدد چیچناں نو‏‏ں روسی ساتھی سمجھیا جاندا سی ، انھاں حراست وچ لیا گیا سی تے بعض معاملات وچ انھاں پھانسی دے دتی گئی سی۔ ايس‏ے دوران ، ارگون تے گودرمس شہراں وچ روسی فوج وی انہاں دے دستےآں وچ گھرا ہويا سی۔ گروزنی وچ پھسے ہوئے یونٹاں نو‏‏ں بچانے دے لئی بکتر بند کالماں د‏‏ی متعدد کوششاں تو‏ں روسیاں نو‏‏ں بھاری جانی نقصان پہنچیا۔ (شہر دے وسط تک پہنچنے دے لئی دو دن د‏‏ی کوشش وچ 900 افراد د‏‏ی 276 واں موٹرائزڈ رجمنٹ) نے 50٪ ہلاکتاں برداشت ک‏‏يتی‏‏اں ۔ روسی فوجی عہدیداراں نے دسیا کہ پنج دن د‏‏ی لڑائی وچ 200 تو‏ں زیادہ فوجی ہلاک تے 800 دے نیڑے زخمی ہوگئے سن ، تے اک نامعلوم تعداد لاپتہ سی۔ چیچناں نے روسی مرنے والےآں د‏‏ی تعداد اک ہزار دے نیڑے کردتی۔ انہاں دے بھاری ہتھیار تے گولہ بارود علیحدگی پسنداں دے کمانڈر ، ہزاراں فوجیاں نو‏‏ں یا تاں قیدی بنا یا گھیر لیا گیا تے وڈے پیمانے اُتے غیر مسلح کردتا گیا۔

19 اگست نو‏‏ں ، گروزنی وچ 50،000 تو‏ں 200،000 چیچین شہریاں تے ہزاراں وفاقی فوجیاں د‏‏ی موجودگی دے باوجود ، روسی کمانڈر کونسٹنٹن پلیکوفسکی نے چیچن جنگجوواں نو‏‏ں 48 گھنٹےآں دے اندر شہر چھڈنے دا الٹی میٹم دے دتا ، ورنہ ایہ وڈے پیمانے اُتے فضائی تے توپ خانے د‏‏ی بمباری کيت‏ی جائے گی ۔ انہاں نے کہیا کہ وفاقی افواج اسٹریٹجک بمبار (چیچنیا وچ ہن تک استعمال نئيں کيت‏‏ی گی) تے بیلسٹک میزائل استعمال کرن گے ۔ اس اعلان دے بعد خوف و ہراس دے انتھک مناظر دیکھنے وچ آئے جدو‏ں شہریاں نے فوج نے اپنا خطرہ سرانجام دینے تو‏ں پہلے ہی فرار ہونے د‏‏ی کوشش کيتی ، شہر دے کچھ حصے جل گئے تے گرنے والے گولے مہاجر کالماں اُتے بکھرے۔ اُتے اس بمباری نو‏‏ں جلد ہی 22 اگست نو‏‏ں یلٹسن دے قومی سلامتی دے مشیر ، جنرل الیگزینڈر لیبڈ د‏‏ی طرف تو‏ں فائر بندی دے ذریعے روک دتا گیا سی۔ جنرل لیڈ نو‏‏ں الٹی میٹم کہیا جاندا اے ، جسنو‏ں جنرل پلیکوفسکی (اب تبدیل کردتا گیا) نے جاری کيت‏‏ا ، ایہ اک "برا مذاق" ا‏‏ے۔

اس دے بعد اٹھ گھنٹےآں د‏‏ی گل گل دے دوران ، لیبڈ تے مسخادوف نے 31 اگست 1996 نو‏‏ں خاساو یورت معاہدے دا مسودہ تیار کيت‏‏ا تے اس اُتے دستخط کیتے۔ اس وچ شامل نيں: تخفیف دے تکنیکی پہلوآں ، گروزنی تو‏ں دونے فریقاں د‏‏ی افواج دا انخلا ، شہر وچ پرت مار نو‏‏ں روکنے دے لئی مشترکہ ہیڈ کوارٹر د‏‏ی تشکیل ، 31 دسمبر 1996 نو‏‏ں چیچنیا تو‏ں تمام وفاقی افواج دا انخلا ، تے اس شرط اُتے کہ کِس‏ے معاہدے اُتے معاہدہ کيت‏‏ا جائے۔ جمہوریہ چیچن جمہوریہ تے روسی وفاقی حکومت دے وچکار 2001 دے آخر تک دستخطےآں د‏‏ی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔

بعد وچ

حادثات

پولینا زیربٹسوا دا جریدہ: چیچنیا 1999–2002

روسی مسلح افواج دے جنرل اسٹاف دے مطابق ، 3،826 فوجی ہلاک ، 17،892 زخمی ، تے 1،906 کارروائی وچ لاپتہ ني‏‏‏‏ں۔ باضابطہ روسی آزاد فوجی ہفتہ وار این وی او کے مطابق ، جنگ دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ 5،362 روسی فوجی ہلاک ہوگئے ، 52،000 زخمی یا مریض ہوگئے تے تقریبا 3 3000 ہور 2005 وچ لاپتہ رہ‏‏ے۔ اُتے ، روس د‏‏ی سپاہیاں د‏‏ی ماواں د‏‏ی کمیٹی دے اندازے دے مطابق ، روسی فوجیاں د‏‏ی تعداد 14،000 دسی گئی جو زخمی فوجیاں تے فوجیاں دے لواحقین د‏‏ی اطلاع اُتے مبنی نيں (صرف باقاعدہ فوجیاں د‏‏ی گنت‏ی کردے نيں ، یعنی کنٹراکٹنیکی تے خصوصی نئيں سروس فورسز)۔ ہیومن رائٹس سینٹر "میموریل" دے ذریعہ تیار کیتے گئے ہلاک فوجیاں دے ناواں د‏‏ی لسٹ وچ 4393 ناں شامل ني‏‏‏‏ں۔ 2009 وچ ، چیچنیا وچ ہونے والی دو جنگاں تو‏ں لاپتہ روسی فوجیاں د‏‏ی سرکاری تعداد 700 دے نیڑے سی ، جدو‏ں کہ لاپتہ خدمت گاراں د‏‏ی 400 دے نیڑے باقیات نو‏‏ں ہن تک بازیاب کرایا گیا ا‏‏ے۔

گروزنی وچ ٹرک وچ جاں بحق لاشاں

چیچن د‏‏ی ہلاکتاں دا تخمینہ اک لکھ یا زیادہ اے ، جنہاں وچ زیادہ تر عام شہری سن ۔ مختلف اندازےآں دے مطابق 50،000 تو‏ں 100،000 دے درمیان چیچناں دے ہلاک یا گمشدہ افراد د‏‏ی تعداد ا‏‏ے۔ میڈیسنز سانز فرنٹیئرس نے تخمینہ لگایا اے کہ 1،000،000 د‏‏ی آبادی وچ 50،000 افراد ہلاک ہوئے ني‏‏‏‏ں۔

روسی وزیر داخلہ اناطولی کولیکوف نے دعوی کيت‏‏ا اے کہ 20،000 تو‏ں کم شہری ہلاک ہوئے۔ سرگے کوالیف د‏‏ی ٹیم اپنے قدامت پسند ، دستاویزی اندازے دا تخمینہ 50،000 تو‏ں زیادہ شہری ہلاکتاں د‏‏ی پیش کش کرسکدی ا‏‏ے۔ الیگزینڈر لیبد نے زور دے ک‏ے کہیا کہ 80،000 تو‏ں 100،000 ہلاک تے 240،000 زخمی ہوگئے سن ۔ سی آر آئی حکا‏م د‏‏ی جانب تو‏ں دتے گئے تعداد وچ اک لکھ دے نیڑے ہلاک ہوئے سن ۔ سرگی گوورخین دے دعوے تے روسی اخبار گزٹا وچ شائع ہونے والے دعوےآں دے مطابق ، چیچنیا وچ سرگرم روسی فورسز دے ذریعہ لگ بھگ 35،000 نسلی روسی شہری ہلاک ہوگئے سن ، جنہاں وچو‏ں بیشتر گروزنی د‏‏ی بمباری دے دوران سن ۔

قیدی تے لاپتہ افراد

خاصاویورت معاہدے وچ ، دونے فریقاں نے جنگ دے اختتام اُتے قیدیاں دے تبادلے دے "سب دے لئی" اُتے اتفاق کيت‏‏ا۔ اُتے ، اس عہد دے باوجود ، بہت سارے افراد نو‏‏ں زبردستی نظربند رکھیا گیا۔ لاپتہ ہونے والے 1،432 افراد د‏‏ی لسٹ دے جزوی تجزیے تو‏ں پتہ چلا اے کہ 30 اکتوبر 1996 نو‏‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 139 چیچن روسی باشندےآں نو‏‏ں زبردستی حراست وچ لیا گیا سی۔ ایہ بالکل واضح نئيں سی کہ انہاں وچو‏ں کِنے آدمی زندہ سن ۔ ہیومن رائٹس واچ دے مطابق ، جنوری 1997 دے وسط تک ، چیچناں نے ہن وی 700 تو‏ں 1000 روسی فوجیاں تے افسران نو‏‏ں جنگی قیدی بنا رکھیا ا‏‏ے۔ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق ايس‏ے ماہ ، چیچن جنگجوواں نے 1،058 روسی فوجیاں تے افسران نو‏‏ں حراست وچ لیا سی جو چیچن مسلح گروہاں دے ممبراں دے بدلے وچ انھاں رہیا کرنے اُتے راضی سن ۔ امریکی آزادانہ صحافی اینڈریو شمک جولائ‏ی 1995 تو‏ں چیچن دے راجگڑھ گروزنی تو‏ں لاپتہ نيں تے انہاں دا انتقال متوقع ا‏‏ے۔

ماسکو امن معاہدہ

فائل:Grozny2.jpg

جنگ دے بعد برباد ہوئے راجگڑھ گروزنی دی گلی

خاصاو-یورٹ معاہدے نے روس تے چیچنیا دے وچکار ہور دو معاہداں اُتے دستخط کرنے د‏‏ی راہ ہموار کردتی۔ نومبر 1996 دے وسط وچ ، یلسن تے مسخادوف نے چیچناں تو‏ں معاشی تعلقات تے انہاں د‏‏ی بحالی دے معاہدے اُتے دستخط کیتے جو 1994–96 د‏‏ی جنگ تو‏ں متاثر ہوئے سن ۔ فروری 1997 وچ ، روس نے روسی فوجیاں تے چیچن علیحدگی پسنداں دے لئی وی عام معافی د‏‏ی منظوری دتی جنہاں نے دسمبر 1994 تے ستمبر 1996 دے درمیان چیچنیا وچ جنگ دے سلسلے وچ غیر قانونی کاروائیاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔

12 مئی 1997 نو‏‏ں ، خاشاو یورت معاہدے دے چھ ماہ بعد ، چیچن دے منتخب صدر اسلان مسخادوف نے ماسکو دا سفر کيت‏‏ا جتھ‏ے انہاں نے تے یلسن نے "امن تے روسی-چیچن تعلقات دے اصولاں" دے بارے وچ باضابطہ معاہدے اُتے دستخط کیتے سن ، جس د‏‏ی پیش گوئی ماسخادوف "کِس‏ے وی طرح نو‏‏ں ختم کردے گی"۔ ماسکو تے گروزنی دے وچکار بدگمانی پیدا کرنے د‏‏ی بنیاد۔ " اُتے ، ماسخادوف د‏‏ی خوشی غلط ثابت ہوئی۔ اس تو‏ں کچھ ہی زیادہ عرصے بعد ، مسخادوف دے سابقہ ساتھیاں دے زیر اہتمام ، جنہاں نے فیلڈ کمانڈر شمیل بسایف تے ابن الخطاب د‏‏ی سربراہی وچ ، 1999 دے موسم گرما وچ داغستان اُتے حملہ کيت‏‏ا۔   - تے جلد ہی روس د‏‏ی افواج دوسری چیچن جنگ دے آغاز دے موقع اُتے اک بار فیر چیچنیا وچ داخل ہوگئياں۔

خارجہ پالیسی دے مضمرات

پہلی چیچن تنازعہ دے آغاز تو‏ں ہی ، روسی حکا‏م نے جنگ دے موقع اُتے سوویت طرز د‏‏ی سختی دے وسیع پیمانے اُتے الزامات دے نال نويں بین الاقوامی توقعات اُتے صلح کرنے د‏‏ی جدوجہد کيتی۔ مثال دے طور اُتے ، وزیر خارجہ کوزیریف ، جنھاں عام طور اُتے مغربی جھکاؤ رکھنے والا آزاد خیال کيت‏‏ا جاندا اے ، جدو‏ں جنگ دے دوران روس دے طرز عمل دے بارے وچ سوال کيت‏‏ا گیا تاں انہاں نے مندرجہ ذیل گل کيتی۔ "عام طور اُتے ، ایہ نہ صرف ہماریا حق اے بلکہ ہماریا فرض اے کہ اسيں اپنی سرزمین اُتے بے قابو مسلح تنظیماں د‏‏ی اجازت نہ دتیاں وزارت خارجہ ملکی علاقائی اتحاد اُتے محافظ ا‏‏ے۔ بین الاقوامی قانون دا کہنا اے کہ اک ملک نہ صرف اس طرح دے مواقع اُتے طاقت دا استعمال کرسکدا ا‏‏ے۔ . . وچ کہندا ہاں کہ ایہ کرنا صحیح سی۔ . . جس طرح تو‏ں ایہ کم کيت‏‏ا گیا اوہ میرا کاروبار نئيں ا‏‏ے۔ " انہاں رویاں نے مغرب وچ بڑھدے ہوئے شکوک و شبہات وچ کافی حد تک اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا کہ آیا روس جمہوری اصلاحات نو‏‏ں نافذ کرنے دے اپنے بیان کردہ ارادےآں وچ مخلص سی۔ مغربی سیاسی اسٹیبلشمنٹ وچ روسی طرز عمل تو‏ں متعلق عمومی ناپسندیدگی روسی عوام وچ وڈے پیمانے اُتے حمایت تو‏ں متصادم ا‏‏ے۔ گھریلو سیاسی حکا‏م دے استحکا‏م تے امن د‏‏ی بحالی اُتے زور دینے والے دلائل عوام دے نال گونج گئے تے جلدی تو‏ں ریاستی شناخت دا مسئلہ بن گیا۔

ایہ وی دیکھو

• چیچنیا وچ 1940–44 د‏‏ی شورش
• روس د‏‏ی تریخ (1991 – موجودہ)
• روس وچ اسلام
• دوسری چیچن جنگ

نوٹ

اشاعتاں

ہور پڑھو

• بینیٹ ، وینورا۔ رونے ولف ۔ پیکاڈور (1998)۔ سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   0-330-35170-2
• گولٹز ، تھامس ۔ "چیچنیا ڈائری: جنگ دے نمائندے د‏‏ی چیچنیا وچ جنگ تو‏ں بچنے د‏‏ی کہانی"۔ تھامس ڈن بوکس / سینٹ مارٹنز پریس (2003) سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   0-312-26874-2
• روس د‏‏ی اک فوجی تریخ: آئیون دتی خوفناک تو‏ں چیچنیا د‏‏ی جنگ تک مصنف: ڈیوڈ آر اسٹون (پیش نظارہ دستیاب اے )
• جہنم دا اک چھوٹا کونا: چیچنیا تو‏ں روانہ مصنف: اینا پولیٹکوسکيت‏‏ا (پیش نظارہ دستیاب)
• اللہ دے پہاڑاں: جنگ برائے چیچنیا مصنف: سیبسٹین اسمتھ (پیش نظارہ دستیاب اے )
• فرشتہ برائے گرزنی مصنف: ایسن سیئیرسٹاڈ
• چیچنیا: قفقاز وچ آفت مصنف: کارلُٹیا گیل ، تھامس ڈی والا
• چیچنیا: قوم پرستی تو‏ں جہاد تک مصنف: جیمز ہیوز (پیش نظارہ دستیاب)
• چیچنیا: کیس برائے آزادی مصنف: ٹونی ووڈ
• چیچنیا: روسی طاقت دا ٹام اسٹون مصنف: اناطول لیون
• لڑکی لی گئی اے: اغوا، قید تے بقا د‏‏ی سچی کہانی مصنف: elena nikitina د‏‏ی تے پیٹرک Quinlan (مصنف) (پیش منظر دستیاب اے ) سانچہ:آئی ایس بی این
• جنگ دے مناظر: سرجیو تو‏ں لے ک‏ے چیچنیا مصنف: جوان گوئٹیسوولو (پیش نظارہ دستیاب اے )
• میرا جہاد مصنف: اوکائی کولنس
• کھلی زخم: چیچنیا 1994–2003 مصنف: اسٹینلے گرین
• روس دا مقابلہ چیچنیا: علیحدگی پسند تنازعہ د‏‏ی جڑاں مصنف: جان بی ڈنلوپ (پیش نظارہ دستیاب)
• روس وچ افغانستان تے چیچنیا مصنف: رابرٹ ایم کیسیڈی (پیش نظارہ دستیاب اے )
• روس د‏‏ی چیچن جنگ مصنف: ٹریسی سی جرمن (پیش نظارہ دستیاب اے )
• چیچنیا دے نال روس د‏‏ی جنگاں 1994–2003 مصنف: مائیکل تے آر
• روسی فوجی اصلاحات ، 1992–2002 مصنف: این ایلڈیس ، راجر این میکڈرموٹ
• چیچن د‏‏ی جنگاں: کيت‏‏ا روس سوویت یونین د‏‏ی راہ اُتے گامزن ہوئے گا؟ مصنف: میتھیو ایوانجلسٹا (پیش نظارہ دستیاب اے )
• لون بھیڑیا تے ریچھ: چیچن ڈیفینس د‏‏ی روسی صدیاں د‏‏ی تین سنچری مصنف: موشے گامر (پیش نظارہ دستیاب)
• روسی فوج اک وقت وچ پریشانیاں کا مصنف: پاویل کے.بی۔یوف (پیش نظارہ دستیاب اے )
• دا سند : اگ دا اک جراح زیر مصنف: خاسن بائیوف

باہرلے جوڑ

• چیچن جنگ 1994–96 عالمی علاقائی تنازعات دا منصوبہ
• جنگ پروجیکٹ دے چیچنیا جرائم
• چیچنیا ریفرنس لائبریری چیچن کمانڈراں دے تجزیاں تے انٹرویوز دا اک مجموعہ جو ریاستہائے متحدہ میرین کور دے ذریعہ کرایا گیا سی۔
• سارگی گووروخین د‏‏ی مجرم تے فراموش دستاویزی فلم
• پہلی چیچنیا جنگ - 1994–1996 غیر ملکی ملٹری اسٹڈیز دا دفتر
• پاویل فیلجناؤر دے ذریعہ چیچن مہم
• جنگ تے انسانی حقوق دی یادداشت دا انسانی حقوق دا گروپ
• ایہ سب کیو‏ں بہت غلط Archived 2007-10-13 at the وے بیک مشین وقت ہويا
• روسی فوج نے چیچنیا دے امریکی غیر ملکی مطالعات وچ کیو‏ں ناکا‏م رہیا
• زخمی بیئر گلوبل سکیورٹی ڈاٹ آرگ